CZEŚĆ 1 - POĘCIA I KATEGORIE

PODSTAWOWE POJĘCIA W BADANIU ZMIANY

METAFORA ORGANICZNA: KLASYCZNE PODEJŚCIE DO ZMIANY SPOŁECZNEJ

Badania synchroniczne- przekrojowe; definiowane jako spojrzenie na społ. W bezruchu; statyka

Badania diachroniczne- sekwencyjne; spojrzenie na społ. W ruchu i skupienie się na zachodzących w nim zmian

Aparat pojęciowy używany zazwyczaj do analizy zmiany wywodzi się w całości przede wszystkim z modelu systemowego. Dopiero niedawno model ten napotkał alternatywe w postaci procesualnej wizji społ, podejścia morfogenetycznego

MODEL SYSTEMOWY I WYWODZĄCE SIĘ Z NIEGO POJĘCIE ZMIANY SPOŁECZNEJ

Pojęcie systemu oznacza złożoną całość, składającą się z wielu El. Poł. Wzajemnymi relacjami i oddzielonych od środowiska zewn. Wyraźną granicą.

Zmiana społ jest w zw z tym rozumiana jako zmiana zachodząca wewn syst bądź tez obejmująca go w całości. Jest to różnica między rozmaitymi następującymi po sobie stanami tego samego systemu.

Aby można było określić różnice, jednostka musi zachować minimum tożsamości- mimo zmiany w czasie.

Najprościej ujmując proces zmiany społ zawiera 3 el: różnicę; w różnych momentach czasu; między stanami tego samego systemu.

Typowa def: Przez zmianę społ rozumiem jakąkolwiek niecykliczną przemianę syst spol rozumianego jako całość ( Hawley)

System: podstawowe elementy; relacje między elementami; funkcje el w systemie jako całości, granice, podsystemy, środowisko

Możliwości zmiany systemu: zmiana składu, zmiana w strukturze, zmiana funkcji, zmiana granic, zmiana w relacjach podsystemów, zmiana w środowisku

Zmiana w systemie modyfikcja adaptacyjna

Zmiana systemu radykalna transformacja

WIĄZKI ZMIAN: ODEJŚCIE OD PROSTEJ WIZJI DYNAMIKI SPOŁECZNEJ

Proces społeczny sekwencja wzajemnie powiązanych zmian; każdy rodzaj ruchu, modyfikacji, transformacji, przemiany lub ewolucji.

Wielość zmian odnoszących się do tego samego systemu przyczynowo powiązanych ze sobą, co więcej zmiany te następują po sobie sekwencyjnie ( industrializacja, globalizacja)

Dwa z pośród procesów społecznych:

rozwój społeczny - jest kierunkowy (żaden ze stanów systemu nie powtarza się na kolejnym etapie), każdy późniejszy stan systemu przedstawia wyższy poziom wybranej cechy oraz procesy stymulują immanentne ( wewnętrzne) skłonności systemu

cykl społeczny - ruch okrężny, w którym każdy stan systemu pojawia się ponownie w odpowiednim momencie w przyszłości, będąc jednoczenie repliką tego, co się już zdarzyło w jakimś momencie w przeszłości, oraz fakt, iż ta powtarzalność , przybierająca postać falowania lub oscylacji, wynika z immanentnej skłonności systemu.

Postęp społeczny- poszerza on obiektywna i neutralną kategorię rozwoju poł o wymiar aksjologiczny, oceniający. Zasadniczo przez postęp rozumiemy: kierunkowy proces, który nieustannie przybliża system do preferowanego, korzystnego stanu lub do realizacji wizji społ idealnego, szczegółowo i całościowo opisywanych w licznych utopiach społ. Najczęściej idea postępu definiuje- zgodnie ze światopoglądem danego autora- jak powinno wyglądać społ.

MODEL ALTENRATYWNY: DYNAMICZNE POLE SPOŁECZNE

Na znaczeniu zdają się zyskiwać dwa trendy intelektualna: 1. Podkreślanie powszechnych dynamicznych właściwości rzeczywistości społecznej, to jest postrzeganie społ w ruchu (wizja procesualna), oraz 2. Odejście od traktowania społ jako obiektu, to jest de reifikacja rzeczywistości społ ( model pola)

Dla socjologii oznaczało to tyle, że nie może on postrzegać społ jako nieruchomego stanu, ale jako proces.

W tym wypadku, nie postrzegamy już społ jako sztywnego, twardego systemu, ale raczej jako miękkie pole relacji. Rzeczywistość społ jest interpersonalna, istnieje pomiędzy ludźmi, to sieć więzi, zależności, wymiany. Innymi słowy, jest to specyficzna tkanka łącząca ludzi razem. Pole interpersonalne pozostaje w ciągłym ruchu.

Kiedy przyjmie się taka perspektywą, najmniejszą, elementarną jednostką analizy socjologicznej staje się zdarzenie.

4 wymiary, aspekty pola: idealny, normatywny, interakcyjny i szans życiowych.

W zależności od tego co wchodzi w skład sieci relacji, wyróżniamy 4 rodzaje tkanek, które przenikają i scalają społ. Są to tkanki: idei, reguł, działań, interesów.

Uda nam się uchwycić faktyczną złożoność życia społ rozgrywającego się w polu społ- kulturowym, jeżeli zdamy sobie sprawę z 2 rzeczy: 1. Procesy zachodzące we wspomnianych 4 wymiarach nie rozgrywają się niezależnie od siebie. 2. Pole społ- kulturowe funkcjonuje na różnych poziomach złożoności: mikro, mezzo, makro.

W ramach modelu płynnego pola społ-kult, powstałego jako alternatywa dla zreifikowanej wizji systemu społ, prawomocność zachowują wprowadzone wcześniej podstawowe pojęcia dynamiki społecznej, choć w nieco zmodyfikowanym znaczeniu. A zatem:

Zmiana społeczna- różnica między stanami pola społ w czasie

Proces społeczny- sekwencja zdarzeń społecznych

Rozwój społeczny- zróżnicowanie, ekspansja, formowanie się pola społ w różnych wymiarach, wynikające z wewn właściwości

Postęp społeczny- każdy rodzaj rozwoju postrzegany jako korzystny z punktu widzenia jakiegoś stanowiska aksjologicznego

RÓŻNORODNOŚĆ PROCESÓW SPOŁECZNYCH: TYPOLOGIA

Typologia procesów społecznych- podstawowe cechy, kryteria:

Forma, skutki procesu, świadomość procesu społ wśród ludzi, siła napędowa procesu, poziom rzeczywistości społ na którym rozgrywa się proces, zakres czasowy

1. Forma procesu społecznego procesy mogą być kierunkowe i niekierunkowe.

Procesy kierunkowe są nieodwracalne i często kumulatywne. Jako przykłady- socjalizacja dziecka, rozrost miasta

Procesy kierunkowe mogą być stopniowe, narastające, lub linearne.

Procesy niekierunkowe (płynne) mogą być dwóch rodzajów. Niektóre całkowicie przypadkowe, chaotyczne, np. falowanie nastrojów w rewolucyjnym tłumie. Inne mają charakter oscylacyjny- można w nich wyodrębnić powtarzające się lub chociaż podobne wzory, a kolejne fazy są bądź identyczne, bądź przynajmniej jakościowo podobne do innych.

2.Skutki procesu społecznego niektóre procesy prowadzą do powstania zupełnie nowych warunków , stanów społ, struktur społ. Mają prawdziwie twórczy charakter. Wszystkie tego typu procesy można określić mianem morfogenezy. Np. mobilizacja ruchu społ, powstanie nowych grup

Trzeba je odróżnić od procesów zwykłej przemiany, które mają mniej istotne konsekwencje, nie prowadzą do powstania zasadniczych innowacji. Niektóre z nich nie tworzą w ogóle niczego nowego, rezultatem innych jest niewielka modyfikacja, reforma, zmiana kompozycji. Te pierwsze, zwane reprodukcją prostą nie powodują zmiany zastanych warunków. Znajdują się one w centrum uwagi szkoły strukturalno- funkcjonalnej, która interesuje się głównie warunkami koniecznymi do zachowania stabilności, porządku społ., np. kontrola społ

Podczas gdy reprodukcja prosta pozostawia wszystko w niezmienionym stanie, reprodukcja rozszerzona powoduje ilościowe wzbogacenie bez zasadniczych modyfikacji jakościowych. Dzieje się tak na przykład przy wzroście demograficznym, rozrastaniu się przedmieść, itp. I przeciwnie, ilościowe zubożenie, analogicznie bez zmiany jakościowej, można nazwać reprodukcją zawężoną. Dochodzi do niej, gdy wydaje się rezerwy finansowe, nie oszczędzając, gdy następuje tak zwany ujemny wzrost populacji czy niepohamowana eksploatacja zasobów naturalnych.

Kiedy obok ilościowych modyfikacji zachodzi jeszcze zasadnicza zmiana jakościowa, nie mówimy już o reprodukcji, ale o transformacji.

Transformacja odpowiada temu, co wcześniej nazywaliśmy zmianą systemu, reprodukcja zaś wskazuje najwyżej na zmianę w systemie.

3.społeczna świadomość procesów Wprowadzając do naszej typologii czynnik podmiotowy, możemy wyróżnić trzy dodatkowe rodzaje zmian. Te rozróżnienia krzyżują się.

a. procesy mogą być dostrzegane, przewidywane i planowane. Merton- jawne

b. procesy mogą być niedostrzegane, nieoczekiwane, nieplanowane. Merton- ukryte

c. ludzie mogą dostrzegać proces, przewidywać jego rozwój, planować określone skutki, jednocześnie całkowicie się w swoich obliczeniach myląc. Proces przebiega inaczej niż oczekiwali. Merton- proces bumerangowy.

4.umiejscowienie przyczynowości dotyczy to siły sprawczej, która za nimi stoi, czynników przyczynowych, wprawiających je w ruch. W pierwszym wypadku mówimy o procesie endogennym (procesy są immanentne, wewn), w drugim o procesie egzogennym (przyczyny są zewn) procesy endogenne rozwijają naturalny potencjał, skłonności i tendencje zawarte w zmieniającej się rzeczywistości. Procesy egzogenne mają charakter reaktywny, adaptacyjny; są odpowiedzią na naciski, bodźce i wyzwania pochodzące z zewnątrz.

