3548


ZAGADNIENIA NA EGZAMIN Z MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW POLITYCZNYCH

POJĘCIE STOS. MIĘDZYNARODOWYCH JAKO DZIEDZINY STOS. SPOŁECZNYCH.

    1. Cechy szczególne środowiska międzynarodowym.

      • Poliarchizm - czyli rządy wielu podmiotów. Nie jest to układ scentralizowany, wielość podmiotów równorzędnych (niezależnych względem siebie). Może występować otwarty układ sterowania (brak sprzężenia zwrotnego między władzą a społeczeństwem - państwo autorytarne), zamkniety (np.: demokratyczne). Decyzje wewnętrzne są funkcją podsystemu sterującego systemem hierarchicznym. Decyzje narodowe są produktem jednego suwerennego ośrodka podejmowania decyzji politycznych.

      • Pluralizm - (różnorodność) wynika z różnic kulturowych, cywilizacyjnych i ideologicznych. Różnice te są podstawą narodowej tożsamości suwerennych państw.

      • Stosunki międzynarodowe są złożone - wynika to z istnienia znacznej liczby uczestników o zróżnicowanym statusie ilości zachodzących mniędzy nimi interakcji.

      • Żywiołowość - ze względu na swą złożoność, stos. Międzynarodowe są nietrwałe, przypadkowe, nieformalne, co utrudnia przewidywanie ich ewolucji.

        1. Formy stos. Międzynarodowych.

          • Dyplomatyczne misje specjalne - chodzi o drażliwe, krótkotrwałe misje, reprezentujące państwo wysyłające w jego stosunkach z państwami przyjmującymi. Funkcja prowadzenia rokowań dyplomatycznych

          • Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne - to poselstwa, ambasady, ukształtowane w II połowie XIX w. Funkcje - obejmują ogólną i stałą reprezentacje państwa wysyłającego w państwie przyjmującym, obserwowanie wydarzeń w tym państwie, prowadzenie z nimi rokowań.

          • Konferencje międzynarodowe - wykorzystywane w stos. Wielostronnych. Funkcja - stwarzanie płaszczyzny, na której mogą się toczyć wielostronne rokowania międzynarodowe.

          • Organizacje międzynarodowe - regulują stosunki między państwani. Funkcja - zapewniają możliwość prowadzenia stałych i wielostronnych konsultacji politycznych (bez możłiwości podejmowania wiążących decyzji).

NAUKA O STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH.

    1. Powstanie, rozwój i funkcje nauki o stosunkach międzynarodowych.

    1. Metody badawcze internacjologii.

      • Metoda systemowa polega na konstruowaniu specyficznego modelu pojęciowego badanych zjawisk międzynarodowych, to znaczy modelu systemowego. System międzynarodowy jest zespołem zintegrowanych elementów. Między nimi oraz między systemem i środowiskiem występuje sprzężenie zwrotne. taki system składa się z elementów na przykład z państw powiązanych w strukturę i oddzielonych granicą od środowiska.

      • Metoda behawioralna polega na analizowaniu stosunków międzynarodowych poprzez analizę zachowań ich uczestników. Zachowania te są kwantyfikowane, co ma zobiektywizować wyniki badań.

      • Metoda czynnikowa polega na identyfikacji, klasyfikacji i hierarchizacji czynników kształtujących daną klasę zjawisk międzynarodowych. Stosowane są dwa podejścia: czynniki mogą być definiowane w sposób dedukcyjny lub indukcyjnie, przez wyszukiwanie ilościowych wskaźników, które mogą wpływać na dane zjawiska.

      • Metoda analizy polega na zbieraniu i klasyfikowaniu informacji pochodzącej z wymiany komunikatów między uczestnikami stosunków międzynarodowych.

      • Metoda decyzyjna polega na dynamicznym wyjaśnieniu zjawisk międzynarodowych, które rozpoczyna się od analizy decyzji międzynarodowej, stanowiącej źródło istniejącego stanu rzeczywistości a jej cel stanowi określenie istoty i powodów przyjęcia decyzji.

      • Metoda stymulacyjna polega na tworzeniu rozwiniętych modeli rzeczywistości międzynarodowej, nasyceniu ich danymi faktycznymi oraz przetwarzaniu za pomocą komputerów. W rezultacie stymulacja komputerowa staje się laboratorium badacza stosunków międzynarodowych.

    1. Teorie stosunków międzynarodowych.

UCZESTNICY STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH.

    1. Podmiotowość polityczno międzynarodowa a podmiotowość prawno międzynarodowa

Podmiotowość polityczno-międzynarodowa oznacza zdolność do świadomego działania międzynarodowego, którego celem jest zaspokajanie własnych potrzeb podmiotu. Jej atrybutami są:

Podmiotowość prawno-międzynarodowa oznacza, iż każdy podmiot prawa międzynarodowego jest uczestnikiem stosunków międzynarodowych i równocześnie, że niektórzy uczestnicy tych stosunków nie muszą być podmiotami prawa międzynarodowego. Podmiotowość prawno-międzynarodowa odnosi się przede wszystkim do państw i składa się z: zdolności prawnej i zdolności do działania. Zdolność prawna polega na możliwości bycia podmiotem praw i obowiązków międzynarodowych. Zdolność do działania to zdolność wywoływania skutków prawnych przez własne działanie, a więc zdolność samodzielnego nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych. Pojecie to obejmuje możliwość podejmowania wszelkich czynności prawnych, utrzymywania stosunków dyplomatycznych, zawierania umów międzynarodowych, bycia stroną w postępowaniach procesowych oraz ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej.

  1. Uczestnicy stosunków międzynarodowych- państwowi i niepaństwowi.

Uczestnikiem stosunków międzynarodowych, dzięki stale prowadzonym działaniom transgranicznym jest działająca świadomie zorganizowana grupa społeczna, zdolna do wywierania wpływu na stosunki międzynarodowe.

Niepaństwowi uczestnicy stosunków międzynarodowych- muszą stale i świadomie podejmować działania wykraczające poza obszar jednego państwa i wywierać wpływ na stosunki międzynarodowe. Do tej kategorii zaliczamy:

  1. Interesy uczestników stosunków międzynarodowych

Interes międzynarodowy to relacja między potrzebami uczestnika stosunków międzynarodowych a zaspokajającymi je dobrami lub wartościami, stosunkami i stanami rzeczywistości. Interes jest taką funkcją potrzeb, która skłania uczestnika stosunków międzynarodowych do podjęcia działania i zaspokojenia potrzeb. W związku z powyższym wyróżnić można następujące rodzaje interesów międzynarodowych:

J. Kukułka dokonuje podziału na interesy:

Z.J.Pietraś podzielił interesy na:

  1. Społeczność międzynarodowa- fazy kształtowania się i struktura

Społeczność międzynarodowa jest zrzeszeniem skupiającym uczestników stosunków międzynarodowych. Zanim ukształtowała się w obecnie istniejącej formie przechodziła bardzo złożony proces rozwoju.

Wyodrębniamy 3 fazy rozwoju społeczności międzynarodowej. W fazie I, w średniowieczu, pod pojęciem tym rozumiano „rodzinę europejskich narodów chrześcijańskich”. Stanisław ze Skarbimierza, który był rektorem Akademii Krakowskiej, już na początku XVw. twierdził, że społeczność międzynarodowa obejmuje „całą ludzkość”, a więc także państwa pogańskie. W fazie II społeczność międzynarodowa była traktowana jako „ klub państw cywilizowanych”, niekoniecznie chrześcijańskich i niekoniecznie europejskich. Nowożytna społeczność międzynarodowa powstała po Kongresie Westfalskim(1648) i obejmowała początkowo jedynie 5 państw sygnatariuszy traktatu(Niemcy , Francję, Szwecję, Hiszpanię, Wenecję). W XVIIw. przyjęto kilka następnych państw europejskich( w tym Polskę), w XVIIIw. pozaeuropejskie państwa chrześcijańskie( np. Rosję, USA). W XIXw. Przyjmowano państwa bałkańskie i wyzwalające się byle kolonie latynoskie. W 1856r. przyjęto Turcję. Następnie Japonię, Persję, Syjam, Chiny. W fazie III w wyniku procesu dekolonizacji ( po II wojnie światowej) , społeczność międzynarodowa przekształciła się w „ społeczność wielokulturową i pluralistyczną”. We wrześniu 1939r, członkami społeczności było około 60 państw, a obecnie ich liczba wzrosła do ponad 190.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE.

    1. Systematyki czynników.

Przebieg, zakres i intensywność stosunków międzyn. są uwarunkowane różnymi czynnikami.

Podział wg:

Do czynników warunkujących procesy oddziaływań międzyn. zaliczamy uwarunkowania:

czynniki realizujące te procesy ( mają wpływ bezpośredni, bo inicjują i organizują te procesy oraz kontrolują je).

Do grupy elementów realizujących procesy oddziaływań międzyn. zaliczamy czynniki:

      1. Rola uwarunkowań geograficznych w stosunkach międzynarodowych.

Rozumiemy przez nie położenie i ukształtowanie geograficzne terytorium państwowego i linii brzegowej (jeśli takową posiada), klimat, rodzaje gleby i surowce.

Cechy położenia geograficznego tak silnie rzutowały na postępowanie państw, iż ukształtował się podział na:

Na obszarach słabo rozwiniętych decydujące znaczenie dla bezpieczeństwa państwa ma rozległość i niedostępność terytorium. Tam gdzie państwa dysponują zaawansowaną techniką wojenną, położenie geogr. Ma mniejsze znaczenie.

Charles L. De Montesquieu uważał, że czynniki geogr. mają wpływ na bieg wydarzeń polit. Uważał, że ludy klimatów gorących były bardziej tchórzliwe i łatwiej popadały w niewolę niż te w klimatach chłodnych - odważne i wolne.

Teorie determinizmu geogr. znajdowały swe uzasadnienie głównie w XIX w. w związku z intensywną ekspansją gospodarczą i polit. na lądzie i morzu.

  1. Czynnik demograficzny w stosunkach międzynarodowych.

Czynnik demograficzny (zaludnienie, przyrost naturalny, przekrój wiekowy ludności, migracje). Współcześnie wyraźnie maleje wpływ uwarunkowań demograficznych na stosunki międzyn. W przeszłości liczba ludności pełniła rolę decydującą w określaniu potęgi państwa. Od XIX do początku XX w. w widziano jedno ze źródeł militarnej siły państwa w wysokim przyroście naturalnym. Jednak postęp technologiczny wpłynął na spadek znaczenia tego kryterium. Podstawą siły państwa stał się nie potencjał ludnościowy, lecz globalny dochód narodowy i poziom rozwoju gospodarczego.

  1. Wpływ czynnika ekonomicznego na stosunki międzynarodowe.

Czynnik ekonomiczny, czyli potencjał gospodarczy państw zawsze warunkował ich pozycję międzyn. W starożytności i średniowieczu składały się na niego zasoby naturalne, żywności wyroby rzemiosła. W epoce wielkich odkryć geogr. Pojawiło się nowe zjawisko, którego znaczenie ostatnio wzrasta - uzależnienie gospodarek poszczególnych państw od stanu i tendencji gospodarki światowej lub regionalnej. Wśród bogactw naturalnych decydujące znaczenie zyskiwały kolejno: żelazo, węgiel, stal. Metale kolorowe, ropa i uran. Epoka przemysłowa spowodowała wzrost znaczenia potencjału gospodarczego w ocenie pozycji i bezpieczeństwa państwa na arenie międzyn. oraz stale pogłębianie się zróżnicowania państw spowodowane nierównością w poziomie i tempie rozwoju ekonomicznego.

Potencjał gosp. Stanowi podstawę potęgi, ale tylko wtedy, gdy jest świadomie wykorzystywany jako narzędzie polityki zagranicznej. Współcześnie aktywny udział w handlu i gospodarce światowej daje zarówno możliwości wpływania na inne państwa i odpieranie ich nieprzyjaznych działań, jak i rodzi niebezpieczeństwo nadmiernej zależności np. od obcych źródeł energii.

  1. Postęp naukowo-techniczny a stosunki międzynarodowe.

Pod wpływem rozwoju naukowo-technicznego wyłoniły się nowe dziedziny współpracy międzyn. np. w kolejnictwie, transporcie lotniczym, telekomunikacji. Powstały też nowe działy prawa międzyn. regulujące tę współpracę i organizacje międzyn., które ją koordynują. Rozszerzył się przestrzenny zakres s. międzyn. Postęp naukowo-techniczny wymusza też zmiany w formach stosunków między państwami np. rozwój środków transportu powoduje, że szefowie państw i rządów mogą się spotykać dowolne często dla podjęcia decyzji o doniosłym znaczeniu, a dzięki rozwojowi telekomunikacji dyplomaci mogą szybko otrzymać instrukcje od swych rządów. Bezpośrednie połączenia telekomunikacyjne dają głowom państw możliwość wymiany poglądów w sytuacjach wymagających szybkiej reakcji. Postęp naukowo-techniczny rodzi też niebezpieczeństwa związane ze sposobami wykorzystania jego owoców.

  1. Rola ideologii w stosunkach międzynarodowych.

U podłoża czynników ideologicznych tkwią struktury społeczno-ustrojowe państw, ich zróżnicowanie w zależności od systemu ideologicznego oraz przynależność do odmiennych systemów światowych. Rezultatem są różnice w postrzeganiu zjawisk i procesów międzyn., ścieranie się koncepcji i programów działań dotyczących sposobów realizacji nowego międzyn. ładu polit., ekonomicznego, społ., kulturalnego i informacyjnego. Jednym z przejawów wpływu uwarunkowań ideologicznych na s. międzyn. był rozwój światowego procesu rewolucyjnego i zmieniający się w efekcie międzyn. układ sił. Upadek komunizmu ograniczył rolę ideologii i ich pochodnych w polit. i s. międzyn.

  1. Wpływ czynnika religijnego na stosunki międzynarodowe.

W przeszłości więź religijna odgrywała znaczącą rolę w polityce i była przyczyną naturalnej solidarności, jak i konfliktów. Więź religijna jest istotnym czynnikiem w formułowaniu się narodów oraz utrzymywaniu świadomości narodowej przez mniejszości narodowe.

Obecnie czynnik religijny silniej wpływa na polit. państw słabiej rozwiniętych, zwłaszcza islamskich i niektórych postkomunistycznych.

  1. Czynnik subiektywny (osobowościowy) w stosunkach międzynarodowych

Na stosunki międzynarodowe wpływają również wybitne jednostki - przywódcy państw, narodów, decydenci polityczni, których działania są ukierunkowane przez systemy wewnątrzpaństwowe. Fakt , iż nie każdego przywódcę można uznawać za wybitnego, nie oznacza bynajmniej, że można wyselekcjonować cechy, które jednostka musi posiadać, aby być za taką uznana. Niemniej fakt sprawowania najwyższej władzy w państwie wiąże się z taką odpowiedzialnością, że ogromnego znaczenia nabiera nawet stan zdrowia przywódców. Pogorszenie zdrowia osoby stojącej na czele państwa może mieć poważny wpływ na sytuację międzynarodową, zwłaszcza jeśli dotyczy o z któregoś mocarstw np. Rosji, USA.

PAŃSTWO JAKO UCZESTNIK STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

    1. Pojęcie państwa i kwestia suwerenności

Państwo stanowi podstawowy element systemu międzynarodowego. Państwo jest podstawowym uczestnikiem stosunków międzynarodowych ponieważ:

L. Antonowicz twierdzi, że państwem jest każda suwerenna jednostka goepolityczna zgodna z prawem międzynarodowym. Państwo nie może istnieć bez terytorium. O istnieniu terytorium mówimy wówczas, gdy wyznaczone zostaną jego granice na lądzie, wodzie i w powietrzu.. Państwo nie może istnieć bez ludności stale zamieszkującej jego terytorium.Każde państwo musi posiadać efektywny, ustabilizowany rząd. Władza musi być wykonywana w stosunku do ludności zamieszkującej jakieś terytorium. Najważniejszy warunek podmiotowości państwowej stanowi suwerenność, czyli według L. Ehrlicha „samowładność”, a więc prawna niezależność od czynników zewnętrznych oraz „całowładność”, tzn. posiadanie wyłącznej kompetencji regulowania stosunków wewnątrzpaństwowych, chyba że państwo zrzeknie się części takich kompetencji na rzecz np. ugrupowania integracyjnego.

  1. Powstanie i upadek państwa w świetle prawa i stosunków międzynarodowych.

Fakt powstania państwa kwalifikowany jest najczęściej jest jako historyczny, polityczny, socjologiczny czy pozaprawny. Państwo powstaje w wyniku ewolucji często w procesie walki o niepodległość. Prawo międzynarodowe ustala warunki przy spełnieniu których państwo jest dopuszczone do społeczności międzynarodowej- staje się pełnoprawnym uczestnikiem stosunków międzynarodowych. Nowe państwa pojawiają się bądź w wyniku wojny, bądź w wyniku procesu pokojowego. Za podstawę klasyfikacji służyć może również inicjatywa czy wola, która doprowadza do powstania nowego tworu terytorialnego. Akty proklamujące nowe państwa mogą mieć charakter bądź aktów wewnętrznych- konstytucyjnych, bądź zawierać się mogą w umowach międzynarodowych lub decyzjach organów międzynarodowych. Państwa powstają przez oderwanie się czy wyodrębnienie z istniejących podmiotów, rozpad takich podmiotów, ich połączenie lub też powstawać mogą na terytorium stanowiącym res nullius. Wspołcześnie państwa powstają przede wszystkim w wyniku prawa narodów do samostanowienia- do tworzenia własnej organizacji państwowej. Występuje również proces łączenia i separacji. Duża liczba podmiotów powstała w wyniku dekolonizacji. Proces ten przybrał na sile po II wojnie światowej.

  1. Państwa trwale neutralne

Pewne ograniczenie zdolności do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej może być rezultatem przyjęcia przez państwo statusu trwałej neutralności. Państwo trwale(wieczyście) neutralne w zamian za uzyskaną w umowie międzynarodowej gwarancję niepodległości i integralności terytorialnej zobowiązuje się nie używać siły zbrojnej przeciwko innemu państwu ani nie przystępować do toczących się już działań wojennych, z wyjątkiem samoobrony. Konsekwencją statutu trwałej neutralności jest wyłączenie możliwości przystępowania do sojuszy i organizacji wojskowych, uczestniczenia w systemie bezpieczeństwa zbiorowego oraz zakaz udostępniania swego terytorium na bazy wojskowe. Stałą neutralność należy odróżnić od neutralności części terytorium, neutralności wojennej oraz polityki neutralności. Państwo trwale neutralne- mimo pewnego ograniczenia zdolności do zawierania umów i uczestniczenia w organizacjach wojskowo-politycznych- jest państwem w pełni suwerennym. Ma ono prawo a nawet obowiązek obrony swej neutralności, w związku z czym może mieć własną armię i używać jej dla swej obrony. Dla uzyskania statusu państwa trwale neutralnego nie wystarcza sama tylko jednostronna decyzja ; status trwałej neutralności musi być zaakceptowany i zagwarantowany przez inne państwa. Najstarszym przykładem państwa trwale neutralnego jest Szwajcaria i Watykan, z kolei Austria uzyskała status trwałej neutralności stosunkowo niedawno.

  1. Uznanie państwa i rządu jako zagadnienie prawa i stosunków międzynarodowych.

Efektywność- stabilność i skuteczność władzy najwyższej nowo powstałego państwa, jej zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych- jest kryterium pozwalającym na rozstrzygnięcie wątpliwości czy uznanie wdanym momencie powinno być państwu udzielone czy jeszcze nie. Z chwilą, gdy korporacja terytorialna ma nie tylko zdolność prawną, ale i zdolność do czynności prawnych, kiedy staje się państwem w rozumieniu prawa międzynarodowego, a więc jest jego suwerennym podmiotem, może być przedmiotem uznania.

O uznaniu przedwczesnym można mówić wówczas, gdy zostało ono udzielone, mimo iż istnieją poważne wątpliwości co do stabilności i trwałości nowej organizacji terytorialnej.

G. Canning wskazał 4 warunki, których spełnienie uzasadnia uznanie państwa:

Uznanie ma znaczenie polityczne i prawne. Jest ono bowiem warunkiem zapewnienia międzynarodowego pokoju i współpracy; tworzy też trwałą, normalną podstawę prawną stosunków między państwami.

