Temat zajęć: Analiza i ocena ryzyka zawodowego

oraz techniki jego redukcji

Wymagania prawne dotyczące oceny ryzyka zawodowego

Do najważniejszych wymagań prawnych w zakresie oceny ryzyka zawodowego można zaliczyć m.in.:

Dyrektywa Ramowa Nr 89/391/EEC o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy, która zawiera zapis o obowiązku oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz zalecenie wykorzystania tej oceny przy podejmowaniu działań dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników;

Dyrektywa Nr 92/104/EEC o wprowadzeniu minimalnych wymagań w zakresie poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników odkrywkowego i podziemnego przemysłu wydobywczego, która zawiera zapis, że zagrożenia, na które narażeni są pracownicy w miejscu pracy muszą być zidentyfikowane i ocenione;

Konwencja MOP Nr 176 dotycząca bezpieczeństwa i zdrowia w kopalniach, która zawiera zapis o obowiązku wyeliminowania ryzyka, kontrolowania ryzyka u źródła i minimalizowania ryzyka dostępnymi środkami;

Kodeks pracy wprowadzający zapis o obowiązku informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami;

Prawo geologiczne i górnicze wprowadzające zapis o obowiązku unikania ryzyka, oceny ryzyka, którego nie można uniknąć oraz zapobiegania ryzyku u źródła;

Polska Norma PN-N-18002:2000. Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego, która dostarcza ogólnych zasad do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, charakteryzując m.in. cele oceny, zasady przeprowadzenia oceny, przebieg oceny, przykładowe metody oceny,

Polska Norma PN-EN-1050:1999. Maszyny. Bezpieczeństwo. Zasady oceny ryzyka, która dostarcza wytycznych w zakresie dokonywania oceny ryzyka związanego z użytkowaniem maszyn, charakteryzując m.in. metody identyfikacji zagrożeń, szacowania ryzyka o oceny ryzyka oraz rodzaje dokumentacji niezbędnej do weryfikacji procesu oceny ryzyka

Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 2 września 1997r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy wprowadzające w zakres działania służby bhp obowiązek dokonywania oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz bieżące informowanie o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych wraz z wnioskami zmierzającymi do usunięcia tych zagrożeń;

Ustawa z dn. 27 czerwca 1997r. o służbie medycyny pracy zwiększająca zakres działania służby medycyny pracy o obowiązek rozpoznawania i oceny ryzyka zawodowego w środowisku pracy oraz informowanie pracodawców i pracujących o możliwości wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych będących jego następstwem;

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dn. 28 maja 1996r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bhp

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SOCJALNEJ z dnia 26 września 1997r. (ze zmianami w 2002r.) w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

DZIAŁ IV, ROZDZIAŁ 1

39.1. Pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe, występujące przy określonych pracach, oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 2 marca 2007r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

§ 39a.3. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać w szczególności:

1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:

a) stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,

b) wykonywanych zadań,

c) występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy,

d) stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,

e) osób pracujących na tym stanowisku,

2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

3) datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny.

KODEKS PRACY - art. 226

Pracodawca jest zobowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Ryzyko

to możliwość pojawienia się strat dóbr szczególnie chronionych w wyniku zdarzeń niepożądanych, które mogą powstać w rozpatrywanym fragmencie systemu człowiek - technika - środowisko w określonym przedziale czasu. Przyjmując, że dobrem szczególnie chronionym jest życie i zdrowie człowieka, definicja ta wiąże pojęcie zagrożenia bezpieczeństwa z pojęciem ryzyka poprzez kategorię ekonomiczną, jaką jest pojęcie straty.

W procesie pracy ryzyko dotyczy bezpieczeństwa, zdrowia i środowiska. Dla potrzeb oceny ryzyka zawodowego decydujące znaczenie ze względu na wielkość ekspozycji i czas wystąpienia skutków mają dwie kategorie ryzyka, tj. ryzyko zagrożenia bezpieczeństwa i ryzyko narażenia zdrowia.

Ryzyko zawodowe (Rozporządzenie MP i PS)

jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń, powiązanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

Zarządzenie ryzykiem jest integralną częścią zarządzania bezpieczeństwem pracy (bezpieczeństwem zawodowym) oraz integralną częścią zarządzania bezpieczeństwem mieszkania, miasta, aglomeracji lub regionu oraz metodą realizacji programu bezpieczeństwa wynikającego z przyjętej polityki bezpieczeństwa.