Pośród niezliczonych wersji determinizmów społ, w których różne czynniki wskazywano jako kluczowe, można wyróżnić dwie podstawowe kategorie procesów. Pierwsza obejmuje procesy materialistyczne, powodowane przez twarde, ekonomiczne, biologiczne bodźce. Druga to procesy idealistyczne, gdzie niezależną rolę sprawczą przypisuje się ideologii, religii.

Żadne z nich nie jest już traktowany jako podstawowa przyczyna procesów społ. Współczesna socjologia w swojej naukowej formie zazwyczaj rezygnuje z poglądu o istnieniu dominującego czynnika zmiany społecznej.

Obecnie uznaje się , że za wszystkimi przyczynowymi siłami stoją ludzkie działania i tylko one.

Wyróżniamy działania spontaniczne, oddolne podejmowane z indywidualnych powodów, które nie maja nic wspólnego z procesami które faktycznie powodują i działania planowane, odgórne które są intencjonalne i zorientowane na pewne cele.

5.poziomy procesów społecznych: mikro, mezzo, makro

6.zakres czasowy procesów ogromna różnorodność czasowa.

ZMIENNE KOLEJE IDEI POSTĘPU

ZDEFINIOWANIE IDEI POSTĘPU

Pojęcie postępu ma sens jedynie w połączeniu z ideą transformacji (zmianą systemu a nie tylko w systemie). Dla przejrzystości i precyzji analizy można ją rozbić na kilka głównych składników: 1.pojęcie nieodwracalnego, liniowego czasu zapewniającego kontynuację przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Postęp to z definicji, pozytywnie wartościowana różnica między przeszłością a teraźniejszością ( postęp dokonany) lub między teraźniejszością a przyszłością ( postęp przewidywany). 2. Pojęcie kierunkowego ruchu, w którym żadna z faz się nie powtarza, a każda z nich bardziej niż jakakolwiek wcześniejsza zbliża się do ostatecznego stanu końcowego. 3. Idea kumulatywnego procesu, który dokonuje się bądź stopniowe, krok po kroku, bądź na drodze rewolucji poprzez okresowe skoki jakościowe, 4. Dające się wyróżnić typowe konieczne stadia, przez które przechodzi proces. 5.naciski na endogenne przyczyny procesu, które rozumie się jako autodynamiczne lub rozwijające naturalny potencjał zawarty w społ podlegającym zmianie. 6. Postrzeganie procesu jako nieuchronnego, koniecznego, nie da się go zatrzymać ani odwrócić. 7. Pojęcie poprawy, rozwoju, to jest ocenienie każdej kolejnej fazy procesu jako relatywnie lepszej od poprzedniej, aż do ostatniej, końcowej fazy, która ma doprowadzić do całkowitej realizacji preferowanych wartości, takich jak szczęście, dostatek, wolność.

Stało się jasne, że postęp w jednej dziedzinie odbywa się często kosztem regresu w innej.

Jako fragmentaryczne, częściowe kryteria postępu wyróżniliśmy: zbawienie, wiedzę, wspólnotę, wolność, emancypację, panowanie nad naturą, sprawiedliwość, równość, dostatek, możliwość wyboru, powszechnie dostępne szanse życiowe.

MECHANIZM POSTĘPU

Musimy pamiętać o trzech sprawach: 1. Siłach napędowych ( lub podmiocie) postępu. 2. Musimy mieć na uwadze formę lub kształt procesu. 3. Musimy prześledzić powodujący postęp sposób działania systemu społ.

Mówiąc o podmiocie postępu możemy wyróżnić trzy następujące po sobie etapy w historii myśli społ. Pierwsi myśliciele umieszczali siłe sprawczą postępu w świecie nadprzyrodzonym. Późniejsi zajęli odmienne stanowisko i umieścili podmiot sprawczy w ludzkim świecie. Wreszcie nowocześni myśliciele za twórców postępu uznają najczęściej pomioty ludzkie ( indywidualne i zbiorowe).

Kiedy rozważamy zagadnienie podmiotu, podstawowym problemem staje się różnica między wizją postępu , autodynamicznego i aktywistycznego. Postęp autodynamiczny zakłada pozaludzki podmiot, postęp dzieje się. Postęp aktywistyczny skupia się na ludziach i działaniach, postęp jest osiągany.

Na wiele różnych sposobów można również postrzegać formę czy kształt procesu. Jednym z wymiarów trajektorii postępu jest jej równość, gładkość. Niektórzy autorzy traktują postęp jako stopniowy ruch ku lepszym stanom społ.

Istnieje jednak inny, alternatywny obraz postępu jako procesu nieregularnego, przebiegającego poprzez nagłe przyspieszenia oraz zahamowania.

Wreszcie, jeżeli weźmiemy pod uwagę wytwarzający postęp sposób działania systemu społ, pojawiają się kolejne dwie przeciwstawne wizje. Pierwsza z nich, ponownie charakterystyczna dla wczesnych ewolucjonistów, podkreśla pokojowe, harmonijne rozwijanie postępowego potencjału. Druga skupia się na wewnętrznych napięciach, sprzecznościach i konfliktach, których przezwyciężenie popycha system w kierunku postępu.

ALTERNATYWNE POJĘCIE POSTĘPU

Kiedy podmiotowość nazwać postępową? Jakie cechy są szczególnie istotne?

1.Kreatywne, autonomiczne i samoświadome jednostki. 2. Bogate w opcje i elastyczne struktury. 3. Przyjazne warunki naturalne. 4. Zachowana ciągłość i szanowanie tradycji. 5. Optymistyczne nastawienie do przyszłości, umiejętność jej przewidywania i długofalowego planowania. Jest to typ idealny społ aktywnego, w którym może wytworzyć się postępowa podmiotowość.

Jaki jest modelus operandi podmiotowości zanurzonej w zbiorze warunków i oddziaływań zawartych w naszym typie idealnym? Wolność i autotranscendencja!

CZASOWY WYMIAR SPOŁECZEŃSTWA: CZAS SPOŁECZNY

CZAS JAKO WYMIAR ŻYCIA SPOŁECZNEGO

Wszystkie działania społ zawierają się w innych, szerszych działaniach. Nazywamy to osadzeniem w czasie.

CZAS JAKO ASPEKT ZMIANY SPOŁECZNEJ

W odniesieniu do zmiany społecznej czas przybiera dwojaka postać.

Może służyć za zewn skalę pomiaru zdarzeń i procesów, nadając ład ich chaotycznemu biegowi, co umożliwia lepszą orientację w świecie społ lub koordynację dział podejmowanych przez jednostkę. Jest to czas ilościowy mierzony przez tradycyjne urządzenia tj zegary i kalendarze

Czas jako wewn, immanentna, ontologiczna właściwość zdarzeń i procesów społ. Jest to czas jakościowy określany przez naturę samych procesów społ. dowolne procesy społ będą przejawiały różne właściwości czasowe:

a. mogą być z natury krótsze lub dłuższe

b. toczą się wolniej lub szybciej

c. mogę przebiegać w rytmicznych interwałach lub cechować się chaotycznością

d. dzielą się na części o różnych właściwościach substancjonalnych w związku z okolicznościami przyrodniczymi (np. dzień, noc) lub społ ( np. czas świecki i święty)

CZAS W ŚWIADOMOŚCI I KULTURZE

Kiedy mówimy o orientacji lub perspektywie czasowej, trzeba wyróżnić następujące aspekty:

Poziom świadomości czasu - obsesyjne zwracanie uwagi na czas, a obojętność

Horyzont czasowy- czas najbliższy, a odległy

Kształt lub forma czasu - cykliczna a linearna

Nacisk na przeszłość lub przyszłość- perspektywa czasowa społ jest w dużym stopniu zależna od struktury i funkcji gr.

Sposób pojmowania przyszłości - bierne wyczekiwanie( antycypacja i adaptacja), a aktywne tworzenie ( planowanie i kształtowanie)

Dominujące systemy wartości- zmiana, innowacja ( orientacja progresywistyczna), a podobieństwo i porządek ( orientacja konserwatywna)

Społecznie oczekiwane trwałości (merton) - normy społeczne które konstytuują główny czasowy składnik struktur społecznych i relacji międzyludzkich. Normy te zakorzenione w strukturze społ, określają trwałość określonych działań, długość istnienia grup i organizacji. Kadencje urzędników itd.

Każde odstąpienie od tych norm społ definiuje jako dewiację, c wywołuje negatywne sankcje społ.

FUNKCJE CZASU SPOŁECZNEGO

W. Moore wskazał na trzy funkcje, które wiążą się z 3 uniwersalnymi aspektami życia społecznego: synchronizacją równoczesnych działań, sekwencyjnością działań następujących po sobie oraz wyznaczaniem ich tempa w danej jednostce czasu.

Wychodząc od tej propozycji możemy stworzyć bardziej rozwiniętą typologię:

Synchronizacja działań - im bardziej działające jedn są od siebie zależne, tym bardziej konieczna staje się synchronizacja czasu

Koordynacja

Sekwencyjne uporządkowanie

Określanie terminów pewnych działań ( wyczucie czasu)

Pomiar okresu trwania różnych działań

Jakościowa alokacja czasu ( przeznaczenie określonego czasu na pewne typy czynności)

GŁÓWNE TRADYCYJE TEORETYCZNE W BADANIACH NAD CZASEM

Klasyczna socjologia czasu jest osiągnięciem E. Durkheima oraz przedstawicieli francuskiej szkoły: M. Maussa, H. Huberta, M. Halbwachsa, M. Graneta. Durkheimiści położyli duży nacisk na trzy nowe zagadnienia, które wyznaczały ich odrębne podejście do czasu, odziedziczone przez późniejszą socjologię: perspektywę socjologiczną, perspektywę racjonalną i perspektywę relatywistyczną.

