1. Pojęcie kultury i cywilizacji.

Łacina : uprawa roli, umysłu, celowe działanie wspólnot ludzkich

KULTURA :

Natura współdziała z człowiekiem

Do XVIII w. człowiek współdziała z przyrodą

Od XVIII w człowiek odrywa się od kultury (Russo się przeciwstawia temu)

Impuls intelektualny powstaję dzięki pracy którą wykonywał człowiek

Podporządkujemy sobie naturę dla własnych potrzeb

KULTURA MATERIALNA :

• Technika

• Maszyna

• Stopień wykorzystywania przyrody (np. topór, strzały)

KULTURA DUCHOWA :

• Podejmujemy zrozumieć otaczający nas świat (strefa duchowa)

CYWILIZACA :

(społeczny, obywatelski, państwowy)

Specjalna działalność

Istnienie w określonym czasie

Określony teren (konkretna faza rozwoju)

Wspólne wartości, religia i rzeczy materialne np. moneta

Cechy stałe to język, tradycja, ojczyzna

Emocjonalne związanie

 

Kultura - uprawa, wykształcenie, rozum i kult (uprawa ludzi) celowe działanie wspólnot ludzkich od czasów pierwotnych.

Celem było dostosowanie warunków przyrodniczych do życia człowieka.

Od XVIII wieku kultura przedstawia się w naturze. Wszystko, co powstało przez działalność ludzką - umysłowa i fizyczną (pierwszy impuls intelektualny).

Działalność jest sukcesywna, rozwija się, jest przekazywana następnym pokoleniom, które bazuje na tych wynikach.

Doskonalenie dla naszych celów środowiska naturalnego.

Również jest rezultatem osiągnięć ludzkich w zagospodarowaniu przyrody z uwzględnieniem społeczeństwa i prawami funkcjonowania.

Kultura materialna - stopień wykorzystania przyrody - techniki, maszyny, topór, strzała - niezbędne do zdobycia pożywienia.

Kultura duchowa - próba zrozumienia otaczającego nas świata (jedna kultura wpływa na drugą)

Cywilizacja - z łac. Społeczny, obywatelski, państwowy

Służy do określenia w danym czasie przestrzeni zamieszkanej przez społeczeństwo ludzki i ich poziom rozwoju.

Konkretna faza rozwoju i wartości społecznych (duchowych, materialnych).

Cechy stałe: język, tradycja zamieszkanie.

Cechy odróżniające: samo świadomość i samoidentyfikacja do danego społeczeństwa

2. Struktura i funkcje kultury.

Funkcje kultury:

• Akumulacja doświadczeń ludzkiego (nagromadzenie, pokolenie przejmuje wzorce od starszych)

• Epistologiczna (poznawcza, uczymy się poznawać świat od małego)

• Wymiany historycznej i politycznej

• Komunikacyjna (umiejętność porozumiewania się np. przez symbole)

• Języki - podstawowe funkcje kultury (naturalne oraz systemy zbudowane przez daną kulturę - znaki)

• Regulacyjna i normatywna (system norm i wymagań w prawie i moralności kulturowej)

• Sygnifikacyjna - zdolność do tworzenia koncepcji świata, każda kultura ma indywidualne koncepcje świata i swojego miejsca w świecie

• Funkcja psychologicznego rozładowania frustracji

• Humanitarna- kultura podnosi morale człowieka, pomaga mu przystosować się do systemu

2. Struktura i funkcje kultury.

Plemiona osiadłe; Uprawianie ziem; Gospodarka ekspansywna

Uprawiano: żyto, pszenicę, grykę, jęczmień

Hodowano: konie, świnie

Myślistwo łapali zwierzęta futrzane, ryby, które można było sprzedać

Miód był podstawą

Rolnik na początku wszystko robił sam czyli rzemieślnictwo i gospodarka, a później rolnik zajmował się gospodarką a miasto

Tworzenie się miasta, powstaje handel, rzemiosło i administracja

XI w istnieje 20 miast na szlakach handlowych od Waregów do Bizancjum + do muzułmanów z którymi się handlowało

Czym handlowano:

Miód, futra, wosk, niewolnicy

Do kraju przywożono :

Tkaniny, jedwab, broń, wino, monety w zamian za miód, (powstaje wartość)

Rosja się jednoczyła, pomagali sobie nawzajem we wszystkim

Powstaje wspólnota sąsiedzka

Jedna wspólnota, dzielono się ziemiami, lasami łąkami oraz wodą

Znaczenie miało: dom i bydło

Podczas najazdów na Rosje, wszyscy się łączyli, cała wspólnota

Wiec: masowe zgromadzenie ludności, w celu przedyskutowania aktualnych wydarzeń politycznych.

3.Położenie geograficzne i warunki klimatyczne Rusi Kijowskiej.

W drugiej poł. IX wieku ukształtowało się ostatecznie , jako rezultat długo trwających procesów rozwojowych państwo Słowian - Ruś Kijowska. W jego skład weszły nie tylko plemiona wschodniosłowiańskie, jednak były plemieniem dominującym nad resztą, pod względem kulturalnym i liczebnym. Plemiona zajmowały terytorium rozciągające się od mórz północnych do Morza Czarnego, Kaukazu i Morza Kaspijskiego. Na tym obszarze nie ma gór, występują stepy i niziny oraz niskie wyżyny i pasma górskie. Najdalej na północ w strefie tundry utrzymywały się plemiona myśliwskie, nieliczne, rozproszone na skutek najtrudniejszych warunków klimatycznych. Prymitywne warunki bytowania. Im dalej na południe, warunki życia były coraz lepsze. Lasotundra, lasy, lasostep i stepy. Stepy nad M. Czarnym, Kaspijskim i Azowskim łączyły południowo wschodnią Europę z Azją. Ułatwiało to przechodzenie na tereny Słowian licznych azjatyckich plemion koczowniczych co nie pozwalało plemionom osiadłym w pełni się rozwijać . Najkorzystniejsze warunki występowały na terenach lasów i lasostepu i tam plemiona osiągnęły najwyższy szczebel rozwoju, także jeżeli chodzi o stosunki społ. Łatwiej tam było doskonalić narzędzia pracy, korzystać z łąk i pastwisk, czy rozszerzać powierzchnię upraw. Klimat kontynentalny, bardzo surowy na północy , nieco łagodniejszy na południu również nie sprzyjał szybkiemu rozwojowi, zamieszkujących te tereny, ludów. Mówiło się, że na zachodzie Europy przyroda jest czułą matką, a na wschodzie surową macochą. Dobrodziejstwem dla ludów europejskiego wschodu były rzeki. Dogodna sieć w strefie leśnej i leśno-stepowej mogła wcześnie stad się siecią naturalnych dróg przewozowych na całym obszarze od Zatoki Fioskiej do Morza Czarnego. Nad rzekami osiedlano się najchętniej i budowano trwalsze osady, co w głębi lasów, czy na stepach nie było do końca możliwe. Lasy dostarczały ludziom zwierzyny, jagód, miodu oraz budulca.

Kultura rosyjska tworzyła się między morzem Białym, Bałtyckim i Czarnym.

Północne tereny były niezdatne do uprawy. Na południu było cieplej, istniało, więc zróżnicowanie w warunkach życia społeczeństwa tworzącego Ruś.

Europa wschodnia, głównie równinne obszary ograniczone północnym wybrzeżem morza Czarnego, środkiem dorzecza Dniestru i Prutu, linią Bugu i częściowo Niemna, następnie niemal pionową linią dzielącą Słowian Wschodnich od plemion bałtyckich i Estów, aż do Zatoki Fińskiej i wielkich jezior północnych - Ładogi i Onegi. Granica wschodnia trudniejsza do określenia; od dolnego Dniepru na północny wschód, mniej więcej do ujścia Oki do Wołgi, a potem na północny zachód znowu ku jezioru Onega.

Jednostajne na pozór oblicze Niziny Wschodnioeuropejskiej odznaczało się jednak zawsze dużym stopniem zróżnicowania gleby, roślinności i dróg naturalnych. Zimna i niegościnna tundra na północy w bardzo niewielkim stopniu mogła sprzyjać rozwojowi sił wytwórczych i dlatego mieszkały tam wyłącznie plemiona myśliwskie, a gęstość zaludnienia była znikoma. Dalej na południe zaczynała się strefa lasów liściastych i iglastych, ongiś bardzo rozległa, sięgająca aż do środkowego Dniepru, potem przechodząca w mieszany krajobraz leśno-stepowy. Całe południe od Dniestru poprzez dorzecze dolnego Dniepru, Donu i Wołgi, aż do Uralu, zajmowały niezmierzone stepy, tu i ówdzie występowały też obszary pustynne. Stepy nadczarnomorskie, nadazowskie i nadkaspijskie stanowiły szeroki korytarz, przez który wlewały się do Europy koczownicze ludy azjatyckie.

W takim układzie geograficznym strefa leśna i leśno-stepowa miały stać się głównym obszarem formowania się pierwszych społeczeństw rodowych i rodowo-plemiennych. Gleba w tej strefie miała największą wartość, nie brak było i bardzo żyznego czarnoziemu.

4. Organizacja plemienna, główne zajęcia, religia Słowian Wschodnich.

Plemiona osiadłe uprawiały ziemię na terenach południowych. Była to gospodarka ekstensywna - uprawiano ziemię, aż do zużycia, po czym przemieszczano się na tą niewykorzystaną.

Na północy karczowano lasy pod uprawę, palono drzewo, a popiół wykorzystywano, jako nawóz.

Uprawiano: pszenicę, żyto, proso, grykę, jęczmień.

Hodowano: bydło rogate, konie, świnie.

Zajmowano się myślistwem, ważną rolę odgrywały zwierzęta futerkowe, ryby.

Zbierano miód. Proces oddzielenia rzemiosła od gospodarki rolnej (wcześniej rolnik sam się wszystkim zajmował).

Jeszcze w okresie przed państwowym, miasta, jako ośrodki handlu i rzemiosła oraz władzy.

W XI wieku było 20 miast na szlakach handlowych, najważniejsza droga od Waregów do Bizancjum (od morza Bałtyckiego, przez rzeki, Dniepr i morze Czarne, lub droga przez Wołgę od Zatoki Fińskiej do krajów muzułmańskich. Handlowano: miodem, woskiem, futrami, niewolnikami. Przywożono: tkaniny jedwabne, drogą broń, wino i srebrną monetę, z której korzystała arystokracja.

W zimnym klimacie człowiek sam nie przeżyje, trzeba było działać wspólnie. Istniała wspólnota sąsiedzka (bjerw). Członków wspólnoty oprócz pokrewieństwa łączyło terytorium. Najbliższy sąsiad mógł mieszkać nawet do 5 m. Dom, bydło rezultaty pracy należało do rodziny, ale lasy, rzeki, jeziora były własnością wspólnoty. Wspólna działalność i odpowiedzialność, konieczne podporządkowanie się. Ziemia orna nadawana była przez wspólnotę danej rodzinie. Plemiona łączyły się w związki plemion/wspólnotowe, aby bronić się przed najazdami i móc samemu najeżdżać umacniając grody (grad). Centrum Polan był Kijów, Drewlan Iskorostień. Słowien Nowogród. W grodach mężczyźni zbierali się na wiecach (wjerje). Na nich zapadały ważne decyzje odnośnie życia wspólnoty. Później wykreowała się reda starszych. Mająca władzę nad wspólnotą. Warstwa wojowników - drużyna z kniaziem na czele.

Ślady kultury słowiańskiej zachowały się w folklorze, języku, obrzędach jak i w grach dziecięcych. Sztuka związana była z kulturą pogańską. Oddawano cześć figurkom (drewniane, kamienne). Często jedno plemię oddawało szczególną cześć danemu bóstwu. Bóstwa Swaróg - pan nieba, Swarożyc - jego syn, bóg słońca i ciepła, czasami nazywany Daźbog; Rad - rozmnażanie, Wels - bydło. Perun - piorun burza, Strybog - wiatrów. Z czasem bóstwa stawały się uniwersalne Perun - bóg wojny. Pochówek dla znaczniejszych np. kniazia z żoną - kurhany,

5. Kształtowanie się księstw staroruskich i ich skład etniczny.

Wśród plemion ruskich dwoma najważniejszymi ośrodkami państwowotwórczymi był Nowogród Wielki, znajdujący się w północnej części terytorium zamieszkałego przez Słowian wschodnich oraz Kijów nad Dnieprem. Ruś stały się terenem wypraw pochodzących ze Szwecji Normanów zwanych Waregami. Wykorzystując niskie zanurzenie swoich łodzi Waregowie po dotarciu do południowych wybrzeży Morza Bałtyckiego wpływali w głąb podróżując w górę rzek. Wyprawy Waregów miały charakter łupieżczy i handlowy. Zakładali oni na tych terenach faktorie handlowe, próbując przejąć kontrolę nad przebiegającym rzekami szlakiem handlowym prowadzącym od Morza bałtyckiego do Morza Czarnego. Około 862 r. wódz normański Ruryk opanował Nowogród Wielki i rozpoczął organizację własnego państwa. Ruryk Zapoczątkował dynastię Rurykowiczów, która rządziła na Rusi i później w Rosji do XVI w. Dwaj towarzysze Ruryka - Dir i Askold, kontynuowali podboje swojego wodza. Władztwo Waregów przesunęło się na południe, gdzie czasowo został opanowany przez nich Kijów. Ruryk zmarł około 879 r. Władzę w kraju i opiekę nad Ingvarrem - małoletnim synem zmarłego wodza objął książę Oleg. Do końca 882 r. udało mu się opanować Lubecz , Soleńsk oraz ponownie Kijów. Za panowania, Ingvarra, którego w wyniku szybko postępujące slawizacji Waregów zaczęto nazywać Igorem, Kijów stał się kosztem Nowogrodu Wielkiego nową stolicą. Igor nawiązał kontakty z Bizancjum. Rozpoczął z Konstantynopolem rokowania w sprawie chrztu Rusi, ale jego śmierć przeszkodziła mu je zakończyć. Do chrztu jednak doszło. W 955 r. przyjęła go wdowa po Igorze Olga. Jednakże odstąpiła od nowego wyznania i nie przeprowadziła chrystianizacji, ponieważ Bizancjum starało się wykorzystać organizacyjne podporządkowania Kościoła ruskiego patriarchatowi w Konstantynopolu do osiągnięcia politycznych korzyści i kulturalnej dominacji. Następcą Olgi był jej syn Światosław Igorowicz. Samodzielnie rządził tylko trzy lata (969 - 972). Jego panowanie upłynęło pod znakiem licznych wojen z tureckimi Chazarami, Bułgarami kamskimi oraz plemionami Pieczyngów. Światosław zginął w walce z wojskami Bizancjum. Światosław dokonał podziału państwa między swych trzech synów. Po jego śmierci rozpoczęli oni rywalizacje o władze zwierzchnią na Rusi. Wyszedł z niej zwycięsko Włodzimierz Wielki, który objął samodzielne rządy. Rozpoczął on kolejne podboje, tworząc jednocześnie system grodów obronnych. W 981 r. przyłączył do Rusi należące dotychczas do Polski Grody Czerwieńskie. W 988 r. Włodzimierz Wielki przyjął chrzest za pośrednictwem Bizancjum. Dzięki temu Cesarstwo uznało jego władzę na Rusi, a w Kijowie powstała metropolia Kościelna. Po śmierci Włodzimierza w 1o15 r. władzę na Rusi objął jego syn Jarosław Mądry.

6. Reformy religijne Włodzimierza. Przyjęcie Prawosławia i znaczenie tego aktu.

Po podbiciu Kijowa i wstąpieniu na tron, Włodzimierz chciał zjednoczyć wszystkie plemiona i przeprowadzić reformy religijne. Uznał Peruna za najważniejszego boga, jednak nie przyniosło to oczekiwanych efektów, więc postanowił spróbować jeszcze raz i wprowadzić chrześcijaństwo, które już wcześniej propagował Oleg. Rozważał, którą religię wybrać Islam, Judaizm, Katolicyzm, czy Prawosławie z Bizancjum. Wybrał Prawosławie, które znalazło swoją ostoję. W 988 r przyjęcie chrześcijaństwa. Masowy chrzest księstwa Kijowskiego - był przymusowy i spotkał się z buntami. W Kijowie utworzono podlegającą Konstantynopolowi metropolię. Zaczęła się rozwijać struktura władzy cerkiewnej oraz sztuka sakralna. Chrześcijaństwo wzmocniło jedność kraju, sprzyjało rozpadowi świadomości plemiennej i tworzeniu się świadomości narodowej. Pozycja Rusi została umocniona. Nie mogła już stanowić celu podboju pod pretekstem chrystianizacji. Pojawiają się księgi pochodzące z Bułgarii. Były, więc w zrozumiałym dla Rusi języku. Rozwijała się architektura i sztuka malowania ikon. Budownictwo sakralne, drewniane i kamienne. X i XI wiek rozwój piśmiennictwa z dialektu Bułgarskiego lub macedońskiego. Rozwój oświaty po przyjęciu chrześcijaństwa.

7. Wpływ Bizancjum na kulturę staroruską.

Jednym z najważniejszych wpływów na kulturę staroruska miało Bizancjum, którego kultura reprezentowała wschodni typ chrześcijaństwa, bogaty i bardzo różnorodny. Wielu badaczy wskazuje na genetyczne związki duchowej kultury Rusi Kijowskiej właśnie z Bizancjum. Jego genezy należy doszukiwać się sie jeszcze w czasach Rusi Kijowskiej, kiedy to książę kijowski Włodzimierz I przyjął chrzest z Konstantynopola. To wydarzenie pchnęło Ruś Kijowską na drogę wielkich przemian. Większość aspektów kulturowych z Bizancjum zostało zaczerpniętych przez Ruś i w jednakowy, bądź w jakimś stopniu zmieniony sposób zostało odwzorowanych w architekturze, muzyce, sztuce, oświacie, itd. Dzięki temu tez uformowało sie przecież prawosławie. Dodatkowo, ziemie ruska uznawano nie tylko za cześć świata wschodniego, ale tez za odrębna, młoda pod względem cywilizacyjnym całość, która wyróżniało chociażby wspomniane prawosławie. Staroruska kultura dzięki mentalności Rusów, ale tez takim czynnikom jak np. położenie geograficzne, nabrała własnego, specyficznego charakteru. Warto wspomnieć tez i piśmie stworzonym przez Cyryla i Metodego - cyrylicy, która powstała na bazie uproszczonego alfabetu greckiego. Co więcej, na tereny Rusi Kijowskiej przybywali bizantyjscy uczeni i duchowni wraz z wiedza zawarta w pismach, a następnie przelewali to wszystko na grunt Rusi?

8. Staroruskie budownictwo drewniane i jego główne formy konstrukcyjne.

Budownictwo drewniane na Rusi jest wieńcowe: ściany są masywne, złożone z grubych belek poziomych łączonych na węgłach i skrzyżowaniach „na obłap”. Cieśla na Rusi posługuje się do końca XVII w. wyłącznie toporem. Mimo to połączenia belek są nie tylko pewne, lecz i trwałe. Nie brak też węgłów pod kątem większym od prostego, na planie sześciobocznym, a nawet ośmiobocznym, w basztach obronnych lub wieżach cerkiewnych. Odmiennie niż na Zachodzie wykonane są dachy. Pokrycie dachowe, przeważnie z desek, przymocowane jest do belek poziomych opartych na ścianach czołowych I (ewentualnie) równoległych do nich ścianach wewnętrznych. Belki te, zwane slegami, pozwalają na dowolną szerokość budynku. Dachy są niezbyt spadziste. Nie przyjęło sie by malować domu. Dominowały szarocie.

Świątynie drewniane - schemat Cerkwi został przyjęty na Rusi w momencie przyjęcia chrześcijaństwa, tzn. ze przejęto również formy budownictwa sakralnego, ale: łączono BUDOWNICTWO DREWNIANE (użytkowe) + WZORCE BIZANTYJSKIE. Pozycją wyjściową w budownictwie religijnym jest pojedyncza izba, tzw. kleć (klef), o zarysie prostokątnym. Nakrywa ją dach dwupołaciowy (dwuspadowy). Pojedyncza kleć ozdobiona krzyżem, ewentualnie wierchem (kopułką na bębnie, niezwiązaną z wnętrzem), mogła już stanowić małą cerkiew lub kaplicę. W miarę przyrostu wiernych dobudowywano dalsze izby, przy czym pierwsza pełniła rolę przedsionka, ostatnia zaś stanowiła prezbiterium z ołtarzem

9. Jednostki miary w budownictwie.

W budownictwie drewnianym system miar był związany z rozmiarami ciała ludzkiego i budowniczego. Podstawowym elementem była klatka, kąty musiały być proste, aby budowla była trwała. Nie umiano wyliczyć długości przekątnej, ale stosowano miary wg długości ciała.

• Sążeń podstawowy - rozpostarte ramiona, środkowe palce lewej i prawej ręki.

• Kasja - przekątna - różnica między sążniem a kasją była taka jak bokiem kwadrat, a przekątną

• Sążeń ukośny - średnia wysokość człowieka od palca lewej nogi do palca prawej ręki

• Piędź, noga, łokieć, krok - wszystkie miary przy sobie

Wszystkie miary budowniczowie mieli w sobie. Schemat budowli wyznaczony był sznurkami. Budowle były trwałe i harmonijne.

• 1 cal = 0,0254 m

• 1 werszek = 1 ¾ cala = 0,04445 m

• 1 stopa = 6 6/7 werszka = 0,3048 m

• 1 arszyn (miara podstawowa) = 2 1/3 stopy = 0,7112 m

• 1 sążeń = 3 arszyny = 2,134 m

• 1 wiorsta = 500 sążni = 1066,8 m

• 1 sążeń kwadratowy = 4,5522 m²

• 1 ośmina = 800 sążni kwadratowych = 3641,8 m²

• 1 dziesięcina skarbowa (miara podstawowa) = 3 ośminy = 10 925 m²

10. Rodzaje cerkwi drewnianych. Wymienić, jeden rodzaj opisać.

1) I typ клетка - klatka; dach dwuspadowy, na górze "cebulowa" kopuła, czyli tradycyjna forma, centralny zrąb największy i najwyższy, z prawej strony(wschód) mamy ołtarz a z lewej (zachód) --> kruchtę, sień lub galeryjka pod dachem; nie wiele sie ich zachowało z XV wieku, większość jest z XVII wieku.

2) II typ шатёр - namiot; w środku słup, kształt stożkowy (jakby wieża kościołów katolickich w stylu gotyckim, zresztą goryk miał duży wpływ na budownictwo sakralne na Rusi), na szczycie też mamy "cebule" (symbol przedstawiający jakby płomień świecy, czyli modlitwy Kościoła do Boga). Budowane na planie ośmiokąta

3) III typ крещятая церкевь - na planie krzyża, dach w kształcie beczkowym, u góry też 'cebula'

4) IV typ кубоватая церкевь lub Многоголовaя церкевь, wieżyczkowa, forma okrągła ze szpicem i krzyżem na samej górze, na środku większa 'głowa', po czterech rogach mniejsze 'główki' --> symbolika: Chrystus i 4 ewangelistów. Budowana tez cerkwie, które miały o wiele więcej wieżyczek i "główek" --> strzeliste, gotyckie

Często obok cerkwi budowano osobne dzwonnice, na małych, raczej ubogich wsiach budowano kaplice, przypominające kształtem zwykle domy mieszkalne, tyle z krzyżem.

11. Wnętrze izby staroruskiej.

Mieszkania i chaty wiejskie na terenach zimniejszych budowano tak by jedna część była ogrzewana, a druga nie. Izba - kurna chata z piecem. Gordisa - odświętne pomieszczenie z pobielanym piecem, upiększana od środka. Wnętrze miało cztery kąty. Na lewo od wejścia był ogromny chlebowy piec, na którym można było spać, było to królestwo kobiety. Na prawo od wejścia znajdowała się ława, na której spał gospodarz. Tam tez znajdowały się męskie rzeczy - topór, uzdy. Krasny ugoi - pierwszy widoczny róg, gdzie znajdowała się ikona i paliła się lampka. Przy wejściu należało się ukłonić ikonie. Niedaleko znajdował się też ogromny stół.

12. Kamienne budownictwo sakralne. Najważniejsze świątynie staroruskie.

Kiedy pojawiło się sie chrześcijaństwo, świątynie stały sie miejscami, gdzie gromadzili sie wierni bu czcić Boga. Przy budowie świątyń wzorem stała sie Hagia Sophia w Konstantynopolu, na planie krzyża + kopuły. Okna małe wypełnione mozaiką, słupy światła wpadały do środka, tworzą sferę sacrum, duchowe oparcie. Dzięki tradycji budownictwa drewnianego, kopuły zyskały formę hełmu lub po prostu cebuli. Cerkwie miały juz od zewnątrz imponować i zachwycać pięknem, ale to wnętrze miało być najpiękniejsze i najbardziej wzbudzające zachwyt. Dużo elementowa niepotrzebnych, zbędnych ненужнye, напрасныe, ale właśnie te elementy były wpisane w tradycje budownictwa cerkiewnego. Mozaiki w środku odbijały światło w różnych kierunkach, migocący, szybko zmieniający sie, nieuchwytny nastrój, jakby duch święty. Wszystko ma tutaj wymiar symboliczny. Każda figura, obraz, każdy przedmiot wraz z gra mozaikowego światła nadawały efekt duchowości, świat boski, wszystko jakby unosiło sie ku górze, do Boga. W świątyni łączył sie świat ziemski ze światem Boga. Budowane zwykle na wzgórzach, górowały nad miastem + ochrona przed powodziami.

Świątynie: Cerkiew Sofijska w Kijowie (na wzór Hagi Sophii), Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej w Niżnym Nowogrodzie, Sobór Kazański, Sobór Izaakiewski, Cerkiew "Spasa-na -Krowi", Cerkiew Chrystusa Zbawiciela w Moskwie.

13. Struktura i symbolika świątyni prawosławnej.

W budownictwie sakralnym ważna jest symbolika, dążenie do harmonii i piękna. Ziemskie piękno doprowadzone do najprostszych form miało być droga do poznania piękna niebiańskiego, czyli idealnego. Twórcy świątyń pojmowali świątynie jako kosmos zharmonizowany. Pojecie świata (kosmos, porządek, harmonia) i świątyni (świata boskiego) przechodzą przez siebie. Idea świątyni miała się wkomponowywać w mentalność. Były tam zaszyfrowane (w świątyni) symbole, które miały być drogowskazem dla wiernych

KOPULA - wsparte na 4 opokach, symbol nieba widzialnego --> kopula niebiańska

Cerkiew była wysoka dzięki dodatkowym wieżyczkom. стройне место - strojne miejsce, harmonia miedzy budowla a przyroda. Staroruskie cerkwie były na zewn. bardzo skromne, drewniane były szare, kamienne białe, czyste, ascetyczne, mało ozdób od zewn.. Później przyszły tendencje barokowe z Zachodu, zaczęto stroić cerkwie od zewnątrz. Każdy elementy, ale tez i ogólnie całość zawiera w sobie kilka, co najmniej 4 znaczenia. Nielicznie mogli sie doszukać więcej sensu.

I. bukwalny (literalny) -> jawny lub tajny

II. moralny

III. symboliczny

IV. alegoryczny

Świątynia była budowana na linii Wschód (słońce się rodzi, symbol narodzin i Chrystusa-Słońce Prawdy) - Zachód (słońce umiera, symbolizuje wszystko co grzeszne i ziemskie, po tej stronie stawiano kruchte). Krzyz na szczycie "cebuli byl ustawiony prostopadle do osi symetrii, wskazuje Północ. Liczba "głów jest symboliczna (ewangelisci, apostołowie, Chrystus). Kazda cerkiew ma relikwie w centralnym miejscu ( cerkiew jest zbudowana na krwi meczennikow).

Waznym elementem sa tez ozdoby zewnetrznej fasady. Dzielily swiatynie na 3 poziomy symbolizujace wstepowanie czlowieka ku niebu.