Zarządzanie ryzykiem jest procesem charakteryzującym się obiegiem cyklicznym, w którym spełnione są założone lub narzucone kryteria akceptacji ryzyka.

Zarządzanie ryzykiem jest dynamicznym procesem podejmowania decyzji umożliwiających ciągłe obniżanie poziomu ryzyka.

Do najważniejszych etapów cyklu zarządzania ryzykiem zalicza się:

-analizę ryzyka zagrożeń i narażeń oraz skutków ich aktywności,

-ocenę ryzyka,

-redukcję ryzyka,

-aktualizację ocen i ciągłą kontrolę ryzyka,

-informowanie (ostrzeganie) o stanie i wielkości ryzyka

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO

Ocena ryzyka oznacza przetworzenie informacji o zagrożeniach i narażeniach w celu porównania ocenianego poziomu ryzyka z kryteriami akceptacji ryzyka i określenia kolejności działań redukujących ryzyko. Ocena ryzyka jest procesem, który ma dać odpowiedź na pytanie: jaki zakres ocenianego ryzyka może być zaakceptowany.

Można wyróżnić następujące etapy oceny ryzyka:

• określenie kryteriów oceny ryzyka,

• oszacowanie wielkości ryzyka, czyli dokonanie analizy potencjału zagrożeń i narażeń na stanowisku pracy zgodnie z przyjętymi kryteriami oceny ryzyka,

• porównanie wielkości ryzyka z przyjętymi kryteriami akceptacji ryzyka,

• ustalenie wskaźników ocen ryzyka i kolejności działań redukujących ryzyko.

Główne cele oceny ryzyka zawodowego:

• Sprawdzenie czy występujące na stanowiskach pracy zagrożenia zostały zidentyfikowane i czy jest znane związane z nimi ryzyko zawodowe

• Wykazanie, zarówno pracownikom i/lub ich przedstawicielom, jak i organom nadzoru i kontroli, że przeprowadzono analizę zagrożeń i zastosowano właściwe środki ochronne

• Dokonanie odpowiedniego wyboru wyposażenia stanowisk pracy, materiałów oraz organizacji pracy

• Ustalenie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego

W jakich sytuacjach przeprowadza się ocenę ryzyka zawodowego?

• przy tworzeniu nowych stanowisk pracy,

• przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy,

• po zmianie obowiązujących wymagań, odnoszących się do ocenianych stanowisk pracy,

• po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochronnych

Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka zawodowego:

• pracodawca,

• pracownicy wyznaczeniu przez pracodawcę (w tym osoby kierujące pracownikami) lub/i eksperci spoza organizacji.

Osoby oceniające ryzyko zawodowe powinny:

• znać i rozumieć zasady oceny,

• posiadać wiedzę niezbędną do identyfikowania zagrożeń na ocenianych stanowiskach,

• umieć ocenić szkodliwe następstwa występujących zagrożeń

Procedura realizacyjna oceny ryzyka składa się z następujących etapów:

1. Podjęcie decyzji o potrzebie wykonania oceny ryzyka.

2. Powołanie zespołu do wykonania oceny ryzyka.

3. Wybór metody oceny ryzyka zawodowego.

4. Przeszkolenie zespołu oceniającego.

5. Ustalenie wykazu stanowisk podlegających ocenie.

6. Identyfikacja zagrożeń i ich różnicowanie.

7. Szacowanie ryzyka.

8. Ustalenie poziomu akceptacji ryzyka.

9. Informowanie pracowników o wielkości ryzyka.

REDUKCJA RYZYKA ZAWODOWEGO

Redukcja ryzyka oznacza dobór metod i środków służących zmniejszeniu potencjału ryzyka oraz ich zastosowanie zgodnie z zasadą minimalizacji ryzyka. Redukcja ryzyka jest procesem, który ma dać odpowiedź na pytanie: w jaki sposób zaakceptowany zakres ryzyka może być osiągnięty w świetle warunków technicznych, organizacyjnych i społecznych.

Można wyróżnić następujące etapy redukcji ryzyka:

• ustalenie środków redukcji ryzyka obejmujących działania techniczne, organizacyjne, medyczne i kadrowe możliwe do zastosowania na stanowisku pracy,

• wybór środków redukcji ryzyka z preferencją środków przeznaczonych na eliminację zagrożeń i narażeń, a dopiero w następnej kolejności na ograniczenie ich skutków,

• zastosowanie w praktyce wybranych środków redukcji ryzyka.