Kwestia uznania rządu powstaje w stosunkach międzynarodowych wówczas, gdy dochodzi on do władzy w drodze pozakonstytucyjnej: w wyniku zamachu stanu, przewrotu, puczu czy rewolucji. Kryteria uznawania rządu podzielić można na obiektywne(prawne)- mające zasadnicze znaczenie w prawie międzynarodowym i subiektywne(polityczne)- formułowane przez poszczególne państwa. Efektywność( rzeczywiste sprawowanie władzy państwowej nad określoną grupą ludności, zamieszkującą pewne terytorium) jest jedynym prawnym kryterium uznania rządu. Legitymizm postuluje nieuznawanie rządów, które nie mogą się powołać na odpowiednią legitymację prawną, czyli zgodność z określonym wewnętrznym porządkiem prawnym. Legitymizm został odrzucony w prawie międzynarodowym.

  1. Podział państw ze względu na ich pozycję w stosunkach międzynarodowych.

Państwa zależne- w rozumieniu prawa międzynarodowego to takie, których zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych i prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu.

Zależność prawno-międzynarodowa państwa to przejęcie jego reprezentacji zewnętrznej przez inne państwo występujące w jego imieniu. Nie pozbawia ono podmiotowości prawnomiędzynarodowej, ale w konsekwencji ograniczenia jej istotnego atrybutu, jakim jest zdolność do czynności prawnych, prowadzi do jej upośledzenia. Państwami zależnymi są protektoraty(Bhutan) oraz państwa wasalne.

Minipaństwa- Lichtenstein, Monako, San Marino(można by je uznać za protektoraty międzynarodowe). Minipaństwa mają maleńkie terytorium i niewielką liczbę ludności co uniemożliwia im niejako fizyczne występowanie w stosunkach międzynarodowych w pełnym wymiarze i dlatego też przekazanie reprezentacji innemu państwu leży w ich interesie. Ograniczona podmiotowość minipaństw nie jest kwestionowana. Uczestniczą one w konferencjach międzynarodowych oraz podpisują umowy międzynarodowe.

Według I. Popiuk -Rysińskiej biorąc pod uwagę zakres efektywnej zdolności do działań międzynarodowych wszystkie państwa można podzielić na:

    1. Stolica Apostolska jako uczestnik stosunków międzynarodowych.

Stolica Apostolska należy do podmiotowych uczestników stosunków międzynarodowych. Jest ona specyficznym podmiotem prawa międzynarodowego. Jest głową Kościoła katolickiego, przez którą zgodnie z prawem kanonicznym rozumie się papieża wraz z podległym mu zespołem urzędów kurialnych. 11 lutego 1929r. Stolica Apostolska i Włochy podpisały Traktat Laterański i powstało państwo - miasto Watykan. Traktat ten wyposażył Stolice Apostolską w atrybuty państwowości. Dzięki temu ,mogła ona występować w stosunkach międzynarodowych w postaci państwa - miasta - Watykan. W stosunkach międzynarodowych poza sprawami o charakterze technicznym czy administracyjnym występuje jednak Stolica Apostolska . to ona podpisuje z innymi państwami konkordaty, korzysta z prawa legacji biernej i czynnej

POLITYKA ZAGRANICZNA PAŃSTWA.

    1. Pojęcie polityki zagranicznej.

Polityka zagraniczna - w gestii polityki zagranicznej każdego państwa leży ochrona jego niepodległości i bezpieczeństwa oraz ochrona interesów ekonomicznych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na interesy grup najbardziej wpływowych na ogólną kondycję danego państwa. Są to wszelkie działania służące zapobieżeniu jakiejkolwiek szkodliwej aktywności obcym podmiotom polityki. Polityka zagraniczna państwa ściśle powiązana jest z bezpieczeństwem i ochroną wartości narodowościowych, strzeżeniem wszelkiego rodzaju tajemnic, a także rozpowszechnianiem i kreowaniem wizerunku danego państwa na forum międzynarodowym. Jest prowadzona przez państwa za pośrednictwem upoważnionych do tego organów, osób. Prowadzona jest w interesie państwa, formułowanym przez warstwy rządzące, oficjalnie utożsamianym z interesem narodowym lub ogólnospołecznym. Jest prowadzona w stosunku do innych państw, z innymi państwami lub wreszcie przeciwko innym państwom.

  1. Wyznaczniki polityki zagranicznej.

Proces formułowania celów polityki zagranicznej jest bardzo złożony, państwo podejmuje w nim określone działania, pozostając pod wpływem wielu różnorodnych czynników. Określa się je siłami sprawczymi (stymulatorami) polityki zagranicznej, tworzącymi bodźce i impulsy do działań lub zaniechań na arenie międzynarodowej. Można je podzielić na grupę wyznaczników o charakterze wewnątrzpaństwowym oraz międzynarodowym.

Do wyznaczników wewnętrznych zalicza się:

Wyznaczniki zewnętrzne mieszczą się w sferze środowiska międzynarodowego i obejmują wszystkie te czynniki, które nie są obojętne dla procesu formułowania i realizacji polityki zagranicznej każdego państwa.

Wyznaczniki można też podzielić na obiektywne i subiektywne. Do grupy obiektywnych wyznaczników zewnętrznych należą :

Grupę wyznaczników subiektywnych tworzą:

    1. Cele środki i metody polityki zagranicznej.

W międzynarodowym systemie suwerennych, często rywalizujących ze sobą państw, cele polityki zagranicznej są najczęściej zorientowane na osiąganie własnych, jako państwa korzyści. Kiedy kraje wybierają taki właśnie rodzaj polityki zagranicznej, określa się je jako realizujące swój narodowy interes. Główne elementy tej linii politycznej to:

Celem polityki zagranicznej państwa jest niewątpliwie optymalna realizacja interesów grup najbardziej wpływowych w państwie. W społeczeństwach demokratycznych celem polityki zagranicznej jest zatem realizacja interesów całego społeczeństwa, bądź też jego zdecydowanej większości.

Środki i metody. Są to instrumenty, dzięki którym państwa mogą próbować osiągać wyznaczane cele polityki zagranicznej.

Środki militarne - polegają na wyraźnym lub dorozumianym zagrożeniu użycia siły lub faktycznym użyciu siły

Penetracja i interwencja - zakładają próby manipulowania, wpływu danego państwa na wewnętrzną sytuację polityczną i zachodzące procesy w innym państwie. Mogą być one wypełniane przy użyciu takich metod, jak:

Środek ekonomiczny:

Drogi dyplomatyczne - środek ten polega na nawiązywaniu i utrzymywaniu stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. Metodami tu są:

      1. Racja stanu.

Definicje racji stanu można podzielić na trzy grupy, określające rację stanu jako:

W definicjach encyklopedycznych przedstawia się rację stanu w kilku aspektach:

Różne podejścia do problemu racji stanu pociągają za sobą istnienie zróżnicowanego interpretowania tego zjawiska. Racja stanu to reguła moralnego usprawiedliwiania zarówno zamiarów, jak i działań politycznych państwa. Racja stanu to także:

Racja stanu będąc wartością polityczną spełnia istotne funkcje wobec innych wartości politycznych. Są to:

PRAWNOMIĘDZYNARODOWE FORMY STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH.

    1. Normy międzynarodowe - moralne, polityczne i prawnomiędzynarodowe.

Normy moralne - moralne jest zwykle to, co jest uznane przez większość uczestników danego rodzaju stosunków za dobre i słuszne. Najwcześniejszym kodeksem moralnym, który wywierał wpływ na międzyn. stosunki polit., był kodeks norm religijnych (odmienny w różnych rejonach świata). W XXw. na taki kodeks złożyły się wartości ideologiczne, również zróżnicowane i między sobą sprzeczne. W praktyce stosowanie ocen moralnych jest często fragmentaryczne, dostosowane do sytuacji i zrelatywizowane. Oceny moralne nie uznają dwuznaczności i dlatego wymogi przyjętego kodeksu muszą być konsekwentnie stosowane.

Należy podkreślić, że żadne działanie czy oddziaływanie międzyn. nie jest słuszne czy niesłuszne. Wiemy to dopiero poprzez odniesienie go do celów i wartości.

Zróżnicowanie postaw moralnych wynika stąd, że każdy naród, państwo czy rząd stara się prezentować w środowisku międzynarodowym własną wizję kodeksu moralnego, która odpowiada kodeksowi dominującemu w jego stosunkach wewnątrzpaństwowych.

Istnieje również pewna grupa norm, które maja zasięg globalny i tworzą swego rodzaju globalny kodeks moralny (np.. potępienie przemocy, uprzejmość i szacunek wobec uczestników stosunków, ochrona życia ludzkiego itp.).

Charakter norm moralnych sprawia, że odgrywają one mniejszą rolę w stosunkach międzynar. aniżeli normy polit. i prawne.

Normy polityczne - są realniejsze, konkretniejsze i bardziej wymierne niż normy moralne. Oznaczają one, że nastąpiło wyrażenie woli polit. wielu podmiotów stosunków międzyn. i że następnie doszło do kompromisu między różnymi systemami wartości. W rezultacie czego powstał wspólny system wartości polit. oraz wspólny system norm postępowania zapewniającego osiągnięcie tych wartości. Są to normy przedmiotowe i czynnościowe, tzn. pozwalają regulować i oceniać działalność zewnętrzną państw i procesy wzajemnych oddziaływań różnych uczestników stosunków międzyn., jak tez oceniać zakres i sposób osiągania przez nich wspólnych systemów wartości polit. w środowisku międzyn. siła norm polit. opiera się na sankcjach polit., które może pociągać nieprzestrzeganie tych norm.

Normy polit. narażone są szczególnie na sprzeczności i napięcia w stosunkach międzyn. Każda zmiana orientacji, strategii i taktyki polit. mogą doprowadzić do niezgodności w sprawach wspólnego systemu wartości, co w rezultacie może przyczynić się do wzrostu napięcia między narodami, państwami i rządami.

Normy prawnomiędzynarodowe - są najważniejszymi normami stosunków międzyn.. tworzą one zobowiązania międzyn., formułują prawa i obowiązki partnerów i stosunków oraz przewidują określone sankcje za ich naruszenie. Prawo międzyn. Nie jest tworzone przez władzę ustawodawczą i nie jest adresowane do władzy wykonawczej i do jednostek, lecz jest uzgadniane przez zbiorowość podmiotów międzyn. stosunków polit., głównie państw, która to zbiorowość jest jednocześnie głównym adresatem tego prawa i sankcjonuje je.

Przedmiotem norm prawnomiędzyn. Są przede wszystkim stosunki miedzy państwami, jak również między wszystkimi uczestnikami stosunków międzyn. Stosunki między państwami regulują normy zaliczane do prawa miedzyn. publicznego (jak dyplomatyczne, traktatowe, konsularne), zaś inne stosunki regulują normy zaliczane do międzyn. prawa prywatnego i gospodarczego.

Podstawę obowiązywania tych norm stanowi uznawana wspólnie zasada dobrej wiary w sprawie dotrzymywania umów. Podstawę sankcji stanowi jedynie umowa wzajemna. Najczęściej prawo międzyn. przewiduje sankcje natury psychologicznej (napiętnowanie naruszania prawa), natury odwetowej (retorsje lub represalia) czy natury zorganizowanej przez organ międzyn. w zakresie różnych rodzajów stosunków (polit., ekonomicznych czy wojskowych).

Normy prawnomiędzynarodowe dzielone są często na systemy według zasięgu tych norm. Mówi się więc o:

Mówi się również o międzyn. prawie regionalnym , prawie ugrupowań integracyjnych, a nawet o prawie międzyn. Prawo międzyn. stanowi najbardziej rozwinięty system normatywny w stosunkach międzyn.

  1. Prawo międzynarodowe - jego źródła cechy charakterystyczne i znaczenie.

`Źródła prawa międzynarodowego' - pojęcie to nie jest jednoznaczne.

W sensie materialnym źródłem prawa jest to, co sprawia, że prawo międzyn. kształtuje się i nabywa moc obowiązującą. Tego rodzaju przyczyny sprawcze mają charakter pozaprawny. Zaliczane są do nich:

W znaczeniu formalnym - źródłem prawa międzyn. Nazywamy zewnętrzny wyraz procesu, który doprowadził do powstania normy prawnej. Źródła formalne nazywane są niekiedy zewnętrznymi lub pozytywnymi. Do źródeł formalnych zaliczamy

W znaczeniu materialnym źródłem prawa są siły tworzące normy prawne. Źródła materialne nazywane są `wewnętrznymi', `realnymi' lub `głębszymi'.

Państwa określając kompetencje sądów międzynarodowych, powołują się na źródła prawa międzynarodowego jako podstawę wyrokowania, jednak nie pokrywa się całkowicie z pojęciem podstaw wyrokowania.

  1. Zwyczaj międzynarodowy.

Przez długi okres swego historycznego rozwoju prawo międzynarodowe było głównie prawem zwyczajowym. Obecnie rola zwyczaju uległa znacznemu zmniejszeniu. Dla wykształcenia się przepisu prawa zwyczajowego konieczne są:

W statucie MTS stwierdzono, że zwyczaj jest dowodem istnienia powszechnej praktyki przyjętej za prawo.

Norma prawa zwyczajowego traci moc obowiązującą:

Podstawą mocy obowiązującej prawa zwyczajowego jest zgoda państwa. Dlatego zwyczaj często określany jest jako `milcząca zgoda'. Niektórzy autorzy kwestionują to i twierdzą, że państwa związane są także przepisami prawa zwyczajowego, na które nigdy nie wyraziły zgody lub, że prawo zwyczajowe rodzi się w sposób ;żywiołowy' (bez świadomego udziału państw) w poczuciu jego niezbędności na podłożu wspólnych pojęć moralności społecznej.

  1. Umowy międzynarodowe - pojęcie, rodzaje i tryb zawierania.

Umowy międzynarodowe - uzgodnione wyrażenie na piśmie woli dwóch lub więcej podmiotów stosunków międzyn., stwarzające m. in. węzeł wzajemnych praw i obowiązków, ustalające reguły ich postępowania lub oznaczające potwierdzenie, zmianę czy likwidację określonych norm prawnomiędzyn., albo załatwienie pewnej sprawy (umową jest każde porozumienie podmiotów s. m. , które ma wywołać określone skutki międzyn.).

Umowy międzynarodowe stanowią podstawowe źródła prawa międzyn. obowiązującego. Umowy zawierają nie tylko państwa, a forma i nazwa umów jest zróżnicowana.

Rodzaje:

Podział ze względów analitycznych według następujących kryteriów:

Tryb zawierania umów.

Procedura zawierania umów jest procedurą uzgadniania i formalnego wyrażania woli podmiotów stosunków międzyn. Sprowadza się ona do wyboru wspólnych celów oraz do ustalenia sposobów ich osiągania.

System konstytucyjny każdego państwa określa organy, które mają kompetencje negocjowania i zawierania umów. Z reguły należą one do rządu, który działa w porozumieniu z głową państwa. Ważna jest sprawa wyboru języka negocjacji i umowy, jeśli strony negocjujące mówią różnymi językami (najwygodniej jest wybrać jeden język negocjacji i jeden język umowy). Drugi system polega na zredagowaniu umowy w dwóch lub więcej językach, przy czym jeden z nich traktowany jest jako autentyczny. Trzeci system polega na sporządzaniu tekstu w językach wszystkich uczestników negocjacji, ale uznaniu kilku języków za autentyczne.

Współcześnie w procedurze zawierania umów wyodrębnia się:

Podpisanie umowy oznacza uznanie jej postanowień za obowiązujące tylko wtedy, gdy umowa przewiduje, że od tego momentu wchodzi ona w życie (wystarczy tylko zwykła wymiana dokumentów stanowiących umowę). Jeśli natomiast umowa wymaga ratyfikacji tzn. zatwierdzenia przez odpowiednie organy państwowe, to obowiązywanie umowy zaczyna się od momentu wymiany lub złożenia dokumentów ratyfikacyjnych. Składanie takich dokumentów odbywa się u depozytariusza umowy. W przypadku umów otwartych dla państw trzecich zgoda państwa na związanie się umową może także nastąpić na zasadzie przystąpienia do niej.

Najnowsza ewolucja procedury zawierania i ratyfikowania umów dotyczy głównie umów wielostronnych. Charakteryzuje ją upraszczanie tradycyjnej procedury umów bilateralnych na użytek umów wielostronnych, rejestrowanie umów w Sekretariacie ONZ zamiast składania wielu dokumentów ratyfikacyjnych, eliminowanie tradycyjnego sposobu podpisywania i ratyfikacji, różnicowanie zobowiązań umownych poprzez uznawanie zastrzeżeń oraz systematyczne publikowanie umów międzyn., aby można było powoływać się na nie w systemie ONZ. Zaznacza się proces przekazywania ciałom parlamentarnym do ratyfikacji jedynie umów najważniejszych.

  1. Kwestia ważności, wygaśnięcia i nieważności umowy międzynarodowej.

Nieważność umowy.

Umowa międzynarodowa musi odpowiadać pewnym warunkom zarówno co do podmioty, jak i przedmiotu umowy. Niedopełnienie tych warunków powoduje, że umowa jest nieważna.

W prawie cywilnym rozbudowana została nauka o takich wadach umowy, jak:

Wygaśnięcie umowy pociąga za sobą skutki prawne. Przyczyny wygaśnięcia umowy:

NIEPAŃSTWOWI UCZESTNICY STOS. MIĘDZYNARODOWYCH.

        1. Pojęcie, geneza, rozwój, funkcje, podział organizacji międzynarodowych.

Organizacje międzynarodowe - zrzeszenia państw, innych osób prawnych (często krajowych stowarzyszeń albo związków), albo fizycznych z różnych krajów, powołane do życia, realizacji zadań określonych w statusie

Geneza - sięga VIII w p. n. e., w starożytnych Chinach istniały formy stos. Międzynarodowych zbliżonych swą terścią do organizacji współczesnych. Jednak dopiero w II poł. XIX w. warunki sprzyjają organizowaniu stosunków między państwami. Powstaje rynek światowy, następuje zacieśnienie, wzajemne uzależnienie gospodarcze państw. Postęp techniczny, a w szczególności rozwój transportu i łączności, sprzyjają rozwojowi tej formy kontaktów międzynarodowych. Powstają pierwsze stowarzyszenia państw w zakresie żeglugi na wielkich rzekach o międzynarodowym znaczeniu, oraz prototypy współczesnych organizacji w dziedzinie komunikacji telegraficznej (1865), przewozów kolejowych (1866) i poczty (1878).

Szybki rozwój nauki, techniki, postęp gospodarczy i społeczny spowodowały zainteresowanie w XX wieku kontaktów międzynoarodowych oraz zrodziły potrzebę rozwoju wielostronnej współpracy państw we wszystkich niemal sferach życia społecznego. Nastąpił przyśpieszony rozwój organizacji międzynarodowych. Na początku tego stulecia istniało zaledwie 30 organizacji rządowych i około 300 organizacji pozarządowych. W latach 80 funkcjonowało już około 300 organizacji rządowych i około 3000 organizacji pozarządowych. Obecnie organizacje międzynarodowe (przede wszystkim rządowe) stały się dogodnym forum współpracy i rywalizacji państw, miejscem ścierania się różnych koncepcji i interesów. Są one równocześnie instrumentem łagodzenia sprzeczności powstających między jej uczestnikami. Organizacje międzynarodowe stanowią też użyteczny środek, za pomocą którego realizowane są cele polityki zagranicznej. Organizacje te uważa się za nowoczesną i najbardziej rozwiniętą formę współpracy międzynarodowej.

Funkcje - rozumiane jako typy działania organizacji zmierzającej do realizacji zadań. Podstawowa funkcja każdej organizacji - ujawnianie zgodności interesów państw członkowskich oraz osiąganie porozumienia we wspólnych zadaniach i konkretnych działaniach odpowiadających ujawnionej zgodności interesów państw.

Funkcje dzielimy na:

Podział - kryteria:

a) wg. zasięgu podmiotowego (czyli członkostwa)

b) wg. Ich kompetencji

c) kryterium podmiotowe

    1. Organy organizacji międzynarodowych

Każda organizacja posiada stałe organy (utworzone na czas nieokreślony, o stałym statusie prawnym). Kryteria klasyfikacji organów:

Organy organizacji (głównie 2, czasami więcej jak np.: ONZ):

Obecnie istnieje kilka organów międzyparlamentarnych: Parlament Europejski, Wspólnota Europejska, Międzyparlamentarna Konsultatywna Rada Beneluksu, Zgromadzenie Plenarne Rady nordyckiej, Zgromadzenie Unii Zachodnioeuropejskiej czy też pozastatusowy organ NATO - Zgromadzenie Atlantyckie. W skład tych organów wchodzą osoby wybrane przez parlamenty krajowe bądź przez ludność państw członkowskich w drodze głosowania powszechnego i bezpośredniego. Zadaniem tych organów jest między innymi analizowanie działalności organizacji, sporządzanie raportów dla organu głównego, a także czasami funkcje kontrolne, doradcze i opiniodawcze.