1. na dole --> rosliny, swiat ziemski, grzeszny

*fryz oddzielajacy swiat grzeszny od niebianskiego

2. kolejny poziom --> swiat boski w polaczeniu z ludzkim, obrazy ziemskiej misji Boga, droga krzyzowa, plaskorzezby

3. ostatni poziom --> najwyzszy, symbol NIEBA, na poczatku byl pusty, czysty (bo nie da sie przedstawic prawdziewgo nieba), ale pozniej pojawily sie postacie symboliczne np Aniolowie ktorzy przyszli do Abrahama.

Człowiek może patrzeć od zewnątrz, ale nie może do niech dotrzeć (tj do tych postaci na samej górze fasady). Tylko we wnętrz cerkwi ma szanse zeby dotrzec do gory, czyli nieba. Wnetrze bylo trojdzielne poprzez układ ścian, ale tez poprzez filary i przegrody. Horyzontalnie swiatynia dzieli sie na PRIKWOR (wejście do świątyni, oddzielone sciana lub drzwiami, tu mogla wejsc osoba nawet w stanie grzechu), dalej NAWA (praobraz widzialnego nieba, arka wiernych, statek, tutaj wchodzili tylko prawdziwi wierni w stanie laski, zakaz wejścia dla heretyków) i OŁTARZ (obraz nieba, oddzielony od nawy drewniana przegroda, na której sa ikony).

14. Ikona - charakterystyka ogólna. 15. Symbolika i teologia ikony.

IKONA - obraz namalowany, a raczej napisany na desce przez artystę, który musiał tez być duchowo przygotowany do stworzenia aktu religijnego. Ikona bezpośrednio zwracała sie ku praobrazowi, nie była kopia!. Ikona to słowo wcielone w obraz, dawała możliwość nauczania cerkiewnego. Ikona jest nieodłączną częścią tradycji prawosławnej. Bez ikon nie można sobie wyobrazić wnętrza prawosławnej świątyni. W domach prawosławnych wiernych ikony zawsze zajmują poczesne miejsce. Wybierając się w drogę prawosławny chrześcijanin także zabiera ze sobą, zgodnie z tradycją, mały podróżny ikonostas lub składane ikony. Na Rusi postępowano tak od dawna: człowiek rodził się lub umierał, zawierał związek małżeński lub rozpoczynał jakąś ważną czynność - towarzyszyła temu ikona.

*ikono pisarstwo, czyli pisanie ikon, jakbyśmy pisali tekst, ale tu piszemy obraz, który zawiera Słowo Boże.

Ikono pisarze pisali z natchnienia Boga, Artysta musi być w stanie łaski uświęcającej. Nie tworzył iluzji rzeczywistości, lecz starał się się od tego odejść. To miało być dotarcie do istoty duchowej, ikony były jakby schematyczne, ale każdy rys miął tez inna wartość, symboliczny kształt oczu, pochylenie postaci, to wszystko miało znaczenie symboliczne. Zwykle przedstawiały postacie święte.

*KANONICZNOSC -stosowanie kanonów malowanie ikon! Każdy twórca musiał przestrzegać pewnych zasad:

-ograniczony i stały zestaw tematów, które mogły stać ikona

--||- zestaw typów postaci

--||- schematów kompozycyjnych

Każda ikona musiała być poświecona!!!

Twórcy często wykorzystywali kalki konturów, ale nie oznacza to, ze wszystkie ikony były jednakowe, twórca indywidualnie dobierał paletę barw, cieni. Itd.

Ikony wykonywano na desce, dawniej na powierzchni deski robiono wgłębienia --> symbol łodzi, arki. Ikona ma być arka ratująca grzeszników. Deska zawsze gruntowana rybim olejem(symbol Chrystusa -->ryba!) I kreda.

Gra światła, symbolizująca Bóstwo i jego działanie w świecie ludzi.

Kolory tez były symboliczne, np. czerwony - (gotowany na rtęci) symbol życia, złoty - stworzenie, zielony - Zycie na ziemi, drewno - krzyż, Chrystus zmarł na drzewie, symbolizowało odrodzenie. Farby przygotowywane były z użyciem jaj (symbol życia).

Na ikonie często pojawiały się tez słowa, które pomagają odczytać ikonę.

TEOLOGIA IKONY

Ikona nie jest zwykłym obrazem religijnym. Malowanie ikon było czynnością świętą. Ikona, która powstawała w klasztorach Starej Rusi, malowana przez uprzywilejowanych mnichów, była emanacją bóstwa, które prowadziło rękę twórcy. Zrodzona w modlitwie, wymagała przed przystąpieniem do pracy specjalnych postów, powstawała w postawie klęczącej autora. Ikony mają za zadanie pogłębiać życie duchowe, wprowadzać do modlitwy. Anonimowy autor ikony miał pomóc podążać we właściwym kierunku. Modlitwa przed ikoną związana jest z określonym rytuałem: przy zapalonych świecach wierni kłaniają się przed ikonami, całują je. Ikona pełni ważną rolę w kulcie kościołów wschodnich, jest ona przedstawieniem świętego, jego uosobieniem i reprezentacją. Zapewniała łączność ze świętym, pośredniczyła w modlitwie. Uważa się, że jest on obecny w danym miejscu właśnie dzięki ikonie. Czyste kolory używane do malowania, złocenia w płomieniu świec nabierają szczególnego blasku. Ogień świecy jest symbolem wzniesienie duszy do Boga. Pokłon przypomina o tym, że nie tylko dusza, ale i ciało powinno uczestniczyć w modlitwie. Otrzymane od Boga nie jest czymś gorszym od umysłu i ma prawo na równi brać udział w rozmowie z Bogiem. W związku ze świętością ikony nie mogła ona być przedmiotem handlu czy zarobkowania, które z punktu widzenia człowieka wierzącego było traktowane jako grzech.

16. Rodzaje ikon.

Rodzaje przedstawień

1.Ikona Zbawiciela --> Najważniejszą ikoną jest ikona Chrystusa. Kanon przedstawiania Chrystusa przyjęto w IX w. Ikono grafowie wyróżniają Chrystusa nimbem z wpisanym weń krzyżem z dziewięciu linii. Jego barwy: niebieska i czerwona mają swoją symbolikę, oznaczają boską i ziemską naturę Chrystusa. Przedstawiany jest on najczęściej, jako:

• Pantokrator (Wszechwładca, Pan wszystkiego) - przedstawienie Jezusa Chrystusa, jako władcy i sędziego Wszechświata.

• Acheiropoietos (grec. Αχειροποίητος; ros. нерукотворный - nie ręką ludzką uczyniony) - najstarsze przedstawienie Jezusa Chrystusa w formie samej twarzy Zbawiciela na rozwiniętej chuście.

• Zbawiciel w siłach (Zbawiciel w majestacie, Zbawiciel tronujący między mocami) (Спас в силах) - ikonograficzne przedstawienie Chrystusa Pantokratora, który zasiada w centrum ikony na tronie na tle trzech mandorli w formie czerwonego rombu, ciemnobłękitnego owalu i na dole czerwonego kwadratu.

• Emmanuel (oznacza Bóg z nami) - ikonograficzny typ przedstawienia Chrystusa w wieku młodzieńczym.

• Wielki Arcykapłan (ros. Великий Архиерей) - przedstawienie Chrystusa, ukazujące go w kapłańskiej odzieży.

• Nie rozpaczaj po mnie Matko (ros. Не рыдай Мене, Мати) - ikonograficzny odpowiednik zachodniochrześcijańskiej Piety, przedstawiający Chrystusa nagiego, do połowy złożonego w grobie, z zamkniętymi oczyma, pochyloną głową i rękoma, (na których widoczne są rany po gwoździach) ułożonymi w znak krzyża. Za plecami Chrystusa często umieszcza się krzyż z inskrypcjami. Z prawej strony Bogurodzica podtrzymuje i przytula syna.

• Deesis (modlitwa, prośba) - motyw związany z ikonografią chrześcijańską. Polega ona na trój częściowym obrazowaniu osób świętych - centralną osobą jest Chrystus, jako Pantokrator, obok Maryja, następnie Jan Chrzciciel (tzw. małe Deesis), Apostołowie Piotr i Paweł oraz prorocy (tzw. wielkie Deesis).

• Król Królów (ros. Царь царей) - przedstawienie rozwinięte w XIV-XV w. W sztuce serbskiej, później rozpowszechnione na Rusi, wariant Deesis gdzie Jana Chrzciciela zastępował król Dawid i inni prorocy.

Chrystus Starotestamentowy (ros. Христос Ветхий Деньми) - ikonograficzne wyobrażenie Chrystusa, jako starotestamentowego, siwowłosego Boga-Starca.

2.Ikona Matki Bożej --> Matka Boża na ruskiej ikonie ma zawsze zatroskany wyraz twarzy. Jej smutek ma jednak różne odcienie: żałości, zadumy, ale zawsze niesie mądrość i wewnętrzną siłę. Przepełniona jest matczynym błogosławieństwem. Matka Boża ukazywana jest w różny sposób: objawia Dzieciątko światu, czule przytula je, bądź przytrzymuje. Podstawowe rodzaje przedstawień Matki Bożej to:

• Eleusa, czyli Maryja z Dzieciątkiem siedzącym na ramieniu i przytulającym policzek do jej twarzy;

• Hodegetria (przewodniczka), gdzie Matka Boża prawą dłonią wskazuje na Chrystusa Emmanuela, trzymanego przez nią na lewym ramieniu

• Oranta jest jednym z najstarszych przedstawień Bogurodzicy, tak malowali ją pierwsi chrześcijanie. Kanon tej ikony nawiązuje do starożytnego wzoru człowieka pobożnego, dlatego Matka Boża w modlitwie wznosi ręce ku górze. Zgodnie z tradycyjnymi wierzeniami w prawosławiu, jeśli Maryja opuści dłonie, nastąpi koniec świata.

3.Ikona Trójcy Świętej --> trudności w ujęciu tak abstrakcyjnego pojęcia, jakim jest Bóg w Trzech Osobach.

17 - Ikony Spasa

Ikonografia Chrystusa.

W ikonach próbowano przedstawić Chrystusa w taki sposób aby ukazać Jego Boskość.

Pierwsze próby jakie podjęto to było wzorowanie się na zaginionym płótnie z Odessy. Artyści nie wiedzieli jak naprawdę ten wizerunek Chrystusa wyglądał jednak tworzyli wedle własnej wyobraźni i zdarzeń opisanych w legendzie.

Według niej istniało płótno z wizerunkiem nie wykonane ludzką ręką. Na wzór chusty Weroniki. To odbicie na płótnie powstało dzięki interwencji Agwara. Było on władcą i cierpiał na trąd. Nie trzeba chyba wspominać z czym ta choroba się wiązała i jak była spostrzegana przez społeczeństwo. Grunt, że Agwar usłyszał o cudach dokonywanych przez Jezusa. Sam nie mógł wyruszyć w drogę na spotkanie Pana więc postanowił wysłać tam swojego malarza. Dał temu stosowny dokument w którym zapraszał Jezusa do swojego królestwa. W przypadku jednak gdyby Spas nie mógł sprostać tej prośbie, prosi Go o pozwolenie na utrwalenie swojego wizerunku przez jego nadwornego malarza. Jednak ów malarz nie potrafił sprostać temu wymaganiu. Niezależnie od tego jak się starał nie mógł wiernie przelać na płótno tego co widział. Jezus widząc wiarę władcy i bezradność malarza zlitował się, umył twarz i wytarł płótnem. W tym momencie Jego oblicze odbiło się na materiale. Odbita tam była twarz i Boga i człowieka. Dostarczono to płótno do Odessy i wywieszono na bramach miasta. Władca wyzdrowiał.

Płótno zaginęło jednak do tej pory jest inspiracją dla wielu twórców ikon. Ukazanie oblicza Zbawiciela w formie lekkiej, zwiewnej. Podkreślenie pofałdowanej i powiewającej tkaniny.

Jednak można również wyróżnić ikony ukazujące sceny z życia Jezusa. Charakterystycznym motywem jest wjazd Jezusa na osiołku do Jerozolimy oraz chrzest w Jordanie.

Takim szczególnie ważnym motywem jest Спас в силах — Пантократер. Który pokonał piekło i w siłach i pełnej chwale powraca na ziemię aby dokonać sądu ostatecznego. W rękach dzierży księgę w której są zapisane wszystkie dzieje ludzkości.

18 - Ikony Bogurodzicy

Najwięcej ikon powstało z wizerunkiem Maryi. Nadawano im różne nazwy, w zależności od miejsca w którym powstały lub od tematyki opierając się na elementach pieśni. Na początku tego typu ikony ukazywały Matkę Boską z dzieciątkiem, gdzie syn otoczony był pełnią chwały i ukazany w ludzkiej postaci.

Następnym rodzajem, który przebił popularnością poprzedni, była Отыгитрыя. Czyli Matka Boska Królowa Wodzów. Podobno namalował ją ewangelista Łukasz lub biskup Twainy. Spor co do autorstwa nie został rozstrzygnięty. Jest to najbardziej czczona i najstarsza ikona. Oryginał nie przetrwał jednak Jej wizerunek znamy dzięki zachowanym licznym kopiom.

W X i XI wieku powstała nowa tendencja. Narodził się typ ikonograficzny, który miał na celu ukazanie Matki Boskiej w sposób uroczysty, jak najbardziej podniosły. Miano na celu ukazanie pełni świetności i chwały Maryi. W ten sposób rozpoczęto malować ikony Bogurodzicy nadając im nazwy od miejscowości w których powstały. Między innymi w ten sposób powstała Matka Boska Smoleńska, Jerozolimska, Gruzińska a później Kazańska, która zasłynęła ze swojej uzdrawiającej mocy.

Główną opiekunką Rosji jako mocarstwa jest Matka Boża Włodzimierska (Glikofilus). Związany jest z nią cud, który nastąpił w 1395 r., kiedy to przeniesiono tę ikonę do Moskwy w celu ochrony przed oblężeniem miasta. I udało się.

19 - Ikonostas - struktura i funkcja

Ikonostas to ściana z mnóstwem ikon, znajduje się w centralnym miejscu cerkwi. Często umieszczony jest nad Carskimi Wrotami. Jest pięknie ozdobiony np. złotem a uwieńczony na szczycie krucyfiksem.

Przy tworzeniu Ikonostasu wzorowano się na świątyni Jerozolimskiej, gdzie przechowywane było Słowo Boże. Miało być to miejsce rozdzielające świat Boski i ludzki oraz ziemski i niebiański.

Ikonostas składa się z kilku rzędów ikon. Najczęściej jest ich 5 ale zdarza się zarówno więcej jak i mniej. To zależy od zamożności miejscowości i rangi cerkwi. Jednak niezależnie od czynników majątkowych, na każdym ikonostasie na centralnym miejscu obowiązkowo musiała znaleźć się ikona Ostatniej Wieczerzy.

I rząd. Ciągną się z prawej do lewej nad Carskimi Wrotami w miejscu gdzie może wejść tylko duchowny. Na prawo wisiała wielka ikona Chrystusa Zbawiciela, na lewo Matka Boska z dzieciątkiem, natomiast w kierunku północnym i południowym wisieli Archaniołowie (np. Gabriel) ale mogli być również wizerunki ważnych duchownych. Skrajnie na lewo wisiała ikona z wizerunkiem świętego czczonego w danej miejscowości.

II rząd. (деисусны) Ten rząd miał symbolizować modlitwę całej cerkwi ( wspólnoty) wszystkich czasów. Ta modlitwa miała ucichnąć dopiero w dniu Sądu Ostatecznego.

W centrum wisiała ikona Chrystusa Zbawiciela w pełni władzy i siły Boskiej, który powraca na ziemię by sądzić. Ukazany z księgą i trzciną, gdzie trzcina symbolizuje dwa światy a księga zapisane wszystkie dzieje. Po lewej stronie Matka Boska modląca się do Syna a po prawej ukazany Jan Chrzciciel.

III rząd. Ukazuje historię ewangeliczną - 12 świąt Prawosławnych od narodzenia Matki Boskiej do końca historii.

IV rząd. Ukazuje historię Starego Testamentu i ikony z nim związane. Poza tym w centrum znajduje się Matka Boska modląca się.

V rząd. Nazwany rządem praojców - Abrahama, Izaaka, Jakuba, Noego, Adama. W centrum znajduje się Trójca Starego Testamentu, w której w sposób symboliczny ukazane są narady Trójcy jeszcze przed stworzeniem świata, gdzie Jezus wyraża zgodę na późniejsze odkupienie świata.

20 - Twórcy ikon...

Powstaje Szkoła Kijowska. Jest to jedna z najsłynniejszych szkół ucząca nie tylko ikono-pisarstwa ale również mozaiki.

Często twórcy ikon byli nieznani z nazwiska, ale można wymienić trzech najważniejszych. Jednym z nich był Teofan Grek [Fiofan Griek] ( Teofan - znaczenie- ten któremu objawił się Bóg). Przydomek wskazuje na miejsce urodzenia. Do ikono-pisarstwa miał podejście dramatyczne. Ukazywał moment działania i dynamiki. Używał delikatnych barw a aby spotęgować wrażenie pędzlem wykonywał świetlne plamy. Nie do końca jest wiadomo czy wszystkie z przypisywanych mu ikon namalował Grek. Zarówno mogli to zrobić jego uczniowie lub wykonać pracę wspólnie z nauczycielem. I tak było w przypadku ikon przedstawiających Matkę Boską Dońską, Zaśnięcie M.B. i przemienienie na Górze Tabor. Sam mistrz wykonywał te dzieła w Moskwie wraz z grupą uzdolnionych uczniów.

Wykonywał również prace do Soboru Archangielskiego. Malował też freski.

Andriej Rublow ( Андрей Рублов) malował ikony i freski. Był kanonizowanym i duchownym. Jego imię obrosło wieloma legendami, między innymi miał mieszkać w klasztorze Troickim. Na początku XX w. przypomniano sobie o jego dziełach i rozpoczęto prace rekonstrukcyjne. Najsłynniejszą ikoną jest „Trójca”. W jego ikonach barwy są pastelowe, ciepłe a wizerunek postaci łagodny i bardziej słowiański niż bizantyjski. Odchodzi od surowości, która dominowało do tej pory. Zrywa w pewnym stopniu z wzorcami Bizantyjskimi i tworzy na styl ruski. Co jest charakterystyczne dla stylu Rublowa, to zamykanie postaci w kręgu. Symbolizuje to doskonałość, która znajduje się w ruchu - ku Bogu Ojcu i od Boga do Syna. Rublow stara się wprowadzić ruch w nieruchomą postać. Silna jest również symbolika np. w „Trójcy” gdzie nawet stół jest w kształcie kielicha.

Część ikon tworzył wraz z Daniłem Czarnym.

Dionizjusz (Dionisija) żył w XV w. już po śmierci Rublowa i Greka. Przypuszczalnie zmarł w 1508 r. Znany i doceniany za życia. Jako mistrz otrzymywał wiele zamówień. Malował wraz z innymi malarzami na Kremlu - Soborze Uspieńskim, namalował tam m.in. Deesis. Jednak jego najsłynniejszym dziełem jest Zejście Jezusa do piekieł (сошествие Спаса до ад).

21. Ogólna charakterystyka prawosławia

Prawosławie na Rusi, czerpiące z dobrobytu bizantyjskiego, ale także bułgarskiego i serbskiego, było czynnikiem państwowo i kulturotwórczym.

Przyjęło formę organizacyjną i tradycję z Bizancjum. Cechą charakterystyczną tej tradycji było głębokie przywiązanie do autorytetu Soborów Powszechnych, Ojców Kościoła oraz posłusznych woli Bożej świętych, których żywoty były powszechnie znane.

Obecność ideału życia monastycznego w życiu świeckim, z jego stosunkiem do ascezy, grzechu, ojcostwa duchowego spowiednika, modlitwy, pracy i braterstwa sprawił, że kościół na Rusi nie miał charakteru instytucji.

Hierarchia duchowna wywodziła się z klasztorów, biskupi byli doświadczonymi ascetami, a duchowi diecezjalnie zakładali rodziny przed przyjęciem święceń kapłańskich i wiedli życie podobne do parafian.

Biskupi wpływali na polityczne decyzje książąt.

Prawosławie - z greckiego ortodoksja, prawdziwa/prawidłowa nauka.
Wiara oparta na credo nicejsko-konstantynopolitańskim.
Teologia apofatyczna - Bóg przekracza granice świata, nie mieści się w czasie i przestrzeni. Bóg jest transcendentny. Możemy tylko powiedzieć czy nie jest, nie pojmiemy go rozumem.
Immanentyzm - obecność Boga w stworzonym przez niego świecie. Bóg się w nim obajawia na różne sposoby.
Hezychazm - spokój, cisza, samotność. Metoda mnichów, niema modlitwa, kontemplacja Boga, za pośrednictwem bożego miłosierdzia. Starano się zachować więź przez cały dzień. Uczono się zapominać o sobie.

23. Teoria Moskwy jako trzeciego Rzymu

Idea Moskwy jako Trzeciego Rzymu wiązana jest z mnichem Filoteuszem: "Dwa Rzymy upadły, Trzeci stoi, Czwartego nie będzie, gdyż twoje królestwo chrześcijańskie przez żadne inne nie zostanie zastąpione". Pierwszy Rzym upadł przez swoją herezję (czyli katolicyzm),

Drugi Rzym  - Konstantynopol upadł na skutek przyłączenia się do herezji (w 1439 r. cesarz oraz patriarcha bizantyjski podpisali na Soborze we Florencji unię z Kościołem katolickim, a już czternaście lat później Konstantynopol upadł pod naporem Turków Osmańskich),

Trzecim Rzymem stała się Moskwa  - jedyne na świecie państwo pielęgnujące prawdziwą, nieskażoną herezjami wiarę. Pogląd ten stał się z czasem reprezentatywny dla rosyjskiego prawosławia.

Sukcesję Rosji potwierdzać miało przejęcie od upadłego Konstantynopola herbu z dwugłowym orłem oraz ślub Iwana III Srogiego z bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiego Zofią Paleolog.

24. Reformy patriarchy Nikona

- przeprowadzone w kilku etapach,

- oparte na wzorach greckich,

- żegnać się 2. palcami nie 3.,

- 3. razy śpiewać „alleluja” nie 2.

- usunięto z tekstu modlitw pewne słowa, których nie było w greckich pierwowzorach,

- procesje w cerkwiach miały kroczyć w kierunku przeciwnym pozornemu ruchowi Słońca,

- wprowadzono pisownie „Iisus” przez dwa „i”

25. Raskoł (schizma). Przyczyny i skutki.

Przyczyny:

- ludzie nie chcieli przystosować się do wprowadzanych zmian (reform Nikona)

- uporczywie trwali przy wszystkich szczegółach starego obrządku

Skutki:

- powstali „raskolnicy” (starowiercy, staroobrzędowcy)

- władza rosyjska opowiedziała się za reformą

- staroobrzędowców prześladowano, karano (represje, tortury, wyroki śmierci) i zmuszano do przejęcia nowych zasad,

- ucieczki do puszcz północnych, aby nie odstąpić od swojej wiary

- główny przeciwnik protopop Awwakum

26. Staroobrzędowcy, główne nurty:

1. Nabożeństwa można odprawiać jedynie według starych ksiąg wydanych przed 1654 rokiem. Te jedynie księgi są całkowicie poprawne i natchnione przez Ducha Świętego.

2. W symbolu wiary, w artykule o Duchu Świętym, powinno się znajdować słowo istinnago(prawdziwego), wykreślone u prawosławnych, a w artykule o Synu Bożym zamiast „Królestwu zaś Jego nie będzie końca” mówić należy „Królestwu zaś Jego nie ma końca”.

3. Imię Chrystusa należy pisać ISUS, a nie jak u prawosławnych IISUS.

4. Podczas nabożeństwa „aliłłuja” należy powtarzać „sugubo”(dwa razy), a nie jak u prawosławnych „triegubo” (trzy razy) i dodać „Sława Tiebie, Boże” (Chwała Ci Boże).

5. Przy żegnaniu się znak krzyża powinien być czyniony „dwupierstnyj” (dwoma palcami), wskazującym i środkowym, dla wyrażania wiary w dwie natury Chrystusa, a nie „trojpierstnyj” (trzema palcami).

6. Używany i czczony może być tylko „ośmiokoniecznyj kriest” (według nich krzyż powinien mieć osiem końców. Obok belek pionowej i poziomej ma się znajdować jeszcze jedna pod nogami Chrystusa).

7. Chrzest może się dobywać tylko przez „pogrużenije” (trzykrotne zanurzenie w wodzie), nigdy zaś przez „poliwanije” (oblewanie).

8. Procesje wokół świątyń powinny chodzić „posłon” (za słońcem), a nie „protiwo słoncu” (przeciw słońcu).

Zwolennicy starej wiary zwani Popowcami nie odwracali się od świata. Głosili, że poprzez radość mogą krzewić prawdziwą wiarę. Cały swój ruch sytuowali w pozycji świętego szaleńca, który ignorując zasady obowiązujące w społeczeństwie, niezmiennie wskazuje na potrzebę poświęcenia wszystkiego dla Boga. Za niezbędne uznawali kapłańskie błogosławieństwo. Nie wyobrażali sobie życia bez sakramentów, a zwłaszcza sakramentu małżeństwa. Te natomiast musiały być udzielane przez duchownych. Gdy zabrakło duchownych starej wiary, uznawać zaczęli tych, którzy chrzest przyjęli przed reformami.

Drugim bardzo ważnym zgrupowaniem staroobrzędowców są Bezpopowcy. W momencie, gdy zabrakło wśród nich kapłanów, wyświęconych według starego obrzędu, coraz większe znaczenie zaczęła odgrywać idea funkcjonowania bez pasterzy duchownych. Uznali bowiem, że Chrystus jest jedynym i najwyższym kapłanem. Skoro natomiast on po zmartwychwstaniu wstąpił do nieba, to razem z nim do nieba wstąpiło kapłaństwo ziemskie. Zaczęli wówczas głosić, że Chrystus będzie ich niewidzialnym przewodnikiem. W obliczu argumentów głoszonych przez oficjalny kościół, że wybierają wygodne dla nich fragmenty Biblii, a opuszczają inne, bezpopowcy znaleźli sposób na ich odparcie. Ogłosili, że światem rządzi Antychryst. Ma on ogromną władzę i jedynie Bóg ma większą. Szatan działa w świecie posługując się wybranymi ludźmi. Człowiek ma za mało wiedzy, mądrości i wiary, by rozpoznać Antychrysta. Istnieje zatem obawa, że ów wysłannik zła może przyjąć postać duchownego, by swoimi słowami, na mocy autorytetu odciągać ludzi wierzących od prawdziwej wiary i prawdziwego Boga. Występowanie Antychrysta nie tylko w kościele, ale i na całym świecie implikuje fakt, iż łaska Boża przeszła do nieba. W związku z powszechnie panującym złem na świecie, bezpopowcy uznali, że jedyną możliwością życia jest stan zakonny, surowy ascetyzm oraz głębokie przywiązanie do starych tradycji. Przestrzeganie zasad wiary, życie w ubóstwie i ascezie, w związku z brakiem kapłanów powiększone zostało o rezygnację ze wszystkich sakramentów, a w tym sakramentu małżeństwa. Zwolennicy tej orientacji pojawili się najpierw w lasach północnej Syberii, gdzie warunki naturalne sprzyjały surowemu życiu. Funkcjonowanie w odosobnieniu w leśnych ostępach nie było obce uczestnikom schizmy.

27. Piotr I wobec Cerkiw prawosławnej.

Reformy:

- zniesienie urzędu patriarchy (od 1700 po śmierci p. Adriana urząd ten nie został obsadzony)

- powołano kolegium duchowe- Świątobliwy Synod- złożone z przedstawicieli wyższego duchowieństwa na czele którego stał oberprokurator nominowany przez cara,

- Synod zajmował się różnymi sprawami dotyczącymi cerkwi i klasztorów, m.in. ściganie heretyków, propaganda prawosławia, funkcje cenzorskie,

- ogólnie: podporządkowanie Cerkwi carowi

- Piotr pozwolił starowiercą na zachowanie swojego obrządku, ale musieli od tego płacić specjalny podatek

28. Monastycyzm w prawosławiu. Instytucja starców.

Starczestwo pojawiło się na Rusi wraz z rozwojem praktyki monastycznej, której celem było nauczanie nowicjuszy, co oznacza w codziennym życiu bycie chrześcijaninem.