Unikanie ryzyka polega na:

• odstąpieniu od rynkowej technologii lub operacji,

• zastąpieniu technologii ryzykownej technologią bezpieczniejszą,

• zastąpieniu operacji ryzykownej operacją bezpieczniejszą lub o mniejszym ryzyku,

• zastąpieniu stosowanego sprzętu i materiałów, sprzętem i materiałami bezpieczniejszymi lub stwarzającymi mniejsze ryzyko.

Obniżenie ryzyka polega na:

• całkowitym wyeliminowaniu zagrożeń i narażeń (w pierwszej kolejności),

• odsunięciu człowieka od strefy niebezpiecznej (np. od źródła energii),

• skróceniu czasu przebywania człowieka w strefie niebezpiecznej,

• odizolowaniu zagrożeń i narażeń od człowieka, środki ochrony zbiorowej,

• zastosowaniu środków ochrony indywidualnej (jako ostateczność).

METODY OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO /taksonomia ocen/

Podział metod oceny ryzyka ze względu na stosowane modele i precyzję oceny

Metody ilościowe i jakościowe oceny ryzyka

FTA - metoda analizy drzewa błędów

ETA - metoda analizy drzewa zdarzeń

HAZOP - studium zagrożeń i zdolności operacyjnych

WI - analiza co-jeśli WHAT-IF

PHA - wstępna analiza zagrożeń

FMEA - analiza rodzaju błędu i skutków

CL - analiza list kontrolnych

OARU - model procesowy ryzyka straty

JSA - analiza bezpieczeństwa pracy

RR - metody sondażowo-jakościowe

Metoda klasyczna - macierz ryzyka PN-N-18002

RS - Risk Score

Metoda Politechniki Śląskiej - ocena ryzyka czynności pracy i czasu ich trwania

METODA DRZEWA BŁĘDÓW FTA - Fault Tree Analysis

Metoda drzewa błędów jest stosowana głównie do analizy ryzyka dla procesów i obiektów stwarzających duże zagrożenie zarówno dla pracowników jak i środowiska naturalnego. Koncepcję na której opiera się modelowanie za pomocą drzewa błędów jest traktowanie danego zdarzenia niepomyślnego jako wyniku ciągu zdarzeń pośrednich i badanie przyczyn zaistnienia zdarzenia niepomyślnego (np. wypadku, tąpnięcia itp., włączając w to zdarzenia początkowe-inicjujące). Drzewo błędów jest graficznym obrazem logiki struktur zdarzeń niepomyślnych zachodzących w systemie i prowadzących do wypadku lub innego krytycznego stanu systemu.

Drzewo błędów zawiera jedno zdarzenie centralne, umieszczone na szczycie (zdarzenie szczytowe) i rozbudowuje się w dół prezentując kombinację zdarzeń na niższych poziomach drzewa, które mogą doprowadzić do zdarzenia szczytowego.

Drzewo błędów konstruuje się przy użyciu symboli reprezentujących zdarzenia oraz symboli oznaczających typ operacji logicznych wiążących zdarzenia proste w zdarzenia złożone.

Ocena ryzyka według Polskiej Normy PN-N-18002

oraz wymagań Państwowej Inspekcji Pracy

Zaleca się, aby do oceny ryzyka zawodowego były wykorzystywane informacje dotyczące:

• lokalizacji stanowiska pracy i/lub realizowanych na nim zadań,

• osób pracujących na stanowisku, ze szczególnym uwzględnieniem tych osób dla których przyjmuje się inne, szczególne kryteria takich np. jak kobiety w ciąży, młodociani, osoby niepełnosprawne,

• stosowanych środków pracy, materiałów i wykonywanych operacji technologicznych,

• wykonywanych czynności oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez pracujące na stanowisku osoby,

• wymagań przepisów prawnych i norm, odnoszących się do analizowanego stanowiska,

• zagrożeń, które już zostały zidentyfikowane, i ich źródeł,

• możliwych skutków występujących zagrożeń,

• stosowanych środków ochronnych,

• wypadków przy pracy, zdarzeń potencjalnie wypadkowych, chorób zawodowych oraz innych związanych z warunkami pracy, a także awarii.

Na etapie identyfikacji przydatna jest przede wszystkim dotychczasowa wiedza na temat zagrożeń występujących na analizowanym stanowisku.