  1. Proces podejmowania decyzji

Jest skomplikowany i dobywa się w rozmowach oficjalnych i nieoficjalnych (np. w kuluarach miejsca obrad). Rozpoczyna się od wypracowania projektu przez wnioskodawcę )państwo, organizacja międzynarodowa) poprzez prace przygotowawcze w organach organizacji - debatę generalną - głosowanie - nabranie mocy prawnej przez decyzję. Ważna jest procedura głosowania.

Jest kilka sposobów:

W organach międzyparlamentarnych (w Zgromadzeniu Doradczym Rady Europy) liczba głosów jest proporcjonalna do liczby ludności w danym państwie. Przy głosowaniu stosuje się procedurę większościową.

W działalności wielu organizacji międzynarodowych (Zgromadzenie Ogólne ONZ i większości organizacji wyspecjalizowanych) rozwinęła się praktyka uzgadniania niektórych istotnych uchwał poprzez konsultacje między państwami (tzw. Consensus). Decyzje w ten sposób uzgodnione, a nie przegłosowane mechaniczną większością głosów, mają większe szanse realizacji.

W większości organizacji międzynarodowych decyzje dotyczące spraw wewnętrznych oraz spraw merytorycznych, ale mających charakter zaleceń, nabierają mocy prawnej po ich podjęciu (np. ONZ). Statuty niektórych organizacji stanowią, że decyzje ich organów nabierają mocy prawnej w terminie ustalonym w nich samych (np. UE) albo z chwilą zaaprobowania ich przez inny organ tej samej organizacji (np. CECA). W nielicznych organizacjach uchwały nabierają mocy prawnej po ich ratyfikacji lub uznaniu przez odpowiednie organy państwowe.

  1. Geneza i podstawy prawne działania ONZ.

Podstawą prawną ONZ i jej działalności jest Karta Narodów Zjednoczonych podpisana w San Francisco w dniu 26 czerwca 1945 roku. Karta jest umową międzynarodową obejmująca 111 artykułów. Została ona sporządzona w pięciu językach - angielskim, francuskim, rosyjskim, hiszpańskim, chińskim.

Organizacja opiera się na zasadzie suwerennej równości wszystkich członków. To znaczy że żadne państwo nie będzie miało większego wpływu na działalność i podejmowane decyzje w stosunku do innego państwa.

Karta rozróżnia dwie kategorie członków ONZ: pierwotnych i przyjętych przez kompetentny organ. Członkami pierwotnymi są:

(Członkami pierwotnymi na początku stanowiło 50 państw, obecnie ONZ liczy 192/3 członków.)

Mechanizmy gwarantujące zabezpieczenie karty:

Karta nie zawiera żadnego postanowienia w sprawie wystąpienia z ONZ. Jednak przewiduje zawieszenie członka w prawach członkowskich oraz wykluczenie z Organizacji, jeśli dane państwo uporczywie łamie zasady Karty.

    1. Struktura ONZ - skład funkcje i kompetencje organów głównych.

Organy onz

Zgromadzenie Ogólne - uczestnikami są przedstawiciele wszystkich państw członkowskich. Każdy członek nie może mieć więcej jak 5 przedstawicieli. Każdemu członkowi przysługuje jeden głos. Zgromadzenie ogólne odbywa doroczne sesje zwyczaje oraz zgromadzenie plenarne, komitety i komisje. Uchwały zgromadzenia Ogólnego ważnych sprawach zapadają większością 2/3 głosów.

Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego

Rada Bezpieczeństwa - składa się z 15 członków. Wielkie mocarstwa jak Związek Radziecki, Stany Zjednoczone, Chiny, Wielka Brytania, Francja są stałymi członkami Rady. Pozostałych dziesięciu członków wybiera zgromadzenie Ogólnego okres dwóch lat. Karta przyznała Radzie niezwykle szerokie kompetencje w sprawach dotyczących pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Kompetencje rady Bezpieczeństwa obejmują:

Sankcje mogą być:

Rada Gospodarczo - Społeczna - składa się z 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na 3 lata, z tym że co rok ust ustępuje jedna trzecia (tzw. System rotacyjny). Rada ta wykonuje swe funkcje poprzez inicjowanie i prowadzenie badań zagadnień gospodarczych i społecznych.

Kompetencje Rada Gospodarczo - Społeczna:

Rada Powiernicza - składa się z 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa, państw zarządzających terytoriami powierniczymi, i takiej liczby państw nie zarządzających terytoriami powierniczymi, wybieranych przez Zgromadzenie Ogolone na 3 lata.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości zajmuje się rozpatrywaniem spraw dotyczących łamaniem zasad równości na ziemi. Jego zadaniem jest również osądzenie i skazywanie zbrodniarzy wojennych.

Sekretariat ONZ składa się z Sekretarza Generalnego i personelu. Sekretarza Generalnego wybiera na 5 lat Zgromadzenie Ogólne na zlecenie Rady Bezpieczeństwa. Obecnie to stanowisko zajmuje Austriak Kurt Waldheim.

Kompetencje Sekretarza Generalnego:

Rola ONZ w stosunkach międzynarodowych:

    1. Organizacje pozarządowe

Nie zostały utworzone przez państwo, nie działają ze skutkiem prawnym w płaszczyźnie prawa międzynarodowego. Członkowie - osoby fizyczne lub prawne (instytucje i stowarzyszenia o charakterze publicznym lub prywatnym). Ich międzynarodowy charakter polega na tym, że zrzeszają członków z różnych krajów, stwarzają ramy współpracy , wykraczają poza granice jednego państwa. Funkcje o. p. są różne. W niektórych stowarzyszeniach przeważają działania kształtujące opinie publiczną i opinie kół rządowych, w innych dążące do nawiązania kontaktów między grupami społecznymi i profesjami. Niektóre z tych organizacji są grupami nacisku w dużym znaczeniu, inne wspomagają działalność rządów i inicjują nowe przedsięwzięcia (np. plany współpracy ekonomicznej i naukowej). Istnieje ok. 3000 o. p.

Funkcje organizacji pozarządowych:

  1. Organizacje regionalne i grupowe

Organizacja Państw Amerykańskich - geneza związana z dążeniem państw płd. I śr. Am. Do niezależności. 1889 - Waszyngton - konferencja amerykańska (inicjator - USA). Od tej pory co 5 lat odbywały się podobne konferencje. 1947 - Bogota - podpisano Kartę Organizacji Państw Amerykańskich. Zadanie OPA - rozwiązanie współpracy we wszystkich dziedzinach stosunków międzynarodowych.

Liga Państw Arabskich - jej pakt podpisało 7 państw 22.03.1945 (przeciwwaga dla ONZ - państwa arabskie zjednoczyły swe wysiłki dla obrony wspólnych interesów w ramach regionalnej organizacji). Potem do LPA przystąpiła reszta państw nowo powstałych. Zadanie - wszystkie sprawy interesujące państwa członkowskie. Pierwsze lata działalności skoncentrowane na walce o niezależność państw od byłych metropolii, potem na rozwoju gospodarczym. Działalność LPA mało efektywna.

Organizacja jedności Afrykańskiej - powstała w wyniku likwidacji kolonializmu w Afryce w latach 1957 - 63, kiedy to wiele państw odzyskało niepodległość. OJA koordynowała działalność państw w walce o wyzwolenie terytoriów kolonialnych, też przeciw rasizmowi w Afryce Płd.

Organizacja Paktu Północnego Atlantyku (NATO) powstała 04. 04. 1949 r. - umowę podpisało 12 państw: Francja, Wlk. Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Islandia, Norwegia, Włochy, Portugalia, Kanada, USA. W 1952 r. - Grecja i Turcja, w 1955 r. - RFN, w 1990 r. - zjednoczone Niemcy, w 1982 r. - Hiszpania. Francja wycofała się z zintegrowanego systemu wojskowego, ale nadal jest członkiem org. Jako przymierza politycznego. Członkowie zobowiązani są do wzajemnej pomocy wojskowej na wypadek napaści zbrojnej na 1 z nich, to zobowiązanie jest zbiorową samoobroną. NATO działa na terenie państw członkowskich, cały obszar płn. Atlantyku na płn. od zwrotnika Raka. Jedyny organ statutowy - Rada Atlantycka (Ministralna) - przedstawiciele państw członkowskich, na szczeblu ministrów, zbiera się co najmniej 2 razy w roku, na szczeblu stałych przedstawicieli raz w tygodniu, wówczas nazywa się Radą Stałych Przedstawicieli. Organ odpowiada za realizację celów paktu. Decyzje Rady podejmowane są jednomyślnie i bez głosowania, nie wiążą one jednak rządów państw członkowskich.

Unia Zachodnioeuropejska - powstała w 1955 r. , skład: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Wlk. Brytania, Włochy. Organy - Rada Unii (organ międzyrządowy). Zgromadzenie (organ parlamentarny), Agencja kontroli Zbrojeń, Stały Komitet Zbrojeń i Sekretariat. UZE organizowała się do działania militarnego, współpracy politycznej członków. 01. 11. 1993 r. wchodzi w życie traktat z Maastricht łącznie z Deklaracją o roli UZE, co podnosi rangę Unii jako autonomicznej struktury UE realizującej tożsamość europejską w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony.

Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku (ANZUS) - 1952 r. skład: Australia, Nowa Zelandia, USA. CEL - przeprowadzenie wojennych konsultacji w czasie powstania napiętej sytuacji w basenie O> Spokojnego, zagrożenia integralności terytorialnej, niezależności politycznej i bezpieczeństwa członków. Istota ANZUS - obowiązek wzajemnej pomocy wojskowej razie napaści na jedno z państw oraz na terytorium wysp będących pod ich jurysdykcją na O. Spokojnym

Geneza - po II wojnie św. wiele krajów europy zachodniej było w wielkim kryzysie społecznym i gospodarczym. USA by utrzymać tu swoje wpływy pomagało odbudować europejski potencjał gospodarczy. W 1947 r. uruchomiono plan Marshalla. By do niego przystąpić państwa musiały opracować i przystąpić do wspólnego europejskiego programu dobudowy i rozwoju - w 1948 r. powstała Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej. Najpierw OEWG dzieliła pomoc amerykańską, po zakończeniu planu M działała na rzecz liberalizacji handlu i rozwoju współpracy finansowej państw zachodnioeuropejskich i USA.

1960 r. - na gruncie OEWG powstała Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECW). Do 1973 r. prawie wszystkie państwa zachodnie (25 krajów przystąpiło), ZSRR odmówiono. Najwyższy organ OECW - Rada, działa na 2 poziomach - min. Spraw zagr. I gospodarki oraz stałych przedstawicieli. Uchwały Rady to zalecenia, obejmują tych, którzy głosowali „za”. Cel - analiza bieżącej sytuacji gospodarczej, finansowej krajów członkowskich całego ugrupowania barier swobodnej wymiany towarów, usług i kapitału

Unia Europejska - jej pierwowzorem Europejska Wspólnota Węgla i Stali powstała w 1951 r. W 1957 r. Rzym - 6 państw zachodniej europy podpisało traktat powołujący do życia EWG i Europ. Wspól. Energii Atomowej (Euratom). W 1967 r. EWG, EWWiS i Euratom połączyły się w 1 organizację. Pierwotni członkowie EWG - RFN, Francja, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg w 1973 r. doszła Wlk. Brytania, Dania, Irlandia. 1981 r. Grecja, 1985 r. Hiszpania i Portugalia, 1995 r. Austria, Finlandia, Szwecja. Kraje stowarzyszone z UE - Malta, Cypr, Turcja, Polska, Słowacja. Organy - Rada Ministrów. Organ pomocniczy - Komitet Stałych Przedstawicieli. Stały organ zarządzający wykonawczy - komisja (przygotowuje posiedzenia rady , nadzoruje, realizacje podjętych decyzji) Parl. Europejski i Trybunału zajmują się oceną polityczną i prawną działań wspólnoty, poszczególnych państw. Cel UE - sterowanie procesem integracji ekonomicznej, politycznej i społecznej państw członkowskich. Rezultat integracji politycznej - utworzenie Rady Europejskiej - forum na którym spotykaja się przywódcy państw UE.

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu - 1960 r. Skład: Austria, Belgia, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Wlk. Brytania. Cel - likwidacja ograniczeń w wymianie handlowej wewnątrz ugrupowania. Z „EFTA” odeszły Wlk.Brytania, Dania, Portugalia, pozostałe kraje przystąpiły do UE = znaczenie EFTA zmalało

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) - 1949 r. kraje socjalistyczne. Cel - integracja rządzonych przez komunistów krajów Europy Środkowowschodniej z gospodarką ZSRR. Cel nie został osiągnięty. W 1991 r. RWPG rozwiązano.

Ok. 150 państw należy do Trzeciego Świata. Jako odrębny subsystem polityczny i gosp. Ukształtował się dopiero ok. 20 lat temu. Państwa tworzyły org. Międzynarodowe. Celem głównie było sprzyjanie rozwojowi poszczególnych krajów i regionów trzeciego świata oraz zapobieganie i łagodzenie sporów i konfliktów w skali regionu.

„Grupa 77” - 1964 r. organizacja o charakterze gosp. Utworzona by przygotować wspólne stanowisko krajów trzeciego świata na 1 konferencje NNCIAD. Dziś skład grupy 77 to ponad 150 krajów, zadanie - koordynacja działań państw na forum organizacji wyspecjalizowanych ONZ. Organizacje które grupują kraje trzeciego świata to m. in:

OPEC (Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej) - 1960 r. - skład: 13 krajów. OPEC to forum na którym zapadają decyzje o wielkości wydobycia i cenach światowych ropy.

ASEAN (Stowarzyszenie Narodów Azji Płd.- Wsch.) skład: 6 państw regionu Azji płd. - wsch. Jest to organizacja integracji gospodarczej, której zakres i metody działania upodabniają się do EWG.

MIĘDZYNARODOWY ŁAD POLITYCZNY

  1. Pojecie ładu politycznego

  1. Westfalski, wiedeński, wersalski i jałtańsko - poczdamski ład pokojowy - cechy i efektywność

  1. Budowa współczesnego ładu pokojowego - zasady

Przedstawiane propozycje cząstkowe są raczej nierozbudowanymi scenariuszami budowy nowego ładu. Najważniejsze z nich to Nowa Pentarchia, Pax Consortis, Bigemonia, Pax Nipponica i System Unipolarny. W każdym z nich w różnych konfiguracjach przewija się dominująca pozycja i rola wielkiego mocarstwa. Na podstawie historycznych doświadczeń ludzkości można ustalić, że nowy ład międzynarodowy traktowany jest jako wizja zbliżonego do modelowego ideału stanu stosunków międzynarodowych. Jego ramy obejmują naturalną sprzeczność interesów, rywalizację, antagonizmy oraz wszechstronną współpracę uczestników stosunków międzynarodowych. Funkcjonowanie wszystkich elementów składowych takiego stanu uregulowane jest normami prawa międzynarodowego. Nad przestrzeganiem tych norm i politycznych zasad postępowania czuwają odpowiednie organizacje oraz instytucje. Taki system międzynarodowy wsparty jest na fundamencie polityczno-prawnym, ekonomicznym oraz cywilizacyjnym. Członkowie społeczności międzynarodowej będącej jej uczestnikami korzystają z gwarancji bezpieczeństwa, poszanowania suwerenności i integralności terytorialnej oraz zakazu użycia siły lub groźby jej użycia. W takim ładzie współżycie międzynarodowe zasadza się na harmonizowaniu zróżnicowanych interesów poszczególnych państw, łagodzeniu sporów i ograniczaniu konfliktów oraz wojen. Ścieranie się sprzecznych interesów kontrolowane w ramach systemu powszechnie aprobowanych zasad i reguł postępowania tworzy nową jakość w stosunkach międzynarodowych.

  1. Potencjalne modele współczesnego ładu pokojowego

Pomysł Nowej Pentarchii, nawiązujący do pentagonalnego precedensu z XIX w. Zakłada on, że najbardziej doskonały jest system nad którego stabilizacją czuwa 5 ośrodków siły. Są one zdolne utrzymać równowagę polityczną i militarną, nie dopuszczając do wyeliminowania ze sceny międzynarodowej innych państw, traktowanych jako faktycznych lub potencjalnych sprzymierzeńców. Wzorowaną na takim rozwiązaniu Nową Pentarchię mogłyby tworzyć Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny, Unia Europejska i Rosja.

Pax Consortis podstawą tego kierunku myślenia jest założenie, iż po upadku Związku Radzieckiego osłabieniu ulegnie znaczenie drugiego (zachodniego) bieguna systemu bipolarnego. Ma to związek z ewentualną rezygnacją Stanów Zjednoczonych z dominującej pozycji w świecie. Po powrocie tego mocarstwa do polityki izolacjonizmu, USA stałyby się tylko jednym z wielu członów systemu złożonego z równorzędnych partnerów o porównywalnej sile i roli w stosunkach międzynarodowych. Wszyscy w jednakowym stopniu ponosiliby odpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe.

Pax Nipponica jako model przywództwa w nowym ładzie międzynarodowym z Japonią w roli hegemona, wydaje się być wizją bardzo odległą, gdyż państwo to nie dysponuje wyjątkowo ważnym atrybutem mocarstwowości, jakim jest potencjał nuklearny. Rola wszystkich atrybutów mocarstwowości została uwzględniona w opcji opowiadającej się za zdynamizowaniem współpracy USA i Japonii w kierowaniu systemem światowej gospodarki.

Bigemonię tworzyłyby dwa silne państwa: Stany Zjednoczone- potęga militarna, polityczna i ekonomiczna oraz Japonia- potęga gospodarcza. Ten model może być w przyszłości rozwiązaniem dylematu przywództwa w świecie. Duet mocarstw uzyskałby prymat na arenie międzynarodowej.

Wizja systemu unipolarnego kształtowała się stopniowo pod koniec lat 80-tych bieżącego stulecia. Nadal jest rozwijana, ale nie uzyskała jeszcze dojrzałego, całościowego kształtu czy też syntetycznego ujęcia i zwartej formy. Wizja ta sięga szybkich zmian zachodzących w bloku wschodnim, co zmuszało Stany Zjednoczone do dokonania adiustacji strategii i taktyki działania w stosunkach międzynarodowych.

POKÓJ I BEZPIECZEŃSTWO W TEORII ORAZ PRAKTYCE STOSUNKÓW MIĘDZYNAODOWYCH.

    1. Pojęcie i istota pokoju.

W znaczeniu potocznym pokój jest przeciwieństwem wojny. Tam gdzie nie ma wojny, panuje pokój. Tam gdzie kończy się wojna zaczyna się pokój. Pokój nastaje z chwilą zakończenia wojny, a jest ustanawiany i normowany przez traktat pokojowy zawarty między wojującymi stronami. W zasadzie przywraca on przerwane przez wojnę stosunki panujące uprzednio między państwami. Zawarcie pokoju przebudowuje stosunki międzynarodowe, wprowadzając nowe zasady i reguły postępowania oraz dokonuje zmian terytorialnych i linii granicznych.

    1. Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe.

Bezpieczeństwo narodowe - stan wolny od groźby napaści zewnętrznej lub co najmniej zdolności jej odparcia , wolność od interwencji czy nacisków zewnętrznych (J. Symonides); Fizyczne istnienie państwa i jego ludności łącznie z podstawowymi atrybutami niezawisłości i stałym rozkwitem materialnym państwa (R. Vukadinović); Przez gwarantowanie bezpieczeństwa danego państwa rozumiemy tworzenie warunków, które zapewniałyby mu istnienie własnej państwowości, suwerenności, integralność terytorialną, nieingerencję w sprawy wewnętrzne. Warunków, które umożliwiłyby rozwój osobowości i tożsamości narodowej, własnego języka, gospodarki, nauki i innych dziedzin życia (M. Dobrosielski).

