Polscy pisarze i poeci walczący podczas II wojny światowej

bgorzechowski

Krzysztof Kamil Baczyński

Ten jeden z najwybitniejszych poetów polskich czasów XX wieku urodził się 22 stycznia w kamienicy w Warszawie. Jego rodzice należeli do elity inteligenckiej: matka była autorką podręczników. Należał do organizacji młodzieżowych. Ukończył słynne Gimnazjum im. Batorego, gdzie młody poeta zaczynał tworzyć poezję. Tam tez poznał ,,Alka'' i ,,Zośkę'' opisanych w książce ,,Kamienie na szaniec''. Pobyt w Karpatach w 1939 r. po zdanej maturze okazał się być ostatni. Pod wpływem grozy wojny jego wiersze przedstawiały katastroficzną wizję swojego pokolenia. W czerwcu 1942 ożenił się z Barbarą Drąpczyńską. Pomimo wątłego zdrowia przystąpił do zbrojnego podziemia. Toczył walkę jako szeregowiec szeregowiec w Grupach Szturmowych z którymi walczył z okupantem. Wciąż jednak tworzył utwory takie jak: ,,Pokolenie'', Arkusz poetycki'', ,,Śpiew z pożogi'' publikowane w prasie podziemnej (,,Droga'' przez niego współredagowana) jako ,,Jan Bugaj'', ,,Kubuś'' Kubuś momencie wybuchu powstania był podchorążym oraz żołnierzem zgrupowania ,,Gozdawy'' (wcześniej ,,Parasol'').

Poległ 4 sierpnia na placu Teatralnym od kuli niemieckiego snajpera. Znalazł śmierć, którą opisywał i poszukiwał w wierszach. Spoczął na wojskowych Powązkach. Wkrótce potem zginęła jego żona. Jego życie zostało skomentowane tak: ,,Należymy do narodów, którego losem jest strzelać do wroga z brylantów'' (Stanisław Pigoń).

Tadeusz Borowski

Kolejny z poetów młodego pokolenia urodził się w ukraińskim Żytomierzu w 1922 r. Po wkroczeniu Armii Czerwonej jego rodzinę spotkał tragiczny los: rodzice zostali zesłani. W wieku 10 lat zamieszkał z krewnymi w Warszawie. Po wybuchu wojny usamodzielnił się i dorabiał jako stróż w zakładzie. Jego mieszkanie było miejscem literackich dyskusji publicystycznych. Maturę zdał na tajnych lekcjach liceum im. Czackiego. Studiując polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim redagował wraz z Baczyńskim pismo ,,Droga''. W lutym 1943 r. wpadł w zasadzkę i został aresztowany. Był więźniem Pawiaka, Oświęcimia, Natzweiler - Dautmergen i Dachau (tam był sanitariuszem). Po powrocie do Polski zawiązał się z prasą literacką. Wspomnienia z obozów zawarł w tomie ,,Kamienny świat'' (1948). Wtedy to Borowski stał się jednym z największych piewców ustroju socjalistycznego. Jego utwory były publikowane w prasie.

Jednakże cierpiał, gdyż okazało się, że pisze o systemie totalitarnym, którego on i jego rodzina padli ofiarą. Popełnił samobójstwo w mieszkaniu w Warszawie w 1951.

Tadeusz Gajcy

Urodził się w Warszawie w 1922 r. Uczył się w Gimnazjum Ojców Marianów na Bielanach. Pod koniec lat 30. zaczął pisać wiersze. W czasie wojny studiował na wspomnianym tajnym UW. Zawiązał się z Konfederacją Narodu oraz z redakcjami pisma ,,Sztuka i Naród'', był jego redaktorem. Pod pseudonimem ,,Karol Topornicki'' publikował m.in. ,,Widma'', ,,Grom powszedni'', ,,Misterium niedzielne''. 25 maja 1943 podjął próbę uczczenia 400 - lecia śmierci Mikołaja Kopernika. Później pracował w Biurze Informacji i Propagandy AK. Zginął wraz z innym poetą młodego pokolenia Leonem Zdzisławem Stroińskim (z nim złożył hołd Kopernikowi) dnia 16 sierpnia 1944 r. w walce. Jego ,,Pisma'' ukazały się dopiero w 1980 r.