Starzec był przykładem jedności z Bogiem, wewnętrznego przeobrażenia. To doświadczony mnich, asceta, który kształtował wolę uczniów, wskazywał im drogę wśród pokus tego świata.

Składali śluby tzw. Wielkiej schizmy, która wymagała wyrzeczenia się świata i pełnienia funkcji np. ihumena czy biskupa.

Nosili specjalny strój z wyhaftowanymi symbolami męki Pańskiej

29. Jurodiwi jako zjawisko duchowe i społeczne:

Pierwszym jurodiwym na Rusi był Izaak- mnich z Kijowa

W różnych kulturach szaleńcy byli pogardzani, ale również uważani za posiadających kontakt z innym światem. Poprzez swoje praktyki, jurodiwi naśladują Chrystusa poniżonego.

- Żyli w ubóstwie, spali na śmietnikach lub psich posłaniach, poniżali się

- obcy, nieznani, nieuchwytni, nieobliczalni, cudzoziemcy

- nie dbali o wygląd, rozczochrani, pojawiali się nago nawet w świątyniach (znak umartwienia, przejrzystości-czystości duszy), z łańcuchem na szyi, wybałuszając oczy, tocząc pianę z ust, wymiotując

- często milczeli ("niemota" pośród "słowian"), lub przeciwnie, krzyczeli (bełkotali, mamrotali, bluźnili, znieważali, zadawali zagadki, powtarzali dokładnie to co ludzie do nich mówili -echolalia)

- czynili cuda (przewidywali przyszłość, chodzili po wodzie, uzdrawiali)

Można powiedzieć, że zamiast uciekać na pustynię lub do celi klasztornej powracali oni z osamotnienia by służyć ludziom poprzez zrywanie masek, wyśmiewanie pozoranctwa, rytualizmów i próżności.

30. Skomorchowie

skomoroch= hist. XI/XII rosyjski wędrowny aktor, muzykant, kuglarz, występujący gł. na weselach, jarmarkach

Skomorochowie byli tępieni przez Cerkiew rosyjską, głównie dlatego, że tworzyli oni niedopuszczalne wzorce ubioru (krótkie tuniki), a ich zachowanie ( nieprzyzwoite żarty i piosenki- nazwane „diabelskimi”, „szatańskimi” ) wzbudzało śmiech ( jeśli ktoś zaśmiał się w czasie modlitwy, musiał przez 300 kolejnych dni bić pokłonyprzed ikoną główną w cerkwi:), ponadto sama satyra, którą uprawiali, skierowana była przeciw władzy świeckiej i duchowieństwu.

Na przestrzeni wieków, sztuka tworzona przez skomorochów nabrała prawdziwego, artystycznego znaczenia

31. Muzyka staroruska, główne formy i gatunki.

Początki muzyki rosyjskiej związane są z chrystianizacją Rusi Kijowskiej, kiedy pojawiły się śpiewy chóralne, najpierw jednogłoskowe, później rozbudowane, polifoniczne i wielogłosowe. Muzykę cechuje głęboka duchowość i surowe piękno brzmienia. Bez instrumentów.

Powstała sztuka gry na dzwonkach. Były dzwony średnie i duże; dzwony otrzymywały imiona.

Na początku rozwoju muzyki przeważały formy wokalne. Instrumentarium do wykonywania muzyki było dość ograniczone i w większości zapożyczone z innych kultur (np. flet podłużny, rogi, bałałajka, różnego rodzaju dudy)

Śpiewy epickie- opowiadające o dawnych dziejach poruszające wątki mitologiczne, tzw. Byliny

Cały dorobek był zapisywany w postaci specjalnych znaków, które wbudowane w tekst śpiewów wskazywały kierunek rozwoju melodii.

32.Pojęcie stratyfikacji społecznej.
Stratyfikacja społeczna, uwarstwienie społeczne, koncepcja podziału społ. polegająca na jego rozpatrywaniu pod kątem istnienia warstw (klas, stanów, grup społeczno-zawodowych) różniących się między sobą pod względem np. dochodu, prestiżu, wieku, kwalifikacji, wykształcenia, pełnionych funkcji itd. Pozycja danej warstwy społecznej (wyższa - niższa) zależy od uznawanego w danym społeczeństwie systemu wartości.

Jednym z pierwszych, który podjął (lata 30. XX w.) badania nad stratyfikacją społeczną był amerykański uczony W.L. Warner. Na podstawie analizy małomiasteczkowej społeczności amerykańskiej wyodrębnił (wg kryteriów dochodu, wykształcenia, zawodu) 6 warstw mających nierówny prestiż: wyższa - wyższa i wyższa - niższa, średnia - wyższa i średnia - niższa, niższa - wyższa i niższa - niższa.

Mierzona jest dostępnością do pięciu podstawowych zasobów społecznych, jakimi są:

a)władza,
b)pieniądze,
c)prestiż,
d)wykształcenie,
e) zdrowie.
Historia zna cztery podstawowe systemy stratyfikacji społeczeństw ludzkich: niewolnictwo, system kastowy, system stanowy i system klasowy.

33. Co określa status społeczny. Charakter statusu społecznego.
Status społeczny ma charakter wartościujący i określa miejsce jednostki w strukturze rangowej danego społeczeństwa. Przy czym kluczowym elementem charakteryzującym status społeczny jest poziom życia określony przez takie czynniki jak wykształcenie, zamożność, prestiż oraz udział we władzy. Status może mieć charakter nabyty z urodzenia lub osiągnięty swoim własnym działaniem. Z tym pierwszym najczęściej mamy do czynienia w społeczeństwach feudalnych, z tym drugim w przypadku rozwiniętych społeczeństw o charakterze demokratycznym, gdzie istnieje o wiele większa otwartość nabycia określonego statusu poprzez własną pracę i wysiłek. Status społeczny jest jednym z podstawowych czynników, który przesądza o miejscu osoby w strukturze społecznej.
Na podział społeczeństwa wpływ miały następujące czynniki:
• Władza - zdolność i możliwość realizacji własnej woli na mocy środków politycznych, duchownych/religijnych
• Wykształcenie - całość wiedzy, którą się uzyskało, liczba lat spędzonych na nauce
• Prestiż - autorytet, wpływ, szacunek

33. Co określa status społeczny? Charakter statusu społecznego.
Pozycja społeczna (status społeczny) - to wyróżnione i nazwane w danej kulturze typowe miejsce w społeczeństwie, które może zajmować wiele osób, np. zawód
Pozycje można podzielić na dwa rodzaje: przypisane i osiągane. Pierwsze z nich, pozycje przypisane, wynikają z urodzenia i zainteresowany nie ma na nie wpływu. Do takich pozycji we współczesnym społeczeństwie należy: pozycja kobiety lub mężczyzny, pozycja dziecka lub starca, czyli pozycje wynikające z biologii. Niegdyś można było mówić o pozycji chłopa, mieszczanina, szlachcica itp.

Natomiast pozycje osiągane to takie, które zdobywa się samodzielnie w trakcie życia. Również i one mogą być narzucone z zewnątrz, jak choćby pozycja więźnia, jednak tutaj jednostka ma pewien wpływ na zajęcie takiej a nie innej pozycji społecznej. Może je także dobierać w taki sposób, aby "pasowały" do siebie.
Pozycja więźnia zaliczana jest do statusów osiąganych, ponieważ jest ściśle związana z działaniem jednostki, a nie jej immanentnymi cechami (jak np. płeć). Status społeczny nie jest tożsamy z rolą społeczną.
Z pozycją społeczną jest związany wyznacznik jej zachowania, czyli zbiór dopuszczalnych i wymaganych zachowań od osoby zajmującej określoną pozycję społeczną. W socjologii mówi się tutaj o roli społecznej przypisanej do określonej pozycji.

34. Kształtowanie się struktury stanowej w dawnej Rusi.
Monarchia stanowa był typem ustroju polityczno-prawnego, charakterystycznego dla poźnośredniowiecznej i wczesnonowożytnej Europy. Z pojęciem tym związane było pojęcie stanu.
Stan - oznaczał społeczną grupę, która osiągnęła swoją prawną pozycję dzięki otrzymanym przywilejom, ze względu na zakres świadczeń finansowych na rzecz państwa, posiadani własnego sądownictwa, udziale w sprawowaniu władzy oraz chociażby zdolności do wyłaniania swojej reprezentacji do stanowych zgromadzeń.

W Wielkim Księstwie Moskiewskim i carstwie rosyjskim warstwę szlachty tworzyli początkowo bojarzy (боя́ре), wywodzący się z wojów drużyny i rady książęcej. Początkowo (XII-XV w.) Stanowili potężną siłę, posiadając prawa i przywileje podobne do prerogatyw największych zachodnioeuropejskich feudałów. W miarę wzmacniania władzy monarszej przywileje bojarów były ograniczane. Jako sojusznicy władcy występowała nowo powstała szlachta i szlachta będąca wasalami bojarów. Do XVII w. Znacząco zmienił się skład stanu szlacheckiego, większość wielkich rodów bojarskich wymarła albo utraciła majątki. Ich miejsce zajęła nowa szlachta i mniejsi bojarzy. Zacierała się też różnica między bojarami i szlachtą (dworianstwem) i powstawała klasa szlachty ziemiańskiej, posiadającej dożywotnio lub dziedzicznie majątki ziemskie. W czasach absolutnej władzy carów i cesarzy Rosji polityczne znaczenie szlachty zostało mocno ograniczone. Jednak ze względu na wielkość państwa i rozbudowany aparat biurokratyczny pozostawało wciąż duże aż do rewolucji. Podstawę ekonomicznej władzy szlachty stanowiło od poł. XVII w. poddaństwo chłopów i - wielkie majątki obszarnicze. Do czasów Piotra I był używany tylko jeden tytuł arystokratyczny - książę (kniaź, князь), reszta szlachty zhierarchizowana była bez osobnych tytułów, najwyższą rangę miała szlachta moskiewska, najniższą szlachta miejska. Tytuł książęcy przysługiwał pierwotnie tylko carskiej rodzinie i potomkom kniaziów dynastycznych. Dopiero na pocz. XVIII w. Tytuł ten był nadawany, jako szczególne wyróżnienie zwykłej szlachcie. Pierwszy tytuł książęcy nadany został A.P.Mienszykowowi.

W 1722 ukaz Piotra I wprowadził wzorowany na zachodnioeuropejskim system tytułów szlacheckich, w tym nieznane wcześniej w Rosji tytuły hrabiego i barona. Wprowadzony został podział na szlachectwo osobiste i dziedziczne. Zostały ustalone ścisłe reguły nabywania nowego szlachectwa, i np. pierwszy stopień oficerski w wojsku i flocie dawał automatycznie szlachectwo osobiste, a ranga pułkownika lub kapitana marynarki - dziedziczne. Także kawalerowie wyższych orderów otrzymywali nobilitację.

W tym samym czasie ograniczone zostały obowiązki szlachty, zwłaszcza obowiązkowa służba wojskowa dotyczyła już tylko szlachty posiadającej majątki ziemskie, która jednocześnie otrzymała pełnię władzy nad poddanymi chłopami. Możliwość dowolnego karania, sprzedawania, oddawania w zastępstwie w służbę wojskową przysługiwała posiadaczom ziemskim aż do zniesienia poddaństwa przez Aleksandra II w 1861 r.

34. Kształtowanie się struktury stanowej w dawnej Rusi.
Wraz z upływem czasu umacniały się na Rusi stosunki feudalne. Wystąpił podział całego społeczeństwa na dwie grupy:                                                                        

a) feudałów                                                                                    

b) chłopów zależnych od feudałów, wśród których wytworzyły się różne kategorie.               Książęta nadawali ziemię, bojarom oraz duchowieństwu, w zamian za pełnione funkcję lub modlitwę. W ten sposób powiększała się klasa feudałów, która z czasem ulegała zróżnicowaniu. Feudałowie dążyli do wyzyskiwania wolnych chłopów, czyli smerdów, których traktowali jako źródło danin i pańszczyzny.                                                                     Ustrój lenny zaczął się wykształcać już w X w. Ten kto miał najwięcej ziemi miał na największą władzę i był nazywany seniorem, a zależni od niego byli wasalami. Akt poddania się seniorowi nazywa się hołdem. Wszyscy wasale jednego seniora nazywani byli parami. System lenny nakładał na wasali obowiązek zbrojnej pomocy seniorowi, ale tylko przez 40 dni oraz udział w sądach parów. Senior natomiast zobowiązany był do protekcji i pomocy. Jeżeli nie przestrzegał tego to wasal mógł zerwać stosunek lenny.

35. Charakterystyka głównych stanów w dawnej Rusi: bojarowie, dworzanie, duchowieństwo, mieszczanie, smerdowie.
Bojarstwo - najwyższy stan, potomkowie arystokracji plemiennej, dowódcy drużyn książęcych wasalowie księcia.. Stali się później właścicielami ziemskimi, gdyż za zasługi byli nimi obdarowywani. Potem tworzyli drużyny na własny użytek. Jednak byli na każde zawołanie księcia. Zajmowali się zbieraniem danin. Powierzano im ważne zajęcia, byli członkami dumy. Na Ruski Nowogrodzkiej zamiast władzy książęcej stosowano wiece (coś w stylu ustroju republikańskiego) Stanowili go wszyscy wolni mieszańcy, mężczyźni. Uchwalali akty ustawodawcze, obowiązujące władców. Wybierano osoby na najwyższe stanowiska np. Biskupa. Książęta byli najmowani do określonych zadań. Sytuacja ludzi w Nowogrodzie była swobodniejsza niż w innych księstwach. Piotr I zniósł stan bojarski.

Smerdowie - chłopi, początkowo byli wolni, z czasem feudalowie podporządkowali sobie chłopów. Między innymi za długi. Później nazywano ich chłopami pańszczyźnianymi. Popadli w całkowitą zależność, a uwolniono ich dopiero w 1861 r.

Mieszczanie - do najazdu tatarskiego miasta ruskie rozwijały się podobnie jak miasta europejskie. Kupcy, rzemieślnicy cieszyli się swobodami. W Kijowie no. Wiec miał funkcje jedynie doradczą.

Dworzanie - Piotr I w miejsce bojarów stworzyl stan Dworiaństwo (szlachta). Był to stan w którym funkcjonowała arystokracja ziemska, a nawet drobni właściciele ziemscy. Ziemie były nadawane za zasługi ale nie ulegały dziedziczeniu, później stopniowo się to zmieniało. Dworzanie uważali się za prtyriotów.

Bojarowie- ich rodowód sięga struktury plemiennej, dawnej starszyzny lub wybitniejszych z Waregów. Później główny trzon warstwy feudalnej, rekrutowany przede wszystkim z członków drużyny i rady książęcej.  Otrzymywali ziemię w zamian pełnione funkcje, dzięki temu mogli dorobić się. Bojarzy uzależniali chłopów mieszkających i pracujących we wspólnotach, zagarniając ich ziemię niejednokrotnie siłą. Grupa była zróżnicowana pod względem majątkowym, z biegiem czasu niektórzy członkowie drużyny
książęcej stali się wielkimi posiadaczami ziemskimi. Musieli stawiać w pełnym rynsztunku wojskowym, niekiedy również z odpowiednią liczbą sług, na żądanie księcia. W miarę wzmacniania władzy monarszej przywileje bojarów były ograniczane.
Dworzanie- w sposób żywiołowy, bez ścisłych form prawnych, powstał główny organ doradczy księcia- duma bojarska. Rekrutowała się z bogatego bojarstwa, a jej znaczenie było zależne od osoby księcia- im słabszy książę, tym większa władza i wpływ na politykę bojarów. Czerpali korzyści z nadań ziemskich oraz danin książęcych.
Duchowieństwo- cerkiew najwięcej dóbr zyskiwała poprzez różnego rodzaju nadania.

Duchowieństwo było to klasa również zróżnicowana pod względem posiadanego majątku oraz statusu społecznego, aczkolwiek tak jak bojarstwo w dużym stopniu przyczyniało się do uzależniania smerdów.
Mieszczanie-(inaczej grażanie) ich głównym zajęciem był handel, zewnętrzny i wewnętrzny, oraz rzemiosło. Ogól ludności rządził się nadal wiecem, który wybierał urzędników: tysiącznika, starostów dzielnic (Konce) setników i podwojskich. Miejską arystokrację stanowili bojarzy i ,,więksi kupcy". Biedota, czyli ,,czarni ludzie’’- była złożona z części rzemieślników stanowiła większość ludności miasta. Duże dysproporcje i różnice w majątku były powodem miejskich powstań. Ludność w
miastach była zobowiązana do płacenia podatków oraz utrzymania twierdz w należytym porządku. Rozwój handlu przyczynił się do wzrostu potęgi niektórych z miast, przyczyniając się do polepszeniach sytuacji bytowej ich mieszkańców.
Chłopi- inaczej smerdowie, początkowo wolni członkowie wspólnot terytorialnych (mirów), na których ciążył jedynie obowiązek płacenia daniny w srebrze, kunach lub miodzie. Wraz z rozwojem stosunków feudalnych nastąpił proces ich uzależniania. Feudałowi niejednokrotnie zabierali im ziemię siłą lub wykorzystywali ,,prawo martwej ręki’’. Chłopi nie mogli się legalnie sprzeciwić takim praktyką, ponieważ w rękach feudałów było sądownictwo i siła wykonawcza- drużyny zbrojne.            W razie
potrzeby można było rekrutować z nich żołnierzy. Dzięki czemu ze smerdów wyodrębniła się warstwa drobnego rycerstwa, posiadająca lepszy status materialny i prawny.             Chłopi, którym groziła ruina mogli zwrócić się do feudała o pomoc w rencie pieniężnej lub inwentarzu. W ten sposób stawali się ,,zakupieńcami’’ lub  ,,riadowiczami’’. (riad- pożyczka lub umowa) Spłata zobowiązań była bardzo trudna, wynosiła dwukrotność pożyczki. Ponadto musieli płacić daninę i pełnić
obowiązki pańszczyźniane.                                                                       Chołopami, stawali się nimi chłopi lub mieszczanie, którzy po prostu sprzedawali się za długi. Stawali się praktycznie niewolnikami, a ich los nie był obiecujący. Za zabicie chołopa nie ścigano. Chołopem mógł się stać zbiegły zakupieniec.
Duchowieństwo - stan szanowany i uprzywilejowany.

36. Podział na stany w Rosji XVIII - początku XX wieku; przybliżony stosunek procentowy.
W wieku XVII w Rosji ukształtowały się następujące stany:
• Dworzanie stanowili 1,6%
• Duchowieństwo 1,1%
• Mieszczaństwo 7%
• Chłopi 82,5 %
Każdy stan miał swoje prawa. Każdy człowiek był poddany, cara i pozostawał w swoim stanie od urodzenia do śmierci. To chłopi i mieszczanie utrzymywali materialnie całą machinę państwową.
Grupa kozaków posiadała własne prawa, a nawet możliwość przejścia do Dworzan. System stanowy był dla ludzi czymś naturalnym i nie wyobrażano sobie innego układu.

37. Dworzanie w Imperium Rosyjskim i podstawowe kategorie dworzan.
Dworzanie byli najlepiej wykształceni. Każdy dążył do zabezpieczenia statusu swoim dzieciom, czyli najlepiej służąc carowi. Dworzanin był właścicielem chłopa nie mógł go jednak dręczyć ani zabić. W XIX wieku powstała warstwa dworzan oświeconych, którzy zdecydowali się traktować chłopów jak ludzi. Już Mikołaj I podejmował starania o wydanie aktu uwłaszczenia chłopów. Dworzanie mogli robić karierę wojskową, naukową.

38. Szlachectwo osobiste i rodowe.
System rang szlachty rosyjskiej dodatkowo komplikowała wielostopniowa hierarchia rang urzędniczych, stopni orderów i nie zawsze pokrywające się z nim lokalne godności poszczególnych krajów imperium.
Za panowania Piotra I zostały ustalone ścisłe reguły nabywania nowego szlachectwa, i np. pierwszy stopień oficerski w wojsku i flocie dawał automatycznie szlachectwo osobiste, a ranga pułkownika lub kapitana marynarki – dziedziczne. Także kawalerowie wyższych orderów otrzymywali nobilitację.

39. Tabela rang. Służba wojskowa, państwowa i dworska.
Cały system służby państwowej, cywilnej i wojskowej ujęto w jednolity schemat 14 stopni (rang, czynów), według których mogli awansować urzędnicy i oficerowie; awans inną drogą stawał się wykluczony. Schemat ten nazywany „tabelą rang”, pojawił się w 1722 r. i przetrwał aż do upadku caratu. Najwyższą rangą cywilną był kanclerz, następną - rzeczywisty tajny radca, potem - tajny radca, rzeczywisty radca stanu itd. aż do najniższej czternastej rangi pisarza kolegialnego. Rangi wojskowe określano oddzielnie dla oficerów wojska lądowego i marynarki, od generała-feldmarszałka do chorążego i od generała-admirała do miczmana. Osiągnięcie określonej rangi cywilnej bądź wojskowej dawało prawo otrzymania szlachectwa. Istniały oprócz tego jeszcze rangi dworskie: wielki szambelan, wielki marszałek dworu, wielki koniuszy, wielki ochmistrz, wielki podczaszy i później niższe - Marszalek dworu, szambelan koniuszy, łowczy.

40. Przywileje szlachty.
Przywileje dworzan:
• Zwolnienie od kar cielesnych
• Zwolnienie od obowiązku wojskowego
• Prawo do swobodnego wyboru miejsca zamieszkania
• Możliwość udziały w tworzeniu państwa
• Możliwość szybkiego przejścia do wyższej rangi
• Mieli swoje organizacje, udział w takich zebraniach mogli brać wszyscy, ale prawo do zabierania głosu przyznawano dopiero przy 14 stopniu rangi

-prawo do posiadania majątków ziemskich, razem z ludnością poddaną. Mieli możliwość dowolnego karania, sprzedawania, oddawania w zastępstwie w służbę wojskową chłopstwa, przysługiwało to posiadaczom ziemskim aż do zniesienia poddaństwa przez Aleksandra II w 1861 r.
-prawo do uczenia się na szlacheckich uczelniach lub akademiach np: na Szlacheckim Korpusie Oficerów
-wolność od kar cielesnych
-prawo do noszenia i używania herbu
-wolność od służby wojskowej (1762-1874)

41. Tytuły szlacheckie.

Istniały trzy arystokratyczne: Kniaź- Książę; Hrabia (od 1722); Baron (od 1722)
Rangi dworskie:
Wyższe: Wielki szambelan, Wielki marszałek dworu, Wielki koniuszy , Wielki ochmistrz, Wielki podczaszy
Niższe: marszałek dworu, koniuszy, łowczy
Rangi dworskie miały nomenklaturę niemiecką: Szambelan- ober-kamiergier, Koniuszy- ształmejster, Łowczy- jegiermejster

Hierarchia rosyjskiej szlachty

• stara szlachta (Древнее дворянство) - potomkowie kniaziowskich i bojarskich rodów

• szlachta utytułowana (Титулованное дворянство) - князья (książęta), графы (hrabiowie), бароны (baronowie) - zwykle szlachta 1. grupy należała też do 2.

• dziedziczna szlachta (Потомственное дворянство)

• szlachta dożywotnia (Личное дворянство) - szlachectwo osobiste, bez prawa dziedziczenia

• szlachta bez ziemi (Беспоместное дворянство) - szlachectwo bez nadania dóbr, tytularne, m.in. szlachta urzędnicza, miejska

System rang szlachty rosyjskiej dodatkowo komplikowała wielostopniowa hierarchia rang urzędniczych, stopni orderów i nie zawsze pokrywające się z nim lokalne godności poszczególnych krajów imperium.

43. Formy zwracania się do przedstawicieli szlachty.

Hierarchia rosyjskiej szlachty

stara szlachta (Древнее дворянство) - potomkowie kniaziowskich i bojarskich rodów

szlachta utytułowana (Титулованное дворянство) - князья (książęta), графы (hrabiowie), бароны (baronowie)

dziedziczna szlachta (Потомственное дворянство)

szlachta dożywotnia (Личное дворянство) - szlachectwo osobiste, bez prawa dziedziczenia

szlachta bez ziemi (Беспоместное дворянство) - szlachectwo bez nadania dóbr, tytularne, m.in. szlachta urzędnicza, miejska

44. Szlachta polska i innych narodowości w Rosji.

Obok potomków panujących dynastii państw podbitych lub włączonych do imperium, dynastycznych książąt z rodów Rurykowiczów, Gedyminowiczów, książąt gruzińskich, ormiańskich i innych, do szlachty należeli potomkowie wikingów, rycerstwa niemieckiego, wzbogaceni, nobilitowani mieszczanie i chłopi. Etniczny skład rosyjskiej szlachty też był różnorodny, choć przeważali w niej przedstawiciele jej europejskiej części i narodów Kaukazu. Ponadto wiele krajów wchodzących w skład imperium zachowało własne struktury społeczne, z warstwą własnej szlachty. Dotyczyło to zwłaszcza części azjatyckiej, gdzie rodowa i plemienna arystokracja pełniła nadal przywódczą rolę, często nie mając nadania ogólnoimperialnego szlachectwa.

W wyniku zaborów Kresy znalazły się w zaborach rosyjskim i austriackim. Przyczyną znacznego rozwarstwienia stanu szlacheckiego był upadek państwowości Rzeczpospolitej. Rozwarstwienie dotknęło zarówno magnaterię jak i drobną szlachtę. W zaborze rosyjskim starostwa jak i dawne dobra królewskie oraz majątki skonfiskowane uczestnikom powstania listopadowego w większości przechodziły w ręce dygnitarzy rosyjskich. Szlachta kresowa stanowiła 70% szlachty w Rosji. Sytuacja taka oznaczała olbrzymi wpływ szlachty polskiej promieniujący na tereny Rosji. W takiej sytuacji władza carska nie zaakceptowała liczebności szlachty polskiej. Od początku zaborów podjęte zostały przez Rosję działania doprowadzające do wykluczenia drobnej szlachty polskiej z uprzywilejowanej wspólnoty szlacheckiej. W najgorszej sytuacji była drobna szlachta której trudno było spełnić restrykcyjne wymogi zaborców zmierzające do wykluczenia ze stanu szlacheckiego większości szlachty. Pierwszym "zamachem" na polską szlachtę było żądanie przez zaborców dowodów legitymacyjnych. Dla większości szlachty żądanie to zostało spełnione głównie dzięki kościelnym księgom metrykalnym (na podstawie metryk chrztu). Największym ciosem stał się ukaz carski z 24 maja 1818 roku, na mocy którego z wykazu szlachty wykreślono tę szlachtę, która uzyskała wpis na podstawie ksiąg metrykalnych lub poświadczenia osób prywatnych. Władze carskie wymagały dowodów, że szlachta posiadała nie tylko ziemię ale i chłopów. To żądanie było niemożliwe do spełnienia dla większości drobnej szlachty zaściankowej. Jest to przyczyna, z powodu której w herbarzach z XIX i XX wieku jest tak niewiele rodzin szlacheckich.

45. Honorowe obywatelstwo.

Honorowe obywatelstwo - jedna z najlepszych tradycji historycznych w Rosji.

Tytuł "Honorowego Obywatela" został wprowadzony w Rosji w 1785 roku, za Katarzyny Wielkiej, która miastom prawo, które ustanowiło klasę wybitnych obywateli.

Honorowe obywatelstwo zostało podzielone na dziedziczne i osobiste. Tytuł Honorowego Obywatela dostawał gościu, który się wykazywał wybitna działalnościa przez co najmniej 10 lat. Dziedziczny był wtedy, gdy był przez te 10 lat osobistym.