Bezpieczeństwo międzynarodowe - nie jest sumą bezpieczeństwa narodowego wszystkich poszczególnych państw. Może ono przejawiać się w tym. Że wszyscy członkowie społeczności międzynarodowej mają poczucie bezpieczeństwa, a ponadto istnieją warunki, mechanizmy i stosunki wzajemne, które mają zapewnić bezpieczeństwo ogółowi. Państwa poszukują metod i sposobów postępowania na osiągnięcie powyższego. System bezpieczeństwa międzynarodowego jest określoną metodą działania oraz stanowiącymi jej podstawę zasadami postępowania i środkami, zaaprobowanymi przez państwa w stosunkach międzynarodowych dla zapewnienia względnie trwałego poczucia bezpieczeństwa.

  1. Modele bezpieczeństwa międzynarodowego.

Państwa dążąc do utrzymania i umocnienia swojego bezpieczeństwa korzystają z różnych środków, metod i sposobów:

Równowaga sił opiera się na założeniu, iż państwa nie dopuszczają do supremacji jednego z nich. Państwa upatrują niebezpieczeństwa w fakcie, iż siły jednego z nich lub grupy państw nie równoważy siła innego państwa lup ugrupowania. Dlatego też w dążeniu do utrzymania stanu równowagi prowadzą politykę mającą na celu wykluczenie lub zmniejszenie możliwości uzyskania przewagi przez partnerów)

Neutralność jest jednym ze środków umacniania bezpieczeństwa. Neutralność trwała (wieczysta, stała) ma miejsce gdy państwo przyjęło na siebie zobowiązanie nieuczestniczenia nigdy w żadnej wojnie, uzyskując w zamian od innych państw zobowiązanie do nie prowadzenia przeciwko niemu działań wojennych. Do obowiązków państw trwale neutralnych należy: nie uczestniczenie w jakichkolwiek wojnach między innymi państwami, nie zaciąganie żadnych zobowiązań, które mogłyby uwikłać je w wojnę, obrona zbrojna własnego terytorium przed atakiem obcego państwa.

  1. Rola ONZ w utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa.

W 1945 roku utworzono ONZ, której działanie oparto na zasadach bezpieczeństwa zbiorowego. Członkom tej organizacji zakazano stosowania siły i groźby jej użycia oraz zobowiązano do pokojowego regulowania sporów. Państwa członkowskie zachowały przyrodzone prawo do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony w razie dokonania przeciwko nim napaści zbrojnej. Skonstruowano też mechanizm pozwalający tej organizacji na uruchomienie środków zbiorowych przeciwko agresorowi. Pierwszy raz uruchomiono mechanizm bezpieczeństwa zbiorowego podczas wojny w Korei w 1950. akcja wojskowa ONZ w Korei uznawana jest za akcję przeprowadzoną dla przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, zgodnie z rozdziałem VII Karty NZ, mimo że decyzja w tej sprawie zapadła podczas nieobecności delegacji radzieckiej na posiedzeniu Rady Bezpieczeństwa.

Pierwszy raz w historii ONZ udało się uruchomić mechanizm bezpieczeństwa zbiorowego bez wątpliwości i zastrzeżeń dopiero w związku z napaścią Iraku na Kuwejt w 1990. Rada Bezpieczeństwa uchwaliła rewolucję zezwalającą na użycie wszelkich środków włącznie z siłą zbrojną w celu wyzwolenia Kuwejtu. Karta NZ stworzyła ramy dla światowego i regionalnych systemów bezpieczeństwa zbiorowego. Zgodnie z jej postanowieniami mogą istnieć układy i organizacje regionalne w zakresie spraw dotyczących utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, pod warunkiem, że ich działalność jest zgodna z celami i zasadami ONZ. Zadaniem organizacji regionalnych jest pokojowe rozstrzyganie sporów o charakterze lokalnym. W niektórych sytuacjach Rada Bezpieczeństwa ONZ może upoważnić je do stosowania środków przymusu. Wymogi postanowień Karty NZ w sprawie organizacji regionalnych wypełniają: Liga Państw Arabskich, Organizacja Państw Amerykańskich oraz Organizacja Jedności Afrykańskiej.

  1. NATO jako instytucja bezpieczeństwa międzynarodowego.

Po przyjętej przez NATO w 1991 roku Nowej Koncepcji Strategicznej NATO stopniowo przekształca się w organizację prowadzącą aktywną działalność na rzecz utrzymania i zaprowadzania pokoju oraz stabilizacji w Europie (np. Bośnia i Hercegowina, Kosowo). Między innymi podjęto decyzje o wydatnym zmniejszeniu kosztów obrony, utworzeniu sił szybkiego reagowania, zwiększeniu możliwości w przeciwdziałaniu i rozwiązywaniu kryzysów oraz przeprowadzeniu operacji pokojowych poza obszarem odpowiedzialności NATO określonym w Traktacie Waszyngtońskim z 4 IV 1949. Szczególnie ważnym aspektem było otwarcie na współpracę z państwami byłej Organizacji Układu Warszawskiego (OUW) i państwami neutralnymi, początkowo w ramach Północnoatlantyckiej Rady Współpracy (NACC) od 1991 a od 1994 w ramach programu Partnerstwa dla Pokoju powołano Radę Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC). W jej składzie znalazły się państwa uczestniczące do NACC (członkowie NATO i b. OUW) oraz inne państwa uczestniczące w programie PdP Kolejnym krokiem było podjęcie decyzji o rozpoczęciu procesu rozszerzania NATO o nowe państwa członkowskie.

SPORY I KONFLIKTY MIĘDZYNARODOWE.

  1. Sprzeczność interesów w stosunkach międzynarodowych i ich skutki.

Funkcjonowanie współczesnej społeczności międzynarodowej cechują różnice interesów, sprzeczności, spory i konflikty. W doktrynie publicznego prawa międzynarodowego definiuje się na ogół spór jako wyraz sprzeczności interesów między państwami. Może to dotyczyć tzw. żywotnych interesów państwa i zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Są również spory, które wpływają niekorzystnie na stosunki międzynarodowe, lecz nie stanowią zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Ze względu na podłoże i charakter rozróżnia się spory polityczne i prawne. Zakwalifikowanie sporu jako politycznego umożliwiają takie kryteria jak interesy polityczne, racja stanu, żywotne interesy narodowe itp. Sporem prawnym jest spór, którego ocena opiera się na określonej normie prawa międzynarodowego.

Statut Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej (STSM) z 1920 r. do sporów prawnych zaliczał:

Podstawą sporu jest sprzeczność interesów. Oznacza to taki stan stosunków między partnerami na arenie międzynarodowej, który dowodzi braku możliwości pogodzenia interesów obu stron. Dodatkowym czynnikiem stymulującym powstawanie sporu jest określony czyn państw, tzn. działanie, zaniechanie lub znoszenie, który nadaje sprzeczności interesów charakter polityczny, prawny lub ekonomiczny.

Strony sporu manifestują swoją wolę, wysuwając własne żądania, pretensje i roszczenia lub kwestionując inne, a także w pewnych sytuacjach wyrażają sprzeciw.

  1. Napięcia, sytuacje i spory zagrażające pokojowi.

Pojęcie sytuacji, oznaczające napięcie w stosunkach międzynarodowych i taki stan rzeczy, który może doprowadzić do sporu i najczęściej go poprzedza. Określeniu sytuacja towarzyszy nader często pojęcie napięcia, oznaczające antagonizm nie mający jeszcze określonego i precyzyjnie zdefiniowanego przedmiotu ograniczony co do stosowanych środków działania. Stan napięcia w zdecydowanym stopniu utrudnia uregulowanie sporów międzynarodowych. Wynikiem napięcia mogą być kryzysy międzynarodowe, wyrażające stan trudności w stosunkach wzajemnych między państwami, obejmujący przeciwstawność roszczeń, rywalizację, konflikt, a w skrajnej postaci wojnę. Pojęcie konflikt etymologicznie można je wywieść z języka łac. (conflictus- zderzenie).

  1. Kryzysy międzynarodowe

Spór międzynarodowy ma miejsce wtedy, gdy przynajmniej dwa państwa wyraźnie wysuwają wzajemne roszczenia. W Karcie Narodów Zjednoczonych dokonano podziału sporów na zagrażające pokojowi i bezpieczeństwu, określane jako „kwalifikowane” oraz pozostałe- „zwykłe”. Kompetencje do stwierdzenia zaistnienia sporu mają: Rada Bezpieczeństwa i Zgromadzenia Ogólnego ONZ oraz MTS.

Konflikt międzynarodowy na ogół poprzedza narastająca sprzeczność interesów i antagonizm. Do konfliktu dochodzi wtedy, gdy podejmowane są działania polityczne, ekonomiczne i militarne, w celu narzucenia drugiej stronie swoich racji. Ta z kolei odrzuca je.

Wyróżnia się konflikty werbalne (np. protest, sprzeciw, ostrzeżenie, groźba) i akcje konfliktowe (np. zerwanie stosunków dyplomatycznych, konfiskata, demonstracja siły lub jej użycie).

Konflikty można podzielić na międzynarodowe i nie mające charakteru międzynarodowego. Pierwsze z nich oznaczają rozciągnięcie w przestrzeni i czasie walkę dwóch lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego. Konfliktami nie mającymi charakteru międzynarodowego określa się sytuację, w których tylko jedna strona konfliktu ma pełną zdolność prawnomiędzynarodową

Znaczna liczba sporów jest rezultatem podziału na państwa gospodarczo rozwinięte i zacofane. Pokrywa się on w dużej mierze z podziałem na bogatą Północ i biedne Południe oraz z podziałem na białą i kolorową część świata. Wzrost sporów międzynarodowych warunkuje powiększająca się liczba państw suwerennych powstałych w wyniku rozpadu systemu kolonialnego, obarczonych wielkim bagażem poważnych, nierozwiązanych problemów.

Źródłem sporów są partykularne interesy poszczególnych państw, związków ekonomicznych oraz ugrupowań politycznych i militarnych. Spory powstają w warunkach pokojowych, nawet przy utrzymaniu przyjaznych stosunków. Konflikty mogą też wynikać z różnej interpretacji postanowień zawartych umów międzynarodowych. Przedmiotem sporu bywają terytoria oraz granice państw na lądzie lub morzu. Mogą być pogłębione przez oddziaływanie czynnika narodowego lub etnicznego.

  1. Pokojowe regulowanie sporów międzynarodowych.

W Karcie Narodów Zjednoczonych postanowiono na drodze pokojowej zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego rozstrzygać międzynarodowe spory i sytuacje, które mogą doprowadzić do zakłócenia pokoju. Członków ONZ zobowiązano do regulowania sporów międzynarodowych wyłącznie środkami pokojowymi, postanawiając, że „strony w sporze, którego dalsze trwanie może zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, będą przede wszystkim szukały rozwiązania na drodze rokowań, badań, pośrednictwa, pojednania, arbitrażu, rozstrzygnięcia sądowego, odwołania się do organizacji lub układów regionalnych albo innych środków pokojowych wg własnego wyboru.”

Rokowania bezpośrednie prowadzą właściwie upełnomocnieni przedstawiciele państw (np. głowa państwa, szef rządu, minister spraw zagranicznych, ambasador).

Rokowania mogą być również prowadzone w ramach wymiany not dyplomatycznych. W rozwiązywaniu sporów mogą uczestniczyć inne zainteresowane strony. Gdy bezpośrednie rokowania dyplomatyczne nie przynoszą rezultatu, a stan napięcia w stosunkach wzajemnych obu stron zagraża bezpieczeństwu międzynarodowemu albo jeżeli strony nie utrzymują ze sobą stosunków dyplomatycznych, do sporu może włączyć się strona trzecia, udzielając pomocy w ramach dobrych usług lub mediacji. Pomoc może być udzielana zarówno z własnej woli jaj i na prośbę zainteresowanych stron.

Mediacja (pośrednictwo) natomiast, polega na aktywnym udziale strony trzeciej, która przedkłada konkretne, lecz niezobowiązujące propozycje załatwienia sporu, nie poprzestając na doprowadzeniu zwaśnionych stron do stołu konferencyjnego. W praktyce międzynarodowej można również spotkać się z próbami uregulowania sporu, w których strony sporu odmawiają zgody na poprzednie formy pomocy i nie dochodzi do nawiązania bezpośrednich kontaktów, ale strona trzecia uczestniczy w rozwiązywaniu sporu jako „honest broker”(uczciwy makler). Trzecia strona odgrywa rolę osoby bezstronnej, przez którą obie strony przekazują sobie poglądy i propozycje. Istnieje też możliwość powołania międzynarodowej komisji badań ustalającej stan faktyczny sporu lub korzystającej z koncyliacji czyli postępowania pojednawczego, w którego ramach przygotowany zostanie projekt porozumienia kończącego spór.

  1. Arbitraż i sądownictwo międzynarodowe.

Kwestie sporne między podmiotami prawa międzynarodowego mogą być regulowane przez kompetentne organy na podstawie norm obowiązujących strony sporu. Do sądownictwa międzynarodowego zalicza się z reguły sądy stałe oraz sądownictwo rozjemcze czyli arbitraż międzynarodowy. Głównym organem sądowym ONZ jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, którego statut stanowi integralną część Karty NZ. Jego sygnatariuszami są wszystkie państwa członkowskie ONZ. Do kompetencji Trybunału należy rozpatrywanie sporów wnoszonych przez państwa oraz spraw wymienionych w Karcie NZ. Do załatwienia kwestii spornych niezbędna jest zgoda wszystkich stron sporu. Jurysdykcja Trybunału jest obligatoryjna dopiero wówczas, gdy sygnatariusze statutu dobrowolnie uznają jego kompetencje. Orzeczenia Trybunału mają charakter ostateczny i nie podlegają zaskarżeniu, wiążąc zwaśnione strony tylko w odniesieniu do wyroku konkretnego, rozstrzygniętego sporu.

Sąd rozjemczy w Hadze utworzony na podstawie postanowień Konwencji Haskiej I z 18 X 1907 r. w zasadzie pozostaje bezczynny. Rada Zarządzająca Sądu zmuszona była zaapelować w 1959 r. do państw Konwencji o szerokie korzystanie z jego pomocy. Również bezczynne są sądy rozjemcze utworzone mocą traktatów pokojowych zwartych po II wojnie światowej dla uregulowania sporów. Zapewne jedną z przyczyn wstrzymujących państwa przed przekazywaniem sporu do postępowania arbitrażowego jest to, że kończy się ono wyrokiem wiążącym strony sporu na podstawie ich uprzedniej zgody. Orzeczenie arbitrażowe rozstrzyga spór ostatecznie i bezapelacyjnie. Znacznie większą swobodę pozostawiają stronom sporu bezpośrednie i pośrednie rokowania dyplomatyczne.

KWESTIA ZBROJEŃ I ROZBROJENIA.

    1. Rola siły w stosunkach międzynarodowych.

Siła jest jednym z zasadniczych elementów polityki zagr. państwa. Jest to zdolność państwa do efektywnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych. Służy realizacji określonych celów, potrzeb, interesów. Do najważniejszych atrybutów siły należy czynnik wojskowy. Najczęściej utożsamiana jest z siłą militarną, szczególnie z posiadaniem broni jądrowej. O możliwościach państwa świadczy jego przemysł zbrojeniowy, stan infrastruktury techniczno-obronnej, zaplecze logistyczne i inne. Poza czynnikami wewnętrznymi o sile państwa stanowi rola i miejsce zajmowane w międzynarodowym układzie sił, położenie geopolityczne oraz aktualna sytuacja międzynarodowa. Siła jest traktowana jako warunek skuteczności stosowanych środków dla osiągnięcia celów wyznaczonych w polityce zagr. Jej przejawem jest aktywny wpływ na stan stosunków międzynarodowych i zdolność do zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Siła militarna była i jest traktowana jako podstawowy czynnik bezpieczeństwa.

  1. Wyścig zbrojeń i jego skutki.

Termin „wyścig zbrojeń” oznacza wzmożoną rywalizację w dziedzinie militarnej, polegająca na dążeniu państw do zwiększenia ilości lub jakości materialnych środków i zasobów koniecznych do prowadzenia działań wojskowych. Charakterystyczną cechą wyścigu zbrojeń jest jego zasięg. Uczestniczą w nim wszystkie regiony geopolityczne i większość państw. Znamionuje go szybkie tempo rozwoju uwarunkowane postępem w nauce i technice oraz rosnące wydatki. Wyścig zbrojeń w swym rozwoju przeszedł wiele etapów. Uczestniczyły w nim państwa Wschodu i Zachodu oraz państwa neutralne i niezaangażowane, nie należące do żadnych bloków wojskowych. W rezultacie wyścig zbrojeń uzyskał wymiar globalny, a następnie rozszerzył się na przestrzeń kosmiczną. Zjawisko wyścigu zbrojeń występowało w historii wielokrotnie, nigdy jednak w takiej formie, nasileniu i z ładunkiem potencjalnego zagrożenia jak po II w. św. Zbrojenia stały się fenomenem ogólnoświatowym i stopniowo włączało się do nich coraz więcej państw, szczególnie kraje rozwijające się. Bardzo niebezpieczne okazały się ich dążenia do posiadania broni masowego rażenia i prowadzenia polityki mocarstwowej w regionie położenia.

  1. Problem rozbrojenia w historii stosunków międzynarodowych.

Aktywizacja działań wokół spraw rozbrojenia pojawiała się po zakończeniu I w. św. Było to wynikiem tragicznych skutków wojny. Rolę wiodącą odgrywać zaczęła Liga Narodów. Statut tej pierwszej powszechnej organizacji międzynarodowej - Pakt Ligi Narodów, stanowiący I część Traktatu Wersalskiego (artykuły 1-26), włączał problematykę rozbrojeniową w zakres polityki państw będących jej członkami. Na podstawie Paktu przygotowano w latach 1926-1931 Konferencję Rozbrojeniową pod przewodnictwem Ligi. Już w trakcie prac wstępnych powołany został Komitet Ekspertów, który opracował w 1927 r. przykładową listę „wydatków potrzebnych do obrony narodowej”, sugerującą ograniczenie wydatków wojskowych. Rozpoczęcie obrad poprzedzone było apelem Zgromadzenia Ligi z 29 XI 1931 r. o zawieszeniu na rok zbrojeń. Konferencja Rozbrojeniowa zebrała się w Genewie w 1932r., trwała do 1934 r., a uczestniczyło w niej 61 państw. Przedmiotem prac Konferencji stały się zagadnienia bezpieczeństwa zbiorowego, definicji agresji, etapów rozbrojenia oraz instrumentów pojednania i kontroli. Rokowania rozbrojeniowe były też tematem obrad innych konferencji (np. konferencji waszyngtońskiej w latach 1921-1922, w Genewie w 1927 r. - obie zakończyły się fiaskiem). Począwszy od 1935 r. problemy rozbrojenia zaczęły schodzić na dalszy plan. Zaostrzająca się sytuacja w Europie i świecie sprzyjała bowiem procesom odwrotnym, a wybuch wojny wyeliminował rozbrojenie z praktyki. Po 1945 r. sprawy rozbrojeniowe stały się jedną z ważniejszych kwestii. Wynika to ze zmian jakie zaszły w stosunkach międzynarodowych. Szczególną rolę zaczął odgrywać czynnik militarny. Niebezpiecznym przejawem stał się wyścig zbrojeń. Zjawisko wyścigu zbrojeń występowało w historii wielokrotnie, nigdy jednak w takiej formie, nasileniu i z ładunkiem potencjalnego zagrożenia jak po II w. św.

  1. Pojęcie rozbrojenia.

Rozbrojenie jest zasadniczym środkiem umacniania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Oznacza likwidację sił zbrojnych i zbrojeń państw na podstawie umowy międzynarodowej. Mogą to być czynności polegające na wprowadzeniu ograniczeń dotyczących ilości, jakości i rozmieszczenia sił zbrojnych oraz zbrojeń.

  1. Zasady rokowań rozbrojeniowych.

Problem rozbrojenia szczególnego znaczenia nabrał po II w. św. Rokowania rozbrojeniowe rozpatrywane były na forum ONZ oraz w wyniku porozumień między wielkimi mocarstwami. W karcie NZ przewidziano, że Zgromadzenie Ogólne przygotuje ogólne zasady rokowań i przedłoży je członkom lub Radzie Bezpieczeństwa, bądź obydwu. Zasady sformułowano podczas amerykańsko-radzieckich negocjacji pod kierownictwem ambasadora Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego we wrześniu 1961 r. zostały one zaakceptowane przez Zgromadzenie Ogólne. Zasady: 1) powszechność - objęcie porozumieniami rozbrojeniowymi jak największej liczby państw; 2) całkowitość - dążenie do zupełnego wyeliminowania sił zbrojnych i zbrojeń; 3) równość (równoważność) - zapewniająca bezpieczeństwo wszystkich państw i ich interesów; 4) kontrola procesu rozbrojeniowego - powinna mieć ścisły charakter i być realizowana przez organy międzynarodowe; 5) komplementarność - wiązanie procesu rozbrojeniowego z umacnianiem systemu bezpieczeństwa zbiorowego.