Durkheim poszedł o krok dalej przenosząc problem czasu w dziedzinę społeczną. Czas jest dla niego faktem społecznym, zbiorową reprezentacją; wspólnym odbiciem czy emanacją zbiorowych doświadczeń oraz organizacji wspólnoty społ. D. uchwycił w ten sposób dialektykę czasu: czas wyraża rytm zbiorowych działań, ale także zwrotnie je reguluje.

Czas jest zrelatywizowany kulturowo i historycznie.

Durkheimiści rozszerzyli później ten relatywizm z porównywania społ na ich wewn konstytucję, części składowe. Stwierdzono, że rozmaite zbiorowości(plemiona, miasta, grupy wiekowe) żyją w różnych czasach.

Inny ważny wkład w teorię czasu pochodzi od P. Sorokina i R. Mertona . analizują to co nazywają „ czasem społeczno- kulturowym”, wiążąc go jeszcze bardziej z problematyką zmiany społecznej. Podkreślają jakościową i relatywistyczną naturę czasu. Nie jest on nigdy neutralną, ilościową skalą pomiaru zmian, ale raczej jest wyposażony w bogata treść i płynie różnie w różnych społ. Jak to ujmują autorzy: systemy czasowe różnią się w zależności od struktury społecznej. Wynika to z faktu, że punkty odniesienia służące do pomiaru czasu wybiera się spośród zdarzeń znaczących dla społ, a ich waga zależy od rozmaitych stylów życia oraz dominujących w danej wspólnocie czy społeczeństwie problemów. Traktują oni czas jako funkcjonalny wymóg zorganizowanego, skoordynowanego i zsynchronizowanego życia społecznego. Ma on społ pochodzenie i jest wyposażony w kulturową treść, a co za tym idzie oddziałuje z powrotem na społ, zwiększając i wzbogacając charakterystyczny dla niego rytm życia.

Ważny wkład podkreślający ogromną heterogeniczność jakościowego czasu społ pochodzi od G. Gurvitcha. Przedstawia on typologię ośmiu kategorii czasu, jakie można spotkać we współczesnym społ, np. stały stabilny czas tradycyjnych, opartych na pokrewieństwie wspólnot, czas rzeczywisty nowoczesnych technologii, czas cykliczny kościołów i sekt, czas wybuchowy rewolucyjnych ruchów.

Empirycznie zorientowaną socjologie czasu rozwija m.in. E. Zerubavel . Uważa on, iż porządek socjotemporalny jest fundamentalną i uniwersalną zasadą życia społecznego. Przejawia się on na poziomie obiektywnym i subiektywnym. Społ wytwarzają obiektywne, wspólnotowe czasowe układy odniesienia swojego funkcjonowania (harmonogramy, rozkłady jazdy), natomiast ludzie rozwijają standardowe orientacje czasowe, które są im niezbędne do orientowania się w życiu ich własnego społ. Każde zdarzenie społ czy zmiana społ ma swój własny odpowiedni profil czasowym będący kombinacją 4 cech czasu: 1.struktury następstwa 2. Okresu trwania 3. Umiejscowienia w szerszych sekwencjach 4. Powtarzalności bądź unikalności.

We współczesnym społ ważny jest podział na czas prywatny i publiczny.

MODALNOŚĆ TRADYCJI HISTORYCZNEJ

PROCESUALNA NATURA SPOŁECZEŃSTWA

Przeszłość społ nie zanika, a przynajmniej nie całkowicie. Dzieje się tak za sprawą dwóch mechanizmów przyczynowych. Jeden ma charakter materialny ( funkcjonuje dzięki trwaniu przedmiotów, artefaktów, ich rozmieszczeniu wynikającym z aktywności poprzednich pokoleń, wszystko to tworzy jednakże otoczenie dla działań podejmowanych w teraźniejszości; fizyczne istnienie przedmiotów), drugi ma charakter idealny/ psychologiczny ( funkcjonuje za sprawą ludzkiej zdolności do pamiętania i komunikacji. Przeszłość nie ginie ponieważ ludzie pamiętają jej fragmenty. 1.dzielenie się wspomnieniami 2. Archiwa historyczne)

Oba te mechanizmy oddziałują na siebie.

Można powiedzieć, że przeszłość istnieje w teraźniejszości w podwójnym sensie: obiektywnie, kiedy obiekty z przeszłości zachowały się w sposób materialny i subiektywnie, kiedy w świadomości członków społ pamiętane i rozważane są idee z przeszłości. Istnieje jednak jeszcze trzecie droga, która jest „wymyślona”. Przeszłość można sobie wyobrażać, może być jedynie wytworem naszej wyobraźni. Może to nastąpić w sposób nieświadomy, lub w sposób celowy, w postaci zamierzonej konstrukcji. Jest to przypadek skonstruowanej tradycji , którą można podzielić na 3 gr: 1. Symbolizującą i wyrażającą społeczną spójność wspólnot i narodów, 2. Legitymizującą status, instytucje, władzę, oraz 3. Socjalizującą do określonych norm w wartości i reguł zachowania.

Słynne twierdzenie Thomasa „jeżeli ludzie definiują sytuację jako rzeczywistą, to staje się ona syt rzeczywistą”.

POJĘCIE TRADYCJI

Przez tradycję w pierwszym, bardziej generalnym znaczeniu, będziemy rozumieć ogół obiektów, idei, które wywodzą się z przeszłości, ale są możliwe do odnalezienia w teraźniejszości, czyli te, które nie zostały zniszczone, uszkodzone lub zapomniane. Tradycja oznacza tu po prostu dziedzictwo, czyli wszystko, co faktycznie pozostało z przeszłości.

Przez tradycję w drugim, węższym ujęciu będziemy rozumieć tylko specjalnie wybrane fragmenty dziedzictwa, a mianowicie te, które nie tylko przetrwały i są obecne w teraźniejszości, ale również pozostają z nią w silnym, bliskim związku.

Kluczową sprawą dla zrozumienia tradycji jest zatem postawa, nastawienie współczesnych obiektów i idei z przeszłości.

„tradycje nie reprodukują się ani nie rozwijają samodzielnie. Jedynie żyjące, świadome, mające pragnienia istoty ludzki mogą je tworzyć, przywracać do życia i modyfikować” ( Shils). Tradycje są tworzone przez ludzi.

POWSTANIE I ZMIANA TRADYCJI

Do narodzin tradycji może dojść na dwa sposoby.

1. Ma charakter oddolny, odbywa się poprzez mechanizm emergencji. Jest to spontaniczny, nie intencjonalny, stopniowy proces, w którym biorą udział wielkiej masy ludzi.

2. Ma charakter odgórny, dokonuje się przez mechanizm narzucenia.

Zauważmy, że oba sposoby, w jakie pojawiają się tradycje, nie przesądzają o ich treści, szczególnie że to rozróżnienie istnieje niezależnie od innego,, a mianowicie od opozycji tradycji autentycznej, odwołującej się do realnie istniejącej przeszłości, oraz tradycji skonstruowanej, odnoszącej się do wymyślonej, zaprojektowanej przeszłości.

Ugruntowane już tradycje podlegają różnym zmianom. Jeden z kierunków ma charakter ilościowy, polega na zmianie liczby zwolenników. Drugi kierunek ma charakter jakościowy i polega na zmianie treści tradycji. Dodaje się do niej pewne idee, symbole, wartości, a inne odrzuca.

Dlaczego dochodzi do tych zmian? Odpowiedź leży częściowo w psychologicznych właściwościach ludzkiego umysłu, niespokojnego i sceptycznego, godnego nowości i oryginalności, wykazującego się kreatywnością i innowacyjnością, wyobraźnią i fantazją. Innym wyjaśnieniem zmiany może być fakt istnienia różnorodnych tradycji i nieuniknionych zderzeń między każdą z tradycji, a innymi, które z nią konkurują. Różnorodne tradycje mogą się również nawzajem wspierać.

FUNKCJE TRADYCJI

Funkcje tradycji:

1. Tradycja stanowi mądrość poprzednich pokoleń - tradycja jest pulą zasobów, idealnych i materialnych, z których ludzie mogą korzystać, podejmując działania w teraźniejszości, aby na podstawie przeszłości zbudować przyszłość. Ludzie nie mogą tworzyć swojego życia społ od podstaw, wymyślać wszystkiego od nowa. Tradycja dostarcza im budulca,

2. Zapewnienie legitymizacji istniejącym stylom życia, instytucjom, systemom przekonań i kodeksom. Często używa się stwierdzeń „ zawsze tak było” itp. Jeszcze inny rodzaj uzasadnienia głosi nieprzerwaną ciągłość niektórych współczesnych instytucji z przeszłością.

3. Dostarczanie przekonujących symboli tożsamości grupowej, umacnianie zakorzenienia i wzmacnianie pierwotnej lojalności wobec narodów, wspólnot, grup.

4. Pozwala uciec od skarg, niezadowolenia i frustracji współczesnym życiem. Jeżeli społ przeżywa kryzys, zastępczym źródłem dumy będzie dla niego tradycja szczęśliwej przeszłości.

Dysfunkcje tradycji:

1. Może stawać na przeszkodzie lub hamować kreatywność lub innowacyjność, dostarczając gotowych rozwiązań współczesnych problemów

2. Może wystąpić skłonność do hołdowania tradycyjnym stylom życia, metodom rządzenia, strategiom ekonomicznym, mimo radykalnej zmiany warunków historycznych.

3. Niektóre mogą być dysfunkcjonalne ze względu na przekazywane treści - militaryzm, imperializm, antysemityzm

4. Utrzymują się nie poprzez w pełni świadomy wybór, ale raczej na poziomie społecznej podświadomości, po prostu siłą przyzwyczajenia i inercji. Nie są one jakoś szczególnie kultywowane lub praktykowane, ale po prostu akceptowane jako wygodny, zwyczajowy tryb życia. We wszystkich społecznościach byłego bloku sowieckiego obserwuje się utrzymywanie się tych postaw długo po upadku systemu totalitarnego.

TRADYCJONALIZM I ANTYTRADYCJONALIZM

Jeżeli ideologie lub ogólny klimat opinii sprzyjają tradycji, mamy do czynienia z tradycjonalizmem; jeżeli odrzucają tradycję, nazwiemy je antytradycjonalizmem.