Tytuł "Zasłużony obywatel" po raz pierwszy w Nowogrodzie został nazwany 220 lat temu, na początku 19 wieku. Jego otrzymał Grzegorz Kuzniecow, oceniającego miasta Izby Cywilnej, starszego, jako znak szczególny szacunek. Ten tytuł przyznano przywódcy miasta, wolontariuszom, kupcom, patronom, pracownikm w różnych dziedzinach. Honorowi Obywatele mają specjalne prawa i przywileje. Mając ten tytuł można było uniknąć np. kar cielesnych ale tez i łatwo go stracić

46. Duchowieństwo, podstawowe kategorie (osoby duchowne i służba cerkiewna).

Duchowieństwo czarne (mnisi podzieleni na 5 stopni-san)

D. białe( mogli mieć dzieci i rodziny, także podział był na 5 stanów)

47. Tytuły duchowieństwa i formy zwracania się.

Wyższe: arcybiskupi, biskupi i opaci.

Niższe: parafialne, rekrutowało się z mieszczan i chłopów.

Klasztory posiadały osobowość prawną. Zarządzane były przez opata lub przeora.

Mimo iż zakonnicy nie posiadali niczego, klasztory dysponowały nieraz ogromnymi majątkami

Zwracano się często otec, batka,+ imię duchownego a do jego żony matuńka

Tytuły świętoszków: Metropolita, arcybiskup, biskup, archimandryta

48. Prawa i przywileje duchowieństwa.

Stan uprzywilejowany.

Od feudałów świeckich różnił go status społeczny a nie ekonomiczny.

Mieli prawo do korzystania z beneficjów kościelnych.

Dostęp do święceń mieli w zasadzie wszyscy, jednak d. Wyższe rekrutowało się z górnych warstw szlachty.

Do stanu wchodziło się w drodze święceń lub przez złożenie ślubów zakonnych.

Dziedziczne było prawosławne duchowieństwo parafialne.

XI w. - Wprowadzenie celibatu. W K. prawosławnym obowiązywał z reguły tylko zakonników.

Zajmowali się prowadzeniem szkół przy cerkwiach

Duchowny mógł się żenic tylko do uzyskania tytułu diakona, potem koniec igraszek, figli i podobne takie.

Przywileje:

• Podlegali odrębnemu prawu: kanonicznemu lub kościelnemu.

• Odrębne sądownictwo- privilegium fori.

• Zwolnienie od ciężarów na rzecz państwa i służby wojskowej.

• Pobierali od ludności zamieszkującej w ich dobrach daniny, pobierali także dziesięciny od ludności diecezji.

• Pełnili często ważne funkcje i urzędy państwowe.

• Wchodzili w skład reprezentacji stanowej.

49. Prawa kobiet - żon i córek duchownych.

* Stan uprzywilejowany.

* Od feudałów świeckich różnił go status społeczny a nie ekonomiczny.

* Mieli prawo do korzystania z beneficjów kościelnych.

* Dostęp do święceń mieli w zasadzie wszyscy, jednak d. wyższe rekrutowało się z górnych warstw szlachty.

* Wyższe: arcybiskupi, biskupi i opaci.

* Niższe: parafialne, rekrutowało się z mieszczan i chłopów.

* Klasztory posiadały osobowość prawną. Zarządzane były przez opata lub przeora.

* Mimo iż zakonnicy nie posiadali niczego, klasztory dysponowały nieraz ogromnymi majątkami.

* Do stanu wchodziło się w drodze święceń lub przez złożenie ślubów zakonnych.

* Dziedziczne było prawosławne duchowieństwo parafialne.

* XI w. - wprowadzenie celibatu. W K. prawosławnym obowiązywał z reguły tylko zakonników.

Przywileje:

* Podlegali odrębnemu prawu: kanonicznemu lub kościelnemu.

* Odrębne sądownictwo- privilegium fori.

* Zwolnienie od ciężarów na rzecz państwa i służby wojskowej.

* Pobierali od ludności zamieszkującej w ich dobrach daniny, pobierali także dziesięciny od ludności diecezji.

* Pełnili często ważne funkcje i urzędy państwowe.

* Wchodzili w skład reprezentacji stanowej.

Prawosławie była religia państwową i podlegała państwu

Duchowieństwo czarne(mnisi podzieleni na 5 stopni-san)

D. białe(mogli mieć dzieci i rodziny, także podział był na 5 stanów.

Zwracano się często otec, batka, +imię duchownego a do jego zony matuńka

Tytuły świętoszków:

Metropolita, arcybuskup, biskup, archimandryta

Duchowny mógł się żenić tylko do uzyskania tytułu diakona, potem koniec igraszek, figli i podobne takie

Zajmowali się prowadzeniem szkół przy cerkwiach

50. Duchowieństwo katolickie i jego położenie w Rosji.

Polska była postrzegana przez Rosjan jako kraj katolicki, nienawiść do Polaków, którzy targnęli się na "świętą Ruś", przenosi się automatycznie na Kościół katolicki i papieża. W pojęciu Rosjan Kościół katolicki to herezja, którą trzeba zwalczać wszelkimi sposobami. Zajęcie Moskwy Rosjanie pamiętają do dzisiaj, w różnych okolicznościach przypomina o tym Patriarchat moskiewski i dzień odejścia załogi polskiej na długo pozostał dniem świątecznym.

Moskwa zdaje sobie sprawę, że ma niewielu ludzi wykształconych, że sąsiednie państwa posiadają wielu specjalistów w różnych dziedzinach, że mają lepszą technikę wojenną itp. Aby nadrobić zaległości szczególnie w dziedzinie techniki wojennej, zaczyna sprowadzać ludzi z innych krajów, początkowo z Włoch i Francji. Szybko jednak znikają z Rosji cudzoziemcy katolicy, a od pewnego czasu przyjmuje się do carskiej służby tylko nieprzyjaciół papizmu, czyli protestantów werbowanych w Niemczech, Holandii i Anglii. Nie przyjmowano nigdy Polaków. Carowie lekceważyli zawsze Europę; czuli się nieskończenie wyższymi od krajów Zachodu. Np. car Piotr Wielki nie odznaczał się prawosławną bogobojnością, ale cenił prawosławie jako wyznanie identyfikujące się z caratem. Odczuwał zawsze pogardę dla królów katolickich, uważając, że mają tak niewiele władzy, że muszą się nią dzielić z papieżem, sami będąc w Kościele owcami, a nie pasterzami. Dlatego szanował tylko protestanckich władców za to, że są nieprzyjaciółmi największego w jego mniemaniu wroga monarchizmu, czyli papieża ukracającego władzę królów. Papiestwo to dla Moskwy ukrócenie despotyzmu, a zatem instytucja rewolucyjna i aspołeczna, nieprzydatna w Rosji.

Najpierw liścik, na którego podstawie można wywnioskować stosunek

(Theiner, Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae, I, Nr 44 i 55)

24. lutego 1233. ... Dowiadujemy się, że złośliwość Rusinów nie poprzestając na tem, że sama zanurza się w ciemności wiecznego potępienia, lecz pragnąc ucze-stnikami swego potępienia uczynić chrześcijan, zamieszkałych w ich sąsiedztwie, niewiasty katolickie, jakie czasem poślubiają za żony, na wzgardę wiary chrześcijań-skiej każą chrzcić na nowo według ich obrządku i każą im zachowywać ich błędy, godne potępienia. Ponieważ ani nie chcemy, ani nie możemy cierpieć, żeby wierni z niewiernymi łączeni byli w związki małżeńskie... zalecamy niniejszym, żeby w stronach tamtych nie były zawierane tego rodzaju nieprzystojne małżeństwa i żebyście w naszem imieniu stale temu przeszkadzali, żeby żadną miarą to się nie działo.

Tenże do gminy katolickiej w Kijowie.

15. czerwca 1234. ... Grzegorz biskup sługa sług Bożych. Kochanym synom Ulrykowi i braciom jego i współobywatelom ich łacińskim w Kijowie, pozdrowienie etc... Gdy tedy, jak się dowiadujemy, zdjęci gorliwością wiary i pobożności stanowicie na Rusi mur obronny dla wzmożenia czci imienia Boskiego, a z tego powodu ponosicie szkody i doznajecie rabunków od prześladowców wiary chrześcijańskiej, którzy nieustannie knują przeciw wam zasadzki: my skłonieni prośbami waszemi osoby wasze z rodzinami i dobrami waszemi, które obecnie prawnie posiadacie, albo w przyszlości etc.. uprawniamy i bierzemy w obronę....

Prehistoria

katolickie diecezje w Rosji istniały zawsze i nie jest to wina misjonarzy zagranicznych. To rosyjscy imperatorzy sprowadzili katolików: car Piotr, wyrąbując "drzwi do Europy", gdy zabrał ze sobą jako adiutanta Szkota - katolika; caryca Katarzyna Wielka, kolonizując Wołgę z pomocą rodaków - Niemców.

51. Kupcy: organizacja, przywileje, prawa i obowiązki.
Kupiectwo uformowało się poprzez gildię. Gildie były prowadzone przez wprowadzenie cenzusu majątkowego. Wystarczyło zadeklarować kapitał. Jeżeli kapitał wynosił więcej niż 10 tys rubli, było się zapisywanym do gildii. Bez istnienia w gildii nie było się kupcem ale handlarze. Kupcy pierwszej i drugiej gildii byli zwolnieni od kar cielesnych. Mieli prawo jeździć parą koni. Trzecia gildia tylko jednym koniem. Dotyczyło to tez ubrań. Nie można było się ubierać ponad stan. Wdowy i sieroty zachowywały prawo po śmierci kupców.

52. Rzemieślnicy: organizacja, przywileje, prawa i obowiązki.
Struktura została wprowadzona za Piotra I. Należącym do cechów wolno było uruchomić warsztat i zatrudnić pracowników. Tymczasowi i wieczni. Pełne prawa mieli wieczni. Należeli oni do stanu rzemieślniczego, tymczasowi tylko aspirowali do tego stanu. Wszyscy mieszczenie płacili podatki. Dzieci rzemieślników automatycznie przypisywano do tego stanu.

Nie będąc w cechu nie można było wywieszać szyldów. Za przynależnośc do cechu trzeba było płacić, także działalność korporacyjna trzeba było opłacać

53. Mieszczanie: liczebność; prawa i obowiązki.
Mieszczaństwo liczyło około 7,5 % ludności Rosji do połowy XIX wieku. Płacili podatki, podatki poborowi wojskowemu, byli karani rózgami. Nie mogli na ochotnika wstępować do wojska.. Mogli zajmować się drobnym handlem. Tworzyli stowarzyszenia mieszczan. W połowie XIX wieku mieszczanie zostali zwolnieni od kra cielesnych, potem również od podatków.

52. Rzemieślnicy: organizacja, przywileje, prawa i obowiązki.

Gildie tworzone na podstawie statusu majątkowego. Żeby założyć gilde trzeba było zadeklarować kapitał, dla 2 gildy było to od 1 tys rubli do 10 tys rubli, a od 500-1 tys rubli 3 gilda. Przynależność do Gildy dawała przywileje i prawa(mogli się wykupić z poboru wojskowego), 2 gilda z kar cielesnych, 3 gilda mogli sprzedawać w małych sklepikach, 1 i 2 gilda mogła jeździć para koni a 3 gilda tylko jednym konikiem lub na koniku

Nie można było się wyhylać, ubierać ponad stan. Żony i dzieci posiadały ten sam status co ojciec/mąż, wdówki po śmierci zachowywały statusik. Po dorośnięciu dzieci musiały znów zadeklarować majątek.

Nie będąc w cechu nie można było wywieszać szyldów. Za przynależnośc do cechu trzeba było płacić, także działalność korporacyjna trzeba było opłacać

53. Mieszczanie: liczebność; prawa i obowiązki.

Katarzyna II w końcu wydzieliła im konkretne miejsce, uściśliła i potwierdziłą ta klasę.

* Prawo miejskie stanowiło podstawę dla funkcjonowania miast i żyjących w nich mieszkańców.
* Mieszczenie tworzyli odrębny stan, który nie wszędzie był stanem zamkniętym:

* przynależność dziedziczna
* pobyt w mieście przez 1 rok + 1 dzień
* przez małżeństwo
* otrzymanie prawa miejskiego (obywatelstwa)

* nabycie nieruchomości
* trudnienie się rzemiosłem, handlem
* członkostwo w cechu

Patrycjat

* Bogaci kupcy i mistrzowie niektórych cechów.
* Decydujący wpływ na sprawy miejskie.
* Decydował o obsadzie stanowisk miejskich.
* Przejmował często obyczaje szlacheckie, naśladował tradycyjne wzory feudalne.
* Poczuwał się jednak do solidarności z mieszczaństwem.

Pospólstwo

* Składało się w większości z członków cechów.
* W toku walk z patrycjatem udało im się odnieść w wielu miastach znaczne sukcesy.

Plebs

* Pozbawiony wpływu na bieg spraw miejskich.

Ludność miast rosyjskich - posadskije ludi

* Podzielona na kategorie wg zamożności.

Goście

* Posiadali szczególną pozycję, zwłaszcza należący do seciny sukienniczej.
* Głównie najbogatsi kupcy.
* Godność tą nadawał car.
* Korzystali z licznych przywilejów (m.in. zwolnień podatkowych i prawa zasiadania w Soborze Ziemskim).

Mieszczanie na Rusi to jakieś 7,5%. Podlegali poborowi wojskowemu, karom cielesnym, nie mogli zajmować urzędów, karierę mogli zrobić tylko w wojsku, mogli zajmować się drobym handelkiem w sklepikach. Zorganizowali się w 2 poł XIX w, wybierali zarządy, starostów itd….Później zostali zwolnieni z kar cielesnych i od podatków osobistych.

54. Chłopi: liczebność; główne kategorie, prawa i obowiązki; położenie społeczne

Chłopi stanowili najliczniejszą grupę społeczną, stanowili ponad 82,5% liczby ludności. To na nich spoczywał obowiązek utrzymania państwa. Piotr I podzielił ich na: pałacowych, państwowych, klasztornych i pańszczyźnianych. Wszyscy byli przywiązani do ziemi i wspólnoty (общины). Byli zależni od gminy i władz państwowych. Chłop nie mógł się przenieść bez zgody pana i wspólnoty. Chłopi płacili czynsz, albo odrabiali pańszczyznę. Byli karani przez pana/ wspólnotę/ sąd. W XVIII w chłopi często byli traktowani jako zastaw, pan miał możliwość wysyłać ich na Syberię. Pan nie mógł zabić chłopa. Od XIX w zakaz sprzedaży chłopów bez rodzin. Do chłopów zwracano się per „ty”. W 1861 r. zniesiono poddaństwo - chłopi mogli wykupić wyznaczoną im ziemię, zyskali wolność osobistą, bez zgody mogli zawierać małżeństwa, mogli zawierać umowy prawne i przejść do stanu mieszczaństwa.

55. Kozacy.

To stan wojskowy. Jeśli służyli to byli zwolnieni z podatków. Mieli na własność ziemię jako grupa. Na czele stał ataman, a po 1830 roku najwyższym zwierzchnikiem był car. Mogli nabyć szlachectwo i nadal być Kozakami.

Stan kozacki powstał w wyniku przyłączenia do Rosji terenów Ukrainy po utarczkach z Polską w XVI w. Warunkiem pokoju w perejesławiu, który zakładał wcielenie Ukrainy do Rosji było traktowanie na specjalnych warunkach Kozaków. Zachowali oni prawo do własności ziemi, do wyboru własnego hetmana - najwyższego zwierzchnika Kozaków. Początkowo rejestr kozacki obejmował 60 tys. mężczyzn (liczba podyktowana przez cara). Kozakiem trzeba było się urodzić. Specjalne traktowanie zawdzięczali swej sile wojskowej, którą szanował car, dlatego ten stan określany jest jako wojskowy. Zapisanie się było bardzo trudne - zależało bezpośrednio od cara, jak i hetmana. Mogli zostać przyjęci do stanu szlacheckiego nie opuszczając kozackiego. Posiadali ziemię jako grupa dowodzona przez atamana i sami nią dysponowali, niezależnie od cara. Dopiero po 1830r. hetmanem był car. Jeśli służyli w wojsku byli zwolnieni z podatków. 

56. ZNACZENIE SZLACHTY DLA KULTURY ROSYJSKIEJ

• istnieje mocno zakorzeniony przesąd, wyrażający się w negatywnym stosunku do tego wszystkiego, do czego można zastosować epitet szlachecki; w świadomości potocznej przez długi czas od razu pojawiał się obraz wyzyskiwacza, ale zapominano przy tym, że ta wielka kultura rosyjska, która stała się kulturą narodową i wydała Denisa Iwanowicza Fonwizina (rosyjski satyryk i komediopisarz, przedstawiciel oświecenia, twórca wierszowanych satyr i komedii obyczajowych) i Gawriła Romanowicza Dierżawina (najwybitniejszy rosyjski poeta epoki klasycyzmu, związany z otoczeniem Katarzyny II, pisał panegiryki na jej cześć), Aleksandra Radiszczewa (rosyjski pisarz, filozof, myśliciel społeczny) i Nikołaja Iwanowicza Nowikowa (rosyjski pisarz epoki oświecenia), Aleksandra Siergiejewicza Puszkina (poeta i dramaturg, przedstawiciel romantyzmu rosyjskiego) i dekabrystów (grupa rosyjskich rewolucjonistów ze sfer szlacheckich), Lermontowa i Czaadajewa, która stworzyła fundament dla Gogola, Hercena, słowianofilów, Tołstoja i Tiutczewa, była kulturą szlachecką;

• symbolem szlachectwa była szpada - czasem maleńka, prawie zabawka, która praktycznie nie jest bronią; symbolizuje wolnego człowieka i jest znakiem wolności, jawi się jako symbol i przynależy do kultury; oznacza przynależność do uprzywilejowanego stanu;

• przynależność do stanu szlacheckiego oznacza także przestrzeganie określonych reguł zachowania, zasad honoru, nawet sposobu ubierania się; znamy wypadki, kiedy noszenie nieodpowiedniego dla szlachcica stroju (czyli chłopskiego ubioru) lub nieodpowiedniej dla szlachcica brody niepokoiło policję polityczną i samego imperatora;

• formuje się etos stanu wojowników i kształtuje się pojęcie honoru; tego, kogo uznawano za godnego rany, jednocześnie uznawano za społecznie równego; tych, których się szanuje należy atakować szpadą lub mieczem, w ten sposób oddaje mu się szacunek i uznaje za równego sobie i godnego przeciwnika; uderzenie nieobnażonym mieczem, rękojeścią, pałką hańbi, ponieważ w ten sposób bije się niewolnika; charakterystyczna jest subtelna różnica, jaka pojawia się pomiędzy honorowym ciosem pięści i niehonorowym zewnętrzną stroną dłoni lub tylną częścią pięści;

57. Posiadłość szlachecka, jej charakter i funkcje

      Posiadłości szlacheckie (usadźby) wywodzą się z wotczin - dziedzicznych własności rodów bojarskich a także z pommestii. Składały się z dwor(k)u, często parku, zabudowań dla służby, budynków gospodarczych, ziemi uprawnej, czasem lasów i jezior oraz zagród (lub całych wsi) pańszczyźnianych, cerkwi ufundowanej przez pana dla chłopów. Była symbolem bogatego życia szlachty, która całe życie poświęcała rozrywkom i partycypacji w sztuce, polityce, filozofii. Miały charakter najczęściej rolniczy. Zaczęły podupadać w momencie uwłaszczenia chłopów i industrializacji. Wtedy szlachcice znaleźli się w nowej-kapitalistycznej sytuacji i nie zawsze potrafili się w niej odnaleźć. Często sprzedawali je przedsiębiorcom, lub sami budowali tam fabryki lub mniejsze manufaktury. Usadźby traciły swój rolniczy charakter. Często zmieniały właścicieli, którzy je przebudowywali na własną modłę. Były "przejadane" (pieniądze pochodzące ze sprzedaży posiadłości były trawione na dalsze życie na wysokim poziomie w mieście);przepijane, przegrywane w karty lub pielęgnowane.

      Pełniły funkcje:

- ekonomiczną: zapewniały stały dochód rodowi, dzięki czemu szlachta nie zwykła pracować - miała pieniądze na życie i zabawy w mieście. Pieniądze uzyskiwali Niektórzy ziemianie zarządzali gospodarowaniem sami, inni opłacali zarządców (ekonomów). Niekiedy szlachcice wogóle nie odwiedzali swoich posiadłości na wsi, inni z nich nie wyjeżdżali.

- wypoczynkową i rozrywkową: letniej daczy. Często podkreślały tę funkcję ich nazwy: Atradnoe (ros.radno - pl. radość), Bezpiecznaje(jakoś tak), Neskucznaje, Raik (jak w pl. mały raj), posiadłość Turgiejewów - Spaskoe (zbawienie). Rytm czasu nie zależał od natury, jak u chłopów. Czas biegł od święta do święta, od zjazdu do zjazdu przeplatanych nudą.

- kulturalną: "nuda" popychała ziemian do uprawiania sztuki: malarstwa, rzeźby, literatury itd. Posiadłości służyły do organizowania zjazdów, wernisaży, koncertów. Sprawiały także, że szlachcic czuł się mocno zakorzeniony w tradycji swego rodu - dzięki zjazdom rodzinnym przekazywane były historie rodzinne, na ścianach wisiały obrazy przodków. To dawało bodziec do działania, sławienia swego rodu, godnego noszenia nazwiska. 

58. Posiadłość szlachecka a kultura miejska

Każdy właściciel posiadłości starał się, aby nie odbiegała w kształcie/wystroju od mody miejskiej. Nowe mody i trendy szybko przenikały na wieś. Parki pałacowe były podobne do miejskich, posiadłości były często miniaturami posiadłości carskich. 

59. Posiadłość szlachecka a sztuka: architektura, malarstwo, rzeźba, muzyka, literatura

Architektura: Posiadłości były budowane w zamyśle fundatorów "na wieki" - solidnie, tak aby służyły rodowi i go reprezentowały przez dłuuugie lata, lecz nie zawsze tak było (patrz pkt 57.) Dlatego też często stanowiły pomniki architektury. Najczęściej sprowadzano zachodnich konstruktorów.

Architektura krajobrazu, rzeźba: Parki, ogrody prowadzone były często przez zachodnich profesjonalistów, wplatano w nie elementy sztuki użytkowej: bogato zdobione ławki (Tołstoj zrobił własnoręcznie ławkę), altany oraz sztuki piękne(zależnie od aktualnej mody): popiersia, rzeźby o tematyce historycznej, mitologicznej. Parki w stylu angielskim, francuskim.

Literatura: Były inspiracją dla pisarzy i poetów. Czechow "Wiśniowy sad", Gonczarow "Obołow"

Malarstwo: W dobrym tonie było posiadać własny portret słynnego malarza. Posiadłości były również galeriami sztuki.

Przykłady:

- Carskie Sioło - rezydencja letnia carów dziś na terenia miasta Puszkin 50 km od Moskwy. Założona przez Katarzynę I. Projektu słynnego rosyjskiego architekta pochodzenia włoskiego Bartolomea Rastrellego.

- Pałac Zimowy w Petersburgu (Ermitaż) - Posiadłość Katarzyny II projektu  Bartolomea Rastrellego, teraz galeria sztuki.

- Kuskowo pod Moskwą - posiadłość Szeremietiewów z XVIw., później duże, popularne letnisko.

- Michajłowskie - posiadłość Puszkinów w ziemi Pskowskiej

- Pałac letni i zimowy carycy Katarzyny II

- Posiadłość Tołstojów - Jasna Polana- ze słynną ławką. Tołstoj dzięki bliższemu poznaniu życia chłopskiego, przywiązał się do tej tematyki. Opracował nawet program nauczania wiejskich dzieci.

- Posiadłość Gonczarowów - bardzo nowoczesna, z fabryką płótna         

60. OPISAĆ WYBRANĄ KONKRETNĄ POSIADŁOŚĆ SZLACHECKĄ

• Kuskowo - zespół pałacowy hrabiów Szeremietiewów w Moskwie

• osada Kuskowo pierwszy raz wzmiankowa była pod koniec XVI w. jako posiadłość bojarskiego rodu Szeremietiewych i w ich rękach pozostawała aż do rewolucji bolszewickiej w 1917

• obecnie część miasta Moskwa

• główny pałac powstał w stylu wczesnego klasycyzmu ze śladami baroku, jedynie pawilon Groty powstał w stylu późnego baroku

• w 1919 skonfiskowany majątek przekształcono w muzeum

• ma dwa główne działy: muzeum wnętrz pałacowych i muzeum porcelany, fajansu i szkła; zbiory ceramiczne liczą ponad 250 tys. eksponatów;

• francuskie ogrody za północnym portalem pałacu są jedynym XVIII-wiecznym zabytkiem architektury parkowej w Rosji ocalałym z wojen i rewolucji; wśród geometrycznie strzyżonych krzewów bieleje obelisk i rzeźby; dywany kwiatowe ciągną się do koronkowych okien oranżerii; w zieleń wkomponowano stawy i kanały;

• Kuskowo przepychem dorównywało carskim posiadłościom, ale z założenia było domem otwartym; ogromna sala taneczna, kryształowe żyrandole; z nastaniem lata dwa razy w tygodniu zjeżdżał tu `wielki świat' na wystawne przyjęcia i teatralizowane przedstawienia

• hrabia wyławiał utalentowane dzieci chłopskie, kształcił wszechstronnie, woził do teatrów Petersburga, by nasiąknęły atmosferą sztuki; artyści opery pańszczyźnianej występowali w Kuskowie na kilku scenach - w Teatrze Małym i piętrowym Teatrze Wielkim; jeśli dopisywała pogoda - w Teatrze Zielonym, pod otwartym niebem, nad stawem; chórzyści podpływali w łodziach dekorowanych kwiatami i sztandarami;

• inscenizowane bitwy morskie przeszły do towarzyskiej legendy;

• Piotr Szeremetiew był jednym z najbogatszych ludzi Rosji; syn i spadkobierca sławnego feldmarszałka Piotra I, zwycięzcy Tatarów i Szwedów, miał usposobienie pokojowe i towarzyskie;

• właściciel 1200 wsi i dwustu tysięcy dusz pańszczyźnianych

• zgodnie z rosyjską tradycją okazały pałac, ukończony w roku 1775, wzniesiono z drewna; kamienna jest tylko podmurówka i szerokie schody wejścia paradnego; na ścianach komnat - atłas w bajeczne wzory, w sypialniach drapowane baldachimy;

• w parku zachowały się domki: włoski i holenderski oraz ermitaż, gdzie przyjmowano tylko najbliższych sercu gości;

• elegancka Grota, symbol kamienia i wody, ma ściany wyłożone muszlami; marmurowe rzeźby przybyły w XVIII wieku z Włoch: Wenera i Apollo, alegorie nauk, sztuk, stron świata

• posiadłości można zarzucić wszystko, z wyjątkiem ascetyzmu; rosyjski barok łączący przysadzistość budynków z upodobaniem do strzelistych kolumn i ociekający złoceniami; ostentacyjne bogactwo świadczy o epoce nie mniej niż eksponowana w oranżerii porcelana;

Zespół pałacowy obejmuje:

• cerkiew (1737-1739) i później wybudowana dzwonnica wolnostojąca (1792)

• park w stylu francuskim z 60 posągami

• domek holenderski(1749)

• pawilon Grota (1755-1761/75)

• domek włoski (1755)

• budynek kuchenny (1756-1757)

• pawilon Ermitaż (1765-1767)

• wielka oranżeria kamienna (1761-1763)

• teatr powietrzny(1763)

• pałac (1769-1775)

• kareciarnia (druga połowa XIX wieku)

• dom zarządcy (1810)

• domek szwajcarski (1860)

Zrekonstruowano także budowle zniszczone po 1918:

• Woliera

• menażeria 5 budynków dla ptactwa wodnego, rekonstrukcja z lat 80. XX wieku

• amerykańska oranżeria

61. FORMY SPĘDZANIA WOLNEGO CZASU I OBYCZAJE SZLACHECKIE ROSJI: BALE, KARTY, POJEDYNKI

• BALE:

- w życiu rosyjskiego stołecznego szlachcica XVIII - początku XIX wieku czas dzielił się na dwie połowy: przebywanie w domu było poświęcone sprawom rodzinnym i gospodarczym - tutaj szlachcic występował jako osoba prywatna; drugą połowę zajmowała służba - wojskowa lub administracyjna, w której szlachcic występował jako poddany, wiernie służąc monarsze i państwu, jako przedstawiciel szlachty wobec innych stanów; przeciwstawienie tych dwóch form zachowania traciło swoje znaczenie na kończącym dzień `zebraniu' - balu lub tak zwanym wieczorze; tutaj dochodziło do głosu społeczne życie szlachcica: nie był ani osobą prywatną w życiu prywatnym, ani urzędnikiem na służbie państwowej - był szlachcicem na spotkaniu szlachty, człowiekiem swojego stanu pośród swoich;