  1. Etapy i efekty rokowań rozbrojeniowych.

Rokowania zbrojeniowe rozpoczęły się wkrótce po zakończeniu II wojny św. W 1952 powołano Komisję Rozbrojeniową działającą w ramach Rady Bezpieczeństwa ONZ. W 1959 POSZERZONO SKŁAD Komisji rozbrojeniowej powołano Komitet Dziesięciu Państw, który zaprzestał działalności w 1960. Na XVI sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1961 powołano Komitet Rozbrojeniowy 18 Państw z siedzibą w Genewie (od 1962 Konferencja Komitetu Rozbrojeniowego 18 Państw). W latach 1969, 1975, 1978 jego skład powiększono do 40 państw, w tym wszystkie dysponujące bronią jądrową. Komitet nie jest organem ONZ, ale utrzymuje z nią ścisłe kontakty. Debaty w Komitecie przyczyniły się do sukcesu rokowań w sprawie zwarcia układu o zakazie prób z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod woda w 1963 Komitet doprowadził do zawarcia układu o nieproliferencji broni jądrowej, układu w sprawie wykorzystania w celach pokojowych przestrzeni kosmicznej oraz układu o dezatomizacji dna oceanów. W wyniku prac Komitetu Rozbrojeniowego osiągnięto porozumienie, w którym po raz pierwszy sygnatariusze zobowiązali się do likwidacji określonego rodzaju broni. Była to konwencja o zakazie badań, produkcji i magazynowania broni bakteriologicznej (biologicznej) w 1972.

Pogorszenie się stosunków radziecko-amerykańskich i wzrost napięcia międzynarodowego w pierwszej połowie lat 80-tych przyczynił się do osłabienia dialogu rozbrojeniowego. Nadal prowadzono rokowania rozbrojeniowe na forum 6 gremiów: rokowania między ZSRR i USA w sprawie broni rakietowej średniego zasięgu w Europie („eurorakiety”) rozpoczęto 30 XI 1981; Rokowania między ZSRR, USA i Wielka Brytanią w Genewie dotyczące całkowitego zakazu prób z bronią jądrowa rozpoczęto 13 VII 1977; Rokowania uczestników- KBWE w SPRAWIE- środków budowy zaufania, bezpieczeństwa oraz rozbrojenia, rozpoczęte 17 I 1984 w Sztokholmie; Wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe 12 państw NATO i 7 państw Organizacji Układu Warszawskiego.

Na przełomie 1985 i 1986 nastąpiła poprawa w stosunkach radziecko-amerykańskich, co wpłynęło na ożywienie tempa rokowań rozbrojeniowych. W styczniu 1986 ZSRR przedstawił plan likwidacji broni jądrowej do 2000 (plan Gorbaczowa). W kwietniu 1986 ZSRR wystąpił z propozycja w sprawie redukcji sił zbrojeń konwencjonalnych w całej Europie od Atlantyku po Ural, obejmującej wszystkie siły lądowe i lotnictwo taktyczne państw euroatlantyckich oraz USA i Kanady włącznie z taktyczną bronią jądrową. 8 V 1987 z propozycja redukcji sił zbrojnych i zbrojeń w Europie wystąpiła Polska (plan Jaruzelskiego). 8 XII 1987 USA i ZSRR podpisały układ o likwidacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu. Po zakończeniu rokowań w Wiedniu w sprawie redukcji sił zbrojnych i zbrojeń w Europie Środkowej w 1989 podjęte zostały nowe negocjacje zakończone po kilku miesiącach podpisaniem traktatu w sprawie zbrojeń konwencjonalnych. Porozumienie podpisało 16 państw NATO i 6 państw Układu Warszawskiego (Paryż, 19 XI 1990).

EFEKTY: Wynikiem negocjacji w sprawie ograniczenia zbrojeń po II wojnie św. Jest około 40 porozumień rozbrojeniowych. Rokowania rozbrojeniowe nie doprowadziły do rozbrojenia powszechnego i całkowitego, które postulowała przyjętą w 1959 r. rezolucja ZO ONZ. Hamowały rozwój najbardziej niebezpiecznych broni. Oddalały ryzyko przypadkowego konfliktu, tworzyły obszary zmniejszonego napięcia polityczno-militarnego. Dzięki wynegocjowanym umowom wyścig zbrojeń nie przyjął takich rozmiarów, jakie mógłby osiągnąć, gdyby nie istniały żadne zobowiązania. Doprowadziły tez do uświadomienia sobie przez społeczność międzynarodową niebezpieczeństw związanych z konfliktami zbrojnymi i inspirująco oddziaływały na te siły polityczne, które dążą do stworzenia właściwych form współżycia międzynarodowego.

PAŃSTWA SOCJALISTYCZNE W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH - ROZPAD UGRUPOWANIA I POLITYKA ZAGRANICZNA ROSJI.

  1. Formy współpracy politycznej, militarnej, gospodarczej i kulturalnej państw socjalistycznych.

Układ Warszawski - utworzony w maju 1955 roku w czasie konferencji 8 państw socjalistycznych. Zawarty na 20 lat, z możliwościom przedłużenia, przewidywał utworzenie Zjednoczonego Dowództwa sił zbrojnych państw - stron układu. W 1968 roku z Układu wystąpiła Albania. W 1991 roku w związku ze zmianami politycznymi, które zaszły w państwach Europy Środkowo - Wschodniej, zostały rozwiązane polityczne i wojskowe struktury Paktu Warszawskiego.

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) - organizacja gospodarcza powołana przez kraje socjalistyczne, w celu współpracy gospodarczej.

  1. Rola ZSRR w polityce światowej i w ramach ugrupowania - doktryna Breżniewa.

Polityka ZSRR zakładała rozprzestrzenianie socjalizmu w państwach Afryki i Ameryki Południowej. Doprowadzało to do konfrontacji z głównym państwem bloku kapitalistycznego - USA. Oba państwa prowadziły w stosunku do siebie tzw. „zimną wojnę”. Związek radziecki ciągle zacieśniał kontrolę państw satelickich. W 1970 roku Breżniew wygłosił przemówienie, w którym podsumował swoje sukcesy w pacyfikacji obozu. „Kraje socjalistyczne - powiedział - nie powinny realizować swych interesów narodowych kosztem interesów międzynarodowych socjalizmu”. Doktryna Breżniewa uzyskała nowe potwierdzenie. „Międzynarodowe interesy socjalizmu”, czyli Kremla, były coraz sprawniej egzekwowane przez kierownictwa partii satelickich. Dotyczyło to Czechosłowacji, gdzie trwała ostra nagonka przeciw wszystkim niezależnym siłom społecznym. Zahamowaniu uległy reformy systemu gospodarczego na Węgrzech. Doktryna Breżniewa stanowiła zaprzeczenie nadziei na „socjalizm z ludzką twarzą”.

  1. Przyczyny i skutki rozpadu systemu i wspólnoty państw socjalistycznych.

Polityka Gorbaczowa nie zdołała powstrzymać rozkładu systemu radzieckiego. Coraz większe problemy ZSRR i jego słabość na arenie międzynarodowej, sprawiła, że nie był on już w stanie kontrolować państw satelickich. Problemy ekonomiczne przeżywały wszystkie kraje bloku, gdzie nie powiodły się próby reform ekonomicznych bez zainicjowania zmian własnościowych i politycznych. Upadek gospodarczy stał się główną przyczyną rozpadu bloku komunistycznego. Współpraca tych państw, m.in. w ramach RWPG, okazała się bezowocna i nie była w stanie zaradzić zaistniałym problemom ekonomicznym. Mimo oporu lokalnych przywódców, „pierestrojka” wpływała na erozję podstaw nawet najbardziej ortodoksyjnych reżimów w Europie Środkowo - Wschodniej: NRD, Czechosłowacji i Bułgarii, nie mówiąc już o Polsce czy Węgrzech. Sytuacja ekonomiczna, znaczne osłabienie gospodarcze i polityczne doprowadziły do zmian ustrojowych. Kiedy we wrześniu 1989 roku powstał w Polsce pierwszy niekomunistyczny rząd w Europie Środkowo - Wschodniej, zaczął się lawinowy proces rozpadu systemu komunistycznego. Efektem tego były wolne wybory w NRD i Węgrzech na przełomie marca i kwietnia 1990 roku, w maju w Rumunii, w czerwcu w Bułgarii i Czechosłowacji. Najpóźniej, bo w 1991 roku upadł reżim w Albanii. Rozpad bloku państw komunistycznych doprowadził do zjednoczenia Niemiec, oraz do rozpadu Czechosłowacji - od 1993 roku istnieją dwa osobne państwa: Czechy i Słowacja. Przestały istnieć komunistyczne organizacje, takie jak Układ Warszawski czy RWPG, gdyż ich dotychczasowi członkowie za cel postawili sobie nawiązanie kontaktów z państwami Zachodu i wstąpienie do ich organizacji militarnych i ekonomicznych.

  1. Rozpad ZSRR i jego skutki międzynarodowe.

Temp wzrostu gospodarczego w ZSRR spadło praktycznie do zera. Projekty reformy były spóźnione w stosunku do pogarszającej się sytuacji ekonomicznej, realizacja „głasnosti” obniżyła zaś barierę strachu i wyzwoliła falę krytyki systemu. Wyścig zbrojeń i rywalizację z Zachodem ZSRR przegrał. Od 1989 roku przemiany zaczęły zachodzić w państwach satelickich, a w 1990 roku rozkład sięgnął samego ZSRR. Pogarszająca się sytuacja gospodarcza oraz rosnące napięcia etniczne spowodowały, że władze centralne na Kremlu traciły z wolna kontrolę nad rozwojem wypadków. Wybory w poszczególnych republikach stale umacniały siły niepodległościowe. Republiki bałtyckie - Litwa, Łotwa i Estonia - ogłosiły pełną niepodległość. Dnia 1.VII.1991 roku rozwiązano ostatecznie Układ Warszawski. Nieudany zamach stanu w Moskwie w dniach 19 - 21.VIII.1991 roku przyspieszył rozkład ZSRR i emancypację republik. Spoistość Związku Radzieckiego podkopały zwłaszcza deklaracje suwerenności Rosji i Ukrainy. Dnia 8.XII.1991 roku przywódcy Rosji, Ukrainy i Białorusi ogłosili rozwiązanie ZSRR. W rezultacie upadku ZSRR nastąpiły istotne przesunięcia w światowym systemie politycznym. Jedynym supermocarstwem pozostały Stany Zjednoczone. Rozpad ZSRR spowodował powstanie nowych państw, które to borykają się z wieloma problemami, hamującymi ich rozwój. Np. Białoruś rządzona twardą ręką przez Łukaszenke, odizolowała się od Zachodu, a Ukraina targana jest wewnętrznymi konfliktami politycznymi. Jedynie kraje bałtyckie poradziły sobie z problemami i w najbliższym czasie, dzięki zmianom, jakie zaszły, staną się członkami NATO i Unii Europejskiej.

  1. Polityka zagraniczna Rosji.

Obecna polityka zagraniczna ma na celu nawiązanie i utrzymanie dobrych stosunków z Zachodem, gdyż jest to ważny dla Rosji partner gospodarczy. Rosja odstąpiła od polityki imperialistycznej, prowadzonej w czasach ZSRR. Prezydent Putin nawiązał także dobre stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, zakopując dawne nieporozumienia. Oba państwa przestały ze sobą konkurować, lecz rozpoczęły współpracę. Od połowy lat dziewięćdziesiątych Rosja brała udział w spotkaniach G - 7, grupy 7 najbogatszych państw świata. Od niedawna Rosja stała się członkiem tej grupy, która jednocześnie przekształciła się w grupę G - 8.

  1. Wspólnota Niepodległych Państw.

8.XII.1991 roku prezydenci Rosji, Białorusi i Ukrainy na spotkaniu na spotkaniu w puszczy Białowieskiej podpisali „Porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw”. W dniu 21.XII. 1991 roku w Ałma - Acie już 11 państw poparło utworzenie WNP: Azerbejdżan, Armenia, Kazachstan, Kirgizja, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan. W dniu 9.XII.1993 roku do WNP przystąpiła Gruzja. W Ałma - Acie zawarto również „Porozumienie w sprawie powołania organów koordynacyjnych WNP”. 22.I.1993 roku w Mińsku przyjęto „Statut WNP”, który przewiduje powołanie m.in.: Rady Szefów Państw, Rady Szefów Rządów, Rady Ministrów Spraw Zagranicznych, Rady Ministrów Obrony czy Komisji Praw Człowieka. Czas pokaże czym będzie WNP. Uważa się, że kluczem do przyszłości WNP będzie pozycja Ukrainy i jej stosunek do podejmowanych działań integracyjnych. Poza WNP pozostały państwa bałtyckie - Estonia, Litwa i Łotwa. Kluczową rolę w WNP odgrywa Rosja. W dniu 25.XII.1991 roku pojawiła się nazwa Federacja Rosyjska. W jej skład wchodzi 89 regionów (rejonów).

KRAJE ROZWIJAJĄCE SIĘ W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH.

  1. Pojęcie i cechy charakterystyczne krajów rozwijających się.

W wyniku dekolonizacji powstało ponad 130 państw o zróżnicowanym poziomie rozwoju cywilizacyjnego, ekonomicznego i społeczno - politycznego. W odniesieniu do tych krajów użyto określenia kraje rozwijające się. Ostatecznie określenie to przyjęło się i jest stosowane zamiennie z pojęciem trzeciego świata. Charakterystyczne wskaźniki niedorozwoju, jak wysoka śmiertelność, niedożywienie, mała konsumpcja energii, wysoki odsetek analfabetów, przewaga ludności wiejskiej, pokrywają się z cechami przypisywanymi zazwyczaj państwom rozwijającym się. Najczęściej uwzględniany jest niski poziom dochodu narodowego per capita, wysoki udział produkcji rolnej w produkcji globalnej oraz wysoki odsetek zatrudnionych w rolnictwie. Państwa rozwijające się mimo całej swojej różnorodności mają pewną cechę wspólną. Wskazuje na to Gunnar Myrdal używając pojęcia „miękkie państwo”. Charakteryzuje się ono różnymi formami braku społecznej dyscypliny, słabością ustawodawstwa, uchybieniami w przestrzeganiu i egzekwowaniu prawa, niedbalstwem, samowolą urzędników i korupcją.

  1. Proces dekolonizacji - przyczyny, przebieg i skutki.

Przyczyny: wzrost świadomości społecznej i narodowej w koloniach, wzrost zainteresowania problemem walki o niepodległość, powojenna rywalizacja między mocarstwami zachodnimi, a następnie współzawodnictwo między wschodem a zachodem oraz działalność ONZ.

Przebieg:

Skutki: Powstanie ponad 130 państw o zróżnicowanym szczeblu rozwoju, problemy rozwojowe nowych państw.

  1. Struktura ugrupowania i jego ewolucja.

Na podstawie dochodu narodowego na głowę mieszkańca, rozwoju gospodarczego wyróżniono 3 grupy państw: zamożniejszych (Argentyna, Brazylia, Singapur, Bahama), biednych ( Arabia Saudyjska, Libia, Irak), najbiedniejszych ( kraje Afryki).

  1. Formy współpracy krajów rozwijających się.

Borykające się z różnymi problemami kraje rozwijające się próbują podejmować wspólne działania i koordynować współpracę w sferze gospodarczej, politycznej i wojskowej.

Org. współpracy gospodarczej i społecznej:

Na podstawie Układu o Współpracy Gospodarczej w Azji i Rejonie Pacyfiku, powstał największy na świecie region gospodarczy tworzony przez 18 państw Azji, strefy Pacyfiku, Ameryki Łacińskiej i Ameryki Północnej. Są to zarówno państwa wysoko gospodarczo rozwinięte (np. USA, Kanada, Japonia, Australia), jak i państwa rozwijające się (np. Filipiny, Tajlandia, Malezja, Chile). Ważną rolę odgrywa powstała w 1960 roku Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej. Państwa rozwijające się tworzą również wielkie org. regionalne: Ligę Państw Arabskich, Organizację Państw Amerykańskich i Organizacje Jedności Afrykańskiej.

  1. Ruch niezaangażowania - powstanie, działalność i przyszłość.

Ruch ten miał na celu nie sprzymierzanie się ani z krajami kapitalistycznymi, ani z socjalistycznymi i poszukiwania własnej, w miarę niezależnej polityki w stosunkach międzynarodowych. Ten wybór pozwalał państwom na działalność antykolonialną i rozwijanie solidarności azjatycko - afrykańskiej z zaakceptowaniem samodzielności na arenie międzynarodowej. Za pierwszy krok inicjujący powstanie ruchu państw niezaangażowanych można uznać konferencję 25 państw azjatyckich, która odbyła się w New Delhi 12. 03. 1947 roku. Zadeklarowano chęć prowadzenia polityki niezależnej od bloków wojskowych oraz współpracy ze wszystkimi państwami, niezależnie od ich systemów społeczno - politycznych. Od 1961 roku, kiedy odbyła się pierwsza konferencja 25 państw ruchu w Belgradzie, ilość uczestników wzrastała. W Cartagenie w 1995 roku było ich 114. Przez lata swojej działalności ruch zajmował się problematyką walki z kolonializmem, imperializmem, zagadnieniami rozbrojenia, rozwoju gospodarczego, wzmocnienia ONZ oraz rozwoju polityki i ruchu niezaangażowania. Państwa niezaangażowane deklarowały antyblokowość i postawę sprzeciwu wobec zimnej wojny. Zakończenie globalnej konfrontacji wpłynęło zdecydowanie na osłabienie ruchu i stracił on rację bytu przynajmniej w swojej poprzedniej formie. Zmianie uległy preferencje programowe i kierunki działania ruchu. Głównymi problemami ruch staje się ubóstwo krajów rozwijających się, rosnące zadłużenie i bezrobocie.

  1. Linia podziału Północ - Południe i jej znaczenie.

Zróżnicowanie gospodarcze stanowi podstawę podziału świata na bogatą Północ i biedne Południe. Północ to bogate i rozwinięte kraje zachodu: Kanada, USA i kraje Unii Europejskiej. Południe pokrywa się prawie całkowicie z zacofanym gospodarczo i mającym wiele problemów w rozwoju Trzecim Światem. Podział ten ciągle ulega pogłębieniu. Północ rozwija swoją gospodarkę, a tymczasem zadłużenie Południa coraz bardziej rośnie.

REGIONY W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH.

    1. Pojęcie i istota regionu (regionalizmu)

Regionalizm wynika ze współzależności związanych z : położeniem geograficznym, systemem politycznym, rozwojem gospodarczym oraz historią , kulturą, językiem i religią. Głównymi podmiotami regionalizmu są państwa ale coraz części podmiotami stają się także organizacje międzynarodowe. W innej koncepcji regionalizm można nazwać jako formę współpracy międzynarodowej w postaci różnego rodzaju sojuszów i związków integracyjnych państw położonych blisko siebie geograficznie. Regionalizm kształtowany przez podmioty stosunków międzynarodowych wyraża się w; dążeniu i rozszerzania wzajemnej współpracy, zaspokajaniu potrzeb interesów poprzez udział w regionalnym współdziałaniu, wykształcaniu się świadomości regionalnej i wspólnoty regionalnej. Wyodrębnianie się regionów międzynarodowych odbywa się za pomocą 3 kryteriów; geograficznego, systemowego ( system współzależności), integracji i wspólnego interesu regionalnego. Regionalizacja sprowadza się do; eliminowania barier utrudniających współpracę w regionie, kreacji podstaw prawnych dla wzajemnych akcji i interakcji, przyjmowanie umów o charakterze regionalnym, tworzenie umów o charakterze regionalnym. Angażowanie się państw we współpracę regionalną zwiększa bezpieczeństwo oraz zapewnia łatwiejsze rozwiązywanie konfliktów.