NOWOCZESNOŚĆ I CO DALEJ?

ZDEFINIOWANIE NOWOCZESNOŚCI

Nowoczesność można zdefiniować na dwa sposoby: historycznie i analitycznie.

Historyczne podejście odwołuje się do konkretnego czasu i miejsca; jest umiejscowiona w czasie i przestrzeni. Nowoczesność odnosi się do sposobów życia lub organizacji, które powstały w Europie od ok. XVII wieku i które później w mniejszym lub większym stopniu zyskały światowy zasięg. Większość historyków zgodziłaby się z tym, że nowoczesność powstała w następstwie wielkich rewolucji. Ewolucja amerykańska i francuska zbudowały polityczne i instytucjonalne ramy nowoczesności, rewolucja przemysłowa w Anglii stworzyła natomiast fundamenty ekonomiczne.

A.Comte wskazał kilka cech nowego porządku: 1.koncentrację siły roboczej w centrach miejskich, 2. Organizacją pracy zorientowaną na efektywność i zysk, 3.wykorzysanie odkryć naukowych i techniki w procesach produkcyjnych, 4.pojawienie się utajonych lub jawnych antagonizmów między pracodawcami i pracownikami, 5. Wzrost kontrastów i nierówności społecznych, 6. System ekonomiczny oparty na indywidualnej przedsiębiorczości i wolnej konkurencji.

Kilka modeli biegunowych zaproponowali klasycznie ewolucjoniści: opozycja społ militarnego i industrialnego H. Spencera, gemeinschaft i gesellschaft F. Toennisa, solidarność mechaniczna i organiczna E. Durkheima. Z kolei Marks i Engels zakreślili szeroko zakrojony i niezwykle wpływowy obraz nowoczesnego społ kapitalistycznego, nadając mu silnie ideologiczny i krytyczny odcień.

M. Weber- opozycja dwóch typów społ- społ. Tradycyjne(rolnicze) i społ kapitalistyczne

1. charakter własności

a. tradycyjne: powiązany z dziedziczonym statusem społ

b. Kapitalistyczne: prywatna własność wszystkich środków produkcji i ich koncentracja w rękach przedsiębiorców

• Mechanizacja pracy

1. Praktycznie nie istnieje

2. Produkcja przemysłowa oparta na mechanizacji pracy

3. Natura siły roboczej

1. Zasadniczo siła robocza nie jest wolna

2. Przemieszcza się swobodnie

4. Rynek

1. W dużym stopniu ograniczony

2. Handel na wolnym rynku nie ograniczony tradycyjnymi restrykcjami

5. Panujące prawa

1. Partykularystyczne

2. Stosowane uniwersalnie, przewidywalne prawo gwarantujące przewidywalność kontraktów i egzekwowanie praw

6. Dominujące motywacje

1. Koncentrują się wokół zaspokajania potrzeb na dotychczasowym poziomie.

2. Nieograniczone dążenie do zysku jako podstawowa motywacja zachowań ekonomicznych

W okresie po II wojnie światowej najbardziej wpływowym schematem intelektualnym służącym do analizy społ tradycyjnego i nowoczesnego stał się ten zaproponowany przez T. Parsonsa pod nazwą „zmiennych porządkujących”.

1.stopień artykulacji struktury społecznej

a. tradycyjne: rozproszenie

b. nowoczesne: specyficzność

2. podstawy statusu społ

a. przypisanie

b. osiąganie

3.kryteria rekrutacji

a. partykularyzm

b. uniwersalizm

4 kryteria ocen

a. Kolektywizm

b. indywidualizm

5. rola emocji

a. afektywność

b. neutralność

ASPEKTY NOWOCZESNOŚCI

Podążając za K. Kumarem wymieńmy podstawowe cechy nowoczesności:

1. Indywidualizm; triumf jednostki

2. Dyferencjacja; zróżnicowanie w pracy, konsumpcjonizmie

3. Racjonalność; w dział organizacji i instytucji dominuje kalkulacja i bezosobowość

4. Ekonomizm; zdominowanie całego życia społ przez ekonomiczną aktywność, cele ekonomiczne kryteria osiągnięć

5. Ekspansywność; nowoczesność ma wrodzoną tendencję do rozszerzania swojego zasięgu, przede wszystkim w przestrzeni. Ten proces właśnie nazywamy globalizacją.

Przedstawione powyżej generalne zasady organizujące nowoczesność znajdują odzwierciedlenie w węższych obszarach życia społ. Socjologowie wskazują najczęściej na kilka nowych zjawisk, charakterystycznych dla społ. Nowoczesnych.

Zachodzą one w:

dziedzinie ekonomii,

system ekonomiczny przekształca całą strukturę klasową i hierarchię stratyfikacyjną,

zachodzą zmiany w dziedzinie polityki (biurokratyzacja i Max Weber ),

kultury

i dziedzina życia codziennego.

OSOBOWOŚĆ NOWOCZESNA

Cechy osobowości nowoczesnej:

1. Gotowość na nowe doświadczenia, otwartość na innowację i zmianę

2. Gotowość do wyrabiania sobie i posiadania opinii na wiele różnych tematów szerszej, publicznej natury, szukania dowodów wspierających opnie, dostrzegania różnorodności istniejących poglądów, a nawet pozytywnego oceniania tej różnorodności

3. Szczególna orientacja wobec czasu: nastawienie raczej na teraźniejszość i przyszłość niż na przeszłość

4. Skuteczność, przekonanie człowieka nowoczesnego o jego zdolności, pojedynczo lub wspólnie z innymi, do organizowania swojego życia, radzenia sobie z wyzwaniami, jakie ono przynosi

5. Planowanie, czyli antycypowanie i organizowanie przyszłych działań zorientowanych na zakładane cele, zarówno w dziedzinie publicznej, jak i prywatnej

6. Ufność w regularność i przewidywalność życia społecznego, pozwalające na kalkulowanie działań

7. Poczucie sprawiedliwości rozdzielczej

8. Zainteresowanie i przywiązywanie dużej wagi do edukacji szkolnej i kształcenia

9. Szacunek dla godności drugiej osoby z włączeniem w to osób niższej pozycji społ

ROZCZAROWANIE NOWOCZESNOŚCIĄ

Krytyka społ kapitalistyczno- przemysłowego pojawia się już w XIX wieku i trwa przez cały XX wiek.

Najbardziej chyba trwały temat tej debaty wprowadzi K. Marks pod hasłem alienacji, która oznacza pozbawienie impulsów socjoekonomicznych (temat egoizmu, atomizacji), brak twórczości (temat rutynizacji, monotonii) i w konsekwencji wyzbycie się kontroli nad działaniami ( temat pasywizmu), rezygnację z autonomii ( temat reifikacji, fetyszyzacji towarów, które rządzą ludźmi), krótko mówiąc, upadek „potencjału gatunku ludzkiego”.

Rozmaite, teoretyczne brzemienne wątki składające się na pojęcie alienacji zostały później podjęte przez wielu uczonych, którzy rozciągnęli je daleko poza znaczenie nadane mu przez Marksa.

1. Alienacja nie objawia się tylko w pracy, ale również w dziedzinie polityki, kultury, edukacji, religii, sztuki , itd. Najczarniejszy obraz społ nowoczesnego stworzyli E. Fromm , który określi je mianem niepoczytalnego i H. Marcuse który traktował je jako całkowicie nieudany projekt, ślepą uliczkę w ludzkiej historii

2. Inną linię krytyki, opartą na niemal całkowicie przeciwnych założeniach, zapoczątkował E. Durkheim swoimi wpływowym pojęciem anomii. Mowa tu o warunkach anomii, rozregulowania kontroli normatywnej albo zaniku norm, kiedy ludzie pozostawieni sami sobie, bez drogowskazów, maja poczucie wykorzystania i zagubienia. Uciekają się do zachowań dewiacyjnych lub samobójstw, co prowadzi do anarchii i chaosu społ.

3. Kolejny wątek krytyki funkcjonuje pod etykietą społ masowego lub upadków wspólnoty. Przeczucie tego rodzaju można odczytać już u F. Toennisa w jego sceptycyzmie wobec Gesellschaft ( spol nowoczesnego) jako przeciwieństwa Gemainschaft ( tradycyjnej wspólnoty)

4. Inny wątek krytyki narodził się stosunkowo niedawno. Można go wpisać pod szyld ekologii

5. Inna tradycja krytyczna odnosi się do skali globalnej i wskazuje na wytwarzane przez nowoczesność nierówności oraz zachowanie równowagi w obrębie wspólnoty międzynarodowej.

6. Ostatni rodzaj argumentacji skierowanej przeciwko o dotyczy zjawiska wojny. Wskazuje się na bezdyskusyjny faktem iż liczna, skala i brutalność wojen w epoce nowoczesnej przekracza wszystko, co było znane wcześniej.

PONOWOCZESNOŚĆ

Klasyczna wizja społ postindustrialnego została nakreślona przez D. Bella oraz A. Tourainne'a i zainspirowała wielu kontynuatorów. Jej podsumowaniem jest pięć tendencji spopularyzowanych i uzupełnionych później przez Johna Naisbitta pod nazwą megatrendów.

1. W dziedzinie ekonomicznej dochodzi do kolejnej zmiany dominujących sektorów: z przemysłowego do usług

2. W strukturze klasowej i hierarchii stratyfikacyjnej następuje wzrost liczebności i ogólnego znaczenia w społ sektora usług, a w jego ramach grup zawodowych i technicznych zatrudnionych w obszarze nauki, badań i rozwoju oraz w opiece społ

3. W dziedzinie techniki rozkwita nowa technologia intelektualna wiążąca się z przetwarzaniem informacji raczej niż surowców i energii

4. W podtrzymywaniu dynamiki społ zasadniczego znaczenia nabiera samonapędzający się rozwój technologiczny

5. Wiedza i jej zdobywanie za pomocą różnych form edukacji szkolnej staje się centralnym aspektem systemów wartości i dominujących zagadnień życia codziennego.