- sfera swobodnego kontaktu z innymi, odpoczynku, miejscem, gdzie zacierały się granice hierarchii służbowej; obecność dam, tańce, normy światowego sposobu bycia; bal był sferą komunikacji społecznej, formą organizacji społecznej, jedną z niewielu form dozwolonego w tamtych czasach w Rosji życia zbiorowego;

- organizacja balu stawała się zagadnieniem o wyjątkowej wadze kulturalnej, ponieważ powinna była nadać formy komunikacji `kawalerów' i `dam', określić typ zachowania społecznego w obrębie kultury szlacheckiej; pociągnęło to za sobą rytualizację balu, przestrzeganie porządku następowania po sobie kolejnych jego części, wyodrębnienie stałych i obowiązkowych elementów

- bal jawił się jako walka `porządku' i `swobody'

- podstawowym elementem balu były tańce; stanowiły one organizującą oś całego wieczoru, określały typ i styl konwersacji;

- rozmowa na balu była daleka od rozmów na najwyższym poziomie intelektualnym

- nauka tańców zaczynała się wcześnie - od 5 lub 6 roku życia

- bal na początku XIX wieku zaczynał się polonezem, który zastąpił menueta w uroczystej funkcji pierwszego tańca; drugim tańcem zazwyczaj był walc (walc był przeciwstawiany tańcom klasycznym jako taniec romantyczny); mazur stanowił centrum balu i oznaczał jego apogeum;

- bal jako przyzwoite i całkowicie światowe spędzanie czasu był przeciwstawiany hulankom;

- bal miał harmonijną kompozycję; stanowił jak gdyby pewną świąteczną całość, podporządkowaną przesuwaniu się od rygorystycznej formy uroczystego baletu do wariacyjnych form gry choreograficznej;

- maskaradowe przebieranie się było kolejnym stałym elementem balu; w zasadzie przeczyło głębokim tradycjom cerkiewnym, dlatego europejska tradycja maskarady przenikała do życia szlachty z trudem albo zlewała się z przebieraniem się znanym z folkloru; jako forma szlacheckiego święta, maskarada była zamkniętą i prawie tajną zabawą;

- na bal obok maskarady składała się też parada, jako dokładnie przemyślany, przestrzegany rytuał;

• KARTY

- gra w karty stała się swoistym modelem życia;

- w funkcji gry w karty przejawia się jej dwoista natura; z jednej strony gra w karty jest grą, czyli stanowi przykład sytuacji konfliktowej, każda odrębna karta zyskuje swój sens ze względu na miejsce, jakie zajmuje w systemie kart; poza relacjami łączącymi ją z innymi kartami odrębna, wyrwana z systemu karta nie ma żadnej wartości; z drugiej strony karty wykorzystuje się również przy wróżeniu, tutaj aktywizują się inne funkcje kart: prognozująca oraz programująca;

- jedne gry w karty traktowało się jako przyzwoite, podczas gdy inne napotykały moralne potępienie;

- gry hazardowe w Rosji końca XVIII i początku XIX wieku formalnie były zakazane jako niemoralne, choć w praktyce kwitły;

- gry komercyjne modelują takie konflikty, przy których przewagi intelektualne i posiadanie większej informacji przez jednego z partnerów są gwarancją sukcesu; można było się zatem wykazać, podbudować swoją samoocenę, pokazać się w towarzystwie i zaimponować;

- na ten sam czas przypada fascynacja szachami;

- wielostopniowy system hazardu: bitwa, karty, szachy;

- wygrana często opierała się na przypadku czy na szczęściu sprzyjającym graczowi; przecięcie zasad `regularnej państwowości' i przenikającej cały gmach społeczny samowoli tworzy sytuację nieprzewidywalności; obrazem państwowości staje się nie działająca na pewnej zasadzie `prawidłowości' machina, lecz mechanizm hazardowej gry w karty;

- w Rosji najbardziej rozpowszechnione były faraon i sztos - gry, w których największą rolę odgrywał przypadek;

- wysuwało to na plan pierwszy filozofię przypadku lub mistykę, ingerencję sił nadprzyrodzonych w naturalny porządek; to zaś zmuszało do poszukiwania związku pomiędzy grą hazardową i ogólną filozofią romantyzmu, z jego kultem nieprzewidywalności i odchyleń od normy;

- rola przypadku podkreślała znaczenie w grze - z jednej strony - czynników nieprzewidywalnych, a z drugiej - opanowania, zachowywania zimnej krwi, męstwa, zdolności do nietracenia głowy w trudnych okolicznościach i zachowywania godności w rozpaczliwych sytuacjach - czyli tych cech, które należało przejawiać i na polu bitwy, i w pojedynku;

- w trakcie gier niehazardowych dopuszczalne były żarty; podczas gry hazardowej tego rodzaju swoboda nie była dopuszczalna: gra powinna przebiegać przy całkowitym milczeniu, gracze wymieniają się słowami mającymi bezpośrednie odniesienie do gry i posługują się `karcianą' terminologią; sprzyjało to rozwojowi odrębnego języka gry w karty, który później burzliwie przenikał do innych sfer kultury; terminologia karciana szeroko wchodziła do języka epoki;

• POJEDYNKI

- walka parami, której celem jest przywrócenie honoru, zdjęcie z pokrzywdzonego hańbiącego piętna; pojedynek stanowi określoną procedurę;

- jeśli celem walki nie było przywrócenie honoru wówczas pojedynek stawał się zrytualizowanym morderstwem;

- szlachcic rosyjski żył i działał pod wpływem dwóch przeciwstawnych regulatorów zachowania społecznego; jako wierny poddany, sługa państwa, podporządkowywał się rozkazowi; psychologicznym bodźcem podporządkowania był strach przed karą, dosięgającą nieposłusznego; ale w tym samym czasie jako szlachcic, człowiek należący do stanu, który jednocześnie stanowił społecznie panującą korporację i elitę kulturalną, podporządkowany był regułom honoru; psychologicznym bodźcem podporządkowania stawał się tutaj wstyd; ideał, który tworzy sobie kultura szlachecka, zakłada pełną eliminację strachu i utwierdzenie honoru jako podstawowego zachowania; w tym kontekście znaczenia nabierają zajęcia demonstrujące nieustraszoność;

- niebezpieczeństwo, zbliżenie twarzą w twarzą ze śmiercią stają się środkami oczyszczającymi, zdejmującymi zniewagę z człowieka

- znieważony powinien zdecydować czy hańba jest na tyle nieznaczna, że do jej zmazania wystarczy demonstracja odwagi, manifestacja gotowości do walki lub znakowe przedstawienie walki (pojednanie następuje po wymianie strzałów lub po

skrzyżowaniu szpad); jeżeli zniewaga była bardziej poważna, czyli taka, którą trzeba zmyć krwią, pojedynek może się zakończyć pierwszym zranieniem; wreszcie, znieważony może zakwalifikować zniewagę jako śmiertelną, której zatarcie wymaga śmierci jednego z uczestników konfliktu;

- rząd odnosił się do pojedynków niezmiennie negatywnie; jego uczestnicy byli bardzo surowo karani; z drugiej strony pojedynek był krytykowany przez myślicieli i demokratów, którzy widzieli w nim przejaw stanowego przesądu szlachty i przeciwstawiali szlacheckiemu honorowi honor ludzki;

- głośny odzew u współczesnych wywołał pojedynek Nowosilcowa i Czernowa, który nabrał charakteru politycznego konfliktu pomiędzy broniącym honoru siostry członkiem tajnego stowarzyszenia a gardzącym godnością prostych ludzi arystokratą; obaj rywale zmarli po kilku dniach, od odniesionych w pojedynku ran; północne stowarzyszenie przekształciło pogrzeb Czernowa w pierwszą w Rosji uliczną manifestację;

- pojedynek zakładał obecność ścisłego i skrupulatnie wypełnianego rytuału; tylko punktualne trzymanie się ustanowionego porządku odróżniało pojedynek od zabójstwa; konieczność ścisłego przestrzegania reguł natrafiała na sprzeczność w postaci braku w Rosji skodyfikowanego pojedynkowego systemu; żadne kodeksy odnoszące się do pojedynków, ze względu na oficjalny zakaz, nie mogły się w Rosji ukazać w druku; oczywiście, można by było się posługiwać kodeksami francuskimi, ale podawane tam reguły nie całkiem przystawały do rosyjskiej tradycji pojedynkowej;

- od chwili obrazy honoru przeciwnicy już nie powinni w żaden sposób kontaktować się ze sobą: brali to na siebie sekundanci; po wyborze sekundanta obrażona osoba omawiała z nim stopień obrazy, od czego zależał również charakter przyszłego pojedynku; po tej rozmowie sekundant wysyłał przeciwnikowi pisemne wyzwanie (kartelusz); rola sekundantów sprowadzała się do następujących działań: jako pośrednicy pomiędzy przeciwnikami, przede wszystkim powinni byli dołożyć wszelkich starań, aby doprowadzić do pojednania; oprócz tego wypracowywali warunki pojedynku; sekundanci układali pisemne warunki i dokładnie pilnowali ścisłej realizacji całej procedury;

63. Działania wspólnotowe i pomoc wzajemna

Religia zaszczepiała w świadomości Rosjan trwałe ideały chrześcijańskie, ale były też dodatkowe, by tak rzec, zasady bizantyjsko-prawosławne, które bardzo istotnie określiły narodowy światopogląd. Przede wszystkim niepodważalne uprzywilejowanie tylko jednego stanowiska, jednej idei, jednej cerkwi.

Soborowy, właśnie zbierający wiernych charakter cerkwi prawosławnej razem z patriarchalną1 strukturą wsi rosyjskiej kształtował wspólnotowość: każda wieś stanowiła wspólnotę, gdzie obok ziemi dziedzica prawie zawsze była ziemia swoja, chłopska, i ta nie należała do poszczególnych osób czy do rodzin, lecz do całej wspólnoty. Na tej zasadzie brano w arendę ziemię dziedzica i łąki, żeby mied siano. Ziemia należała do wspólnoty, gminy (mir), lecz i sami chłopi należeli nie tylko do pana, ale też do gminy

Wspólnotowość rozwijała solidarność, wzajemną pomoc, chrześcijańską dobroć w stosunku do bliźniego. Zresztą nie tylko w stosunku do bliźniego. Nawet wobec „obcego", jeżeli był nim pątnik, biedak, żebrak. W XIX wieku, a nie tylko w średniowieczu, ubodzy chłopi, którym przed zimą lub na przedwiośniu kończyły się zapasy żywności, szli po prośbie, prosid o kawałki chleba, a w stosunkowo bogatych domach kawałki te zawczasu przygotowywano (czasem nawet specjalnie krajano na kromki). Świat - w ogóle patriarchalny, a w szczególności rosyjski wiejski -jest bardzo dobry

Już odnotowano, że również w języku ta dobroć znalazła swoje odbicie. W językach zachodnioeuropejskich prośbę adresowaną do człowieka wyraża się za pomocą zwrotu ,jeśli się wam podoba" lub „dla waszej przyjemności", w rosyjskim zaś -jeżeli nie liczyć neutralnego „proszę bardzo" - apelem do dobroci osoby, do której ktoś zwraca się z prośbą, „bądźcie tak dobrzy".

Surowe warunki rosyjskiego klimatu też skłaniały do solidarności -tylko dzięki pomocy wzajemnej można było przeżyć. Czyż nie w tej

wspólnotowej „pomocy" tkwi wspaniała cecha inteligencji rosyjskiej -poświęcenie dla innych?

Wspólnotowość nie tylko pomniejszała człowieka, ale w jakimś stopniu kontrolowała jego życie osobiste - nie mógł on zataić przed sąsiadami niemoralnych postępków, powiedzmy, ukrywanego pijaństwa bądź rozpusty. Od wczesnego średniowiecza istniał na wsi rosyjskiej obyczaj pokazywania prześcieradła nowożeńców po ich nocy poślubnej - ważne było, żeby nie tylko rodzinie, ale i wszystkim sąsiadom dowieść niewinności panny młodej.

64. Problem wody w Rosji.

Rosja to mocarstwo wodne. Nie ma w nim pustyń, jest mnóstwo rzek i słodkowodnych jezior. Nawiedzane przez suszę ziemie zawołżańskie stanowią tylko niewielką wysepkę w ogromnym

kraju. Zatem problemów z wodą w Rosji pozornie nie było. Pojawiały się jednak problemy

techniczne z jej dostarczaniem.

Na wsi wodociągów w ogóle nie było, a w miastach późno rozpoczęto ich budowę. Najstarszy wielki wodociąg powstał wprawdzie już w 1805, dzięki obfitym wodom źródlanym w pobliskich Mytiszczach i dzięki ukształtowaniu terenu, które umożliwiało samoistne spływanie wody do centrum miasta. W ciągu całego XIX stulecia wodociąg moskiewski był rozbudowywany i doskonalony. Mieszkańcy Petersburga mając do dyspozycji wiele rzek i kanałów, czerpali z nich wodę i dopiero w 1859 przystąpili do budowy wodociągów. Do Odessy przeprowadzono wodociąg z Dniestru w 1873 roku. Potem wodociągi zaczęły się pojawia w innych dużych miastach, a wodę pobierały głównie z rzek i jezior. Bez wodociągów dostarczanie wody stawało się problemem. W mieście trzeba było płacić nosiwodom, na wsi ludzie sami nosili wodę - z rzeki, jeziora czy studni. Poza wysiłkiem związanym z noszeniem wody w wiadrach szczególnym utrudnieniem było zamarzanie rzek w miesiącach zimowych co wiązało się z wyrąbywaniem przerębli w grubym lodzie.

Mówiąc prościej - w najbogatszym w wodę kraju zaopatrywanie się w nią stanowiło poważny

problem. Dlatego właśnie ją oszczędzano. Z racji, że nie można ograniczyć jej spożycia dla ludzi i

zwierząt domowych starano się zaoszczędzić na myciu się, praniu i łaźni. Z łaźni korzystano, co

sobotę, nawet w upalnym okresie żniw nie obmywano jednak całego ciała wodą

codziennie. Latem zamiast rozpalania w łaźni obmywano się czasem w sieniach (ławka, miednica,

garnek lub rondel z gorącą wodą, wiadro - z zimną), zimą - na rosyjskim piecu, gdzie umyć można się

było jedynie na siedząco. W połowie XIX wieku w warstwach średnich, zwłaszcza wśród

prozachodniej inteligencji raznoczyńskiej popularne stawały się wanny.

Oszczędność wody przy praniu wiązała się ze zmienianiem bielizny i ubrań tylko raz w tygodniu, po

umyciu się. Niezbyt wiele wody zużywano też do mycia naczyń, (których swoją drogą było bardzo

mało).

65.Praca i odpoczynek. Alkohol.

Działalność człowieka można podzielić na sferę pracy i odpoczynku. Jegorow w swojej książce wyróżnia również rozkosz, która połączeniu z odpoczynkiem daje wypoczynek. W Rosji zarówno praca jak i odpoczynek zależał w dużej mierze od pozycji społecznej. Największą wolnością wyboru cieszył się stan szlachecki. Szlachcic mógł sam określał podstawowy sens swego życia: poświęcić się służbie państwowej lub pozostać osobą prywatną, przede wszystkim - właścicielem ziemskim.

Jest charakterystyczne, że do roku 1861 prawie nie było innej służby niż państwowa dopiero w latach trzydziestych i czterdziestych zaczęli pojawiać się ludzie wolnych zawodów, przy czym wyłącznie w sferze sztuki i dziennikarstwa: pisarze, dziennikarze, krytycy, artyści .

Dla człowieka, który swobodnie wybierał sferę działalności, praca z reguły stawała się przyjemnością i rozkoszą (zwłaszcza jeśli w każdej chwili mógł zamienić jeden rodzaj pracy na inny) i wtedy wypoczynek (jako osobna sfera, przeciwstawiana podstawowej, czyli pracy) skracał się do krótkich momentów potrzebnych do złapania oddechu — do minus-pracy. I odwrotnie, praca niewolna, naturalnie, prowadziła człowieka do poszukiwania zmiany działalności, nie do minus-pracy, lecz do antypracy.

Najmniejsze możliwości mieli oczywiście chłopi pańszczyźniani. Nie mogli dla wypoczynku wyruszać do innych miejsc - urzeczywistniał się on jedynie w rodzinnej wsi i w jej najbliższej okolicy.

Duchowieństwo było również przywiązane do swojej parafii; rzadkie urlopy zwykle wykorzystywano w jakichś celach praktycznych, a nie dla wypoczynku. Wyjścia do teatru i na koncerty raczej nie były przyjęte w tym środowisku - władze nie zachęcały do uczestnictwa w rozrywkach świeckich. Dlatego, podobnie jak u chłopów, czas wypoczynku wypadał w święta cerkiewne lub osobiste, rodzinne.

Tak więc w życiu chłopów i duchownych było bardzo niewiele różnorodności i zmian; szlachta i raznoczyńcy mieli ich więcej, przede wszystkim pod względem przestrzennym. W rytmie cyklów letnio-zimowych była to głównie zmiana miejsca zamieszkania: dacza, dom podmiejski czy majątek przeciwstawione zimowej rezydencji; dalekie wyjazdy do kurortów i podróże zagraniczne.

„Ochotę na zmianę miejsca" można zinterpretować nie tylko jako chęd zmiany, ale także „ruszenia z martwego punktu", jako pragnienie przezwyciężenia monotonii życia, prowadzącej człowieka do stanu wyhamowania.

Stany opodatkowane, pozbawione prawa swobodnego przemieszcza-

nia się w przestrzeni, wytworzyły specyficznie rosyjskie zjawisko włóczęgów i pątników. W zasadzie stanowili oni korpus turystów rosyjskich, ponieważ byli bardzo niewymagający pod względem jedzenia, picia oraz warunków mieszkaniowych, mogli nocować i pod gołym niebem, i na sianie, i na podłodze chłopskiej izby.

Przyczyny włóczęgostwa-pątnictwa były bardzo różnorodne: i wspomniana „ochota na zmianę miejsca", i ucieczka z domu (też spowodowana rozmaitymi przyczynami), i chęć odwiedzenia świętych miejsc lub w ogóle popatrzenia na świat. Natomiast „ochota na zmianę miejsca", również mająca wiele przyczyn, mogła się wiązać z głębinową bezdomnością niektórych natur, być może sięgającą korzeniami odległych stuleci i tysiącleci, kiedy ludzie koczowali, nie znając stałych przystani. Dla koczownika cały ogromny obszar, rozciągający się na setki kilometrów, był domem rodzinnym.

Istnieje jeszcze jedna sfera wypoczynku jako antypracy, którą dziś nazywa się „hobby". Oczywiście hobby może powstać z powodu różnorodności zainteresować jednostki, z powodu jej wszechstronności, ale jest to znacznie rzadsze zjawisko w porównaniu z hobby jako zmianą

zajęcia, jako kompensacją braku zadowolenia ze zwykłej pracy. Hobby z reguły nie wiąże się ze zmianą „geograficzną", jest to zazwyczaj zjawisko domowe, dlatego dostępne dla wszystkich - nie bez kozery już w XIX wieku dość szeroko rozpowszechniło się kolekcjonowanie, wyszywanie, szydełkowanie, wycinanie, rzeźbienie, zajmowanie się różnymi dziedzinami sztuki i tak dalej.

Reformy lat sześćdziesiątych poszerzyły krąg osób swobodnie wybierających rodzaj pracy, ale z drugiej strony wzrastająca złożoność życia prowadziła do coraz większego zróżnicowania pracy, do coraz węższej specjalizacji, a co za tym idzie - do coraz większej mechanicznej jednostajności pracy (twórczy trud uczonego lub artysty był na tym tle wyjątkiem). Jako jedna z form przezwyciężenia monotonii pojawiła się zmiana zawodu, biografia człowieka przeistoczyła się w nieustanne zmienianie miejsca pracy, co mogło się łączyć z geograficzną translokacją z miasta do miasta.

Alkohol był nieodłącznym elementem wszystkich warstw społecznych. Naród wypijał duże ilości alkoholu podczas świąt. Obchodzono przede wszystkim ogólnoprawosławne święta: Wielkanoc, Boże Narodzenie, Dzień Świętej Trójcy, święto na cześć proroka Eliasza (Iljin dieo), Dzień Zbawiciela (16 sierpnia), następnie - pochodzące z czasów pogańskich zapusty i Dzień Iwana-Kupały oraz imieniny. Dla chłopa wódka była elementem odreagowania po ciężkim dniu pracy.

Architektura w Rosji końca XVII - początku XX wieku

Do najważniejszych zabytków tego okresu należą: historyczne centrum Sankt Petersburga oraz powiązane z nim obiekty w miejscowościach: Carskie Sioło, Peterhof, Pawłowsk, Strelna, Gatczyna, Oranienbaum, Ropsza, Pułkowo, Szlisselburg, Kronsztadt (XVIII-XX w.) - wszystkie na Liście światowego dziedzictwa UNESCO.

- Kwestia kultury w XVII wieku:

XVII wiek obejmował częściowo panowanie Michała Romanowa oraz rządy Aleksego i Fiodora. Na wiek ten przypada smuta. W jej okresie i bezpośrednio po jego zakończeniu sytuacja na polu kultury nie była najlepsza, jednak po ustabilizowaniu stosunków wewnętrznych pojawiły się tendencje i dążenia do zmian (zwłaszcza w środowisku bojarskim, czasem także wśród szlachty i bogatszego kupiectwa). Radykalne zmiany w zakresie życia kulturalnego nastąpiły jednak dopiero na początku XVIII wieku - za sprawą Piotra I.

- Kultura w Rosji w XVIII wieku:

Osiągnięcia kulturalne w pierwszej połowie tego stulecia łączą się bardzo ściśle z reformami Piotra I. W kręgu reform powstało wiele nowych szkół i zastosowano pierwsze poważniejsze osiągnięcia w dziedzinie nauki i techniki, od 1725 r. rozwijała działalność Akademia Nauk, nastąpił rozwój architektury i sztuki.

W 1757 otwarto w Petersburgu Akademie Sztuki, która przejęła role głównego ośrodka szkolenia kadry artystycznej, równocześnie założono kilka pierwszych galerii sztuki, m.in. w Ermitażu, któremu od 1852 nadano rangę muzeum państwowego.

69. Architektura w Rosji w końcu XVII - XVIII wieku: główne style i ich cechy.

XVII wiek :

- architektura cerkiewna i świecka wzbogaciła się o wiele nowych, często wspaniałych i oryginalnych budowli, odznaczających się zazwyczaj śmiałym łączeniem z sobą różnych stylów i bogactwem ornamentyki;

- charakterystyczne jest kontynuowanie budownictwa drewnianego, zarówno jeśli chodzi o cerkwie, jak i o pałace (dobrym przykładem jest tu drewniany pałac wybudowany na polecenia Aleksego we wsi Kołomienskoje, który przetrwał jednak tylko do końca XVIII wieku);

XVIII wiek:

- architektura pierwszej połowy XVIII wieku to przede wszystkim budowa (1703r.) i rozbudowa Petersburga ściśle wg regularnych planów geometrycznych, z takimi gmachami jak Admiralicja, gmach Dwunastu Kolegiów (dziś mieści się tam uniwersytet petersburski), sobór Św. Piotra i Pawła (Pietropawłowski) oraz pałace i parki w Carskim Siole i Peterhofie w stylu zachodnim; szczególny nacisk położono na budownictwo miejskie nowego stylu

- za panowania Katarzyny II rozwój architektury łączy się znowu, choć nie wyłącznie z rozbudową i upiększaniem Petersburga; ciągłe wzbogacanie go o wspaniałe budowle i najlepsze rozwiązania architektoniczne sprawiło, że urósł do rangi jednego z najpiękniejszych i najbardziej efektownych miast w Europie; rezultatem pracy najlepszych współczesnych architektów rosyjskich i zachodnioeuropejskich : W. Bażenowa, M. Kazakowa, G. Quarengui, B. Rastrelli były m. in.: sobór Św. Mikołaja (Nikolski), klasztor Smolny i znajdujący się przy nim sobór Zmartwychwstania (Woskriesjenskij), Pałac Marmurowy, Pałac Taurydzki, Pałac Michajłowski (nazywany też Zamkiem Inżynierskim - *w nim dokonano zabójstwa cara Pawła), wspaniały Pałac Zimowy zbudowany przez Rastrelliego jako siedziba monarsza oraz Pałace w Gatczynie i Pawłowsku

- W 2. połowie XVIII w. oszczędność form architektonicznych zastąpiono stylem dekoracyjnym - tzw. rosyjskim barokiem; W architekturze końca XVIII w. naczelnym kierunkiem był rosyjski klasycyzm, do najwybitniejszych jego przedstawicieli zaliczają sie m.in.: Starow (Pałac Taurydzki w Petersburgu, 1783-1789), Quarengui (Teatr Ermitaż w Petersburgu, 1783-1787, Pałac Aleksandryjski w Carskim Siole, 1792-1796). Najbardziej okazałym przykładem ostatniego etapu klasycyzmu był sobór św. Izaaka w Petersburgu (1818-1858) Montferranda.

Barok rosyjski: ciężka bryła, większość cerkwi z drewna
Ukraiński barok: smuklejsze cerkwie z pilastrami
Moskiewski barok: ciekawa i bogata forma; np. cerkiew Archanioła Gabriela na wzór Wersalu

Proces przejmowania kultury z zachodu wzmocnił się za Piotra Wielkiego, który sprowadzał artystów i architektów z Holandii, Niemiec, Skandynawii.

Barok w Rosji - koniec XVII i XVIII w. Był zróżnicowany, miał naleciałości. To kompleks stylów architektonicznych. Trzy nurty: barok moskiewski, piotrowy i elżbietański.

Barok moskiewski - ok. 1680-1700, z podziałem na style. Przejście od узорочния (zdobnictwa architektonicznego) do baroku. Pod wpływem baroku ukraińskiego się kształtował. Włączał elementy architektury staroruskiej.

Barok piotrowy - петровское барокко, za panowania Piotra I. Kształtowany przez sprowadzonych architektów z zagranicy do budowy Sankt Petersburga. Świecka architektura. Z elementami klasycyzmu francuskiego.

Barok elżbietański (Елизаветы) - lata 30' i 60' XVIII w. Hybryda baroku moskiewskiego, piotrowego i północnowłoskiego. Potężne budowle wysławiające władzę, kompleksy pałacowe. Bartolomeo Rastrielli zaprojektował Pałac Zimowy i pałac Katarzyny II w Carskim Siole, a także pałac w Peterhofie. Miał ogromny wpływ na rozwój baroku w Rosji. Dmitrij Uchtomski wybudował w Moskwie Piękne Wrota. Iwan Miczurin w mieście Siergiejew Posad wzniósł barokową dzwonnicę w Ławrze Troicko-Siergiejewskiej. Pałac Katarzyny II to rezydencja imperatorska, założony w 1719 r. przez niemieckiego architekta jako pałac letni. W 1743 Елизаветa nakazała przebudowę Ziemcowowi i Wazowi, a potem rozbudowę Rastrielliemu. W 1756 roku zakończono budowę 325-metrowej długości budynku. Wewnątrz znajdują się, m. in.: ogromna sala balowa, pokój niebieski i bursztynowa komnata (rekonstrukcja, oryginalna została wywieziona przez Niemców w czasie II wojny i zaginęła). Pałac Zimowy to najczystszy barok. 1754-62 budowa Ermitażu, to piąty budynek kompleksu. Pałac Zimowy był rezydencją carską do 1914 roku (później pałac Aleksandrowski w Carskim Siole)

70. Klasycyzm rosyjski: główne cechy i przykłady.

Klasycyzm był związany z absolutyzmem oświeconym Katarzyny II. Wczesny klasycyzm - ostatnie 30-lecie XVIII wieku, następnie klasycyzm wysoki i późny (który przerodził się w empire w latach 30' XIX w). Architekci: Wasilij Bażenow, Matwiej Kazakow, Wasilij Stasow.