  1. Funkcje regionalizmu

Główne to;

  1. Przejawy regionalizmu w sferze ekonomicznej, politycznej i kulturalnej.

Przykładem regionalizmu w sferze politycznej może być Pakt Ligi Narodów - gdzie regionalizm był instrumentem zapewniania pokoju na świecie ( protokół genewski zezwalał na tworzenie struktur regionalnych w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego). Państwa podjęły szereg działań na rzecz utworzenia regionalnych bezpieczeństwa takich jak m.in.- traktat Oceanu Spokojnego zwarty w 1921r przez USA, Japonie, Wlk. Bryt., Francje. - układ w Locarno (1925) który potwierdzał terytorialne status quo w Europie Zachodniej. - pakt bałkański - obejmujący państwa półwyspu. Kwestia regionalizmu jest także zawarta w Karcie Narodów Zjednoczonych. Organizacjami miedzynar. wg tej karty są m.in. Organizacja Państw Amerykańskich, Liga Państw Arabskich.

EUROPA JAKO REGION MIĘDZYNARODOWY.

    1. Charakterystyka geopolityczna europy.

Europa jako region międzynarodowy wykształciła własne i niepowtarzalne cechy i odznaczała się dużym zróżnicowaniem. Sprzyjał temu czynnik geograficzny. Ten niewielki, w porównaniu z innymi kontynentami (10,5 mln. Km ²), ma w znacznej części (zachodniej i środkowej) bogato ukształtowaną powierzchnię, ułatwiającą narodom tworzenie państw otoczonych naturalnymi granicami i powoduje także wyodrębnianie się subregionów. Dobre warunki klimatyczne i dość znaczne zasoby surowcowe stwarzały też korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa i samowystarczalności żywnościowej oraz budowy przemysłu. Europa była i jest dzięki temu kontynentem gęsto zaludnionym z wieloma ośrodkami przemysłowymi oraz skupiskami miejskimi. Ma też korzystne położenie geopolityczne, a dostęp do Oceanu Atlantyckiego i pięciu mórz, przy wyjątkowo dobrze rozwiniętej linii brzegowej oraz bezpośrednim połączeniu lądowym z Azją i dogodnym z Afryką, oddawał w ręce Europejczyków ważne strategiczne drogi komunikacyjne. Pozwalały one na ekspansję zew., chroniąc natomiast przed inwazją ludów spoza Europy, bezradnych wobec lepiej rozwiniętych technicznie (szczególnie w dziedzinie militarnej) i posiadających często silne floty państw europejskich. Politycznie Europa nigdy nie była zjednoczona. Istniała na jej obszarze znaczna liczba państw o często przeciwstawnych interesach. Większe i trwalsze struktury tworzyły się poważnie w okresie lub na wypadek wojny. Najczęściej w obliczu zagrożenia hegemonistycznymi dążeniami któregoś z państw lub narodów. Państwa miały w większości charakter narodowy, ale ich granice nie zawsze pokrywały się z zasięgiem terytorialnym poszczególnych grup etnicznych. Istniały także narody pozbawione państwowości.

  1. Zmienność ról w stosunkach międzynarodowych.

Stosunki międzynarodowe charakteryzował silny europocentryzm, który utrzymał się aż do zakończenia II wojny światowej. Politycznie Europa nigdy nie była zjednoczona. Istniała na jej obszarze znaczna liczba państw o często przeciwstawnych interesach.

Pod względem ekonomicznym Europa utrzymywała prymat w świecie do II w. św. w okresie pomiędzy wojnami, zaczęła odczuwać wpływ rynku amerykańskiego. Od czasów średniowiecza centrum nauki zawsze znajdowało się w Europie, w XIV i XV w. we Włoszech, w XVI w Niderlandach, w XVII w Anglii, w XVIII we Francji, a XIX i pocz. XX w Niemczech. W latach międzywojennych zaczęło stopniowo przesuwać się do Stanów Zjednoczonych, a w pewnych dziedzinach również i do Związku Radzieckiego. Po roku 1945 w sposób zdecydowany zmienił się globalny układ sił w stosunkach międzynarodowych. Rzeczą najbardziej istotną była utrata przez Europę jej centralnej pozycji w polityce światowej.

Potęgi europejskie albo poniosły klęskę (Niemcy, Włochy), albo wyszły z wojny całkowicie (Francja) lub bardzo (Anglia) osłabione. Głównymi mocarstwami o charakterze światowym stały się Stany Zjednoczone i Związek Radziecki. Od poł. lat 50-tych przyjęło się określać USA i ZSRR mianem supermocarstw, a Wielka Brytania, Chiny i Francja były określane jako mocarstwa lub mocarstwa średnie. Interesy i wpływy nowych potęg zadecydowały o nowym ładzie pokojowym ustalonym w Jałcie i Poczdamie. W wyniku zawartych w nim postanowień Europa utraciła możliwość występowania w charakterze odrębnej siły. Jej najważniejsze strategiczne obszary zostały włączone do stref wpływów poszczególnych supermocarstw. W przypadku Europy Środkowo-Wschodniej odbyło się to głównie pod presją siły militarnej i politycznej Związku Radzieckiego, a Europy Zachodniej przy wykorzystaniu głównie środków ekonomicznych i politycznych. Załamanie się współpracy pomiędzy państwami zwycięskiej koalicji, spowodowało stan „zimnej Wojny” i doprowadziło do powstania bloków państw i ich izolacji („żelazna kurtyna” - 1946r.). Oś Wschód-Zachód stała się dominująca na tym kontynencie.

  1. Kwestia pokoju i bezpieczeństwa we współczesnej europie.

Najważniejszymi problemami współczesnej Europy są kwestie pokoju, bezpieczeństwa i współpracy gospodarczej. Obecnie opierają się one na kilku strukturach organizacyjnych, obejmujących różne państwa. Należą do nich Pakt Północnoatlantycki, Unia Zachodnioeuropejska, Wspólnota Europejska, Rada Europy i różne instytucje oraz grupy subregionalne, jak np. tzw. Inicjatywa Środkowoeuropejska, wcześniej grupa Heksagonalna i Pentagonalna, czterostronna współpraca Polski, Czech, Słowacji, Węgier - Grupa Wyszehradzka, oś Paryż-Berlin-Warszawa itp. Szczególną rolę odgrywała jednak Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE). Stanowiła ona jedyną funkcjonującą strukturę paneuropejską, rozpatrującą wszechstronnie aspekty zapewnienia bezpieczeństwa i rozwoju całemu kontynentowi. Zmiany, które nastąpiły w stosunkach międzynarodowych w latach 90-tych wpłynęły na kształtowanie się nowego zakresu bezpieczeństwa międzynarodowego. W wyniku zmniejszenia się zagrożeń militarnych pojęcie bezpieczeństwa poszerzyło się o sfery, które wcześniej nie były dostrzegane lub odgrywały drugoplanową role. Jednak czynnik wojskowy nadal kształtuje dynamikę stosunków międzynarodowych. Rośnie przy tym znaczenie czynnika politycznego, ekonomicznego, ekologicznego i społeczno-kulturowego. Znaczący wpływ na stan bezpieczeństwa wywierają liczne i często narastające zagrożenia, m.in. agresywny nacjonalizm, szowinizm, ksenofobia, rasizm i religijny fundamentalizm.

  1. Spory terytorialne, polityczne, narodowościowe i religijne.

Współczesne prawo międzynarodowe nie daje wyczerpującej definicji sporu międzynarodowego. Nie ma również dokładnie określonych kryteriów ich klasyfikacji. Spór jest wyrazem sprzeczności interesów między państwami. Ze wzgl. na podłoże i charakter rozróżnia się spory polityczne i prawne. Spory polityczne dotyczą interesów politycznych, racji stanu, żywotnych interesów narodowych itp. Spór międzynarodowy ma miejsce, gdy przynajmniej dwa państwa wyraźnie wysuwają wzajemne roszczenia. Znaczna liczba sporów jest rezultatem podziału na państwa gospodarczo rozwinięte i zacofane. Przedmiotem sporu mogą być terytoria i granice państw na lądzie lub morzu (spory terytorialne, graniczne). Mogą być one dodatkowo pogłębione przez oddziaływanie czynnika narodowego lub etnicznego. Dążenie do uzyskania dominującej pozycji w danym regionie i rywalizacja między potęgami regionalnymi również prowadzi do sporów i konfliktów. Ich przyczyną są też sprzeczności na tle interesów politycznych, ekonomicznych i militarnych państw rozwijających się. Fałszywe opinie o innych narodach umocnione fałszywie pojmowanym interesem narodowym, wpływają na zaostrzenie sporów i konfliktów (spory narodowościowe). Podobną rolę mogą odegrać wierzenia religijne. Religie bywają często przyczyną lub pretekstem do wywołania konfliktów zbrojnych (spory religijne). Wielu sporów możnaby uniknąć, gdyby nie ambicje polityczne przywódców państw. Powołując się na rację stanu, interpretują sytuacje konfliktowe, nie licząc się z interesami partnerów i próbują ich kosztem umacniać pozycję swego państwa na arenie międzynarodowej (spory polityczne).

  1. Konflikty zbrojne w europie.

Konflikt międzynarodowy na ogół poprzedza narastającą sprzeczność interesów i antagonizm. Jego przedmiot określany jest czasami stopniowo, a niekiedy gwałtownie. Do konfliktu dochodzi, gdy podejmowane są działania polityczne, ekonomiczne i militarne, w celu narzucenia drugiej stronie swoich racji. Akcje konfliktowe, które doprowadziły do użycia siły, przekształcają się w konflikty zbrojne. Jednym z najdłużej trwających konfliktów w Europie jest turecko-grecki spór o Cypr. W 1974 r. wojska tureckie dokonały inwazji na część Cypru zamieszkałą głównie przez ludność pochodzenia tureckiego. W 1983 r. proklamowano Republikę Turecką Cypru Północnego uznawaną tylko przez Turcję. W tym samym roku Rada Bezpieczeństwa ONZ uznała utworzenie nowego państwa za nielegalne. Mimo podejmowanych rokowań między Grecją a Turcją oraz przywódcami ludności greckiej i tureckiej na Cyprze, nie udało się uregulować sporu. W latach 90-tych gwałtownie zaostrzył się konflikt grecko-albański. Albania utrzymuje, że Grecja chce zaanektować południową część jej terytorium, a Grecja oskarża sąsiada o prześladowania mniejszości greckiej. Wielokrotnie spory międzynarodowe przechodziły w fazę konfliktu zbrojnego z udziałem tysięcy żołnierzy i użyciem nowoczesnej broni i sprzętu wojskowego. Liczba konfliktów zbrojnych na świecie od zakończenia II w. św. do zakończenia zimnej wojny waha się w granicach 150-450. na szczególną uwagę zasługuje fakt posłużenia się w powojennych konfliktach zbrojnych bronią masowego rażenia. W arsenałach 22 państw znajduje się broń chemiczna. Niektóre z nich użyły tej broni, np. Francja w wojnie w Algierii w 1957 r., (chociaż się do tego nie przyznaje). Najkrwawszym konfliktem zbrojnym w Europie, od czasu powstania narodowego na Węgrzech w 1956 r. były wojny w Bośni i Hercegowinie. W wyniku wojen, prześladowań i dyskryminacji zwiększyła się ilość uchodźców.

  1. KBWE/OBWE i jej znaczenie dla bezpieczeństwa europy.

Idea KBWE powstała w poł. lat 70-tych, a jednym z inicjatorów jej zwołania była Polska. Propozycje taką zgłosił bowiem w imieniu rządu polskiego minister Adam Rapacki na XIX sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1964 r. Stała się ona wkrótce częstym tematem dialogu Wschód-Zachód. Po zakończeniu prac przygotowawczych w 1973 r. rozpoczęły się obrady Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE).uczestniczyły w niej 33 państwa europejskie (bez Albanii) oraz St. Zjednoczone i Kanada.

Konferencja odbywała się w trzech etapach:

    1. spotkanie min. spraw zagranicz. - Helsinki 1973r.;

    2. negocjacje na szczeblu ekspertów w Genewie 1973 - 1975r.;

    3. spotkanie szefów państw i rządów w Helsinkach 1975r. Wynikiem Konferencji jest przyjęty i podpisany w dniu 1 sierpnia 1975 r.

Akt Końcowy KBWE. Jego treści dotyczyły (tzw. trzy koszyki):

Największe znaczenie miała część dokumentu pt. „Zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa w Europie” i zawarta w niej „Deklaracja zasad rządzących wzajemnymi stosunkami między państwami”.

W grudniu 1994 r. na szczycie w Budapeszcie zmieniono nazwę KBWE na Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

  1. Integracja zachodnioeuropejska - geneza, przebieg i skutki.

Po II w. św. w Europie powstał nowy układ sił. Niemcy utraciły swe mocarstwowe możliwości, a Wielka Brytania i Francja, choć zwyciężyły, straciły moc oddziaływania na stosunki międzynarodowe w Europie i na świecie. W pierwszych latach powojennych czynnikiem integracji politycznej było przeciwstawienie się ekspansji ZSRR w Europie. Później konkurencja i rywalizacja z USA.

Sytuację międzynarodową zmienił przełom lat 40-tych i 50-tych. Utworzono RFN i rozwiązano (czasowo) problem berliński. W tej sytuacji Francji zależało na kontrolowaniu Niemiec, chciała więc włączyć je we wspólny system integracyjny. RFN proponowała jej unię polityczną. 24 października premier R. Pleven przedstawił francuskiemu Zgromadzeniu Narodowemu plan utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO), przewidujący powołanie do życia wspólnej armii zachodnioeuropejskiej z udziałem oddziałów niemieckich. Nad EWO miała stać jednolita struktura polityczna w postaci Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP). W roku 1950 państwa zainteresowane integrowaniem się Europy Zach. doszły do wniosku, że budowanie zintegrowanych struktur politycznych powinno być podparte też integracją gospodarczą. Min. spraw zagranicz. Francji Robert Schuman zaproponował utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). Projekt ten zakładał aby francuska i zachodnioniemiecką produkcję węgla i stali podporządkować instytucji ponadnarodowej Wysokiej Władzy, inicjując w ten sposób organizację otwartą dla innych krajów europejskich. 28 kwietnia 1951 r., Francja, Niemcy, Włochy, Luksemburg Belgia i Holandia podpisały w Paryżu „Traktat o Utworzeniu EWWiS”.

W czerwcu 1955 r. w Messynie odbyła się konferencja min. spraw zagranicz. Belgii, Francji, Holandii, Luksemburgu, RFN i Włoch. Uznali oni za konieczną zasadę pełnej integracji gospodarczej oraz konstrukcję organów wewnętrznych przyszłej Wspólnoty. 25 marca 1957 r. w Rzymie powołano na mocy dwóch traktatów ( tzw. Trakt. Rzymskich) - Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Integracja gospodarcza miała z czasem doprowadzić do utworzenia federacji politycznej. Zwolennikiem takiej unii politycznej był m.in. kanclerz RFN K. Adenauer. Przeciwny był gen.Ch. de Gaulle, który 30 lipca 1960 r. na spotkaniu z K. Adenauerem zaproponował strukturę konfederacyjną i utworzenie obok stałej konferencji szefów państw i rządów, Sekretariatu i Komisji Koordynacyjnej m.in. do spraw obrony, polityki zagr., gospodarki i kultury. Koncepcja de Gaulle'a opierała się na 3 zasadach: pojednania francusko-niemieckiego, Europy państw - Europy Ojczyzn (rezygnacja z ponadnarodowej federacji), Europy europejskiej (niezależnie od zewnętrznych potęg). Koncepcja i hasło „Europa od Atlantyku po Ural” de Gaulle'a była szansą na zintegrowanie Europy Zach. i Wsch., jednak godziła w koncepcję Wspólnoty Atlantyckiej obejmującej Europę zach. i Amerykę Płn.

Radykalny zwrot w sytuacji rozwojowej Wspólnot nastąpił w końcu lat 60-tych. Tym razem po nieudanych próbach integracji politycznej znów większy nacisk położono na integrację gospodarczą, a w sprawach jednoczenia się politycznego przyjęto kontynuację strategii międzyrządowej, na której oparty był Plan Foucheta. Ostatecznego ujednolicenia organów Wspólnot dokonano na mocy umowy z 8 kwietnia 1965 r. (tzw. Traktat fuzyjny) w sprawie ustanowienia wspólnych organów (instytucji) dla trzech Wspólnot Europejskich. W rezultacie EWWiS, EWG i Euratom miały 4 wspólne instytucje: Radę (Ministrów), Komisję Europejską, Parlament Europejski i Trybunał Sprawiedliwości. 1-2 grudnia 1969 r. na konferencji państw i rządów członków Wspólnot w Hadze podjęto decyzję o budowie unii ekonomicznej i walutowej oraz zapowiedziano koordynację wzajemnej polityki na rzecz budowy unii politycznej. Wiosną 1970 r. powołano grupę ekspertów pod kierownictwem premiera Luksemburga P. Wernera do opracowania planu realizacji współpracy politycznej. Plan Wernera nie został zaakceptowany, a powołanie nowej struktury - Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP) stawało się faktem. 30 czerwca 1970 r. złożone zostały wnioski o przyjęcie do Wspólnot Europejskich Wielkiej Brytanii, Danii, Norwegii (nie przystąpiła) i Irlandii (północne rozszerzenie). Korzyściami „poszerzenia” Wspólnot była neutralizacja Wielkiej Brytanii jako odrębnego ośrodka sił politycznych oraz podniesienie znaczenia rozszerzonej wspólnoty w odniesieniu m.in. do USA i Japonii. Ostatecznie Francja zgodziła się na przystąpienie Wielkiej Brytanii, a jej polityka odniosła sukces. Francja zablokowała integrację federalistyczną kierując ją w stronę konfederalizmu i jednocześnie współpracy międzyrządowej.

Lata 70-te kończyły się dla Wspólnot Europejskich powołaniem 13 marca 1979 r. Europejskiego Systemu Walutowego i przeprowadzeniem od 7 do 10 czerwca tego roku pierwszych bezpośrednich wyborów do Parlamentu Europejskiego. W 1981 r. do Wspólnot dołączyła Grecja. Z początkiem 1986 r. nastąpiło południowe rozszerzenie - przystąpienie Hiszpanii i Portugalii. W lutym 1986 r. przyjęto Jednolity Akt Europejski, który wprowadzał istotne zmiany do Traktatów Rzymskich. Wprowadzono zmiany w strukturze instytucjonalnej i funkcjonalnej współpracy państw członkowskich, szczególnie zaś wzmocnienie współpracy politycznej w ramach EWP. 7 lutego 1992 r. w Maastricht podpisano Traktat o Unii Europejskiej. W życie wszedł dopiero 1 listopada 1993r. od 1 stycznia 1995 r. nowymi członkami UE są: Finlandia, Austria i Szwecja (Norwegia mimo złożonego wniosku nie została jej członkiem - negatywny wynik referendum). Obecnie UE liczy 15 państw członkowskich.

  1. Unia Europejska - traktat z Maastricht i jego znaczenie.

Traktat o Unii Europejskiej podpisano 7 lutego 1992 r. w Maastricht. W życie wszedł 1 listopada 1993 r. zwolennicy Traktatu uważali, iż był on koniecznym etapem przemiany i dalszego rozwoju Wspólnot Europejskich. Traktat potwierdza gospodarczą, polityczną i socjalną równość wszystkich państw członkowskich, kładąc duży nacisk na kształtowanie systemu wzajemnej pomocy. Poczynania Wspólnoty w polityce zagranicz. i w stwarzaniu wspólnego bezpieczeństwa (przez zastąpienie Europejskiej Współpracy Politycznej systemem Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa) otrzymały osobowość prawną. Traktat jest też pierwszym krokiem na rzecz budowania wewnętrznego bezpieczeństwa Wspólnot Europejskich. Do tzw. spraw wspólnego interesu zaliczono: politykę azylową i imigracyjną, kontrolę zewnętrznych granic Wspólnot, zwalczanie międzynarodowej przestępczości, zwalczanie narkomanii i handlu narkotykami, współpracę w sprawach karnych i cywilnych. Dla realizacji tych celów zakłada się ścisłą współpracę władz policyjnych i celnych państw członkowskich. Powołano już EUROPOL - Stanowisko Koordynacji Policji. Traktat przynosi nowe prawa dla obywateli Wspólnot (wspólne europejskie prawo w wyborach komunalnych, wspólne prawo wyborcze do Parlamentu Europejskiego, wspólne prawo petycji do tego Parlamentu). Wzmacnia on też prawa obywateli do: powszechnego i zawodowego kształcenia, ochrony pracy i zdrowia, ochrony konsumenta. Traktat z Maastricht zmniejsza poza tym deficyt demokratyczny we Wspólnotach Europejskich. Wzmocnione zostały prawa Parlamentu Europejskiego. Utworzono Komisję Pośrednictwa między Radą Ministrów a Parlamentem. Powołano Komitet Regionów zapewniając większy wpływ regionalnym i lokalnym gremiom na decyzje Wspólnot. Traktat uznaje i popiera europejskie uzgodnienia taryfowe. Zakłada, że związki pracodawców i związki zawodowe będą miały wpływ na rozwiązywanie problemów socjalnych i pracowniczych. Traktat o UE zakłada silną wspólną walutę - ECU, wyrażającą się w utworzeniu najpóźniej do 1 stycznia 1999 r. Europejskiej Unii Walutowej.