Teoria szczytowej/ późnej nowoczesności A. Giddens - autor twierdzi, że jest jeszcze za wcześnie aby mówić o ponowoczesności. Pojawia się raczej jakościowo nowe zjawisko, które zasadniczo przekształca współczesny świat i przenosi nas do nowego i niepokojącego wszechświata doznań.

Giddens omawia 4 cechy późnej nowoczesności:

1.zaufanie ( spowodowane wszechobecnością w życiu człowieka nowoczesnego abstrakcyjnych systemów, których zasady działania nie są całkowicie przejrzyste dla zwykłych ludzi, a które z kolei są w codziennym życiu niezbędne)

2. ryzyko ( oznacza niepewność co do skutków podejmowanych działań lub niemożliwe do określenia prawdopodobieństwo skutków niezależnych od woli jednostki)

3. nieprzejrzystość

4. globalizacja

Giddens kończy swój opis późnej nowoczesności omówieniem typowych postaw, jakie przyjmują ludzie, aby dostosować się do wszechobecnej niepewności i ryzyka:

1.pragmatyczna akceptacja ( przejawia się w skupianiu się na rozwiązywaniu codziennych zadań i wypieraniu niepokojów ze świadomości)

2. konsekwentny optymizm ( wiara, że sprawy w jakiś sposób ułożą się lepiej, a zagrożeń uda się uniknąć dzięki opatrzności, nauce, technice czy naturalnej dla człowieka racjonalności)

3. cyniczny pesymizm (ze skróceniem horyzontu czasowego i hedonistycznym nastawieniem na korzystanie z życia tu i teraz zanim nastąpi uderzenie zagrożenia)

4. radykalne przeciwstawienie się dostrzegalnym źródłom zagrożeń, realizowane głównie przez ruchy społeczne.

GLOBALIZACJA SPOŁECZEŃSTWA LUDZKIEGO

OD IZOLACJI DO GLOBALIZACJI

Społ stają się zależne od siebie we wszystkich aspektach swojego istnienia: polityce, kulturze, a zakres tej współzależności nabiera prawdziwie globalnego charakteru.

KLASYCZNE UJĘCIA GLOBALIZACJI

Istnieją 3 teoretyczne wyjaśnienia globalizacji, które możemy już traktować jako klasyczne: teorie imperializmu, teoria zależności i teoria systemu światowego

t. imperializmu w rudymentarnej postaci można odnaleźć już u A. Hobsona, W. Lenina i M. Bucharina. Uważają oni imperializm za najważniejsza fazę ewolucji kapitalizmu, kiedy nadprodukcja i spadająca stopa zysku wymagają podjęcia działań obronnych. W rezultacie ekonomiczne świat dzieli się asymetrycznie. W wyniku nierównego, jednostronnego przepływu zasobów i zysków powiększa się przepaść między państwami bogatymi i biednymi.

Podobną wizję stworzyli w połowie XX wieku teoretycy skupiający się na relacjach między tzw. Pierwszym i trzecim światem w okresie postkolonialnym.

Teoria zależności ma swoje korzenie w Ameryce łacińskiej, odzwierciedlając głównie jej trudne położenie. Prekursor tej teorii, P.Prebisch, głosił zasadniczy podział ekonomii światowej na dominujące centrum, składające się z wysoko rozwiniętych potęg przemysłowych, i peryferie, składające się w większości z państw rolniczych. Wychodząc od tego rozróżnienia, stworzono bardziej zaawansowaną teorię zależności, która przybierała dwie zupełnie różne postacie: pesymistyczną ( A. Gunder Frank) i bardziej optymistyczną (H. Cardoso i E. Faletto w swej teorii zróżnicowanego rozwoju)

Najbardziej rozbudowany projekt teoretyczny zajmujący się problemem ogólnoświatowych zależności ekonomicznych został zapoczątkowany w latach 70. Przez I. Wallersteina pod nazwą teorii systemu światowego. Autor wyróżnia trzy główne stadia historii. Pierwsze stadium „minisystemów”. Opierają się na gospodarce rolniczej, a metodą koordynacji ekonomicznej jest silna władza militarna i polityczna, rygorystyczna administracja, bezwzględny system podatkowy i obowiązkowy pobór do wojska.

Epoka ekonomii światowej lub systemu światowego zaczyna się gdzieś na początku XVI wieku. W tym czasie rodzi się kapitalizm, który w przyszłości ma się stać dominującym systemem ekonomicznym. System kapitalistyczny ma niezwykłą moc ekspansji. W rezultacie pojawiają się nierówności i społ globalne ulega hierarchizacji. Różnicuje się ono na trzy poziomy: centra, peryferia i pośredni typ semi-peryferii.

NAJNOWSZY PRZEDMIOT ZAINTERESOWANIA: GLOBALIZACJA KULTURY

W ostatnim okresie uniformizacja kultury na skalę globalną dokonuje się głównie za pośrednictwem mass mediów, z najsilniej oddziałującą telewizją na czele.

Jednym z niedawnych przykładów jest rozwijającą się teoria globalnej ekumeny U. Hannerza. Definiuje on pojęcie ekumeny jako obszar ciągłych interakcji, wzajemnego przenikania się i wymiany treści w obszarze kultury. Stopniowy rozwój ekumeny osiąga w naszych czasach prawdziwie globalny zasięg. Przepływy kulturowe w obrębie globalnej ekumeny nie mają charakteru ani symetrycznego, ani wzajemnego. Większość z nich jest jednokierunkowa. Hanerz twierdzi, że taka asymetryczna struktura z wyróżnionym centrum i peryferiami nie jest systemem jednolitym, obejmującym wszystkie wymiary kultury i regiony geograficzne świata. Patrząc w przyszłość Hanerz kreśli 4 możliwe scenariusze losów unimorfizacji kulturowej:

1. Scenariusz globalnej homogenizacji , przewiduje całkowitą dominację kultury zachodniej

2. Scenariusz nasycenia kulturowego peryferia powoli, stopniowo absorbują wzory kulturowe centrum, nasycają się nimi, a na dłuższą metę, kilka pokoleń później, lokalne idee, formy kulturowe i wrażliwość zostaje wyeliminowane. Jest to homogenizacja z dodanym wymiarem czasowym.

3. Deformacja kulturowa wskazuje na degradację i zniekształcenie zachodniej kultury w toku jej adopcji.

4. Dojrzewająca amalgamacja kulturowa zakłada on bardziej równorzędny dialog i wymianę, a nie tylko jednostronny, ślepy odbiór.

Ostatecznym rezultatem jest zjawisko, które Hannerz nazywa kreolizacją (hybrydyzacją kultury) . na całym świecie kultury okazują się mieć zróżnicowane pochodzenie, tworzą złożone kombinacje, tracą czystość i homogeniczność.

WIZJE ZGLOBALIZOWANEGO ŚWIATA I IDEOLOGIE GLOBALIZMU

R. Robertson zaproponował niedawno wnikliwa typologię obrazów porządku świata. Wyróżnia 4 takie wizje:

1. Globalny Gemeinschatf I postrzega świat jako mozaikę zamkniętych, odgraniczonych od siebie wspólnot, bądź równych i unikalnych pod wzgl rozwiązań instytucjonalnych i kulturowych, bądź i ułożonych hierarchicznie z niektórymi wspólnotami przewodzącymi innym. Ta wizja jest negatywną reakcją na globalizację.

2. globalny gemeinschaft II podkreśla jedność gatunku ludzkiego i opowiada się za powstaniem w pełni globalnego społ lub globalnej wioski w dosłownym tego słowa znaczeniu, czemu ma towarzyszyć ogólnoludzki konsens w sprawie wartości i idei. Jest to raczej wizja normatywna niż opisowa.

3 globalny gesellschaft I postrzega świat jako mozaikę suwerennych państw narodowych, wzajemnie otwartych i prowadzących intensywną wymianę ekonomiczną, polityczną i kulturową.

4. globalny gesellschaft II przewiduje unifikację państw narodowych pod egidą rządu światowego bądź w ramach państwa ponadnarodowego, bądź w postaci ścisłej federacji.

______________________________________________________________________________

CZĘŚĆ 2 - TRZY WIELKIE WIZJE HISTORII

______________________________________________________________________________

KLASYCZNY EWOLUCJONIZM

PIERWSZA METAFORA: ORGANIZM I WZROST

Analogia organiczna odnosiła się w pierwszym rzędzie do anatomii, wewnętrznej budowy społeczeństwa. Zarówno organizmy, jak i społeczeństwa miały się składać z dających się wyróżnić składników (komórek, jednostek) grupujących się w bardziej złożone całości (organy, instytucje) i powiązanych ze sobą (lub zintegrowanych) za pomocą określonych sieci zależności (anatomia organizmu, więzi społeczne). Istniała jednak wyraźna świadomość różnic w stopniu integracji tej struktury: silnej i ścisłej w przypadku organizmu, i bardziej luźnej w przypadku społeczeństwa. Analogię organiczną zastosowano również w fizjologii, wewnętrznego działania społ. Stawiano nacisk na podobieństwo funkcji. Ponownie jednak dostrzegano wyraźne różnice: wysoko wyspecjalizowane, jednofunkcyjne elementy składowe lub organy w przypadku organizmy oraz wielofunkcyjne, wzajemnie zastępowalne składniki w przypadku społ.

W odniesieniu do dynamicznych przemian w obu przypadkach widziano wyraźnie wzajemną zależność ciągłości zmiany. Mimo nieustannej zmienności składników, całości są w znacznej mierze trwałe, istnieją dłużej od części składowych. Zarówno życie organizmu jak i historię społ charakteryzuje wzrost. Stanowi on zasadnicze pojęcie, dzięki któremu można zrozumieć zmianę. Wzrost oznacza powiększenie, rozszerzenie, różnicowanie. Jest to proces który:

1. Polega na rozwijaniu zawartych w danych obiekcie zalążkowych tendencji istniejących w nim od samego początku

2. Ma charakter jednokierunkowy i nieodwracalny

3. Zachodzi nieprzerwanie i nie da się go zatrzymać

4. Zachodzi stopniowo, narastająco

5. Przechodzi przez stadia i etapy

Pojęcie wzrostu stanowi trzon socjologicznej idei ewolucji.