Architektura wzorowana na starożytnej, z kolumnadą i tympanonem. Efekt harmonii, symetria, linie proste. Rozwój budownictwa użyteczności publicznej.

Najsłynniejszym budynkiem jest Dom Paszkowa w Moskwie (obecnie Rosyjska Biblioteka Narodowa) autorstwa Bażenowa, budowany w latach 1784-86. Trójdzielna struktura budowli z portykiem.

Inne przykłady: gmach Akademii Nauk, Instytut Solny, Senat na Kremlu (1776-87, Kazakow), teatr Большой, Адмиральское (stocznia i budynki urzędnicze), Новая Голландия, Особняк Głuchowskiego.

71. Rosyjski empire: geneza, cechy, przykłady budowli.

Empire - styl imperialny. Powstał we Francji na fali zwycięstw Napoleona. W Rosji po zwycięstwie nad Napoleonem. Odmiana późnego klasycyzmu. Cechy charakterystyczne to ścisła symetria, monumentalizm i nadmierna dekoracyjność w połączeniu z surowością formy architektonicznej. Architektura miała ukazywać wielkość cesarstwa.

Przykłady: Cerkiew Chrystusa Zbawiciela w Moskwie - Храм Христа Спасителя (projektu Konstantyna Tona. Była wysadzona w powietrze. Na jej miejscu powstał odkryty basen. Obecnie odbudowana, ale w pomniejszeniu), Sobór Isaakiewskij (Исаaкиевский собор w Petersburgu, architekt - Monferran), Brama Triumfalna na Поклонной z 1829.

72. Eklektyzm w architekturze rosyjskiej: główne cechy.

Eklektyzm odrzucał harmonię i symetrię. W jednej budowli w sposób swobodny, często niezgodnych ze sobą, łączono elementy wybrane z różnych stylów architektonicznych. Wielostylowość.

Wyrósł z niego styl narodowy a potem neoruski (neorosyjski?).

73. Narodowy styl w architekturze rosyjskiej: główne cechy i przykłady.

Rozwinął się w połowie XIX wieku z eklektyzmu. Ma w sobie zdobnictwo ale i harmonię oraz elementy architektury staroruskiej. Budynki były nośnikiem idei narodowościowych, wyrażały odrębność kulturową.

Przykłady: Muzeum Historii Moskwy, Dworzec Jarosławski i Kazański, ГУМ.

74. Modern w architekturze rosyjskiej: główne cechy i przykłady.

Moderna wyrosła z eklektyzmu i stylu neoruskiego, ale była zainspirowana secesją. Koncepcja syntezy sztuk. Nowe materiały konstrukcji - metal i szkło (już nie tylko w elementach ozdobnych, były na przykład przeszklone ściany). Budynki były planowane tak, aby wkomponowały się w przestrzeń miejską. Wyszukane efekty plastyczne. Na ścianach wersy. Kształty opływowe, ornamenty roślinne, rozbita symetria. Styl funkcjonował na przełomie XIX i XX wieku.

Najbardziej znanym architektem jest Fiodor Szechtel, zaprojektował w tym stylu Osobniak Szaronowa. Innym przykładem jest Hotel Metropol w Moskwie.

75. Malarstwo rosyjskie końca XVII - XVIII wieku: główne gatunki, przedstawiciele.

Nikitin Iwan (1690-1742) malarz, jeden z prekursorów malarstwa świeckiego w Rosji. Kształcił się najpierw pod kierunkiem holenderskiego malarza Korneliusza de Bruina, później (na życzenie → Piotra I) we Włoszech. Malował gł. portrety cara i jego rodziny. Pełnia talentu N. ujawniła się najdobitniej w płótnach Piotr na łożu śmierci (1725) oraz Portret hetmana (1720). Technikę N. wyróżnia umiejętne operowanie światłem i kolorem, wyczucie perspektywy, trafne komponowanie szczegółów na poziomie obrazu.

Anton Pawłowicz Łosienko (1737—1773) ukr. sierota, syn kozaka, karierę zaczynał w Kapeli Nadwornej. Po mutacji zwolniony z obowiązków śpiewaka, kształci się w zakresie malarstwa u Argunowa, zauważony przez Szuwałowa, pierwszego prezydenta Akademii SP, który staje się jego mecenasem, kształci się dalej w Akademii, a następnie jako stypendysta w Paryżu. Maluje na zamówienie mecenasa.
Sceny historyczne: Włodzimierz i Rognieda, Pożegnanie Hektora z Andromachą. Portrety (zob. dalej)

Rokotow Fiodor (1735?-1808) malarz chłopskiego pochodzenia, świetny portrecista, autor wielu portretów samej → Katarzyny II (w tym jej portretu koronacyjnego). Jak nikt inny w tym czasie potrafił odgadnąć i przekazać tajniki życia wewnętrznego portretowanych postaci. Jego portrety owiane są mgiełką tajemniczości, uduchowienia; efekt taki uzyskiwał dzięki nakładaniu lekkimi muśnięciami pędzla półprzezroczystych warstw farby. Do najlepszych jego dzieł zalicza się Portret Wasilija Majkowa (1765-67) i Portret Aleksandry Strujskiej (1772) ze zbiorów Galerii Tretiakowskiej.

W XVIII wieku kwitło malarstwo portretowe:

• Dymitr Lewicki 1735 - 1822 Ukrainiec z pochodzenia, syn popa, zajmującego się grafiką, uczył się u Rastrellego, doskonały portrecista, pracował dla Katarzyny II

• Włodzimierz Browikowski 1757 - 1825 - malarz portretujący mieszkanki szlacheckich dworków, marzycielskie, subtelne, ubrane w proste stroje, nierzadko na tle wiejskiego pejzażu. Do najciekawszych jego dzieł należy Portret sióstr Anny i Warwary Gagarin, muzykujących w parku, oraz Portret Marii Łopuchiny (1797). Malował również samą carycę Katarzynę (por. obraz Katarzyna II podczas przechadzki w Carskim Siole, 1794), od czasu do czasu sięgał po tematykę biblijną (np. Zwiastowanie). Na płótnach B. dominują pastelowe kolory i chłodne światło.

Malarstwo pejzażowe miało mniejsze znaczenie, było na oól sztuczne, twórcy wybierali tematy mitologiczne lub przedstawiali krajobrazy włoskie.

76. Malarstwo rosyjskie I połowa XIX w. główne gatunki i przedstawiciele.

Brak renesansu.

Barok rosyjski rozpoczyna się pod koniec XVII (jednakowoż niektórzy powątpiewają w jego istnienie) i dzieli się na 3 okresy:

- moskiewski

- piotrowy

- elżbietański

1757 - powstanie Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu za przyzwoleniem carycy Elżbiety, w 1764 Katarzyna II zmienia nazwę na Cesarska/ Imperatorska ASP. Kształcenie profesjonalnych artystów pod kierunkiem specjalistów z zachodu.

Tematyka:

• mitologia grecka, rzymska, skandynawska,

• pejzaż

• tematyka historyczna.

Gatunki:

• miniatury,

• portret,

• liternictwo,

• malarstwo monumentalne.

Przedstawiciele:

• Fiodor Stiepanowicz Rokotow (1735-1808)

wybitny portrecista, portrety m.in. Piotra III, Katarzyny II oraz wielu innych członków dworu i rodziny carskiej. Cechy stylu: indywidualizm, próby ukazania świata wewnętrznego. Portret Aleksandry Strujskiej (1772) nazywany jest rosyjską Moną Lisą.

• Władimir Łukić Borowikowski (1757 - 1824)

początkowo ikonopisarz, kolejny wybitny portrecista. Cechy stylu: doskonała kompozycja malarska, harmonia w przedstawianiu elementów zewnętrznych i świata wewnętrznego.

• Fiodor Jakowlewicz Alieksiejew (1753 - 1824)

syn stróża akademii nauk, pejzażysta, nazywany rosyjskim Canaletto, prekursor pejzażu miejskiego w ros malarstwie. Cechy stylu: przejęta od weneckich malarzy gra światła i cienia i swoista wibracja powietrza. Często malował widoki nabrzeża Newy.

• Wasilij Alieksiejewicz Tropinin (1776 - 1857)

portrety realistyczne(ppóźniej) i romantyczne(początkowo), syn chłopa pańszczyźnianego należącego do hr Minicha, odsprzedany M. w charakterze służącego. Po kryjomu uczył się na ASP u Stiepana Szczukina. W 1823r. w wieku 47 lat został wyzwolony ze stanu chłopskiego. 1833 - pedagog publicznej klasy, a następnie Moskiewskiej Uczelni Malarstwa, Rzeźby i Architektury. Prace: ponad 3 tys. portretów, „Koronczarka”, „Ubogi starzec”, portret K. Leberechta(po namalowaniu którego uznany został za akademika).

78. Karl Pawłowicz Briułłow (ros. Карл Павлович Брюллов) (ur. 23 grudnia 1799 w Sankt Petersburgu, zm. 23 czerwca 1852 w Marciano podRzymem) - rosyjski malarz i architekt, młodszy brat architekta Aleksandra Pawłowicza Briułłowa.

Pochodził z rodziny Brulleau, Francuzów osiadłych od XVIII wieku w Rosji.

• Studiował 1809-1821 na petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych.

• Został nagrodzony złotym medalem za malarstwo historyczne. Po zakończeniu studiów 1822 wyjechał wraz z bratem do Włoch dzięki stypendium Towarzystwa Popierania Artystów z zadaniem skopiowania „Szkoły Ateńskiej” Rafaela w naturalnych rozmiarach.

- Przed osiedleniem się na dłużej w Rzymie odwiedził Drezno i Monachium.

- W Rzymie namalował „Włoski poranek” (Итальянское утро) 1823 oraz „Włoskie południe” (Итальянский полдень) 1827. W latach 1827-1833 stworzył monumentalny obraz „Ostatni dzień Pompei” (Последний день Помпеи) który przyniósł mu sławę w Europie. Następne dzieło, „Zamordowanie Inês de Castro” (1834) utrwaliło jego sławę.

- Przez Grecję, Turcję i Palestynę powrócił do Rosji gdzie został profesorem na petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych . W latach 1836-1848namalował cykl obrazów poświęconych historii Rosji oraz wiele portretów. Dla petersburskiego Soboru Kazańskiego namalował obraz „Wniebowzięcie Chrystusa” oraz wykonał polichromię kopuły soboru św. Izaaka.

Briułłow zaprojektował też jako architekt kilka budowli sakralnych w Petersburgu.

Wobec pogarszającego się stanu zdrowia Briułłow wyjechał w roku 1849 na Maderę, 1850 do Włoch. Zmarł w Marciano koło Rzymu i spoczął na rzymskim cmentarzu ewangelickim.

79. Aleksandr Iwanow (ur. 28 lipca 1806 w Petersburgu, zm. 15 lipca 1858 tamże) − rosyjski malarz neoklasycystyczny.

-Pochodził z rodziny malarzy.

-Od jedenastego roku życia uczył się jako student eksternistyczny u swojego ojca Andrzeja Iwanowa w Petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych.

• Dzięki swojemu talentowi szybko został uhonorowany nagrodami za swoje prace.

Działające w Petersburgu stowarzyszenie mecenatów sztuki umożliwiło mu wyjazd na studia zagraniczne. W 1830 malarz wyjechał do Niemiec (Drezno i Monachium), by następnie zamieszkać we Włoszech. Zawsze utrzymywał żywe kontakty z ojczyzną.

W maju 1858 Iwanow postanowił wrócić do Rosji, zabierając ze sobą do Petersburga słynny obraz. Dużym sukcesem cieszyła się zorganizowana w Petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych wystawa jego obrazów. Niestety w mieście wybuchła epidemia cholery. Iwanow zmarł u szczytu swojej kariery 15 lipca 1858.

Encyklopedia:

Studiował w akademii petersburskiej pod kierunkiem swojego ojca, Andrieja. Wyjechał do Flordencji i Rzymu. Tworczość Iwanowicza świadczy o dążeniu do realistycznego odtwarzania rzeczywistości i przełamania tradycji akademizmu.

Akademizm-1) Jeden z kierunków sztuki XIX w. (głównie w malarstwie i rzeźbie), powstały w kręgu oddziaływania akademii sztuk pięknych oraz pod wpływem mecenatu państwa i związanych z nim instytucji wystawowych. Reguły dotyczące sztuki skodyfikowała w 2. poł. XVII w. francuska Królewska Akademia Malarstwa i Rzeźby - były to reguły klasycyzmu, nawiązujące do sztuki antyku, uznanej za ideał piękna i wzór do naśladowania. Akademizm kładł nacisk na racjonalność procesu twórczego, przekazywanie idei piękna przez sztukę, naśladowanie wyidealizowanej natury i podporządkowanie wzorom z przeszłości. Do wybitnych malarzy akademickich należeli m.in.: P.-J.-A. Baudry, A. Cabanel, P. von Cornelius, H. Makart, H. Siemiradzki.

2) Potocznie: konserwatywne, schematyczne i pozbawione inwencji powtarzanie ustalonych sposobów tworzenia.

Ważniejsze dzieła:

• Priam prosi Achillesa o zwrot ciała Hektora - 1824, olej na płótnie, Galeria Trietiakowska, Moskwa

• Józef tłumaczący sny podczaszego i piekarza - 1827, olej na płótnie, Muzeum Rosyjskie, Petersburg

• Grający i śpiewający Apollo, Hiacynt i Kyparissos - 1831-1834, olej na płótnie, Galeria Trietiakowska, Moskwa

• Chrystus ukazuje się Marii Magdalenie - 1834-1836, olej na płótnie, Muzeum Rosyjskie, Petersburg

• Ave Maria 1839, akwarela na papierze, Muzeum Rosyjskie, Petersburg

• Narzeczony kupujący pierścień dla swej narzeczonej - 1839, akwarela na papierze, Muzeum Rosyjskie, Petersburg

• Oliwki koło cmentarza w Albano. Nów - 1842-1846, olej na płótnie, Galeria Trietiakowska, Moskwa

• Gałąź drzewa - 1840-1860, olej na papierze, Galeria Trietiakowska, Moskwa

• Via Appia - 1845, olej na płótnie, Galeria Trietiakowska, Moskwa

• Woda i skały w pobliżu Palacculo - lata 50. XIX wieku, olej na płótnie, Galeria Trietiakowska, Moskwa

• Objawienie się Mesjasza ludowi - 1837-1857, olej na płótnie, Galeria Trietiakowska, Moskwa

Priam prosi o Achillesa o zwrot ciała Hektora

To dzieło Iwanowa, za które nagrodzony został małym złotym medalem. Obraz powstał w pierwszym okresie twórczości, gdy artysta przebywał jeszcze w swym rodzinnym Petersburgu, uczęszczając na wykłady w Akademii Sztuk Pięknych. Miał wówczas 18 lat.

Hektor zginął z ręki Achillesa. Achaj nie chciał wydać ciała pokonanego, zostało ono nawet zbezczeszczone. Tak Achilles mścił się za śmierć przyjaciela i kuzyna Patroklosa. Priam, chcąc wypełnić obowiązki rodzicielskie i zachować prawa boskie, udał się do obozu greckiego, by poprosić Achillesa o wydanie zwłok. Priam wspomniał ojca Achillesa Peleusa i jego przyjaciela Patroklosa. Wzruszony Achilles zdecydował się na zwrócenie ciała, sam je nawet składając na marach.

Iwanow przedstawił Priama jako nie kryjącego żalu starca. Achilles zdaje się być jego przeciwieństwem, jest młody. Starzec klęczy, trzymając Achillesa za rękę. Achilles patrzy na przybyłego z lekką pogardą. Chociaż może już żal zaczyna budzić się w jego sercu. Rzecz dzieje się w namiocie w obozie Greków. Przez uchyloną kotarę widać rydwan z dwoma białymi rumakami. Obok lewego ramienia Achillesa znajduje się złota urna z prochami skremowanego ciała przyjaciela. Nad urną rzeźba Zeusa. Za nią zbroja i hełm. Po przeciwnej stronie obrazu stoją Automedon i Alkim, zgodnie z opisem Homera. Na ziemi obok Priama leży kaduceusz.

Józef tłumaczący sny podczaszego i piekarza (ros. Иосиф, толкующий сны заключённым с ним в темнице виночерпию и хлебодару) - powstały w 1827 obraz rosyjskiego malarza Aleksandr Andriejewicza Iwanowa, obecnie w Muzeum Rosyjskim w Petersburgu.

Obraz powstał jeszcze podczas studiów Iwanowa w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Autor dzieła został za nie nagrodzony wielkim złotym medalem w 1827.

Opis

Obraz Józef tłumaczący sny jest ilustracją jednego z epizodów z biblijnej sagi o Józefie Egispskim. Znienawidzony przez braci Józef syn Jakuba wnuk patriarchy Abrahama został w Dotain sprzedany przez swych braci kupcom madianickim, którzy z kolei odsprzedali go w Egipcie Potifarowi, urzędnikowi faraona. Przebywając u Potifara, Józef odmówił żonie swego pana zażyłości cielesnej, za co ta zemściła się, oskarżając go o napaść. Józef trafił do więzienia, gdzie tłumaczył sny. Księga Rodzaju opisuje, iż miał przepowiedzieć uwolnienie podczaszego faraona oraz niechybną śmierć nadwornego piekarza.

Artysta przedstawił scenę rozgrywającą się w lochu więziennym. Józef, na którego pada wyraźne światło z okna, ubrany w tunikę i zielonkawy himation palcem wskazuje piekarzowi, że jego ciało zostanie powieszone. Na twarzy Józefa widoczne jest współczucie i żal. Piekarz, skuty łańcuchem, jest prawie nagi. Zwinięty czerwony płaszcz lub jakaś inna część odzienia, ma jeszcze uwydatnić zbliżającą się śmierć. Skazany jakby zrywał się, jest przerażony, patrzy w dal, jak obłąkaniec. Podczaszy stoi za Józefem, trzymając go za ramię. Jego twarz wyraża szczęście i pełną nadziei postawę - usłyszał dobrą wieść. Trzy postacie otacza mrok. Jedynie nad piekarzem widać relief przedstawiający spętanych niewolników. To element nawiązujący do sztuki egipskiej: kompozycja w układzie pasowym.

Chrystus ukazuje się Marii Magdalenie (ros. Явление Христа Марии Магдалине) - powstały w 1834 obraz rosyjskiego malarza Aleksandra Andriejewicza Iwanowa, obecnie w Muzeum Rosyjskim w Petersburgu.

Opis

Artysta namalował obraz w pierwszych latach swojego pobytu we Włoszech. Miał być jedną z prób do późniejszego zabrania się za dzieła z dużą ilością przedstawianych postaci. Tematem obrazu jest scena zaczerpnięta z Nowego Testamentu: Noli me tangere, a więc ukazanie się Zmartwychwstałego Marii Magdalenie. Spotkanie to było tematem przedstawień artystycznych już od czasów wczesnego średniowiecza, i to zarówno w rzeźbie jak i w malarstwie. Wystarczy wspomnieć nazwiska takich twórców jak Fra Angelico, Wit Stwosz, Duccio czy Tycjan wszyscy oni przedstawili Noli me tangere w swych dziełach.

Iwanow przedstawił Chrystusa w ruchu, rzeczywiście cała postać Zmartwychwstałego zdaje się mówić: Nie zatrzymuj mnie. Ubrany w lekko zarzycony na ramię himation, unosi prawą rękę nad postacią Magdaleny. Jezus ma bose stopy, na których widać ślady po gwoździach. Również prawy bok Zbawiciela nosi ślad po rzymskiej włóczni.

Maria Magdalena ubrana jest na czerwono. Wokół szyi nosi biały szal. Na stopach ma sandały. Jej postawa wyraża pełne napięcia uczucie. Ma obie ręcę wyciągnięte w kierunku spotkanego, którego wcześniej wzięła za ogrodnika. Scena rozgrywa się w ogrodzie o świtaniu. Tło postaci jest ciemne, przechodzi w całkowitą czerń, co uwydatnia blask bijący od osoby żyjącego Chrystusa.

Chrystus ukazuje się ludowi (oryg. ros. Явление Христа народу) - obraz Aleksandra Iwanowa malowany z przerwami w latach 1837-1857.

Okoliczności powstania obrazu

Aleksandr Iwanow pracował nad dziełem przedstawiającym spotkanie Jezusa Chrystusa z Janem Chrzcicielem i ludźmi otrzymującymi od niego chrzest przez dwadzieścia lat. W celu jak najbardziej realistycznego oddania grupy ludzkich postaci, jaka miała pojawić się na obrazie, wykonał szereg szkiców i studiów, które były następnie wystawiane jako odrębne dzieła (np. Głowa świętego Jana Chrzciciela, Na brzegu Zatoki Neapolitańskiej⁾.

Ponad sto szkiców, liczne rysunki, dużej wielkości próby malarskie, z których większość przy użyciu farby olejnej, poprzedziły ukończenie dzieła. Autor, wracając z Włoch do Petersburga, zabrał ze sobą mające 540 na 750 cm dzieło. Ostateczne zakończenie prac nad obrazem miało miejsce w 1857^. Malarz wykonał obraz całkowicie w duchu akademizmu historycznego, zgodnie z zasadami, jakich nauczył się w czasie studiów w Petersburgu.

W okresie, w którym twórca, przebywający wówczas w Rzymie, zabrał się do pracy nad dziełem, pojawiały się w kulturze wzbudzające emocje teorie, podważające prawdziwość chrześcijaństwa oraz historyczność osoby Chrystusa i pism Nowego Testamentu. W 1835 David Friedrich Strauss wydał książkę Das Leben Jesu. Kritisch bearbeitet, którą w 1850 przeczytał Iwanow. Był już wówczas w trakcie pracy nad obrazem.

Na obrazie przedstawiona została scena z Nowego Testamentu: św. Jan Chrzciciel nad wodami Jordanu głoszący chrzest nawrócenia i pokuty. Poprzednik Pański proponował Żydom swoich czasów symboliczny gest zanurzenia, który miał być wyrazem gotowości i wezwania, by Bóg wypełnił w historii to, co zostało zapowiedziane przez starotestamentalnych proroków. Był to również gest wyrażający pokorne uznanie, że o własnych siłach nie jest się w stanie człowiek sam zbawić. Tradycja ewangeliczna nazwała Jana "głosem, który woła na puszczy". Działalność Jana miała być wypełnieniem starotestamentalnego proroctwa Izajasza, który wzywał do przygotowania "drogi dla Pana na pustyni". Jan Chrzciciel miał się jednak zorientować, iż wiele osób przystępowało do tego rytu formalnie, bez zaangażowania wewnętrznego. Zaczął im to gorzko wypominać. Według Jana, żadna kąpiel nie pomoże, trzeba rzeczywistego nawrócenia, by okazać się gotowymi na wypełnienie się czasu. Potrzeba prawdziwego otwarcia się na Bożą interwencję w czasie. Jak podaje ewangelista Mateusz, Jan był świadomy, iż mający się wkrótce objawić Jezus, jest mocniejszy i potężniejszy od niego: "Ma On wiejadło w ręku i oczyści swój omłot (...) plewy spali w ogniu nieugaszonym

Opis i wymowa obrazu

Na pierwszym planie dzieła Iwanow umieścił grupę ludzi słuchających nauk Jana Chrzciciela i przygotowujących się do chrztu w Jordanie. Część z nich przedstawiona jest nago, tuż przed zanurzeniem się w rzece. Sam prorok usytuowany jest w centralnej części obrazu. Iwanow przedstawił Jana Chrzciciela zgodnie z tradycją ikonograficzną: posiada on strój ze skóry wielbłądziej, długi płaszcz i coś w rodzaju laski pasterskiej w ręce. Jan Chrzciciel energicznym gestem wskazuje swoim naśladowcom postać zbliżającego się Jezusa. Zgromadzeni - ludzie w różnym wieku, różnego stanu społecznego, mężczyźni i kobiety - żywo reagują. Większość zwraca twarz ku nadchodzącemu, na ich twarzach pojawia się nadzieja na zmianę w ich życiu. Chrystus przedstawiony został na dalszym planie, w majestatycznej, lecz spokojnej pozie: ubrany w niebieskie i czerwone szaty powoli zbliża się do zgromadzonych wokół Jana Chrzciciela. Tłem obrazu są góry oraz miasto położone w znajdującej się przed nimi dolinie

Aleksandr Iwanow był człowiekiem głęboko wierzącym i pragnął poprzez siłę wyrazu swojego dzieła wskazać wszystkim widzom właściwą drogę życiową, za jaką uważał chrześcijaństwo. Jego zdaniem szczerze realizowanie zasad wiary w życiu codziennym przyniosłoby również sprawiedliwość społeczną i wyzwolenie od wszelkiego ucisku. Stąd przedstawiony na obrazie Jan Chrzciciel został ukazany nie tyle jako głosiciel odmiany duchowej jednostek, a jako społeczny przywódca, głoszący rychłą poprawę sytuacji ludu.

Recepcja

Chrystus ukazuje się ludowi jest pierwszym obrazem w historii malarstwa rosyjskiego, gdzie głównym tematem dzieła jest właśnie lud, ukazany poprzez grupę osób w różnym wieku i o różnym pochodzeniu, silnie zróżnicowanych psychologicznie. Mimo swojego nowatorstwa, dzieło po swoim pierwszym wystawieniu w Rosji, rok po namalowaniu, stało się przedmiotem silnych kontrowersji. Mimo tego w tym samym roku obraz zakupił car Aleksander II Romanow, który przekazał go do Publicznego Rumiancewskiego Moskiewskiego Muzeum. Od lat 30. XX wieku obraz wchodzi w skład zbiorów Galerii Trietiak

80. Aleksiej Wenecjanow, ros. Алексей Гаврилович Венецианов (ur.7 lutego/18 lutego 1780 w Moskwie, zm. 23 grudnia 1846/4 stycznia 1847 we wsi Poddubie).

-Wenecjanow pochodził z niezamożnej rodziny kupieckiej pochodzenia greckiego.

• Pracował jako geodeta w zarządzie lasów.

• Przeniósł się do Petersburga z zamiarem nauki malarstwa. Początkowo kopiował obrazy z galerii Ermitażu, następnie rozpoczął naukę u Władimira Borowikowskiego. W roku 1808 zdobył posadę urzędnika. Zaczął wydawać zbiory karykatur, wkrótce zabronione przez cenzurę.

W roku 1811 uzyskał tytuł malarza akademickiego.

- Od roku 1819 poświęcił się wyłącznie malarstwu. Nabył wieś Safonkowo w guberni twerskiej i zamieszkał tam na stałe.

-Ubiegał się bezskutecznie o stanowisko profesora na Akademii Sztuk Pięknych. W połowie lat dwudziestych XIX wieku założył własną szkołę malarstwa. Car Mikołaj I mianował go malarzem nadwornym.

-Wenecjanow zmarł wskutek wypadku podczas podróży wozem konnym. Został pochowany na wiejskim cmentarzu we wsi Dubrowskoje (obecnie Wenecjanowo).

-malarz i grafik ros.; początkowo tworzył pastelowe portrety i rysunki satyryczne; od 1819 mieszkał we wsi Safonkowo k. Tweru, malował idylliczne pejzaże wsi ros. i sceny rodzajowe (Wiosna, Lato, Na roli, Na żniwach, Śpiący pastuszek); 1824 zał. w Safonkowie i w Petersburgu własną szkołę malarstwa.

-pierwszy malarz rosyjski, który poświęcił się wyłącznie tematyce chłopskiej, również ściśle był związany z klasycyzmem, mimo iz trzymał się z dala od Akademii i był niemal artystą samoukiem.

-Nie pokazuje on, jak Jermieniew, krzyczącej nędzy wiejskiego ludu, zaś chłopów, a zwłaszcza chłopki, uznaje za ideał naturalnego piękna i moralnej czystości.

-Obraz jego Na polu. Wiosna ani dokładnie, ani realistycznie nie odtwarza pracy w polu. Widzimy kobietę w odświętnej sukni, której zajęcie nie kojarzy się z jarzmem roboty, lecz z przyjemnością spaceru, dziecko zaś symbolizuje tu wiosnę.