Konstanty Ildefons Gałczyński

Jeden z najwybitniejszych poetów polskich XX wieku urodzony w Warszawie w rodzinie carskiego drobnego urzędnika w 1905 r. Przez pewien czas jego rodzina mieszkała w Moskwie. Po powrocie do Polski (lata 20.) zaczął podejmować pierwsze próby poetyckie. Jego pierwsze utwory ukazywały się w piśmie ,,Kwadryga''. W 1929 ukazały się utwory: poemat ,,Koniec świata'' i powieść ,,Osiołek Porfilion''. Niedługo potem poślubił Gruzinkę Natalię Awałow, którą idealizował w licznych wierszach. Pracował jako urzędnik w ambasadzie polskiej w Berlinie. W latach 30. pisał dla prawicowego pisma ,,Prosto z mostu'' (,,Utwory poetyckie''; ,,Skumbrie w tomacie''). W sierpniu 1939 roku dostał kartę mobilizacyjną i trafił do wojska. 17 września, gdy między żołnierzami krążyła plotka, że żołnierze z Westerplatte wysadzili magazyny w powietrze poeta napisał ,,Pieśń o żołnierzach z Westerplatte''. Wkrótce potem trafił do obozu w Altengrabow, później w Magdeburgu. Po wojennej i powojennej tułaczce po obozach postanowił powrócić do kraju. W krakowskim piśmie ,,Przekrój'' publikował słynne scenki Teatrzyku ,,Zielona Gęś''. Doskonale w nim opisywał typowe dla Polaków wady, zachowania, komentował bieżącą sytuację. Na przełomie lat 40. i 50. publikował socrealistyczne wiersze i teksty m.in. ,,Ślubne obrączki'' (1949); ,,Chryzostoma Bulbiecia podróż do Ciemnogrodu'' (1953); ,,Umarł Stalin''. W międzyczasie w leśniczówce Pranie niedaleko Olsztyna stworzył ,,Kronikę olsztyńską''. Zmarł na zawał serca w 1953 r.

Pieśń o żołnierzach z Westerplatte

Kiedy się wypełniły dni

i przyszło zginąć latem,

prosto do nieba czwórkami szli

żołnierze z Westarplatte.

(A lato było piękne tego roku).

I tak śpiewali: Ach, to nic,

że tak bolay rany,

bo jakże słodko teraz iść

na te niebiańskie polany.

(A na ziemi tego roku było tyle wrzosu na bukiety.)

W Gdańsku staliśmy tak jak mur,

gwiżdżąc na szwabską armatę,

teraz wznosimy się wśród chmur,

żołnierze z Westerplatte.

I śpiew słyszano taki: -- By

słoneczny czas wyzyskać,

będziemy grzać się w ciepłe dni

na rajskich wrzosowiskach.

Lecz gdy wiatr zimny będzie dął

i smutek krążył światem,

w środek Warszawy spłyniemy w dół,

żołnierze z Westerplatte.

Władysław Broniewski

Poeta, krytyk, działacz socjalistyczny. Urodził się w 10 grudnia 1897 r. w Płocku. Już w gimnazjum działał w organizacjach konspiracyjnych. Przed wybuchem I wojny światowej zadebiutował wierszem w piśmie ,,Młodzi idą''. W 1915 przystąpił do żołnierzy Legionów Piłsudskiego, internowany w Szczypiornie. Później walczył w Wojsku Polskim przeciw bolszewikom. Został wówczas kapitanem i kawalerem Krzyża Virtuti Militari. Studiował na UW i tworzył dla uznanych ,,Wiadomości Literackich''. W 1925 roku stworzył tomik ,,Wiatraki''. Wraz z W. Wandurskim i S. Standem napisał zbiór wierszy ,,Trzy salwy'', w którym głosił poparcie dla komunizmu. Późniejsze tomy to: ,,Komuna Paryska'' (1929, skonfiskowane przez cenzurę); ,,Krzyk ostateczny'' (1938); ,,Troska i pieśń'' (1932). Publikował także dla komunistycznego ,,Miesięcznika Literackiego''. W roku 1931 przebywał w areszcie za sympatyzowanie z KPP.

Przed wybuchem wojny, w atmosferze zagroźenia opublikował słynny wiersz patriotyczny ,,Bagnet na broń'':

Kiedy przyjdą podpalić dom,

ten, w którym mieszkasz - Polskę,

kiedy rzucą przed siebie grom

kiedy runą żelaznym wojskiem

i pod drzwiami staną, i nocą

kolbami w drzwi załomocą -

ty, ze snu podnosząc skroń,

stań u drzwi.

Bagnet na broń!

Trzeba krwi!

Są w ojczyźnie rachunki krzywd,

obca dłoń ich też nie przekreśli,

ale krwi nie odmówi nikt:

wysączymy ją z piersi i z pieśni.

Cóż, że nieraz smakował gorzko

na tej ziemi więzienny chleb?

Za tę dłoń podniesioną nad Polską-

kula w łeb!

Ogniomistrzu i serc, i słów,

poeto, nie w pieśni troska.

Dzisiaj wiersz-to strzelecki rów,

okrzyk i rozkaz:

Bagnet na broń!

Bagnet na broń!