Oszacowanie ryzyka zawodowego związanego z poszczególnymi zagrożeniami zidentyfikowanymi na stanowiskach pracy polega na ustaleniu:

• prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń,

• ciężkości szkodliwych następstw tych zagrożeń.

Do zalecanych sposobów należy oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej

Tabela 1

Ciężkość następstw Prawdopodobieństwo	Mała	Średnia	Duża
Mało prawdopodobne	małe 1	małe 1	średnie 2
Prawdopodobne	małe 1	średnie 2	duże 3
Wysoce prawdopodobne	średnie 2	duże 3	duże 3

Do oszacowania ryzyka zawodowego zgodnie z Tabelą 1 ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia i prawdopodobieństwo ich wystąpienia można określić stosując niżej wymienione wskazówki:

• do następstw o małej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy; suto czasowe pogorszenia stanu zdrowia, takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp.

• do następstw o średniej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z okresami absencji; są to np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego (np. zapalenie ścięgna) itp.,

• do następstw o dużej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć; są to np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma itp.,

• do mało prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika,

• do prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika,

• do wysoce prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika.

Tam, gdzie jest to możliwe, zaleca się oszacować ryzyko zawodowe na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie. Ogólne zasady oszacowania ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie przedstawiono w Tabeli 2

Wartość wielkości charakteryzującej narażenie (P)	Oszacowanie ryzyka zawodowego
P > Pmax	Duże
Pmax ≥ P > 0,5 Pmax	Średnie
P ≤ 0,5 Pmax	Małe
Pmax - wartość dopuszczalna wielkości charakteryzującej narażenie, ustalana na ogół na podstawie obowiązujących przepisów (NDS, NDN). W przypadku braku ustalonych wymagań przy jej ustalaniu można wykorzystać opinie ekspertów i/lub wziąć pod uwagę opinie pracowników

Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka zawodowego są wymagania odpowiednich przepisów praw­nych i innych dokumentów normatywnych.

Ogólne zasady wyznaczenia dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące działań wynikających z oceny tego ryzyka w skali trójstopniowej przedstawia Tabela 3.

Oszacowanie ryzyka zawodowego	Dopuszczalność ryzyka zawodowego	Niezbędne działania
Duże	niedopuszczalne	Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jej zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast (np. przez zastosowanie środków ochrony). Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego
Średnie	dopuszczalne	Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
Małe			Konieczne jest zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje co najwyżej na tym samym poziomie.

Wyniki oceny ryzyka zawodowego stanowią podstawę planowania działań korygujących i zapobiegawczych na stanowiskach pracy. Ogólne zalecenia dotyczące tych działań podano w Tabeli 3 (dla ryzyka zawodowego oszacowanego w skali trójstopniowej).

Przy planowaniu i podejmowaniu działań korygujących lub zapobiegawczych w celu eliminacji lub ograniczenia zagrożeń i związanego z nimi ryzyka zawodowego, zaleca się stosować środki ochronne w następującej kolejności:

• środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenia u źródła;

• środki ochrony zbiorowej;

• środki organizacyjne i proceduralne (procedury lub instrukcje bezpiecznej pracy);

• środki ochrony indywidualnej.

Przed realizacją wynikającego z oceny ryzyka zawodowego planu działań korygujących i/lub zapobiegawczych zaleca się dokonać przeglądu tego planu w celu stwierdzenia:

• czy proponowane działania doprowadzą do wymaganego ograniczenia ryzyka zawodowego;

• czy w wyniku realizacji planu nie powstaną nowe zagrożenia;

• czy można wybrać inne, bardziej skuteczne działania;

• co sądzą pracownicy o potrzebie realizacji i skuteczności planowanych działań.

Po zrealizowaniu zaplanowanych działań należy przeprowadzić kolejną ocenę ryzyka zawodowego, umożliwiającą sprawdzenie ich skuteczności.

Projekt „Profesjonalny SIP - podnoszenie kwalifikacji Społecznych Inspektorów Pracy” jest realizowany przez Sekretariat Górnictwa i Energetyki NSZZ „Solidarność” w partnerstwie z Polskim Instytutem Biznesu oraz Polsko-Amerykańskim Stowarzyszeniem na rzecz Bezpieczeństwa i Higieny Pracy oraz Bezpieczeństwa Środowiskowego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Poddziałanie 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Projekt realizowany pod nadzorem Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach www.wup-katowice.pl

---