- Wenecjanow był przede wszystkim poetą. Omawiane dzieło przenika naiwny zachwyt i głębokie wyczucie przyrody, które spotykamy również w rosyjskich pieśniach ludowych. Tak pogodny, tak afirmujący życie nastrój cechuje tez utwory Puszkina.

81. „Pieriedwiżnicy”: ogólna charakterystyka (powstanie nurtu, ulubione tematy i techniki), przedstawiciele, najważniejsze obrazy.

W malarstwie oficjalnym długo utrzymywała się tradycja tematyki klasycystycznej i mitologicznej. W 1863 zbuntowało się przeciw temu niepotrzebnemu zrutynizowaniu sztuki 14 elewów Akademii Sztuk Pięknych opuszczając uczelnię i zakładając oddzielny artel malarzy-artystów . W 1870 grupa ta przekształciła się w Stowarzyszenie Objazdowych Wystaw Artystycznych i rozpoczęła działalnośc, dzięki której szerokie kręgi społeczeństwa mogły się zapoznac z ich płótnami. Przywódcą i organizatorem tego nowego kierunku był Iwan Kramskoj - wybitny portrecista (portrety m.in. Tołstoja i Niekrasowa) i odtwórca przeżyc wewnętrznych człowieka (portret psychologiczny). Członków tego stowarzyszenia nazywano PIERIEDWIŻNIKAMI. Należało do nich wielu wybitnych malarzy: Pierow, Gay, Surikow, Riepin. Tematyką ich prac były pejzaże, malarstwo historyczne, sceny rodzajowe i portrety, ukazywana była ciężka dola ludu i zacofanie Rosji.

Nikołaj Gay - uprawiał głównie tematykę religijną. (Golgota)

Wasilij Surikow - reprezentuje szczytowe osiągnięcia rosyjskiego malarstwa historycznego, piękne kolory i kompozycja, prawdziwośc ujęcia scen i postaci (Poranek rozprawy ze strzelcami, Bojaressa Morozowa, Przeprawa Suworowa przez Alpy)

Ilja Riepin - manifestował wyraźnie sympatie lewicowe (Pod konwojem, Aresztowanie agitatora), przedstawiał życie najnędzniejszych warstw społecznych (Burłacy), był także wybitnym portrecistą i malarzem historycznym - namalował między innymi jeden z najbardziej wstrząsających obrazów (Car Iwan Groźny i jego syn Iwan), przedstawiający straszną rozpacz cara po zadaniu śmiertelnego ciosu własnemu synowi.

Wasilij Pierow - malował realistyczne sceny z życia codziennego (Łowcy ptaków), częściowo stanowiące wyraźny protest przeciw systemowi (Wielkanocna procesja wiejska, Przyjazd guwernantki).

82. Ilja Jefimowicz Repin

Илья Ефимович Репин

-ur. 5 sierpnia 1844 w Czuhujiwie, zm. 29 września 1930 w Kuokkala

-Urodził się w miejscowości Czuhujiw. Jego rodzice byli rosyjskimi osadnikami wojskowymi na wschodniej Ukrainie. W 1866 roku, po terminie u miejscowego malarza ikon, Bunakowa, oraz wstępnej nauce malarstwa portretowego, Repin wyjechał do Sankt Petersburga, gdzie wkrótce przyjęto go do Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu jako ucznia. W latach 1873-1876 jako stypendysta przebywał we Włoszech i Francji, gdzie zetknął się z tamtejszą sztuką impresjonistyczną, która miała wpływ na sposób użycia światła i koloru przez artystę. Jednak styl malarza bliżej przypominał starszych mistrzów Europejskich, szczególnie Rembrandta, a sam Repin nigdy nie został impresjonistą. Po powrocie pracował w Moskwie, od 1882 ponownie w Petersburgu, a od 1900 w Kuokkala (w 1948 przemianowanym na Repino). W latach 1894-1907 był profesorem petersburskiej Akademii, a 1898-1899 jej rektorem. Przez cały czas kariery, artysta w swoich dziełach ukazywał przeciętnych ludzi, z którymi sam się identyfikował. Repin często ukazywał wiejski folklor, zarówno Ukraiński, jak i Rosyjski. W późniejszym okresie twórczości, od 1878 należał do pieriedwiżników; malował obrazy rodzajowe o tematyce z życia współczesnej Rosji, historyczne, portrety m.in. inteligencję Rosyjską oraz arystokrację, łącznie z ostatnim carem Rosji, Mikołajem II Romanowem.

-Ceniony za mistrzowską realistyczną formę, rysunek, swobodną fakturę oraz wyczucie barwy i światła; jego obrazy charakteryzowała wielka różnorodność ujęć i nastrojów

-Niektóre obrazy:

• Burłacy na Wołdze (1870-1873)

• Aresztowanie agitatora (1880-1892)

• Procesja w guberni kurskiej (1880-1883)

• Zaporożcy piszący list do sułtana tureckiego (1878-1891)

• Portret Modesta Musorgskiego (1881)

• Car Iwan Groźny i jego syn Iwan 16 listopada 1581 roku, 1885

• Portret Włodzimierza Spasowicza (1891)

PROCESJA W GUBERNI KURSKIEJ:

-obraz olejny Ilji Repina, jedna z wielu jego prób ukazania Rosji

-Obraz przedstawia wiejską drogę prowadzącą przez niemal pustynne, ogołocone z roślin otoczenie. Drogą, w tumanach kurzu, idzie procesja niosąca cudowną ikonę. Bezładny tłum pątników jest bardzo zróżnicowany, można dostrzec przedstawicieli wszystkich klas społecznych, różnorodność ludzkich charakterów. Siermiężne odzienie chłopów kontrastuje z kolorowymi ubraniami mieszczan i duchownych. Ekstatyczne uniesienie jednych kontrastuje z pychą i bezmyślnością innych

-Riepin dostrzegał głębokie różnice społeczne dzielące uczestników procesji, akcentował niesprawiedliwość społeczną. Ponure otoczenie oddaje istotę egzystencji większości mieszkańców Rosji, pozbawioną radości i perspektyw

KOZACY PISZĄ LIST DO SUŁTANA:

-Według legendy list został napisany w 1676 roku przez atamana koszowego Iwana Sirko wraz z "całą Siczą Zaporoską" w odpowiedzi na ultimatum sułtana osmańskiego Mehmeda IV.

Portret Modesta Musorgskiego :

-Malarstwo portretowe stanowi znaczną część artystycznego dorobku Ilji Riepina. Wśród jego modeli były zarówno osoby zupełnie przypadkowe, jak i znaczni urzędnicy carscy, rodzina i bliscy oraz dzieci. Wizerunki wykonywane przez Riepina charakteryzuje różnorodność używanych technik oraz dbałość o przedstawienie psychologii modela

-Portret kompozytora Modesta Musorgskiego został wykonany przez Riepina na cztery dni przed śmiercią muzyka w szpitalu. Kompozytor został ukazany na białoniebieskim tle, ubrany w domowy strój złożony z ciemnozielonego szlafroka z czerwonym obszyciem oraz ludowej, wyszywanej koszuli. Musorgski jest zwrócony twarzą do widza, lecz jego wzrok skierowany jest w prawą stronę. Oblicze kompozytora ma obojętny wyraz, jego broda i wąsy są w wyraźnym nieładzie. Twarz bohatera (zwłaszcza charakterystycznie zaczerwieniony nos) zdradzają wpływ wieloletniej choroby alkoholowej, która przyczyniła się do śmierci Musorgskiego zaledwie cztery dni po ukończeniu przez Riepina pracy nad portretem

-Wizerunek Musorgskiego zaliczany jest do najlepszych portretów autorstwa Riepina

CAR IWAN GROŹNY I JEGO SYN IWAN:

-Za podstawową przyczynę, dla której Riepin podjął temat zabójstwa carewicza Iwana przez cara Iwana Groźnego uważa się atmosferę panującą w Rosji w 1881 roku, po zabójstwie Aleksandra II Romanowa przez spiskowców z organizacji Narodnaja Wola, a następnie wymierzone w nią represje Wśród innych inspiracji dla artysty wspomina się również o usłyszanej przez niego kompozycji Nikołaja Rimskiego-Korsakowa oraz obejrzaną w czasie podróży po Europie w 1883 walkę byków. W liście napisanym bezpośrednio po tym doświadczeniu Riepin zauważał, iż "krwawe" sceny, obrazy śmierci są bardzo często eksponowane w galeriach europejskich; być może dlatego sam zdecydował się na poruszenie podobnego tematu.

83. IWAN SZYSZKIN

Иван Иванович Шишкин

-Wybitny rosyjski malarz i grafik. Jego realistyczne pejzaże - głównie o tematyce leśnej - są powszechnie znane także u nas. W wielu domach można spotkać reprodukcje tych prac

-Iwan Szyszkin malował także Puszczę Białowieską. I to na życzenie samego cara Aleksandra III! Do Białowieży przyjechał 7 maja 1892 roku, w towarzystwie fotografa Eugeniusza P. Wiszniakowa, który na pamiątkę tej wyprawy wydał w 1894 roku w Petersburgu album pt. „Biełowieżskaja puszcza. Nabroski pierom i fotografieju”. Iwan Szyszkin przebywał w Puszczy do końca czerwca. Bardzo często wyprawiał się z paletą do najdzikszych puszczańskich zakątków. Przez miejscowych urzędników był traktowany niezwykle uprzejmie. Ale też bezustanne nadskakiwanie i proponowanie różnych usług z czasem zaczęło malarzowi ciążyć i nużyć go

-Jakub Minczenkow w swoich „Wspomnieniach o pieredwiżnikach” podaje ciekawy epizod z pobytu Szyszkina w Białowieży. Pewnego dnia, malarz, uwieczniając sosnowy bór, namalował na pierwszym planie usychające drzewo. Zarządca puszczy, oglądając obraz, wpadł w panikę. Długo upraszał Szyszkina, aby usunął z płótna ten kompromitujący, jego zdaniem, detal. Lękał się bowiem, że naczelnicy z Petersburga, po obejrzeniu obrazu, zarzucą mu niegospodarność, skoro dopuścił do tego, aby drzewa w lesie usychały.

-Szyszkin namalował w Puszczy Białowieskiej wiele ciekawych płócien, m.in. „Ścięty dąb”, „W Puszczy Białowieskiej”, „Wiatrował”, „Pasieka”. Na tym ostatnim obrazie utrwalił pasiekę Jana Sawickiego z Bud, którego potomkowie do dzisiaj zajmują się pszczelarstwem.

-Puszczańska przyroda wywarła na artyście ogromne wrażenie. Jej motywy pojawiały się w następnych pracach Szyszkina, powstających już poza Białowieżą. Białowieskie prace artysty były eksponowane w 1893 roku na wystawie w Petersburgu, gdzie spotkały się z uznaniem zwiedzających.

-współzałożyciel stowarzyszenia Pieriedwiżników.

-Urodził się w Jełabudze (w dzisiejszym Tatarstanie), w rodzinie kupieckiej. Ukończył gimnazjum w Kazaniu. Jego ojciec po długich wahaniach zgodził się na podjęcie przezeń nauki malarstwa. Przez cztery lata studiował w Moskiewskiej Szkole Malarstwa, Rzeźby i Architektury, a następnie, w latach 1856-1860 w petersburskiej Cesarskiej Akademii Sztuk, którą ukończył z najwyższymi wyróżnieniami i złotym medalem za dwa obrazy pod wspólnym tytułem Widok z wyspy Valaam. Kukko. Akademia umożliwiła mu także w nagrodę kontynuację studiów za granicą.

-interesował się technikami litografii i akwaforty, jego prace wzbudziły wielki podziw publiczności i krytyki w Düsseldorfie w 1865 m.in. za precyzję kreskowania i filigranowy rysunek detali. Mimo to jego technika malowania pejzaży, skłonność do szczegółowego oddawania wszelkich detali, nie znajdowała poparcia i zrozumienia u malarzy zachodnioeuropejskich, co powiększało jego zniechęcenie i pogłębiało tęsknotę za Rosją.

-Pod koniec pobytu w Niemczech namalował w 1865 r. Pejzaż pod Düsseldorfem, olejny obraz wystawiony i nagrodzony dwa lata później w Paryżu na Wystawie Światowej. Obraz ten stał się też przepustką dla Szyszkina do członkostwa w petersburskiej Cesarskiej Akademii Sztuk, które przyznano mu po jego powrocie do Rosji w 1865 r. Przyłączył się do utworzonego w 1870 "Towarzystwa Wystaw Objazdowych" (pieriedwiżnicy - Передвижники: Iwan Kramskoj, Ilja Riepin, Izaak Lewitan, Wasilij Surikow i in.) a także stowarzyszenia rosyjskich akwarelistów. W tym czasie prowadził także klasę pejzażu w Wyższej Szkole Sztuki. Wkrótce został także profesorem Akademii.

PORANEK W SOSNOWYM LESIE:

-Obraz przedstawia las sosnowy oświetlony przez wschodzące słońce. W centralnym punkcie kompozycji znajduje się powalone z korzeniami, złamane drzewo, na którym zgromadziły się cztery niedźwiedzie. Zwierzęta zostały ukazane w różnych pozach: dwa wspięły się na złamany pień, jeden, stanąwszy na tylnych łapach, obserwuje z niego słońce, zaś ostatni siedzi obok powalonego drzewa z półotwartą paszczą. W tle ukazany został las, złożony z drzew o różnej wysokości, oświetlony przez promienie słoneczne przechodzące przez korony drzew. Szyszkin ukazał drzewa z dużą dbałością o oddanie szczegółów ich budowy, starannie oddał również grę świateł w koronach i na pniach sosen. Wygląd lasu został upoetyzowany; artysta nie kryje swojej fascynacji nietkniętą ręką człowieka naturą

84. ISAAK LEWITAN

Исаак Ильич Левитан

-pochodzenie żydowskie

-Pierwszą dostrzeżoną przez prasę wystawę Lewitan miał w 1877. Dwa lata później, w maju 1879, w związku z falą wystąpień antyżydowskich w Rosji, został zmuszony do przeniesienia się do podmoskiewskiego przysiółka Sałtykowka (Салтыковка), ale wkrótce, pod naciskiem opinii publicznej i w uznaniu jego twórczości, pozwolono mu na powrót. W 1880 jego obraz Осенний день. Сокольники ("Jesienny dzień. Sokolniki") został kupiony przez znanego kolekcjonera sztuki i filantropa Pawła Trietiakowa, założyciela Galerii Trietiakowskiej

-Wiosną 1884 Lewitan przystąpił do "Towarzystwa Wystaw Objazdowych" (pieriedwiżnicy - Передвижники), pozostając jego członkiem do 1891

-Przykładowe obrazy: Jesienny dzień

85. Wiktor Wasniecow Виктор Михайлович Васнецов

-malarz rosyjski, twórca obrazów o tematyce mitologicznej i historycznej.

-Wiktor Wasniecow urodził się w odosobnionej wsi Łopiał (Gubernia Wiatska, obecnie Obwód Kirowski) w 1848 roku. Jego ojciec Michaił Wasiliewicz Wasniecow był gruntownie wykształconym duchownym zainteresowanym astronomią, naukami przyrodniczymi oraz malarstwem. Pradziadek artysty był wytwórcą ikon. Malarz miał dwóch braci, z których Apolinary został również malarzem

-W wieku dziesięciu lat, Wiktor zaczął naukę w seminarium duchownym znajdującym się w Wiatce (obecnie Kirow). Co roku w okresie letnim przenosił się z rodziną do bogatego kupieckiego miasteczka Riabowo. Przez lata spędzone w seminarium Wiktor pracował dla miejscowego właściciela sklepu z ikonami. Wasniecow pomagał również polskiemu zesłańcowi, artyście Michałowi Elwiro Andriolliemu w wykonywaniu fresków do Katedry Aleksandra Newskiego w Wiatce.

-Po zdobyciu dyplomu z seminarium Wiktor zdecydował się na wyjazd do Sankt Petersburga aby tam studiować sztukę. Artysta wystawiał swoje obrazy na aukcjach aby uzbierać pieniądze wystarczające na wyjazd do stolicy.

-W sierpniu 1867 roku Wiktor został przyjęty do Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Trzy lata później Pieriedwiżnicy zbuntowali się przeciwko akademizmowi. Malarz zaprzyjaźnił się z współzałożycielem i liderem grupy artystycznej, Iwanem Nikołajewiczem Kramskojem. Wasniecow odnosił się do niego jak do nauczyciela. Artysta nawiązał również bliską znajomość z Ilją Jefimowiczem Riepinem, również studentem Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu

-Wiktor Wasniecow, którego nazwisko kojarzone jest z obrazami o tematyce historycznej i mitologicznej, początkowo omijał te dziedziny za wszelką cenę.Za swoją kompozycję graficzną ukazującą Chrystusa i Piłata przed ludźmi Akademia nagrodziła go małym, srebrnym medalem

-We wczesnych latach siedemdziesiątych XIX wieku artysta wykonał dużo miedziorytów przedstawiających współczesne życie. Dwa z nich (Sprzedawca książek z prowincji 1870 oraz Chłopiec z butelką wódki z 1872) zostały nagrodzone brązowym medalem na Wystawie światowej w Londynie (1874)

-W tym czasie malarz zaczął tworzyć obrazy rodzajowe techniką olejną. Dzieła takie jak Wiejscy śpiewacy (1873) zostały ciepło przyjęte przez środowisko demokratyczne rosyjskiego społeczeństwa.

-W 1876 roku Repin zaproponował Wasniecowowi, aby dołączył do kolonii Pieriedwiżników w Paryżu. W czasie pobytu we Francji Wiktor studiował dzieła klasyczne oraz współczesne, także impresjonistyczne jak i akademickie. W tym okresie namalował obraz Akrobaci (1877), produkował plakaty oraz wystawiał część swoich prac w Salon de Paris. To we Francji artysta zainteresował się tematyką baśniową. Wiktor Wasniecow zaczął pracować nad obrazem Iwan Carewicz jadący na wilku oraz Żar ptak (ros. жар-птица, żar-ptica). Malarz pozował jako Sadko do słynnego obrazu Repina Sadko w podwodnym królestwie.

-W 1877 artysta wyjechał do Moskwy. W późnych latach siedemdziesiątych XIX wieku malarz koncentrował się na wykonywaniu ilustracji do rosyjskich bajek i Byliny. W tym okresie wykonał niektóre ze sławnych prac: Pole Bitwy Księcia Igora (1878), Magiczny Dywan (1880), oraz Alionuszka (1881). Dzieła te nie zostały docenione w czasie, w którym się pojawiły. Wielu krytyków określiło je jako podważenie realistycznych zasad, którymi kierowali się pieriedwiżnicy. Nawet tak wybitny znawca jakim był Paweł Trietiakow odmówił ich kupna. Popularność obrazów Wasniecowa rozwinęła się w 1880 roku, gdy malarz powrócił do tematyki religijnej i wykonał serię ikon dla Sawwy Mamontowa, posiadacza posiadłości w Abramcewie.

-W latach 1884-1889 Wiktor Michaiłowicz Wasniecow został upoważniony do wykonania fresków w soborze św. Włodzimierza w Kijowie. Było to wyzwanie dla artysty, ponieważ musiał on połączyć przeciwieństwa, jakimi były tradycje malarstwa religijnego Rosji i Zachodu. Wpływowy krytyk sztuki, Władimir Stasow nazwał przedsięwzięcie świętokradzką zabawą religijnymi uczuciami Rosjan. Inny sławny recenzent, Dmitrij Fiłosofow określił freski jako "pierwszy most nad dwustuletnią przepaścią odgradzającą różne klasy rosyjskiej społeczności"

-Podczas pobytu w Kijowie malarz zaprzyjaźnił się z Michaiłem Wrublem, który również zajmował się dekoracjami w katedrze. Podczas wspólnej pracy Wasnecow uczył młodego artystę. To właśnie w Kijowie Wiktor ukończył pracę nad dziełem Iwan Carewicz jadący na wilku i rozpoczął malować obraz Mocarze

-W 1885 Wiktor Wasniecow udał się w podróż do Włoch. W tym samym roku zaczął pracować nad scenografią i kostiumami do opery Nikołaja Rimskiego-Korsakowa

-Wiele z późniejszych prac artysty było postrzeganych jako podrzędne. W tym okresie Wasniecow coraz więcej uwagi poświęcał innym środkom wyrazu. W 1897 zaczął współprace ze swoim bratem Apolinarym przy projektowaniu scenografii i kostiumów, również do sztuki Mikołaja Rimskiego-Korsakowa "Sadko". Artyście zlecono również zaprojektowanie nowego elementu ubioru ówczesnego wojska - tzw. budionowkę. Na przełomie wieków Wiktor zajął się przekształcaniem swojego "bajkowego" stylu na potrzeby XIX wiecznej architektury. Jego pierwszą pracą która wzbudziła uznanie był projekt kościoła w miasteczku Abramcewo (1882), wykonany wspólnie z Wasilijem Polenowem. W 1894 Wasniecow zaprojektował swoją własną rezydencję w Moskwie.

86. Wasilij Polenow

• 1844-1927; rosyjski malarz, ukończył Akademię Sztuki w Petersburgu; był wykładowcą w Moskiewskiej Szkole Malarstwa, Rzeźby i Architektury;

• Tworzył realistyczne portrety, sceny historyczne, religijne, rodzajowe oraz pejzaże

• Jego nauczycielem był Paweł Czistiakow

• 1872-76 podróżował po Europie

• Był członkiem Pieredwiżnikow

• W 1905r opuścił(na znak protestu petersburską akademie- krwaa pacyfikacja manifestu robotników)

• Był związany z teatrem: tworzył dekoracje dla Moskiewskiej Prywatnej Opery Sawwy Momentowa; w Moskwie założył Teatr Ludowy

• Interesował się tematyką chrystologiczną(po przeczytaniu <Żywot Chrystusa> Ernesta Reana); pierwszą podróż do Ziemi Świętej, Egiptu, Konstantynopola i Syrii odbył w 1881r przywiózł z niej wiele szkiców, które kończył w Rzymie do 1884

• W 1888r powstał jeden z jego najsłynniejszych obrazów <Chrystus i jawnogrzesznica> obraz pod spodem

• 1889r <Chrystus nad jeziorem Genezareth>

• 1894r <Rozmyślania>

87. Malarstwo rosyjskie XIX i XX w.

W Xix wyraźnie zaznaczył się proces demokratyzacji sztuki, jej zbliżenia do życia codziennego. Ważną rolę odgrywał portret psychologiczny( Kiripieński, Tropinn, Wenecjano), rozwijało się także malarstwo historyczne(Iwanow). W II pł. XIX w kierunek realistyczne zaczął dominować zwłaszcza w malarstwie, a twórczośc czołowych przedstawicielitego okresu odzwierciedlała postępowe idee(pierow, Prianisznikow, niewriew).

W 1870r powstało stowarzyszenie Pieredwiżników, organizujące ruchome wystawy w różnych rejonach Rosji. Wśród malarzy rozgłos zdobyli; Gay, Kramskoj, Wasniecow., powstały pierwsze wielkie prace Renina( <Burłacy na Wołdze>), wybitne osiągnięcia mieli pejzażyści(Sawrasow, Szyszkin, Kuindżi).

Olbrzymią rolę w rozwoju sztuki rosyjskiej odegrał Treitiakow, który w 1856 założył muzeum sztuki w Moskwie, nazwane później Galerią Tetriakowska. W 1895r. powstało w Petersburgu Muzeum Rosyjskie, które od 1898r przeniesiono do Pałacu Michajłowskiego.

KONIEC XIX I POCZĄTEK XXW

Zaczęły występować nowe prądy np. symbolizm i impresjonizm, zwłaszcza w grupie artystów z mir iskusstwa(1898-24). Sławę zdobył M.W. Wrubiel.

Jednym z najwybitniejszych malarzy tego okresu to W.A. Sierow(<dziewczynka z brzoskwiniami>); przedstawiciele impresjonizmu: P.P. Trubieckoj, S.T. Konikow.

1917r.- rewolucja

Po rewolucji toczono walkę z awangardą, realizowano założenia monumentalnej propagandy związanej z Leninem; znaczenie zyskała sztuka agitacyjna(ulotki, plakaty)

Lata '20 i '30 to okres malarstwa batalistycznego oraz przemysłowego.

Malarze:

• K.S. Pietroń-wodkin <Śmierć komisarza> 1928, posługiwał się alegorią, malował pejzaże

• A.A. Ryłow

• K.F. Juon

• N.P.Krumowa

W latach IIWS na pierwsze miejsce wysunęła się grafika i rysunek(okno TASS, Kukryniksy)

Okno TASS- wydrukowany przez telegraficzną Agencję Związku Radzieckiego seria agitacyjno-propagandowych plakatów politycznych

Kukryniksy- pseudonim 3 wspólne działających malarzy grafików radzieckich Michaiła Kuprijanowa, Porfiria Kryłowa i Nikołaja Sokołowa; karykatury polityczne ilustracje, plakaty, obrazy o tematyce rewolucyjnej.

88. Impresjonizm rosyjski: główni przedstawiciele.

Impresjonizm nie zgłębia żadnych metafizycznych problemów, nie próbuje nawet przeniknąć poza kolorową powierzchnię codzienności, przeciwnie, skupia się na powierzchowności, ulotności chwili, nastroju, oświetlenia, czy kąta widzenia. Reprezentuje punkt kulminacyjny, i zarazem ostatni przejaw wizji malarstwa, zbudowanej na zrębach renesansu, a konkretnie renesansowej perspektywy i wykształconych za jej pomocą nawyków percepcyjnych.

Zarazem jednak podważa dogmaty tej wizji, udowadnia subiektywność i relatywność ludzkiej percepcji, czyni kolor i formę autonomicznymi składnikami obrazu, od tej pory nie ma już znaczenia, co widnieje na obrazie, ale jak on jest namalowany.

Zmieniła się także tematyka obrazów. Odrzucono tematy biblijne, literackie, mitologiczne, historyczne. Zamiast tego pojawiła się wizja codzienności i współczesności. Artyści często malowali ludzi w ruchu, w trakcie zabawy lub wypoczynku, przedstawiali wygląd danego miejsca przy danym oświetleniu, motywem ich dzieł była także natura. Jako jedni z pierwszych malowali w plenerze, nie poprawiając swoich dzieł w pracowniach. Jednak ich malarstwo przedstawiało tylko pozytywne strony życia, nie poruszało problemów społecznych, nie zawierało przesłania. Omijało takie problemy jak głód, choroby, śmierć. Doprowadziło to do rozłamu wśród impresjonistów.

Generalnie, metodą twórczą impresjonistów był dywizjonizm - nakładanie tuż obok siebie plam czystego koloru tak, iż z pewnej odległości zlewały się tworząc barwy uzupełniające. Cienie malowali za pomocą zmieszanych kolorów podstawowych, bez użycia czerni. Dywizjonizm jednak nie stał się obowiązującą regułą, gdyż impresjoniści nigdy nie tworzyli formalnej grupy, która by jasno określiła założenia i metody twórcze. W efekcie zasada ta była stosowana mniej lub bardziej dokładnie. Inną postawę przyjęli kontynuatorzy impresjonistów - neoimpresjoniści, którzy postanowili przestrzegać surowo zasady puentylizmu.

Konstantin Aleksiejewicz Korowin, ros. Константин Алексеевич Коровин (ur. 23 listopada 1861 w Moskwie, zm. 11 września 1939 w Paryżu) - czołowy rosyjski malarz impresjonistyczny.

Konstantin urodził się w Moskwie w rodzinie kupieckiej oficjalnie zarejestrowanej, jako chłopstwo w guberni Włodzimierz nad Klaźmą. Jego ojciec, Aleksiej Michaiłowicz Korowin, uzyskał wykształcenie na uniwersytecie i był bardziej zainteresowany sztuką i muzyką niż rodzinnym interesem założonym przez dziadka Konstantina. Starszy brat Konstantina - Siergiej Korowin był znaczącym malarzem realistą. Również krewny Konstantina Iłłarion Prianisznikow był znanym malarzem i nauczycielem w Moskiewskiej Uczelni Malarstwa, Rzeźby i Architektury.