  1. Europa Środkowa I Europa Środkowo-Wschodnia - Pojęcie I Rola W Stosunkach Międzyna.

Subregion kontynentu europejskiego. Jego granice nie są jednoznacznie określone. Wiąże się to z brakiem kryterium pozwalającego wyczerpująco scharakteryzować i odróżnić tę część Europy od innych subregionów. Geograficznie ujmowano obszar E.Ś. liniami biegnącymi od Kanału La Manche (Cieśnina Kaletańska) do M. Adriatyckiego oraz od krańców południowego Bałtyku do M. Czarnego. Jej granice północne określałoby M. Północne i Bałtyckie, a południową pasma górskie Alp i Bałkanu. Kryterium geostrategiczne oparte o tworzenie w okresie- zimnej wojny programy bezpieczeństwa i rozbrojenia w wariantach minimalnych zawsze zaliczały do E.Ś. istniejące wówczas dwa państwa niemieckie (RFN, NRD), Polskę i Czechosłowację, a w wariantach rozszerzonych także Belgię, Holandię, Luksemburg, Danię oraz Węgry. Na konferencji rozbrojeniowej w Wiedniu (1973) przyjęto z kolei, że kraje E.Ś. to: Belgia, Holandia, Luksemburg, RFN, NRD, Polska i Czechosłowacja. Stosując inne kryteria, np. kulturowe, a zwłaszcza kryterium języka, zaliczano do subregionu E.Ś. państwa niemieckiej strefy językowej, a więc RFN, NRD, Szwajcarię i Austrię oraz kraje grupy języków zachodniosłowiańskich-Polskę i Czechosłowację. Kryterium akcentujące zróżnicowanie i rozdrobnienie narodowe E.Ś. pozwalało natomiast uznać za nią część kontynentu europejskiego rozciągającą się od Bałtyku na północy do Adriatyku, M. Egejskiego i Czarnego na południu, a więc przestrzeń leżącą pomiędzy zwartym etnicznie obszarem niemieckim na zachodzie a rosyjskim na wschodzie.

E.Ś. jako subregion charakteryzuje duża różnorodność polityczna, ekonomiczna i kulturalna, a jednocześnie duże tradycje współżycia. Trwający w latach 1947-1989 konflikt na linii Wschód - Zachód nie sprzyjał polityczno- gospodarczemu i kulturalnemu wyodrębnieniu się E.Ś. Jej obszar uległ podziałowi, a rozdzielone części należały do przeciwstawnych ugrupowań politycznych. Dopiero przemiany lat 1989-1991 stworzyły warunki do ponownego odrodzenia się subregionu. Wyrazem tego były nowe koncepcje i formy współpracy państw E.Ś. Sytuację komplikuje jednak fakt systematycznego rozszerzania się struktur euroatlantyckich i zachodnioeuropejskich na wschód. Doprowadziło to do ponownego podziału geostrategicznego E.Ś. Zachodnia jej część całkowicie włączona została do Europy Zachodniej (była NRD i Austria), a tempo wzrostu jej rozwoju (NRD) oraz poziom cywilizacyjny (Austria) powoduje, iż staje się w zasadzie Europą Zachodnią. Natomiast wyraźnie wyodrębniła się Europa Środkowo- Wschodnia (Czechy, Polska, Węgry, Słowacja), które wyraźnie różnią się od Europy Wschodniej, lecz w znacznym stopniu ustępują cywilizacyjnie Europie Zachodniej.

  1. Zagadnienie europeizacji europy.

Koncepcja zjednoczonej Europy objawiła się już wielokrotnie w historii teorii i praktyki stosunków międzynarodowych. Jej namiastką była średniowieczna Europa „rodziny chrześcijańskiej”. Myśl ta przewijała się w planach tworzonych przy powoływaniu Ligi Narodów. Również w okresie po zakończeniu II wojny światowej i w czasach wielopłaszczyznowego rozbicia jedności Europy idea przywrócenia jej rangi zawartego i w pewnym sensie niezależnego obszaru stosunków międzynarodowych powróciła w koncepcjach gen.Ch. de Gaull'a. Brak obiektywnych warunków do realizacji planu kontynentalno-politycznej jedności Europy ujmowanej od Atlantyku do Uralu spowodował fiasko tych zamysłów. W zamian następował rozwój koncepcji subregionalnych. Sprzyjające warunki do odzyskania przez Europę przynależnej jej pozycji w układzie globalnym oraz przezwyciężenia istniejących sprzeczności i podziałów pojawiły się dopiero w połowie lat 80-tych. Szczególna role, zwłaszcza w początkowym okresie, odegrały tu zmiany w polityce zagranicznej Związku Radzieckiego, bez których nie można byłoby zrealizować późniejszych zadań. Dopiero wtedy można było realizować nowy model stosunków w regionie. Celem procesu określanego „europeizacją” Europy jest więc: przywrócenie regionowi niezależności politycznej; podniesienie znaczenia Europy na arenie międzynarodowej; zapobieżenie niebezpieczeństwu wojny nuklearnej w Europie; podniesienia rangi gospodarczej regionu i dobrobytu jego mieszkańców; sprostanie wyzwaniom ekonomicznym, które niesie rozwój nowych centrów gospodarki światowej, np. strefy Pacyfiku; przywrócenie znaczenia wartościom kultury europejskiej i ochrona jej tożsamości cywilizacyjnej; powstrzymanie zagrożeń ekologicznych; wprowadzenie demokratycznych struktur w układ stosunków wewnątrzeuropejskich. Realizacja jedności europejskiej jest zadaniem trudnym, gdyż oprócz silnych przesłanek pozytywnych istnieją również poważne przeszkody. Część z nich ma charakter historyczny, a inne stworzył długotrwały podział na bloki. Nowe problemy pojawiły się w wyniku rozpadu dotychczasowych struktur terytorialno-politycznych i ekonomicznych oraz wprowadzenia nowych mechanizmów w obrocie międzynarodowym: *bariera suwerenności, wiążąca się z rozbieżnościami w ujmowaniu jej przez różne grupy państw, a nawet poszczególne kraje; *spory terytorialne, które uzewnętrzniły się w ostatnim okresie na dawnych obszarach „politycznego” Wschodu; *rozbudzenie nacjonalizmów, które to zjawisko występuje w całej Europie, lecz najgroźniejsze skutki niesie dla obszarów Europy Środkowej i Wschodniej; *struktury subregionalne, istniejące już wcześniej i obecnie tworzone; *powrót do polityki imperialnej, którą okresowo próbują prowadzić władze Rosji.

Poważne przeszkody w tworzeniu jedności europejskiej niosą tez ze sobą kwestie ekonomiczne, których specyfika polega na tym, że nie można ich rozwiązać w krótkim okresie. Sygnalizowane są też problemy wynikające z różnic kulturowych, religijnych, edukacyjnych itp. W tak skomplikowanym układzie proces „europeizacji” Europy nie będzie przebiegał bezkonfliktowo.

AZJA W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH.

    1. Kwestie pokoju i bezpieczeństwa w regionie.

Wraz z wycofaniem się wojsk amerykańskich i ich sojuszników z Azji Południowo-Wschodniej na początku lat 70-tych USA wzmogły swoja „obecność” oraz wyścig zbrojeń w rejonie Oceanu Indyjskiego. Dlatego zagadnienie odprężenia i bezpieczeństwa zbiorowego stało się aktualne także w strefie azjatyckiej, zwłaszcza w świetle gróźb amerykańskich, ponawianych przy okazji kolejnych kryzysów naftowych i wydarzeń rewolucyjnych na Środkowym Wschodzie.

W 1974 na polecenie sekretarza generalnego ONZ opublikowany został raport ekspertów (Indii, Iranu i Szwecji), który wskazywał wzrost działań okrętów wojennych wielkich mocarstw na O.Indyjskim, rozbudowę baz wojennych oraz wykorzystywanie do celów wojskowych portów i lotnisk. W tymże roku wiele państw azjatyckich i strefy O.Indyj. zgłosiło protesty przeciwko budowie amerykańskiej bazy wojennej na wyspie Diego Garcia w archipelagu Czagos. Na tym tle 25 Zjazd KPZR podejmując propozycje L.Breżniewa wysunął zadanie zapewnienia bezpieczeństwa Azji poprzez wspólne wysiłki państw tego kontynentu. Postulat ten był zgodny z rezolucjami ONZ w sprawie traktowania O.I. jako strefy pokoju oraz uchwałami ruchu krajów niezaangażowanych. Odpowiadał też zmienionej sytuacji w państwach indochińskich, które chciały po 1975r. odgrywać samodzielną rolę międzynarodową. Oznaczał jednocześnie potępienie pretensji terytorialnych Pekinu wobec państw azjatyckich.

Z omówionych względów Pekin stał się głównym przeciwnikiem takiej koncepcji. Irytowało go umocnienie się pozycji Wietnamu po 1975 i podpisanie w 1978 radziecko-wietnamskiego traktatu o przyjaźni i wzajemnej współpracy. W celu wywołania zamieszania w gospodarce Wietnamu wezwał mniejszość chińską do wyjazdu a następnie posłużył się tym pretekstem do dania „nauczki” temu krajowi, prowadząc w 1979 miesięczną wojnę przeciwko. Idea bezpieczeństwa zbiorowego w tym rejonie pozostaje nadal problemem otwartym.

  1. Spory terytorialne, polityczne, gospodarcze, etniczne i religijne w Azji.

Problem zjednoczenia Korei

W sierpniu 1945 północna część Korei do 38 równoleżnika została wyzwolona przez wojska radzieckie.

Zarysowały się dwie linie problemu zjednoczenia Korei. Linia reprezentowana przez ZSRR zmierzała do zjednoczenia kraju na nowych zasadach ludowodemokratycznych, podczas gdy linia amerykańska wyrażała tendencję zjednoczenia na ustrojowych zasadach burżuazyjnych. USA wzniosły kwestię koreańską na porządek dzienny moskiewskiej sesji Rady Ministrów Spraw Zagranicznych w grudniu 1945, proponując ustanowienie jednolitej administracji wojskowej jako rozwiązania przejściowego na drodze do utworzenia administracji cywilnej pod protektoratem czterech mocarstw (USA, Chin, Anglii i ZSRR). Nie udało im się przeprowadzić tego wniosku i musiały zgodzić się na radziecką propozycję utworzenia tymczasowego rządu koreańskiego. W rezultacie rozwijał się proces podziału Korei i przeciwstawianie sobie jej dwóch części. W 1948 została proklamowana Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna ze stolicą w Phenianie oraz Republika Koreańska ze stolicą w Seulu Na mocy tajnego układu USA zaczęły zbroić Koreę Południową i utworzyły w niej swoje bazy wojskowe. obie strony zawarły traktat o pomocy wzajemnej i obronie. Li Syng-Man przygotował zjednoczenie Korei siłą, a wraz ze wzrostem jego armii mnożyły się prowokacje na linii 38 równoleżnika. Wojska północno-koreańskie przekroczyły 38 równoleżnik i uprzedziły uderzenia z południa. Waszyngton postanowił wziąć udział w wojnie dużymi siłami. Wojna koreańska trwała do 1953 roku. Przez pierwsze dwa lata front ulegał daleko idącym przesunięciom, później zaś ustabilizował się i towarzyszyły mu rokowania rozejmowe. Wojna zaostrzyła bardzo „zimną wojnę”, zagroziła światu nową wojną światową i użyciem broni jądrowej, doprowadziła do skrajnego pogorszenia stosunków między Wschodem a Zachodem, a także wpłynęła poważnie na zakłócenie funkcjonowania ONZ. trwały dwa lata. Rozejm zawarty w 1953 ustalił przerwanie działań wojennych, linię demarkacyjną w pobliżu 38 równoleżnika oraz strefę zdemilitaryzowaną.

Konflikty Indochińskie: 1945 premier Wietnamu proklamował niepodległość Wietnamu. Ta deklaracja zrywała stosunki z Francją i uchylała jej przywileje. Tymczasem Francja już od początku 1945 rozpoczęła przygotowania do powrotu do Indochin, postanowiono odbudować administrację francuską. We wrześniu w południowej części In. wkroczyły wojska brytyjskie, pomogły one Francuzom zainstalować się i zlikwidować administrację DRW(Demokratycznej Republiki Wietnamu). W części północnej władza należała do DRW. Francja wymogła na rządzie układ w którym Chiny uznały jej suwerenność nad całymi Indochinami, w zamian za co zrzekła się swoich koncesji w Chinach i poczyniła udogodnienia dla Chińczyków zamiesz. Indochiny. Francja uznała niepodległą Republikę Wietnamu jako część Federacji Indochińskiej i Unii Francuskiej, DRW zgodziła się na zluzowanie oddziałów chińskich przez francuskie wojsko. Niezgodnie z konwencją Fran. Utworzyli na południu tzw. Autonomiczna Republikę Kochinchiny. W 1946 rozpoczęły się działania wojenne. Po 1950 armia DRW przejęła inicjatywę, ale dopiero klęska Fran. 1954 przyniosła koniec wojny. Francja zobowiązała się wycofać swoje wojska z Indochin, DRW uznała na razie Państwo Wietnamskie i odwrotnie, ale poprzez powszechne wybory. Nadzór miał nad tym MKNiK. Jednak pod naciskiem USA obalono cesarza i ograniczono działania MKNiK.1964 USA rozpoczęły bombardowania tego państwa i zwiększyły bezpośredni udział na południu. Okrutna wojna przyniosła USA klęskę. W Paryżu 1973 podpisano układ o zakończeniu wojny i przywrócenia pokoju w Wietnamie. Naród Wietnamski doprowadził do zjednoczenia kraju i powstała Socjalistyczna Republika Wietnamu .Zwycięstwo Wietnamskie umożliwiło demokratyzacje Laosu i Kambodży.

Konflikty na subkontynencie indyjskim: wypływały z negatywnego stosunku ChRL i Pakistanu do Indii. Chińsko-indyjski konflikt graniczny- 1962 Chińczycy zajęli 14 tys.km2 po stronie indyjskiej i okupują go po dziś dzień. Niejednokrotnie dochodziło do starć zbrojnych na tej granicy a Pekin wysuwa roszczenia do innych obszarów indyjskich. Antyindyjski kurs polityki ChRL wynika z obaw, że Indie mogą zahamować realizacje planów hegemonistycznych w Azji.

Stosunki indyjsko-pakistanckie- sprawa Kaszmiru. Wybuchała od 1947 kiedy przyłączono tę prowincje do Indii i zapowiedziano plebiscyt, podczas gdy Pakistan ogłosił, że „nie uznaje aneksji Kaszmiru”. Stworzony stan Dżammu i Kaszmiru został objęty z administracją indyjską. Pakistan nie chciał się z tym pogodzić ze względu na dużą liczbę żyjących tam muzułmanów i przeszkadzał zbrojnie nowej administracji. Sprawa została przekazana ONZ i nastąpiło zawieszenie broni i ustalono linie zawieszenia broni. W 1965 wybuchła nowa woj. pakistancko-indyjska o pustynie Rann of Kutch. Dzięki mediacjom podpisano Deklaracje Taszkencką a większość częsć pustyni przyznano Indiom. W 1971 wybuchła 3 wojna. Stosunki między Pakistanem a Bangladeszem zostały znormalizowane w 1974, Pakistan został osłabiony.

  1. Geneza i przebieg konfliktów izraelsko-arabskich.

Geneza konfliktu izraelsko-arabskiego związana jest z genezą państwa Izrael. Jego rodowód jest dużym stopniu sztuczny, gdyż nie powstało na obszarze ojczystym, lecz podbitym, a większość ludności żydowskiej znalazła się poza tym obszarem. Syjoniści szukali na przełomie XIX i XX poparcia aby skolonizować Palestynę przy pomocy Żydów wysiedlonych z Europy. Brytyjski minister spraw zagranicznych złożył deklarację popierającą uznanie Palestyny jako „narodowej siedziby ludności żydowskiej”. Arabowie odrzucili tą deklarację jak i żydowską kolonizację Palestyny zaczął powstawać ruch narodowowyzwoleńczy. 1947 ONZ uchwaliło podział Palestyny. Państwo żydowskie miało objąć 14,1 tys.km2 obszaru, państwo arabskie-11,7 tys. km 2. Strefa Jerozolimy otrzymała status autonomiczny. W 1948 wygasł mandat brytyjski i natychmiast proklamowano państwo Izrael.

Dużo wcześniej syjoniści przygotowali bojówki, które rozpoczęły masakrę ludności arabskiej. W jej obronie wystąpiły państwa arabskie i w ten sposób wybuchła wojna palestyńska. Zakończyła się rozejmem między Egiptem a Izraelem, przyłączyły się do niego Jordania, Liban, Syria. W rezultacie wojny Izrael zwiększył swój obszar o 7 tys. km2 . Egipt zajął strefę Gazy, a Transjordania resztę Palestyny i Jerozolimy przyjmując nazwę Jordanii. Powstał problem uchodźców palestyńskich, którzy osiedlili się w państwach sąsiednich i w Izraelu nastąpił spadek ludności arabskiej. Wszystko to stworzyło podłoże trwałego konfliktu izraelsko-palestyńskiego. W 1955 Izrael dokonał ataku zbrojnego na rejon Gazy, a rok później zaatakował Egipt. Druga wojna izraelsko-arabska (wojna sueska) skończyła się klęska dla Izraela. Spowodowane to było groźba ze strony ZSRR, a statki izraelskie nie mogły przepływać przez kanał sueski. W 1967 Izrael rozpoczął 3 sześciodniową wojnę przeciwko ZRA, Syrii i Jordanii. Głównie chodziło o obalenie Nassera. Nie udało się tego osiągnąć a Izrael dokonał nowych podbojów. Okupywał większość Półwyspu Synajskiego, strefę Gazy, zachodni brzeg Jordanu , arabską cześć Jerozolimy, wzgórza Golan rejon Szarm el-Szeik nad zatoką Akaba. Obszar ten liczył 63tys. km2.1 mln Palestyńczyków wysiedlono ze stron rodzinnych a ich dobra skonfiskowano. Czwarta wojna izraelsko-arabska wybuchła w 1973. Egiptowi udało się wyzwolić cześć Kanału Sueskiego. Powstały porozumienia trójstronne (USA, Egipt, Izrael) z 1978oraz egipsko-izraelskiego. Układy te nie stworzyły podstaw sprawiedliwego i trwałego rozwiązania konfliktu izraelsko-arabskiego.

Problem palestyński.

Powstał przez agresywność i rasizm syjonistów izraelskich. Zaostrzały go kolejne podboje Izraela, kolonizacja Palestyny oraz lekceważenie przez niego rezolucji organów ONZ. W latach 1948-1967 władze izraelskie zagarnęły 125 tys. ha. Ziemi palestyńskich. Na zaanektowanych obszarach Izrael utworzył 44 zmilitaryzowane kolonie. W 1979 rozpoczęto eksprioprację beduinów z Negew , aby na ich ziemiach zbudować trzy bazy lotnicze. Pod byle pretekstem burzone były domy Palestyńczyków. Podjęto judaizację arabskiej części Jerozolimy oraz innych miast palestyńskich. Na konferencji szefów państw arabskich w Rabacie uznano OWP (Organizacja Wyzwolenia Palestyny) za jedyne przedstawicielstwo narodu palestyńskiego. W 1974 Arafat oświadczył w Zgromadzeniu Ogólnym tej organizacji że OWP pragnie stworzyć w Palestynie sprawiedliwe, demokratyczne i postępowe państwo. ONZ potwierdziła prawo Palestyńczyków do powrotu na swoją ziemię ojczystą i prawo do niepodległości. Palestyńska Rada Narodowa potwierdziła prawo OWP do prowadzenia wszelkich negocjacji pokojowych, a w dwa miesiące później jej przedstawiciele spotkali się w Pradze z delegatami Komunistycznej Partii Izraela. W 1979 EWG opowiadała się za „pełnym poszanowaniem i wcieleniem w życie praw narodu palestyńskiego, w tym prawa do własnej ojczyzny”. Powodem uznania były obawy o komplikacje naftowe oraz docenianie problemu palestyńskiego dla trwałej stabilizacji stosunków na B.W. Stany Zjednoczone zajęły odmienne stanowisko.