ZAŁOŻYCIELE EWOLUCJONIZMU

1. AUGUST COMTE I IDEALISTYCZNE POJĘCIE EWOLUCJI

Założyciel socjologii przyjmuje, że aby zrozumieć rodzącą się nowoczesność, konieczne jest umieszczenie tego procesu w szerszym kontekście historycznym.

Mechanizm napędowy zmiany historycznej ma być umiejscowiony w dziedzinie umysłu i ducha. Jakość i ilość wiedzy posiadanej przez społ nieustannie wzrasta. Jest to podstawowa cecha społ.

Prawo trzech stadiów: (ludzkość przechodzi przez 3 stadia)

1. Teologiczne - ludzie przywołują siły nadprzyrodzone i boskie jako wyjaśnienie otaczających ich faktów i zdarzeń; okres ten charakteryzuje dominacja życia militarnego i powszechna instytucja niewolnictwa.

2. Metafizyczne - ludzie zastępuja bogów abstrakcyjnymi przyczynami, fundamentalnymi zasadami rzeczywistości jako dającymi się pojąć rozumowo. W życiu politycznym dominują idee suwerenności, rządów prawa i legalnej władzy

3. Pozytywne- ludzie odwołują się do prawideł opartych na empirycznych dowodach, obserwacji, porównaniu i eksperymencie. Jest to era nauki i industrializmu.

Kiedy osiągnięte zostanie już stadium pozytywne., rozwój nabiera charakteru otwartego, jako że nauka nieustannie się rozwija, w coraz większym stopniu przybliżając ludziom rzeczywistość, nie dochodząc jednak do całkowitej i ostatecznej prawdy.

Ewolucja oznacza przede wszystkim ewolucję metod dochodzenia do wiedzy i wynikającego z tego jej zakresu.

2. HERBERT SPENCER I NATURALISTYCZNE POJĘCIE EWOLUCJI

Spencer postrzega ewolucję jako podstawową, powszechna zasadę całej rzeczywistości, zarówno środowiska naturalnego, jak i społeczeństwa. Ta powszechność wynika z faktu, iż cała rzeczywistość ma charakter zasadniczo materialny, składa się z materii, energii i ruchu. Ewolucję można zdefiniować jako zmianę od nieuporządkowanej homogeniczności do uporządkowanej heterogeniczności, towarzyszącą wyczerpywaniu się ruchu i stopnia integracji materii. Modelu dla tego procesu dostarcza wzrost organizmu.

W skrócie ewolucja odbywa się na drodze różnicowania strukturalnego i funkcjonalnego:

1. Od prostoty do złożoności

2. Od chaosu do artykulacji części

3. Od jednolitości do specjalizacjia

4. Od płynności do stabilności

Tego typu proces ma charakter uniwersalny.

Mechanizm ewolucji opiera się na trzech prawidłowościach: 1. Jednakowe populacje są z natury niestabilne,(nierówność pod względem uzdolnien, doświadczeń, warunków środowiska z tego powodu roznicowanie pod względem ról, funkcji. Władzy, itd.) 2. Nierówności mają skłonność do wzmacniania się, rozszerza się specjalizacja ról społ, wzrastają dysproporcje władzy i bogactwa, 3. Jako że ludzie zajmują podobne pozycje, przejawiają skłonność do łączenia się, społ zaczyna się dzielić na frakcje, klasy i grupy wg różnic klasowych, narodowych i zawodowych.

Aby podkreślić kierunek, w jakim zmierza proces ewolucji, Spencer wprowadza pierwszą biegunową, dychotomiczną typologie społ:

cecha	Społ militarne	Społ industrialne
Podstawowa aktywność	Obrona terytorium i dążenie do ekspansji	Pokojowa produkcja oraz wymiana dóbr i usług
Podstawa integracji społecznej	Przymus, surowe sankcje	Dobrowolna kooperacja oparta na umowie
Relacje między jednostką a państwem	Dominacja państwa, ograniczanie wolności jednostek	Państwo zaspokaja potrzeby jednostek, wolność
Relacje między państwem a innymi organizacjami	Monopol i dominacja państwa	Autonomia organizacji sektora prywatnego
Struktura polityczna	Centralizacja, autokracja	Decentralizacja, demokracja
Aktywność ekonomiczna	Autarkia, protekcjonizm, samowystarczalność	Swoboda ekonomiczna, wolny handel
Dominujące wartości	Odwaga, dyscyplina, posłuszeństwo, lojalność, patriotyzm	Inicjatywa, innowacyjność, niezależność, zaufanie

3. LEWIS MORGAN I MATERIALISTYCZNE POJĘCIE EWOLUCJI

Amerykański antropolog L. Morgan zaproponował swój wariant idei ewolucji, kładąc nacisk przede wszystkim na dziedzinę technologii. Uważa, że podobieństwo i ciągłość ewolucji wywodzi się z uniwersalizmu i niezmienności materialnych potrzeb człowieka. Te potrzeby charakterystyczne dla gatunku ludzkiego, dostarczają bodźców do nieustannego poszukiwania sposobów ich zaspakajania.

W historii ludzkości można wyróżnić trzy odrębne epoki, wyznaczane przez doniosłe przełomy w technologii:

1. Dzikości - proste formy utrzymywania się przy życiu, oparte na zbieraniu owoców i orzechów; ogień, łowienie ryb, łuk i strzały

2. Barbarzyństwa - wyrabianie gliny, udomawianie zwierząt; nawadnianie, wytop żelaza i produkowanie z niego narzędzi

3. Cywilizacji - alfabet fonetyczny i pismo

4. EMIL DURKHEIM I SOCJOLOGICZNE POJĘCIE EWOLUCJI

Zdecydowany antyredukcjonista; odmawiał szukania przyczyn zjawisk społecznych gdziekolwiek poza dziedziną właściwej rzeczywistości społ ( fakty społ.). głównym kierunkiem ewolucji ma być narastający z czasem podział pracy, proces różnicowania się zadań, obowiązków i ról zawodowych w społ. Tendencja ta ma związek z czynnikami demograficznymi.

Solidarność mechaniczna a solidarność organiczna

Cecha	Solidarność mechaniczna	Solidarność organiczna
Charakter działań	Podobne, jednakowe	Wysoce zróżnicowane
Główny typ więzi społ	Świadomość moralna i religijna	Komplementarność i współzależność
Pozycja jednostki	Kolektywizm, nacisk na grupę, wspólnotę	Indywidualizm, nacisk na autonomiczne jednostki
Struktura ekonomiczna	Pojedyncze, autarkiczne, samowystarczalne grupy	Podział pracy, wzajemna zależność grupy, wymiana
Kontrola społeczna	Represyjne prawa karzące przestępstwa (prawo karne)	Prawo odszkodowawcze, zabezpieczające kontrakty (prawo cywilne)

5. FERDINAND TOENNIS I EWOLUCJA BEZ POSTĘPU

Gemeinschaft (wspólnota) a Gesellschatf ( społeczeństwo)

Cecha	Gemeinschaft	Gesellschatf
Stosunki społęczne	Pokrewieństwo	Wymiana ekonomiczna
Typowe instytucje	Rodzina	Państwo i ekonomia
Obraz jednostki	Osoba	Pozycja społ, obywatel
Forma bogactw	Ziemia	Pieniądze
Rodzaj prawa	Prawo rodzinne	Prawo kontraktowe
Główne instytucje	Wieś	Miasto
Kontrola społeczne	Zwyczaje ludowe, obyczaje, religia	Prawo i opinia publiczna

6. LESTER WARD I EWOLUCJA EWOLUCJI

W pracy Dynamic Sociology twierdzi on, że mechanizm ewolucji nie jest stały, ale zmienia się w czasie. W dłuższej perspektywie ewolucji podlega również sam mechanizm ewolucji. Najważniejsza linia demarkacyjna oddziela okres spontanicznej ewolucji w przyrodzie (Genesis) od relatywnie niedawnego okresu w ewolucji społecznej, zorientowanej na osiąganie zamierzonych celów (telesis).

Istnieją cztery mechanizmy, które działają razem, kontrolując nakładające się na siebie warstwy procesów mających różne źródła: kosmogenezy, biogenezy, antropogenezy (centralna rola umysłu i świadomości), socjogenezy. Wraz z dwiema ostatnimi fazami ewolucja obiera nowy kierunek. Planowanie, przewidywanie, kształtowanie przyszłości daje całkowicie nowe możliwości zmiany społecznej. Ewolucja przebiega na nowych, wyższych poziomach, równocześnie proces staje Się bardziej wielowymiarowy i zhumanizowany.

WSPÓLNE ZAŁOŻENIA TEORII EWOLUCJI:

1. Dzieje ludzkości posiadają unikalną formę, wzór, kryjący się za pozornie przypadkowymi i niezwiązanymi ze sobą zdarzeniami

2. Za obiekt toczących się zmian uznaje się całe społ., ludzkość, rodzaj ludzki

3. Wspomniana całość jest ujmowana w kategoriach organicznych, przez zastosowanie analogii organicznej, jako ściśle zintegrowany system komponentów i podsystemów

4. Nacisk kładzie się na zmiany w takiej organiczne j całości, systemu społ. Jeżeli bierze się pod uwage zmiany w obrębie składników, to jedynie ze względu na ich wkład do ogólnej ewolucji społ.

5. Zmianę społ traktuje się jako wszechobecną, naturalną, konieczną i nieuchronną

6. Ponieważ zmiana o charakterze ewolucyjnym dotyczy pojedynczej całości, społ jako całości, traktuje się ją jako pojedynczy, wszechogarniający proces, który można postrzegać i badać jako całość, na najwyższym poziomie abstrakcji

7. Zmiana społ jest postrzegana jako kierunkowa, przebiegająca od form prymitywnych, do form rozwiniętych

8. Zmiana ewolucyjna ma charakter jednoliniowy

9. Wspólna trajektoria ewolucji dzieli Si na określona stadia, fazy, które układają się w ciągłą sekwencję i z których żadne nie może zostać ominięte

10. Zmianę o charakterze ewolucyjnym postrzega się jako stopniową, ciągłą, narastająca i kumulatywną

11. Twierdzi się, że ewolucja podlega uniwersalnemu, jednakowemu mechanizmowi przyczynowemu

12. Wrodzony Impuls popychający społ ludzki do zmiany jest umiejscowiony w samej jego naturze, wywodząc się z elementarnej potrzeby samorealizacji i samoprzekształcenia.