W 1875 Korowin wstąpił do Moskiewskiej Uczelni Malarstwa, Rzeźby i Architektury, gdzie pobierał nauki od Wasilija Pierowa i Aleksieja Sawrasowa. Jego brat Siergiej był już w tym czasie studentem tej samej szkoły. Podczas swojej nauki bracia Korowinowie zaprzyjaźnili się z Walentinem Sierowem i Izaakiem Lewitanem; Konstantin utrzymywał tę przyjaźń przez całe swoje życie.

W okresie 1881-1882, Korowin spędził rok w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, ale powrócił rozczarowany do Moskiewskiej Szkoły Malarstwa, Rzeźby i Architektury. Do roku 1886 studiował pod opieką nowego nauczyciela - Wasilija Polenowa.

W roku 1885 Korowin wyjechał do Paryża i Hiszpanii, która to podróż wywarła na niego ogromne wrażenie.

Polenow wprowadził Korowina do kręgu osób związanych z Sawwą Mamontowem i posiadłością Abramcewo, do których należeli m.in. Wiktor Wasniecow, Ilja Riepin i Mark Antokolski. W 1885 roku Korowin pracował dla opery Mamontowa. Zaprojektował dekoracje sceniczne do oper Aida Giuseppe Verdiego, Lakmé Léo Delibesa i Carmen Georgesa Bizeta.

W 1888 Korowin odbył wraz z Mamontowem podróż do Włoszech i Hiszpanii. Korowin podróżował również po Rosji, centralnej Azji i Kaukazie. Wystawiał wraz z Pieriedwiżnikami. Malował w stylu secesyjnym, a później secesyjnym.

W latach 90. XIX wieku został członkiem Miru iskusstwa.

Prace Korowina pozostawały również pod silnym wpływem jego podróży na północ. Jego drugi wyjazd na północ wraz z Walentinem Sierowem zbiegł się w czasie z budową Kolei Północnej.

Na początku XX wieku Korowin skupił swoją uwagę na teatrze. Przeniósł się z opery Mamontowa do Teatru Maryjskiego w Sankt Petersburgu. Odchodząc od tradycji dekoracji scenicznej, która jedynie wyznaczała miejsce akcji, Korowin tworzył dekorację obejmującą jednocześnie nastrój występu. Korowin zaprojektował scenografię do dramatów Konstantego Stanisławskiego, a także do wystawianych w Teatrze Maryjskim oper i baletów.

W roku 1905 Korowin został członkiem grona pedagogicznego, a w latach 1909-1913 był profesorem Moskiewskiej Uczelni Malarstwa, Rzeźby i Architektury.

Podczas I wojny światowej Korowin pracował jako konsultant ds. kamuflażu w kwaterze głównej rosyjskiej armii i był często widziany na linii frontu. Po Rewolucji październikowej kontynuował pracę w teatrze, projektując scenografię do Walkirii Ryszarda Wagnera i Dziadka do orzechów Piotra Czajkowskiego.

W 1923 Korowin przeniósł się do Paryża w celu leczenia choroby serca, a także by pomóc upośledzonemu synowi. Planowana była tam duża wystawa prac Korowina, jednak zostały one skradzione, a Korowin został bez środków utrzymania.

W ostatnich latach życia projektował dekoracje sceniczna dla wielu teatrów Europy, Ameryki, Azji i Australii, z których najbardziej znana była dekoracja do opery Złoty Kogucik Nikołaja Rimskiego-Korsakowa dla opery w Turynie.

Korowin zmarł w Paryżu 11 września 1939.

Syn Konstantina Aleksiej Korowin (1897-1950) był również znakomitym malarzem. Z powodu wypadku w dzieciństwie miał amputowane obydwie stopy. Aleksiej popełnił samobójstwo w 1950 roku.

Walentin Aleksandrowicz Sierow (Валентин Александрович Серов) (19 stycznia 1865 - 5 grudnia 1911) - rosyjski malarz, jeden z najznakomitszych portrecistów swoich czasów.

Sierow urodził się w Sankt Petersburgu, jako syn rosyjskiego kompozytora Aleksandra Sierowa i kompozytorki Walentiny Sierowej. W dzieciństwie uczył się w Paryżu i Moskwie pod opieką Ilji Riepina, a w latach 1880-1885 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu pod opieką Pawła Czistiakowa. Wczesna twórczość Sierowa naznaczona była realizmem Riepina i ścisłym systemem pedagogicznym Czistiakowa. Późniejsze inspiracje Sierowa to płótna starych mistrzów oglądane w muzeach Rosji and Europy Zachodniej, przyjaźń z Michaiłem Wrublem i (później) Konstantinem Korowinem, a także kreatywna atmosfera kręgu osób związanych z posiadłością Abramcewo, do którego należał i Sierow.

Najlepszymi pracami wczesnego okresu twórczości artysty były portrety: Dziewczyna z brzoskwiniami (1887), i Dziewczyna w słońcu (1888), obydwa znajdują się obecnie w Galerii Trietiakowskiej. Przedstawienie na tych płótnach światła i koloru, złożona harmonia refleksów świetlnych, wyczucie nasycenia atmosfery, a także świeże postrzeganie świata cechuje wczesny impresjonizm rosyjski.

Począwszy od roku 1890 portrety zajęły główne miejsce w twórczości artysty. Na tym właśnie polu wykształcił się jego styl, cechujący się psychologicznym przedstawieniem portretowanych osób. Ulubionymi modelami Sierowa byli aktorzy, artyści i pisarze (Konstantin Korowin, 1891, Izaak Lewitan, 1893, Nikołaj Leskow, 1894, Nikołaj Rimski-Korsakow, 1898).

Odstępując od wielokolorowości, Sierow często malował płótna utrzymane w szarych i brunatnych barwach. Impresjonistyczne cechy jego obrazów przejawiały się czasem w złożonej konstrukcji portretu, bądź dzięki wrażeniu uchwycenia ruchu. Podobnie jak w przypadku współczesnych mu artystów takich jak John Singer Sargent i Anders Zorn, impresjonizm w pracach Sierowa nie jest traktowany jako doktryna nie znosząca odstępstw. Sierow czerpie równie wiele z nowoczesnej teorii, co ze studiów nad twórczością Halsa czy Velázqueza. W 1894 Sierow dołączył do grupy artystycznej Pieriedwiżnicy. Od roku 1997 był wykładowcą Moskiewskiej Uczelni Malarstwa, Rzeźby i Architektury. Do grona jego uczniów należeli m.in. Paweł Kuzniecow, Nikołaj Sapunow, Martiros Sarian, Kuźma Pietrow-Wodkin i Konstantin Juon.

W późnym okresie swojej twórczości Sierow był członkiem Miru iskusstwa. Przełom wieków był punktem zwrotnym w malarstwie Sierowa, z którego zniknęły cechy impresjonistyczne, rozwinął się natomiast styl modernistyczny, jednakże pozostał stały, charakterystyczny, realistyczny sposób postrzegania natury i otaczających przedmiotów. Na początku XX wieku Sierow stworzył serię portretów artystów, pisarzy, aktorów i muzyków, takich jak Maksim Gorki i Fiodor Szalapin. W ostatnich latach twórczości Sierow zajmował się malarstwem historycznym i pracami na temat mitologii klasycznej.

Sierow zmarł w Moskwie 5 grudnia 1911 roku i został pochowany na Cmentarzu Nowodziewiczym

89. Michaił Wrubel(wróbel)

• 1856-1910r. rosyjski malarz i grafik tworzący w stylu secesji i symbolizmu;

• Był w połoie Polakiem w Polowie Duńczykiem

• Malował portrety oraz symboliczne kompozycje figuralne

• Motywy czerpał z tradycji słowiańskiej (przede wszystkim) oraz z bajek baśni rosyjskich oraz poezji romantycznej

• Jego obrazy przypominały mozaiki, przenika je nastrój tajemniczości,niepokoju i dramatyzmu.

• Zajmował się scenografią, rzeźbą i ceramiką artystyczną

• Obrazy: <Bez> 1900, <Carewna łabędż>1900, <Demon>1890

90. Mir iskusstwa

• To czasopismo i stowarzyszenie zalożone przez rosyjskich modernistów; założone w 1900r. przez grupę studentów do której należeli: Aleksander Benoit(pierwotny przywódca do 1904r. i od 1917 aż do całkowitego rozwiązania), Kostantin Samow, Dmitrij Fiłosof, Leon Bakist, Eugeniusz Lauceray

• W 1899r w Petersburgu zaczęli wydawać pismo o tym tytule. Atakowali Pieriedwiżnikow, promowali indywidualizm i zasady secesji; zasady ich działalności zostały publikowane w pierwszych numerach ich pisma.

• 1904-1910 stowarzyszenie przestało istnieć a jego miejsce zajął Związek Artystów Rosyjskich(krytykowane prze Benoita na zachodzie)

• 1910r Mir został reaktywowany a na jego czele stanął Mikołaj Roerich

• 1917r na czele ponownie stanął Iwan Bilibin

• Organizowała liczne wystawy w Moskwie i Petersburgu; później także w Europie zachodniej-ostatnia w 1927 r odbyła się w Paryżu

• Ich celem było nawiązanie łączności ze sztuką zachodniej Europy (głównie Francja). Większości artystów uprawiała sztukę symboliczną, przepojoną elementami rosyjskiego folkloru, z założenia dekoracyjną, o żywym kolorycie, stylizowanym konturze i spłaszczonej formie. Fascynowali się rokokiem. Byli zniesmaczenie antyestetyczną naturą nowoczesnego społeczeństwa.

• Najwspanialszym artystą był wg. Nich Antonie Watteau

• Fascynowały ich maski karnawałowe, marionetki, teatr kukiełkowy, sny i baśnie. Ich ukochanym miastem była Wenecja a od malarstwa olejnego woleli akwarelę

91. Mikołaj Roerich

• 1874-1947r, pochodził z zamożnej rodziny z wyższych warst mieszczańskich. Od najmłodszych lat spotykał się z pisarzami, artystami i uczonymi; pasjonował się archeologia i historią sztuki

• W swoim malarstwie wykorzystywał muzykę Wagnera; łączył z nią kolory, harmonię barw

• Został sekretarzem Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, później został dyrektorem szkoły założonej przez towarzystwo

• Na jego poglądy wpłynęło czasopismo Mir. Był nawet jego przywódca

• 1902 wyprawa do 40 miast Rosji; wykopaliska cykl 75 obrazów celem miała być obrona obiektów kultury

• 1904 pierwszy religijny obraz <Wieść dla Tirona>, później <Piec Ognisty> i <Ostatni anioł>

• Wiele z jego obrazów nawiązuje do jego pasji(archeologia i historia sztuki)np. <Trzy miecze>

• W czasie II WŚ nawoływał do obrony zabytków <pokój przez kulturę>

92. Borys Kustodijew

• 1878-1927; malarz i grafik rosyjski, członek grupy Mir…..; studiował teologię i równocześnie malarstwo

• Po rewolucji październikowej projektował plakaty ,kalendarze i ilustracje do książek

• 1923 został członkiem Stowarzyszenia Artystów Rewolucji Rosji

• W malarstwie starał się używać ostrych, mocnych kolorów, dzięki temu jego obrazy stawały się żywiołowe

• Tworzył dekoracyjne sceny rodzajowe, pejzaże, portrety W. Lenina i scenografie np. <Portret kupcowe> 1912

93. Szkoły narodowe to kierunek w muzyce w XIX wieku. Budząca się w XIX wieku świadomość narodowa nie pozostała bez wpływu na muzykę. Idee narodowej odrębności wywołały zainteresowanie kompozytorów rodzimym folklorem, sięgano do narodowych mitów, legend, czy wydarzeń historycznych.

Początki rosyjskiej szkoły narodowej i największego rozkwitu twórczości muzycznej przypadają na XIX wiek. Szereg genialnych kompozytorów rosyjskich rozsławił rosyjską sztukę na całym świecie. Narodowe szkoły muzyczne zapoczątkowały opery Michaiła Glinki - uważanego za ojca narodowej opery rosyjskiej raz Aleksandra Dargomyżskiego.

Najbardziej znaną wówczas szkołą narodową była rosyjska Potężna gromadka nawiązująca do tradycji wyżej wymienionych artystów. Do narodowych tradycji sięgał również Piotr Czajkowski, który jednak był krytykowany przez Potężną Gromadkę za twórczość w stylu zachodnioeuropejskiej szkoły.

94. Potężna Gromadka - Najbardziej znana i najliczniejsza „szkoła narodowa”, skupiona wokół Michała Glinki, ojca narodowej opery rosyjskiej. Do tej sławnej grupy należeli: Milij Bałakiriew, Aleksander Borodin, Cezary Cui, Modest Pietrowicz Musorgski oraz Mikołaj Rimski-Korsakow. Dążyli oni do stworzenia narodowego stylu w muzyce rosyjskiej przez nawiązanie do tradycji Glinki i Darmomyżskiego, i połączenie najnowszych zdobyczy muzyki zachodnioeuropejskiej z elementami ludowymi. Wykorzystywali właściwości melodyczno - tonalne ludowych pieśni rosyjskich, podejmowali historyczną i legendarną tematykę narodową-także orientalną. Potężna Gromadka odegrała ważną rolą w rozwoju muzyki europejskiej. Przedstawiciele: (pozostała trójka - pytania 95 96 97)

Milij Bałakirew 1837 - 1910 rosyjski kompozytor, pianista, dyrygent i działacz muzyczny.

Studiował na Uniwersytecie Kazańskim. W dziedzinie muzyki był samoukiem, nigdy nie ukończył żadnej szkoły muzycznej. Pomimo niezbyt bogatego dorobku był programowym przywódcą Potężnej Gromadnki. Bałakirew był błyskotliwym pianistą i twórcą kompozycji na fortepian, a także wielkim miłośnikiem i propagatorem muzyki Fryderyka Chopina. Bałakirew przyczynił się do wzniesienia w Żelazowej Woli pomnika Chopina, odsłoniętego 14 października 1894, uzyskując u cara Aleksandra III pozwolenie na jego realizację.

Symfonia 1, Symfonia 2, Sonata b-moll, Czechy, Isłamej

• Cezar Cui 1835 - 1918 Już w okresie nauki w gimnazjum wykazywał wybitny talent muzyczny. Pod wpływem dzieł Chopina skomponował mazurek na fortepian. W Wilnie pobierał lekcje muzyki (między innymi u Stanisława Moniuszki).W roku 1851 rozpoczął studia na petersburskiej Szkole Inżynieryjnej, po czterech latach przeniósł się do Wojskowej Akademii Inżynieryjnej, gdzie do roku 1857 studiował budowę fortyfikacji. Został wykładowcą tej uczelni i w roku 1878 profesorem. W późniejszych latach został awansowany do stopnia generała.W Sankt Petersburgu poznał kompozytora Miliusza Bałakiriewa. Niezależnie od pracy na uczelni wojskowej, zajmował się twórczością muzyczną.

Jako krytyk muzyczny najpierw wspierał grupę Potężnej Gromadki, lecz później odszedł od niej i w krytykach wyrażał się o niej ujemnie. W ostatnich latach życia utracił wzrok.

Jego dorobek to opery, pieśni, suity orkiestrowe i kompozycje fortepianowe.

95. Modest Pietrowicz Musorgski ( 1839 - 1881 )kompozytor rosyjski.

Pochodził z bogatej rodziny Musorgskich, porzucił karierę oficera aby zająć się muzyką. Musorgski grał na fortepianie i po bardzo krótkiej nauce rozpoczął komponowanie. W tym czasie inni muzycy nie widzieli zainteresowania w jego muzyce. Wobec braku szerszej wiedzy muzycznej popełniał on wiele niedoskonałości i błędów formalnych, jednak jego muzyka nacechowana jest oryginalnością i znakomitą koncepcją artystyczną. Słychać w niej wiele elementów groteski, odrobiny pesymizmu, tajemniczości i rozpaczy. Pod koniec życia Musorgski popadł w biedę, alkoholizm i melancholię.

Obrazki z wystawy, Bez słońca, Pieśni i tańce śmierci, W Izbie dziecięcej, Borys Godunow, Chowańszczyzna, Świt nad rzeką Moskwą, Noc na Łysej Górze

96. Aleksandr Borodin 1833 - 1887 tamże) - chemik rosyjski, w wolnym czasie kompozytor i muzyk. Powszechnie znany tylko jako kompozytor, nad czym wielce ubolewał. Napisał operę Kniaź Igor, trzy symfonie, kwartety smyczkowe oraz pomniejsze utwory

W stepach Azji Środkowej, "Zaczarowany ogród", "Śpiąca królewna" Fantazja na temat rosyjski

97. Nikołaj Rimski-Korsakow(1844-1908) pochodził z rosyjskiej rodziny arystokratycznej. Przyjął też typowe dla swej klasy ogólne wykształcenie. Gdy miał sześć lat, rozpoczął lekcje gry na fortepianie. Wkrótce potem grał w orkiestrze nadwornej domu Rimskich-Korsakowów. W wieku dwunastu lat, wstąpił do Carskiej Szkoły Marynarki Wojennej w St. Petersburgu. Po jej ukończeniu został oficerem marynarki wojennej. W międzyczasie odkrył swe zdolności kompozytorskie i jeszcze będąc w służbie wojskowej skomponował swe pierwsze dzieła: symfonię op. 1, poemat symfoniczny Sadko 1867 oraz swą pierwszą operę Pskowianka 1872. W 1873 ostatecznie porzucił służbę wojskową, lecz pozostał inspektorem orkiestr marynarki wojennej. Komponował także utwory dla orkiestr wojskowych. Mimo że był samoukiem, Rimski-Korsakow osiągnął mistrzostwo, szczególnie w dziedzinie orkiestracji. Jego kunszt był doceniany przez współczesnych. W wieku 33 lat został profesorem konserwatorium w Petersburgu. Był wychowawcą wielu wybitnych kompozytorów. W twórczości nawiązywał do rosyjskiego folkloru muzycznego, wprowadzał elementy muzyki orientalnej. Jego muzyka symfoniczna ma charakter programowy, jest błyskotliwie instrumentowana. Korsakow uznany za mistrza instrumentacji. W 1905 został usunięty z katedry w związku z działalnością zmierzającą do zachowania autonomiczności szkoły. Ostatecznie odzyskał tytuł i zaufanie władz, które jednak znów utracił po premierze opery Złoty kogucik, w której znalazła się wyraźna krytyka stosunków w carskiej Rosji. Był najwybitniejszą postacią grupy twórczej Potężna gromadka.

Kaprys hiszpański 1887, Szeherezada 1888, Bajka o Carze Saltanie 1900, Nieśmiertelny Kościej 1902, Pan Wojewoda 1903, Złoty Kogucik 1907,

98. Piotr Czajkowski 1840 1893 jeden z najbardziej popularnych kompozytorów rosyjskich, autor sześciu symfonii i muzyki do baletów Jezioro Łabędzie, Śpiąca Królewna, Dziadek do orzechów. Studiował między innymi pod kierunkiem Antona Rubinsteina. Muzyka Czajkowskiego odznaczająca się doskonałością rzemiosła, łączy osiągnięcia zachodniej techniki kompozytorskiej z pierwiastkami narodowymi. Uprawiał przede wszystkim formy muzyki symfonicznej i operowej. Twórczość symfoniczna Czajkowskiego jest przykładem połączenia romantycznych założeń programowych z klasycystyczną jasnością formy. Muzyka Artysty łącząca głęboki liryzm i dramatyzm należy do najwybitniejszych osiągnięć kultury europejskiej. Jako profesor konserwatorium Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego wykształcił grupę wybitnych kompozytorów m.in. Skriabina, Rachmaninowa, Strawińskiego

Eugeniusz Oniegin, Dama Pikowa, Jezioro Łabędzie, Śpiąca Królewna, Dziadek do orzechów, Dziewica orleańska

99. Anton Rubinstein 1829 - 1894 - rosyjski pianista, kompozytor i dyrygent.

Rubinstein rozpoczął naukę gry na fortepianie jako dziecko, a pierwszy publiczny występ dał w wieku dziewięciu lat. Edukację kontynuował w Paryżu a potem w Berlinie. W roku 1848 powrócił do Rosji i zamieszkał w Petersburgu, gdzie w 1859 założył Rosyjskie Towarzystwo Muzyczne, a w 1862 konserwatorium, którym kierował w latach 1862-67 i 1887-90.

Od roku 1867 odbywał tournée koncertowe, które były sensacją Europy. Grę jego znamionował przepiękny ton, wirtuozostwo błyskotliwe i namiętny, głęboki wyraz.

W 1872 odbył wraz z Henrykiem Wieniawskim tournée po Ameryce, podczas którego artyści w ciągu 8 miesięcy dali 215 koncertów.

Jego dorobek kompozytorski jest bardzo bogaty, acz mało oryginalny. Rubinstein skomponował 20 oper, 6 symfonii, 5 koncertów fortepianowych, a także wiele utworów fortepianowych oraz kameralnych. Na szczególną uwagę wśród jego kompozycji zasługuje druga symfonia, Ocean, która jest pierwszym rosyjskim utworem programowym. Napisał też: opery biblijne, a raczej oratoria, opery (najsławniejsza „Demon”), balet, pieśni (popularne: „Azza”, „Noc” — romans).

100. Aleksandr Skriabin 1872 - 1915 - rosyjski wirtuoz pianista i kompozytor. Twórczość Skriabina najczęściej wiązana jest z późnym romantyzmem, a ściślej ekspresjonizmem.

Skriabin rozpoczął naukę gry na fortepianie we wczesnej młodości, wkrótce mimo stosunkowo drobnych dłoni uzyskał status cudownego dziecka. W 1894 rozpoczyna pełną sukcesów karierę pianisty. Rozpoczyna także komponowanie. Początkowo pozostaje pod wpływem Chopina komponując miniatury fortepianowe, głównie nokturny, mazurki, preludia i etiudy, a także muzykę orkiestralną. Szybko zdobywa reputację jako kompozytor i obejmuje katedrę kompozycji na Konserwatorium Moskiewskim w 1898. Jednakże w 1903 w atmosferze skandalu obyczajowego Skriabin porzuca ustabilizowane życie i rodzinę, i wraz ze swą młodą kochanką udaje się w sześcioletnie tryumfalne tournée koncertowe po Europie zachodniej. Wcześniej pozostając pod wpływem Fryderyka Nietzschego z czasem wykształcił swą własną filozofię, mistyczną i głęboko przesyconą intelektualną religijnością. Muzyka komponowana przez artystę była jej odbiciem, oparta na skomplikowanych harmoniach, subtelna i nastrojowa. Właśnie w dziedzinie harmonii Skriabin dokonał wiele.

Oddziaływanie osoby Skriabina i jego wyjątkowo ekstatycznej muzyki było tak silne, że w 1909 roku w Moskwie powstało Kółko Skriabinistów, którego celem było popularyzowanie jego twórczości i idei.

Łączenie muzyki z kolorami. Fortepian świetlny.

Prometeusz: Poemat ognia

101. Siergiej Rachmaninow 1873 - 1943 - rosyjski kompozytor, pianista i dyrygent.

Studiował w konserwatoriach w Sankt Petersburgu i Moskwie. W 1917 wyjechał na stałe do USA, często mieszkał także w Paryżu. Obydwoje rodzice byli pianistami amatorami. Podopieczny Czajkowskiego.

Jego muzyka nawiązuje do twórczości Czajkowskiego i Musorgskiego.

Dzwony, Wyspa umarłych, Aleko, Wiosna, Całonocne czuwanie

102. Iwan Strawiński 1882 1971 był pierwszym kompozytorem rosyjskim, który odszedł od klasycznego komponowania i rozpoczął eksperymenty awangardowe. Do swoich dzieł wprowadzał nowoczesne ekspresywne środki wyrazu, niezwykłą rytmikę i instrumentację. Czerpał z folkloru pogańskiego. Podopieczny Czajkowskiego.

Ognisty ptak, Pietruszka, Święto wiosny

103. Najwybitniejsi wykonawcy - można skorzystać z wcześniejszych pytań

BALET ROSYJSKI

Balet w Rosji narodził się w drugiej połowie XVII w. Pierwszymi tancerzami byli aktorzy, wykształceni spośród młodzieży mieszczańskiej przez pastora Johanna Gregori. Dopiero w 1737 r. powstała w Petersburgu szkoła teatralna, w której uczono sztuki tanecznej, aktorskiej i wokalnej. Dzięki otwarciu tej uczelni, trzon baletu rosyjskiego składał się wyłącznie z artystów rodzimych. Jednak kierownictwo nad nim przez długie lata spoczywało w rękach cudzoziemców, którzy coraz chętniej korzystali z pomocy tancerzy zagranicznych. Bardzo wysoki poziom osiągnął balet rosyjski w drugiej połowie XIX w. Sztuka ta cieszyła się dużym poparciem dworu carskiego, który nie szczędził, ze szkodą dla własnych artystów, pieniędzy na sprowadzanie do Rosji zarówno sławnych kompozytorów, jak i baletmistrzów. Wśród tych ostatnich szczególną rolę odegrał Marius Pepita: stworzył typ baletu-divertissement oraz opracował wraz z wybitnymi pedagogami system szkolenia oparty na najlepszych tradycjach szkoły włoskiej i francuskiej. Według schematu, w którym sceny zbiorowe, pantomimiczne, tańce charakterystyczne i klasyczne występowały w z góry przewidzianej i niezmiennej kolejności, Petipa skomponował kilkadziesiąt baletów. W pracy tej pomagał mu rosyjski choreograf Lew Iwanow. Jednak w ciągu ostatnich lat panowania Petipy, balet popadł w rutynę. Jako sztuka elitarna miał zadowolić gusta określonej publiczności i znawców, którzy nie dopuszczali do żadnych poważnych zmian.Artyści, będący następcami Mariusa Petipy i Lwa Iwanowa krytycznie odnosili się do twórczości swoich poprzedników. Typ spektaklu syntetycznego z jego idealną równowagą poszczególnych części i powielanymi wciąż środkami wyrazu, wydawał się młodym artystom formą skostniałą i nudną. Harmonia baletów Petipy była przesłanką daną z góry, nie trzeba było jej poszukiwać, świat przedstawiony był niezachwiany i unormowany. Właśnie przeciw temu unormowaniu wystąpiło następne pokolenie twórców choreografii. Określili oni balet XIX w. starym baletem i zaczęli tworzyć swój nowy . Domagali się innej równowagi w widowisku baletowym, innej syntezy środków wyrazowych. Poszukiwanie nowej harmonii stało się celem ich twórczości choreograficznej. Na początku XX w. największymi inicjatorami rewolucji tańca klasycznego byli dwaj rosyjscy baletmistrze: Aleksander Gorski (1871 - 1924) - wychowanek petersburskiej szkoły baletowej, tancerz Teatru Marińskiego, baletmistrz i kierownik moskiewskiego baletu, a także doskonały pedagog, oraz Michał Fokin (1880 - 1942) - tancerz i choreograf, uczeń Cesarskiej Szkoły Baletowej w Petersburgu, solista Teatru Marińskiego i główny choreograf Baletów Rosyjskich Diagilewa. Marius Petipa (1822 - 1910) - sławny choreograf francuski, osiedlony od 1847 r. w Petersburgu, solista i choreograf Teatru Maryjskiego, mistrz kompozycji baletu klasycznego, współpracował z P. Czajkowskim przy powstawaniu jego baletów. Lew Iwanow (1834 - 1901) - rosyjski tancerz i choreograf, uczeń Cesarskiej Szkoły Baletowej w Petersburgu, od 1885 r. baletmistrz Teatru Maryjskiego.

Diagilew Siergiej Pawłowicz (1872-1929), rosyjski impresario, muzyk i historyk sztuki. Jeden z założycieli ugrupowania artystycznego Mir Iskusstwa, znawca i reformator baletu. W 1907 zainicjował w Paryżu cykl wystaw malarskich oraz koncertów muzyki rosyjskiej pod nazwą Sezony Rosyjskie. W 1909 utworzył słynny grupę baletową Les Ballets Russes z udziałem ówczesnych gwiazd: M.M. Fokin, S. Lifar, W. F. Niżyński, A.P. Pawłowa.

17

---