  1. Bliskowschodni proces pokojowy.

Świat arabski był od dawna zróżnicowany pod względem społecznym, ekonomicznym, politycznym, obyczajowym, a nawet religijnym. 1.kongres jedności arabskiej odbył się w Jerozolimie 13 grudnia 1931. Wysunął on hasło jedności wszystkich krajów arabskich od Półwyspu Arabskiego do Maroka i wypowiedział się za zwalczaniem wszystkiego co mogło nieść rozdrobnienie tej całości. 2 kongres zorganizowali studenci arabscy w Europie. Odbył się w Brukseli. Poczucie jedności opierali na rodzinie, języku, kulturze, historii i widzeniu wspólnych interesów. Przewidywali utworzenie federacji państw arabskich, która miałaby zapewnić ich bezpieczeństwo i uchronić je przed uciskiem imperialistycznym. W rezultacie II wojny światowej wzrosła świadomość narodowa Arabów i rozwinął się ruch na rzecz jedności Arabskiej. W październiku odbyła się konferencja rządów arabskich, w rezultacie której postanowiono utworzyć Ligę Państw Arabskich, aby utrwalić, popierać i ukierunkować różnorodne więzi między krajami arabskimi, jak również bronić ich niezależności i suwerenności we wszystkich dziedzinach. Pakt Ligi Państw Arabskich został podpisany w Kairze 1945 przez szefów 7 państw arabskich (aż zwiększyła się do 19). A później uchwalono Kartę Arabskiej Solidarności, która uzupełniła Pakt LPA i zmierza do poprawy stosunków między państwami.

AFRYKA NA ARENIE MIĘDZYNARODOWEJ.

  1. Charakterystyka geopolityczna regionu.

Afryka jest olbrzymim kontynentem. Posiada 30,3 mln km2 lodów ziemi i 12% ludności świata. Powierzchnia Afryki stanowi jedną piąta ziemi i jest drugim do co wielkości kontynentem świata, o najszybciej wzrastającej ludności. Obecnie liczy on 650 mln ludzi. Afryka jest kontynentem najmniej ustabilizowanym. Wynika to z zacofania gospodarczego, braku kadr, niedorozwoju oświaty, służby zdrowia, dużego zadłużenia i ogromnego analfabetyzmu - w niektórych krajach dochodzi on do 80-90%.

  1. Kwestie pokoju i bezpieczeństwa w Afryce.

W Afryce były kolonie angielski, francuskie, portugalskie, belgijskie, hiszpańskie. Wszystkie imperia kolonialne przestały istnieć, lecz skutki podziałów i panowania kolonialnego odczuwane są do dziś. Co jakiś czas świat alarmowany jest drastycznymi konfliktami wewnętrznymi w którymś z państw afrykańskich. Wojny domowe w Somalii, Rwandzie, Burundi, Mozambiku, Angoli, Sudanie - to tylko niektóre z najgłośniejszych dramatów rozgrywających się w ostatnich latach.

  1. Sytuacja ekonomiczna na kontynencie afrykańskim.

Afryka jest wielkim kontynentem, lecz najmniej zurbanizowanym i ustabilizowanym politycznie i gospodarczo. Bardzo złożona jest sytuacja gospodarcza Afryki. Na kontynencie działa Afrykańska Komisja Gospodarcza ONZ (ECA). To ona patronowała powstaniu związków gospodarczych między państwami subregionów Afryki: 13 państw subregionu wschodnioafrykańskiego, 6 państw północno i środkowoafrykańskich, 14 - zachodnioafrykańskich. Duża grupa państw posiada status stowarzyszenia EWG. Afrykę ponadto nęka wielkie, liczące 285 mld dolarów zadłużenie, nieurodzaje i susza. Pomoc zachodnia jest niewystarczająca i niewłaściwie ukierunkowana. Ciężkim brzemię państw afrykańskich są wysokie wydatki wojskowe. Pogłębiają one nędze i zwiększają zacofanie. Na dodatek w Afryce występuje największy wskaźnik zgonów, zwłaszcza dzieci, powstałych na skutek głodu.

  1. Problemy cywilizacyjne Afryki.

Największe problemy Afryka to przede wszystkim głód, susza, brak kadry nauczycielskie, bo ponad 90% ludności Afryki nie umie czytać ani pisać. Poza tym występuje tam brak stabilizacji władzy państwowej. Do dnia dzisiejszego występują tam zamieszki związane ze zdobyciem miejsc w parlamencie. Do tego dochodzi jeszcze bardzo duży procent ludzi, którzy żyją w korupcji. Jak dotąd Afryka nie posiada stabilnej gospodarki, która mogła by wyżywić ludność Afryki. Występuje tam również zacofanie pod względem ekonomicznym - związane z produkcją żywności, ubrań itp.

  1. Procesy integracyjne ich efekty.

W Afryce można było spotkać idee panafrykanizmu propagującego geograficzną, ekonomiczną i kulturową wspólnotę Afryki. Panafrykanizm nie był kierunkiem ideowo jednolitym.

W kwietniu 1958 roku odbyła się Akrze I konferencja 7 niepodległych państw Afryki, w której wzięły udział: Etiopia, Liberia, Maroko, Egipt, Sudan, Tunezja, Ghana. Powołała ona do życia „Grupę Afrykańską ONZ”.

W kwietniu 1960 roku w Addis-Abebie odbyła się II konferencja Niepodległych Państw Afrykańskich a 25 maja 1963 roku 39 państw podpisało Kartę Organizację Jedności Afrykańskiej. Obecnie członkami OJA są wszystkie państwa afrykańskie oraz od 1982 roku Demokratyczna Republika Sahary - na jej czele stoi ruch wyzwoleńczy Polisario. Na znak protestu na to przyjęcie Maroko wystąpiło z OJA.

Celami jej są:

OJA jest organizacją regionalną , stanowiącą cześć sytemu bezpieczeństwa ONZ.

AMERYKA ŁACIŃSKA JAKO REGION MIĘDZYNARODOWY.

    1. Charakterystyka geopolityczna regionu.

Ameryka Łacińska posiada takie wyznaczniki regionu jak:

- więź: geograficzna i historyczna; wspólnota etniczna i językowa; kulturowo-cywilizacyjna; wysoki poziom instytucjonalizacji stosunków; świadomość i poczucie tożsamości regionalnej; cechy ekonomiczne i społeczne, decydujące o jej odrębnym miejscu i charakterze zarówno wśród państw Trzeciego Świata, jak i krajów uprzemysłowionych.

Na podstawie kryterium geograficzno-gospodarczego Organizacja Państw Amerykańskich została wyodrębniona w systemie ONZ jako organizacja regionalna. Przy wyborze niestałych członków Rady Bezpieczeństwa Ameryka Łacińska jest traktowana jako odrębny region. Jest tak postrzegana również na podstawie kryterium geograficzno-gospodarczego, o czym świadczy fakt powołania Komisji Ekonomicznej ONZ dla Ameryki Łacińskiej (CEPAL).

  1. Rozwój stosunków międzynarodowych w Ameryce Łacińskiej- etapy.

W.Dobrzycki wyodrębnia w historycznym rozwoju stosunków międzynarodowych w Ameryce Łacińskiej kilka etapów:

Okres kształtowania się państw latynoamerykańskich (1810-1840)- Klasyczne formy zarządzania kolonialnego ustąpiły niepodległym jednostkom państwowym wyłonionym w rezultacie długotrwałych walk wyzwoleńczych. Próbowano utworzyć regionalny ład polityczny na podstawie jedności hiszpanoamerykańskiej.

Tą koncepcję opracował Simon Bolivar, najważniejsze założenia:

Obok tendencji unifikacyjnych w tym okresie zaznaczyły się również działania odśrodkowe, dezintegracyjne, hamujące wypracowywanie jednolitego systemu hiszpanoamerykańskiego. Pojawiło się zjawisko caudillismo oznaczające jednoosobowe, autorytarne przywództwo do dziś obecne w A.Ł. Istotną cecha tego okresu były również pierwsze przejawy zainteresowania Stanów Zjednoczonych młodymi republikami latynoamerykańskimi, wyrażonego w dwutorowych działaniach: solidarności z nowo wyzwolonymi państwami przy równoczesnych próbach ekspansji. Najpełniejszy wyraz znalazła ta polityka w orędziu do Kongresu wygłoszonym przez prezydenta USA Jamesa Monroe, które później zyskało miano doktryny i stało się zasadą polityki zagranicznej S.Z. Doktryna Monroego miała być podstawą dominacji S.Z. na półkuli zachodniej.

Okres umacniania niepodległości przez kraje regionu i dominacji mocarstw europejskich (1840-1880) W regionie umocniła się pozycja Anglii i Francji, które zastąpiły Hiszpanię. Na uwagę zasługują doktryny sformułowane w tym okresie, stanowiące wkład myśli latynoamerykańskiej w budowę ładu prawno-międzynarodowego regionu:

Zahamowano ekspansję S.Z. w regionie po ogłoszeniu doktryny Monroego.

Okres dominacji systemu panamerykańskiego (1880-1930) Inwestycje USA w A.Ł. wzrosły pięciokrotnie w latach 1897-1914, szczególnie po podpisaniu traktatu o Kanale Panamskim. Intensywniejszemu zaangażowaniu gospodarczemu USA w regionie towarzyszyło wypracowanie nowego kierunku w polityce wobec południowych sąsiadów .Aby zapobiec realnej groźbie zbrojnej interwencji mocarstw europejskich w regionie celem wymuszenia spłaty długów, prezydent Roosevelt ogłosił w orędziu do Kongresu że USA będą prewencyjnie ingerować w wewnętrzne sprawy swych sąsiadów z południa, aby nie dopuścić do uzależnienia ich od Europy i osłabienia wpływów USA. Polega ona na użyciu środków finansowych dla wzmocnienia polityki. Wymienione wyżej posunięcia stanowiły elementy koncepcji panamerykanizmu, będącej wyrazem solidarności republik kontynentu ameryk. USA przystąpiły do przekształcenia A.Ł. w zwartą strefę swoich wpływów, odchodząc od współpracy wielostronnej na rzecz jednostronnej interwencji. Wpływy USA w regionie wzrosły po podpisaniu w 1901 traktatu na mocy którego główni rywale USA w regionie -Brytyjczycy, zrzekli się z roszczeń do współkontrolowania Przesmyku Panamskiego. W sferze politycznej bolivarowska idea jedności hispanoamerykańskiej została zastąpiona tezą o jedności państw regionu pod przywództwem S.Zjednoczonych.

Okres panamerykanizmu zmodyfikowanego (międzyamerykańskiego)(1930-1960) W tym okresie państwom latynoamerykańskim udało się wprowadzić do systemu międzyamerykańskiego wiele zasad regulujących stosunki z USA na najbardziej równoprawnych podstawach:1) powstał system pokojowego rozwiązywania sporów sformalizowany w trakcie o zapobieganiu konfliktom między państwami amerykańskimi, traktat GONDRA; 2) podpisano ogólny traktat arbitrażowy; 3)uznano zasady nieinterwencji; 4)przyjęto deklarację solidarności obejmującą zasadę nielegalności ściągania długów siłą i nieuznawania wyników podbojów terytorialnych

Podpisano Traktat o Pomocy Wzajemnej. Strategię USA wobec A.Ł. zaczęły określać cele i wymogi polityki globalnej, zwłaszcza antykomunizm. Uchwalono deklarację waszyngtońska potwierdzająca wolę „wspólnej obrony półkuli zachodniej przeciwko agresywnej działalności międzynarodowego komunizmu.

Restrukturyzacja ładu politycznego w Ameryce Ł. (od połowy lat 60)

a)podpisano Traktat o Zakazie Broni Nuklearnych w A.Ł., nad którym czuwała org.OPANAL

b) kryzys OPA i spadek jej znaczenia, związany z wykluczeniem Kuby z szeregu organizacji pod naciskiem USA i zgoda na interwencje zbrojną sił międzyamerykańskich w Dominikanie

c) poparcie przez USA W.Brytanii przeciwko Argentynie uświadomiło Latynosom dwuznaczność USA; d) pogorszenie stos.międz. w wyniku globalnej polityki zagranicznej USA doprowadziły do regresu w stosunkach z regionem. ;e) w 70-tach A.Ł pogrążyła się w głębokim kryzysie :strukturalnym i koniunkturalnym; f) 80-tach przechodzono z rządów wojskowych do cywilnych i demokratyzacja sys. politycznych.

  1. S .Zjednoczone a A. Łacińska

Największe znaczenie miała rewolucja kubańska. Kuba była uzależniona od USA. Poprawka Platta narzucona Kubie ograniczyła jej suwerenność prawno-międzynarodową i polityczną. Traktat kubańsko-amerykański zobowiązał wyspę do włączenia do swej konstytucji zapisu:” Rząd Kuby udziela S.Z. prawa interwencji celem zachowania niepodległości Kuby”. Kuba musiała też się zgodzić na zainstalowanie woskowej bazy amerykańskiej w zatoce Guantanamo., co sprzyjało nieskrępowanemu opanowaniu gospodarki Kuby przez Kapitał amerykański. Sytuacja zmieniła się w 1959 gdy na Kubie władzę objął rząd Fidela Castro. USA zerwały stosunki dyplomatyczne z Kubą. Przyczyną było przeprowadzenie reformy rolnej, godzących w Amerykanów oraz sprawa bazy wojskowej zajmowanej przez Amer. USA nałożyło całkowite embargo na handel z wyspą i przygotowano tajny plan obalenia rządu. Przedsięwzięcie się nie powiodło. Na Kubie rozpoczęto budowę ustroju socjalistycznego przy współpracy z ZSRR, gdzie rozmieścili swoje wyrzutnie rakietowe. W kierownictwie USA wywołało to gwałtowną debatę na temat kroków jakie należy podjąć w tej sytuacji. Ostatecznie A. Powstrzymali się od agresji na Kubę w zamian za usunięcie radzieckich rakiet z wyspy. Wykluczono Kubę z org. OPA. J.F.Kennedy zaproponował 10-punktowy program rozwoju społeczno-gospodarczego A.Ł. w formie inwestycji prywatnego kapitału amerykańskiego tzw. „Sojusz dla Postępu”. Jednak nie był konsekwentnie realizowany, ponieważ faktycznym celem była izolacja Kuby na kontynencie i utrzymanie A.Ł. w ramach sys. Kapitalistycznego i w zależności od USA. Kolejny kryzys przypadł na okres prezydentury R.Reagana, który wszczął kampanię izolacji Kuby w regionie.

Szczególne znaczenie dla sytuacji w regionie miały wydarzenia w Nikaragui.. Ruch powstańczy walczył przeciwko amerykańskiej okupacji tego kraju trwającej 25 lat. Po wycofaniu się z Nikaragiu Amerykanie nadal decydowali o polityce tego państwa pozostawiając na miejscu zaufanego przywódcę, rządy dynastii Somozów i wspierały ją do 1977. W momencie objęcia władzy przez Cartera w USA wstrzymano pomoc dla N. Za permanentne łamanie praw człowieka. Później USA rozpoczął finansowanie zbrojnego ruchu oporu w N. Zapoczątkowało to 10-letnią wojnę domową.

  1. Spory i konflikty w A. Łacińskiej

Konflikt w Salwadorze i Gwatemali- to konflikt społeczny między dyktatorskimi rządami a masami ludowymi. W Salwadorze powstał sojusz oligarchii i wojska, rządzacy krajem przez wiele dziesiątków lat. Postępująca w szybkim tempie koncentracja ziemi w rękach oligarchii pociągnęła za sobą rugowanie gruntów chłopskich. Nędza bezrolnych chłopów i bezrobocie wśród robotników to główne przyczyny wzrostu nastrojów rewolucyjnych. Pierwsze krwawo stłumione powstanie chłopskie wybuchło w Salwadorze w 1932. W latach 60 walka polityczna weszła w nową fazę: ukształtowały się masowe organizacje ludowe i zbrojne ugrupowania partyzanckie. Wyniki wyborów w latach 70 zostały sfałszowane, co dowiodło, ze elity rządzące nie dopuszczą do demokratycznych reform. Przełomowym wydarzeniem było zjednoczenie się lewicowo-demokratycznych organizacji politycznych i organizacji partyzanckich. Powstał Front Demokratyczno-Rewolucyjny i jego zbrojne ramię- Front Wyzwolenia Narodowego . Rewolucja salwadorska wyrażała interesy klasy robotniczej, chłopów i warstw średnich. Celem są reformy strukturalne i stworzenie demokratycznego państwa. Podjęto„ofensywę generalną” która miała przerodzić się w masowe powstanie przeciwko rządzącym, jednak nie doszło do tego. Rozpoczęła się12 -letnia wojna domowa.

Dopiero 1992 roku podpisano porozumienie między rządem a zbrojną partyzantką kończąc 12-letnią wojnę domową.

W latach 80 narastał kryzys w stosunkach amerykańsko- panamskich, którego przyczyną była zbrojna interwencja USA w Panamie. Źródła konfliktu tkwiły w przeszłości Panamy. Rywalizację zagranicznych kapitałów o budowę kanału transprzesmykowego wygrały Stany zjednoczone, prowokując oderwanie się od Kolumbii jej prowincji Panamy i ogłoszenie przez nią niepodległości. Treść podpisanej konwencji o Kanale Panamskim była przedmiotem sporu między obu państwami przez lata. Na jej mocy S.Z. otrzymały prawo do wiecznego użytkowania i ochrony strefy o szerokości 10 mil wzdłuż kanału. Już od momentu podpisania traktatu Panama prowadził rewizję porozumień i dążyła do przywrócenia jej suwerenności. Dlatego też już w 1964 roku Panama zerwała stosunki z USA i zażądała zmianę traktatu. Rozmowy trwały 3 lata, ale nowych umów nie przyjęto ponieważ w Panamie do władzy doszedł Torrijos który dążył do odzyskania przez Panamę suwerenności nad kanałem i strefą. W 1977 doszło do podpisania przez Cartera i Torrijosa Traktatu Panamskiego, który anulował inne umowy. Panama przejęła jurysdykcję nad strefą kanału i przekazała S.Z. prawo do użytkowania terytorium niezbędnego do funkcjonowania i obrony kanału przy zachowaniu suwerenności Panamy na całym tym obszarze. Jednak w momencie objęcia władzy w USA przez Reagana a w Panamie przez Noriega konflikt ten po raz kolejny pojawił się . Noriega oskarżony o handel narkotykami został skazany a w P. władzę przejął Balladeres. Co pozwoliło na przywrócenie dobrych kontaktów z USA. .

  1. Procesy integracji i współpracy na półkuli zachodniej.

W latach 90 nastąpił okres przyspieszonej integracji na kontynencie amerykańskim. Powstały ugrupowania integracyjne:

  1. Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (CACM). 5 państw A.Ś. podpisały traktat o wolnym handlu i współpracy gospodarczej.

  2. Wspólnota Karaibska (CARICOM). To kontynuacja CARIFTY , celem tej org. Było doprowadzenie do integracji gospodarczej państw w basenie Morza Karaibskiego

  3. Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne. Powstało z przekształcenia LAFTY. Podpisane przez Argentynę, Brazylię, Meksyk, Paragwaj, Peru i Urugwaj.

  4. Pakt Andyjski. Powstał aby zacieśnić współpracę małych i średnich państw z deficytem w handlu zagranicznym w ramach LAFA. W praktyce oznaczało to utworzenie w łonie LAFTA uprzywilejowanej strefy handlu.(Chile, Ekwador, Kolumbia, Peru, Wenezuela)

  5. Grupa Dorzecza La Platy powstała w odpowiedzi na powstanie Grupy Andyjskiej (Argentyna, Boliwia, Brazylia, Paragwaj i Urugwaj).

  6. MERCOSUR Wspólny Rynek Południa, podpisały to Argentyna, Brazylia, Paragwaj i Urugwaj . Cel to utworzenie strefy wolnego handlu.

  7. NAFTA trójstronny Układ o Wolnym Handlu w Amer. Pół. Zawarty między USA, Kanadą i Meksykiem

Te przedsięwzięcia integracyjne zmierzają do zrealizowania tzw. „Inicjatywy dla Ameryk” Buscha z 1990, zakładają powstanie wolnego rynku obejmującego całą zachodnia półkulę. Ma on stanowić silną przeciwwagę dla integrującej się Europy i Azji Wschodniej.

1


Wyszukiwarka