13. Zmiana ewolucyjna ma charakter spontaniczny

14. Jest uznawana za równoznaczną z postępem.

SŁABOŚCI KLASYCZNEGO EWOLUCJONIZMU:

1. Wielu profesjonalnych historyków zakwestionowało założenie o ogólnym wzorze lub logice dziejów. BRAK LOGIKI DZIEJÓW

2. Założenie, że całe społ ludzkie podlega zmianie o charakterze ewolucyjnym, uległo zakwestionowaniu w obliczu nowych świadectw olbrzymiego pluralizmu, różnorodności, heterogeniczności ludzkich populacji

3. Przesadnie zorientowana na integrację, organiczna wizja społ uległa podważeniu na skutek powszechnie obserwowanych konfliktów, napięć niektórych instytucji i wzorów społ oraz względnej funkcjonalnej autonomii pewnych segmentów lub aspektów społ.

4. Zauważono także, że przytłaczająca większość zmian społ ma charakter ograniczony i przybiera formę zmian w systemie ,a nie zmian systemu.

5. Absolutyzacja zmiany była związana z ogólnym nastawieniem epoki nowoczesnej, w której postrzegano ją jako zjawisko oczywiste i ci więcej, wysoce pożądaną właściwość życia społ. Ten pogląd podważyły szybko zbierane świadectwa antropologów i historyczne. Wskazywały na dłuższy okres stabilności i stagnacji jako zjawiska typowego dla wczesnej historii. Ciągłość musi być traktowana jako co najmniej równie naturalna jak zmiana.

6. Zauważono, że pojedynczy, unikalny proces zmiany jest jedynie abstrakcyjnym pojęciem nie mającym podstaw ontologicznych.

7. Zakwestionowano jednokierunkowość ewolucji na podstawie ogromnej liczby przypadków odwróceń trendów, zwrotów, załamań, kryzysów czy całkowitych upadków cywilizacji.

8. Ideę unilinearnego procesu ewolucji, biegnącego rzekomo wzdłuż jednej trajektorii, opiera się 3 zarzutom: niektóre mówią o jakościowych różnicach między społ i niemożności ich uszeregowania na wspólnej skali zróżnicowania, dojrzałości, postępu; inne argumenty kieruje się przeciwko nastawieniu etnocentrycznemu i wierze w najwyższą wartość zachodnich instytucji lub stylu życia; jeszcze inne przywołują teoretyczną ideę dyfuzji.

9. Na gruncie tego samego argumentu dyfuzjonistycznego odrzuca się ideę niezmiennej sekwencji stadiów

10. Wizja stopniowej, narastającej zmiany nie pasuje do niezwykle powszechnego w ludzkich dziejach doświadczenia nieciągłości, rozłamów

11. Świadectwa historyczne przeczą nazbyt uproszczonej monokauzalności. Wskazują na rolę różnych przyczyn

12. Najpoważniejszą słabością ewolucjonizmu jest pomijanie zewnętrznych przyczyn zmiany społ, przejawiających się w takich zjawiskach jak: podbój, kolonizacja dyfuzja, kontakt kulturowy, kląski żywiołowe, itd.,

13. Jak już sugerowaliśmy, całkowicie spontaniczny charakter ewolucji nie jest możliwy do utrzymania w związku ze znacznym zwiększeniem wysiłków ludzi w kształtowaniu i przekształcaniu tworzonych przez nich społ.

14. Powiązanie ewolucjonizmu z progresywizmem czyni pojęcie ewolucji szczególnie podejrzanym dla tych krytyków współczesnej cywilizacji, którzy są rozczarowani postępem.

NEOEWOLUCJONIZM

ODRODZENIE SIĘ EWOLUCJONIZMU

1. Przenosi się nacisk z ewolucji globalnego społ ludzkiego jako całości na procesy pojawiające się w mniejszych jednostkach społ: cywilizacjach, kulturach

2. W centrum zainteresowania znajdują się mechanizmy przyczynowe ewolucji raczej niż sekwencje koniecznych stadiów

3. Wyjaśnienia procesu ewolucji są formułowane za pomocą kategorii opisowych, unika się wartościowania i odniesień do postępu.

4. Dochodzi do stopniowej inkorporacji spostrzeżeń czynionych przez drugą gałąź ewolucjonizmu - ewolucjonizm darwinowski, biologiczny, rozwijający się prężnie, ale niezależnie, i dochodzący do wielu znaczących wyników w obszarze nauk biologicznych.

5. Twierdzenia mają charakter probabilistyczny, a nie bezpośrednio deterministyczny.

NEOEWOLUCJONIZM W ANTROPOLOGII KULTUROWEJ

1. LEWIS WHITE I ZWROT KU DETERMINACJI TECHNOLOGICZNEJ

OBRAZ KULTURY JAKO MECHANIZMU ADAPTACYJNEGO ZA POMOCĄ KTÓREGO GATUNEK LUDZKI DOSTOSOWUJE SIĘ DO PRZYRODY, GŁÓWNIE PRZEZ OKIEŁZNYWANIE NATURALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII I WYKORZYSTYWANIE ICH DO ZASPOKAJANIA LUDZKICH POTRZEB.

Wszystkie elementy kultury są ze sobą wzajemnie powiązane, ale zasadniczą rolę odgrywa system techniczny, organizacja polityczna zaś, struktura normatywna, system wiedzy i ideologii maja charakter wtórny lub drugorzędny.

Można mówić o regularnej ewolucyjnej sekwencji sposobów wykorzystywania energii: na początku ludzie wykorzystują energię fizyczną własnych mięśni; później, wraz z udomowieniem zwierząt, wykorzystują ich energię; w następstwie rewolucji rolniczej najważniejsza staje się energia gleby; późniejsze odkrycie zasobów mineralnych otwiera dostęp do nieprzebranych zasobów energii; Az wreszcie umiejętność rozszczepienie jądra atomu rozpoczyna erę atomową.

Kultura ludzka, kiedy już powstanie, zyskuje jednak częściową autonomię. W ten sposób rozwój kultury ma głównie charakter endogenny.

2. JULIAN STEWARD I POJĘCIE EWOLUCJI MULTILINEARNEJ

Kultury są postrzegane jako oddzielne jednostki umiejscowione w różnych niszach ekologicznych, przybierając zróżnicowany kształt dzięki adaptacji do różnych warunków. Kultury różnią się od siebie, a i w obrębie danej kultury można wyodrębnić różnorodne aspekty. EWOLUCJA TO ZJAWISKO MULITLINEARNE. Po pierwsze, w wymiarze międzyspołecznym: w różnych społ ewolucja przebiega wzdłuż różnych linii, ze względu na unikalne warunki w jakich się one znajdują. Po drugie, w wymiarze wewnątrzspołecznym ewolucja różnych aspektów społeczeństwa przebiega wzdłuż różnych linii i wykorzystuje różne mechanizmy.

Mimo tych różnic za zmianami ewolucyjnymi stoi bardziej ogólna zasada przyczynowa: przewaga czynników techniczno- ekonomicznych odgrywających strategiczną rolę w każdym społ ludzkim.

Rdzeń kultury definiuje się jako: konstelację cech, które w największym stopniu są związane z działaniami i formami ekonomicznymi zapewniającymi kulturze przeżycie. Rdzeń zawiera takie wzory społ jaki empi styczne określa się jako najbliżej związane z tymi formami. Rozliczone pozostałe czynniki mają wielki potencjał zmienności, ponieważ są słabiej związane z rdzeniem. Te drugie, wtórne czynniki w większym stopniu są determinowane wyłącznie przez okoliczności kulturowo- historyczne i kulturom posiadającym podobne rdzenie nadają one pozór zewnętrznej odmienności.

Dominujący kierunek ewolucji w historii wyznacza wzrastająca złożoność strukturalna jednostek biorących udział w działaniach zbiorowych.

3. MARSHALL SAHLINS I E. SERVICE: ROZRÓŻNIENIE EOLUCJI OGÓLNEJ I EWOLUCJI SZCZEGÓŁOWEJ.

Ewolucja ogólna może być sensownie studiowana na najwyższym poziomie abstrakcji jako ogólna tendencja ludzkości, w której nieustannie pojawiają się nowe gatunki kulturowe. Polega ona na wzroście adaptacyjności, złożoności systemu i wyższym stopniu organizacji wewnętrznej. W przeciwieństwie do niej, ewolucja szczegółowa obejmje konkretne sposoby, na jakie nowe gatunki kulturowe adaptują się do specyficznych środowisk. Społ przejawiają w tym znaczną kreatywność, z czego wynika wielka różnorodność kultur.

NEOEWOLUCJONIZM W SOCJOLOGII

Osoby niezwiązane ze szkołą funkcjonalną przedstawiały zrewidowaną teorię ewolucyjną jako alternatywę dla funkcjonalizmu, natomiast sami czołowi funkcjonaliści przedstawiali ją jako modyfikację i rozwinięcie funkcjonalizmu, które miało go uratować.

1. GERHARD I JEAN LENSKI: PODEJŚCIE EKOLOGICZNO- EWOLUCYJNE

Autorzy definiują swoją główną perspektywę odnosząc się do nauk przyrodniczych. Ewolucje społeczno- kulturową definiują po prostu jako „postęp technologiczny i jego konsekwencje” . istota postępu technologicznego sprowadza się do zmieniającego się zakresu i jakości informacji wykorzystywanej do opanowywania środowiska naturalnego.

Podstawowa forma informacji ma naturę genetyczną, wyższa forma to indywidualne uczenie się, później przychodzi komunikacja za pomocą znaków i wreszcie za pomocą symboli, kodowanie informacji, przechowywanie jej i dzielenie się z innymi. Wszystkie aspekty życia społ są silnie powiązane z charakterem technologii.