A gdyby umierać przyszło,

przypomnimy, co rzekł Cambronne,

i powiemy to samo nad Wisłą

Jako kapitan rezerwy walczył w kampanii wrześniowej. Później przebywał we Lwowie, gdzie w styczniu 1940 został aresztowany przez NKWD. Zwolniony latem 1941 pracował jako urzędnik w ambasadzie polskiej w Kujbyszewie, później zaciągnął się do Armii Andersa, z którą wyjechał do Iraku. W 1943 przeszedł na urlop i pracował jako redaktor techniczny pisma ,,W drodze'' wychodzącego w Jerozolimie. W 1943 opublikował dwa tomiki: patriotyczny ,,Bagnet na broń'' i liryczne, osobiste ,,Drzewo rozpaczające''. W 1945 roku powrócił do ojczyzny i publikował komunistyczne utwory m.in. ,,Słowo o Stalinie''; ,,Pokłon Rewolucji Październikowej''. Gdy Bolesław Bierut nakazał mu napisanie nowego hymnu państwowego, poeta ryzykując nie napisanie utworu życiem lub utratą wolności odesłał kartkę z napisem Jeszcze Polska nie zginęła…

W okresie powojennym publikował zbiory: Wisła (1953), poświęcone pamięci zmarłej córki Anka (1956), Mazowsze (1951). Twórca zmarł w 1962 w Warszawie.

Krystyna Krahelska

Ta mocno związana z Warszawą poetka, żołnierz i harcerka przyszła na świat w marcu 1914 w rodzinie ziemiańskiej osiadłej na Kresach. W okresie międzywojennym była harcerką ZHP, studiowała na UW i pisała pierwsze własne wiersze. W latach 1936 - 7 pozowała Ludwice Nitzschowej pozowała do pomnika Syreny stojącym przy Wiśle niedaleko mostu Świętokrzyskiego. W 1943 napisała dla żołnierzy pułku ,,Baszta'' pieśń ,,Hej chłopcy, bagnet na broń''. W czasie powstania warszawskiego działała jako sanitariuszka ,,Danuta'' w 1108 plutonie ,,Jeleń''. Ciężko ranna 1 sierpnia w trakcie pracy, zmarła nazajutrz. Została pochowana przy ulicy Polnej 36, obecnie na Służewcu. Pośmiertnie odznaczona m.in. Krzyżem Walecznych.

Hej, chłopcy, bagnet na broń!

Długa droga, daleka przed nami,

Mocne serca, a w ręku karabin,

Granaty w dłoniach i bagnet na broni.

Jasny świt się roztoczy, wiatr owieje

nam oczy,

I odetchnąć da płucom i rozgrzać do krwi

I piosenkę, jak ręczę, nad nami roztoczy

W równym rytmie marsza: raz, dwa, trzy...

Ciemna noc się nad nami roziskrzyła gwiazdami,

Białe wstęgi dróg w pyle, długie noc i dni,

Nowa Polska Zwycięska jest w nas i

przed nami,

W równym rytmie marsza: raz, dwa, trzy...

Aleksander Kamiński

Żył w latach 1903 - 1978. Studiował na UW. Należał do jednych z twórców ruchu zuchowego w Polsce. Działacz ZHP reprezentujący Polskę na zlotach. Autor powieści ,,Antek Cwaniak'' oraz dydaktycznych książeczek dla harcerzy. W czasie drugiej wojny był działaczem Szarych Szeregów, twórcą Organizacji Małego Sabotażu ,,Wawer'', redaktorem ,,Biuletynu Informacyjnego''; ,,Bądź gotów''. W 1943 napisał książkę ,,Kamienie na szaniec'', w której opisał losy kilku młodych ludzi: ,,Alka'' Dawidowskiego, Tadeusza ,,Zośkę'' Zawadzkiego i Janka Bytnara ,,Rudego'', których młodość pokrzyżowała wojna. Stanęli oni do walki w sabotażu i Grupach Szturmowych. Gdy ,,Rudy'' został uwięziony w siedzibie Arsenału, ,,Zośka'' postanawia odbić kolegę. Żywiołowa akcja dokonana 30 marca 1943 kończy się śmiercią ,,Alka'' i skatowanego ,,Rudego''. ,,Zośka'' ginie kilka miesięcy później. Tytuł pochodzi z wiersza Juliusza Słowackiego ,,Testament mój''. Po wojnie Aleksander Kamiński pracował na Uniwersytecie Łódzkim i z przerwą na przełomie lat 40. i 50. nadal działał z ZHP, wciąż tworząc prace naukowe.

Okładka powieści pod tytułem: ,,Kamienie na szaniec''

Leon Zdzisław Stroiński

Jeden z poetów młodego pokolenia działających w okresie wojny. Żołnierz AK. Przyszedł na świat 29 listopada 1921 w Warszawie. Od 1941 studiował filologię na UW. Twórca liryków ,,Okno'' i utworu ,,Pokolenie'' tworzonych jako ,,Marek Chmura'', w których również nawiązywał do bieżącej sytuacji. 25 maja 1943 próba złożenia wieńca pod pomnikiem Kopernika skończyła się tragicznie - został osadzony na Pawiaku, później zwolniony. Zginął 16 sierpnia 1944 r. w walce z Tadeuszem Gajcym.

By bgorzechowski

---