Technologia dostarcza głównego kryterium periodyzacji społ ludzkich na stadia lub fazy ewolucji: 1. Łowieckie i zbierackie , do 7000 r. p.n.e. 2. Ogrodnicze, od 7000 do 3000 r. p. n. e. 3.rolnicze, od 3000 p.n.e. do 1800 n.e., 4. Przemysłowe od 1800 n.e.

2. TALCOTT PARSONS I ROZBUDOWANA TEORIA RÓŻNICOWANIA

Parsons wyróżnia dwa rodzaje procesów zachodzących w każdym systemie społ. Procesy o charakterze integracyjnym i kontrolnym prowadzą do efektów kompensacyjnych: odbudowują stan równowagi po zaburzeniach oraz gwarantują ciągłość i reprodukcję społeczeństwa. Istnieje jednak również proces zmiany strukturalnej dotykającej centralnego systemu wartości i norm. Zmiana strukturalna jest zmianą w wartościach regulujących relacje między podsystemami.

Czynnikiem wyznaczającym kierunek jest wzrost generalnych zdolności adaptacyjnych. Wbrew jednak niektórym wczesnym koncepcjom, nie postępowała ona wzdłuż jakiejś porządnie zdefiniowanej linii, lecz w każdej fazie zawierała całkiem bogate przemieszanie form i typów.

Istnieją 4 podstawowe mechanizmy ewolucji:

1. Różnicowanie polega na wyłanianiu się nowych pod względem struktury i funkcji podsystemów

2. doskonalenie adaptacyjne polega na wzroście efektywności każdego z nowych podsystemów

3. inkluzja polega na włączeniu nowych podsystemów do społeczeństwa, co daje gwarancję ich harmonijnego funkcjonowania w nowym kontekście

4. uogólnianie wartości polega na formułowaniu standardów normatywnych na dostatecznie ogólnym poziomie, tak aby objąć nowe, zróżnicowane podsystemy i zapewnic im wsparcie i legitymizację.

Te cztery mechanizmy działają wspólnie.

Ewolucja przechodzi 4 stadia:

1. pierwotną ( społ jest wysoce zuniformizowane i homogeniczne)

2. prymitywną późną (osiągnięta gdy dochodzi do podziału a podsystemu: funkcje polityczne uwalniają się od religii)

3. pośrednią (fazę tego społ wyznacza rozwój pisma; wartości ulegają uogólnieniu i zyskują świecką legitymację)

4. nowoczesną (nowoczesny typ społ narodził się tylko na jednej arenie ewolucji, na Zachodzie)

zasadniczymi cechami nowoczesności są:

1. całkowite zróżnicowanie na 4 podsystemy społ; adaptacyjny, osiągania celów, integracyjny, utrzymywania wzorów działania

2. dominująca rola gospodarki masowa produkcja

3. rozwój systemu prawnego jako głównego mechanizmu społecznej koordynacji i kontroli

4. stratyfikacja oparta na uniwersalnym kryterium osiągnięć

5. rozwój bezosobowych, pośrednich, złożonych sieci relacji społ.

Wizję ewolucji Parsonsa krytykowano za jej prozachodnie nastawienie.

NEOFUNKCJONALIZM I DEBATA NA TEMAT RÓŻNICOWANIA

Wyodrębniając jeden aspekt różnicowania- podział pracy- Durkheim dostrzega ogólna prawidłowość: jeżeli będziemy abstrahować od różnych form, jakie podział pracy przybiera w zależności od czasu i miejsca, to trzeba zauważyć, że wzrasta on stale w miarę rozwoju historii.

Pojęcie podziału pracy odnosi się w pierwszym rzędzie do dziedziny zawodowej i dokonującej się w jej obrębie specjalizacji. Neil J. Smelser: strukturalne różnicowanie jest procesem, dzięki któremu jedna społeczna rola lub organizacja dzieli się na dwie lub więcej ról lub organizacji. Nowe jednostki społ są strukturalnie oddzielne, jednak wzięte razem stanowią funkcjonalny ekwiwalent pierwotnej jednostki.

Oczywiste jest, że idea zróżnicowania w adekwatnym stopniu obejmuje generalny zarys historii świata, jak również generalne cechy epoki nowoczesnej. Istnieją jednak dw powody, dla których idea ta jest niewystarczająca: nie dostarcza mechanizmu przyczynowego wyjaśniającego powszechną tendencję do różnicowania oraz nie dostarcza konkretnej, zakorzenionej w historii, specyficznej dla danej fazy analizy różnorodnych konsekwencji, efektów ubocznych, napięć będących wynikiem różnicowania w róznych epokach, jak również dość częstych przypadków odwrócenia trendu, funkcjonalnego łączenia się, od-różnicowania i zjawisk degeneracji.

Próby zrewidowania pojęcia różnicowania zrodziły się ze wspólnego przekonania, że faktycznie dostarcza ono intuicyjnie sensownych ram pozwalających zrozumieć naturę współczesnego świata.

Jako ilustrację tego co można nazwać teoria neozróżnicowania, wybiorę książkę D. Rueschemeyera Power and the Division of Labour . Autor stara się sprostać obu wyzwaniom wynikającym z zaniedbań Durkheima: stara się uzupełnić mechanizm przyczynowy i zakotwiczyć tendencję w konkretnie uwarunkowanych faktach, dopuszczając wyjątki i odwrócenie całego trendu. Skupia się na jednym znaczącym czynniku, który jest przyczyną różnicowania, a mianowicie władzy. (potężni mają możliwość narzucania podziału pracy zgodnego z ich interesami lub blokowaniu roznicowania jeśli sprzeczne z ich interesami) Przenosząc swoje rozumowanie na poziom konkretnych warunków historycznych, Rueschemeyer odważnie mierzy się z drugim wyzwaniem pozostawionym przez Durkheima: aby nie ignorować wyjątków od tendencji.

ZWROT W KIERUNKU EWOLUCJONIZMU BIOLOGICZNEGO

Zarówno klasyczny ewolucjonizm w socjologii, jak i większość szkół neoewolucjonistycznych kontynuowała Spencerowską metaforę wzrostu organizmu raczej niż Darwinowską wizję doboru naturalnego. Dopiero niedawno socjologia poważnie zainteresowała się darwinowskimi korzeniami. W miejsce wcześniejszych teorii określanych mianem progresywistycznych lub ontogenetycznych, takich jak teorie stadiów czy teorie różnicowania organicznego, niektórzy neoewolucjoniści proponują teorie selekcji naturalnej lub teorie zmienności społeczno- kulturowej i selektywnych przewag. Podzielają oni pogląd, iż model darwinowski ujawnia fundamentalne podobieństwa analityczne między biologicznymi a społeczno- kulturowymi procesami ewolucji i próbuja opisać mechanizmy, które wytwarzają ewolucję społeczno- kulturową przez analogię do darwinowskiego modelu przypadkowej zmienności i doboru.

TEORIE MODERNIZACJI: DAWNE I NOWE

OSTATNIE WCIELENIE EWOLUCJONIZMU

Mówiąc o idei modernizacji, możemy mieć na myśli trzy sposoby rozumienia tego terminu. Pierwszy, najbardziej ogólny, jest synonimem wszystkich rodzajów postępowej zmiany społ, w której społ porusza się wzdłuż pewnej przyjętej skali postępu. Drugie znaczenie jest bardziej historycznie skonkretyzowane. Oznacza ono proces dochodzenia do nowoczesności, zbliżania się do określonego, zlokalizowanego historycznie syndromu instytucjonalnego, organizacyjnego i odnoszącego się do postaw. Wreszcie, w najbardziej precyzyjnym rozumieniu, terminu modernizacja używa się tylko do opisu wysiłków podejmowanych przez zacofane i słabo rozwinięte społ, aby dogonić wiodące, najbardziej rozwinięte państwa.

Klasyczne teorie modernizacji skupiały się na kontraście pomiędzy Pierwszym i Trzecim Światem, podczas gdy teorie konwergencji, podobnie jak powstałe niedawno teorie transformacji postkomunistycznej, za główny temat obierały podział na Pierwszy i Drugi Świat.

Okres dużej popularności obu teorii w ich klasycznej, wstępnej formie przypada na lata 50 i połowę lat 60. Później, w latach 80 spotkały się one z mocną krytyką, co w rezultacie zmniejszyło znaczenie, a nawet doprowadziło do całkowitego upadku obu teorii. Jednak pod koniec lat 80 obserwujemy odradzanie się teorii modernizacji, a jej zrewidowane wersje występują pod nazwą neomodernizacji lub postmodernizacji.

Zarówno teorię modernizacji, jak i teorie konwergencji można traktować jako ostatnie wcielenia orientacji ewolucjonistycznej.

1. ZMIANY MAJĄ CHARAKTER UNILINEARNY (SCHODY- JEDNI GDZIES W DRODZE, SŁABIEJ ROZWINIĘCI MUSZĄ NADGONIĆ)

2.ZMIANY NIEODWRACALNE I NIEUCHRONNIE ZMIERZAJĄ KU NOWOWCZESNOŚCI

3. ZMIANY MAJĄ CHARAKTER STOPNIOWY, NARASTAJĄCY, ZACHODZĄ W POKOJOWY SPOSÓB

4. WSKAZYWALI NA REGULARNĄ SEKWENCJĘ STADIÓW - ŻADNE NIE MOŻE BYĆ OMINIĘTE

5.NACISK NA ENDOGENNE, IMMANENTNE PRZYCZYNY

6. PROGRESYWIZM - MODERNIZACJA PROWADZI DO POWSZECHNEJ POPRAWY JAKOŚCI ŻYCIA SPOŁECZEŃSTW

Nowością był nacisk na inżynierię społ i planowanie oraz bardziej skonkretyzowaną wizję końcowego celu. Modernizacja była najczęściej postrzegana jako proces inicjowany i kontrolowany odgórnie przez oświecone elity polityczne zdecydowane wyrwać swoje kraje z zacofania za pomocą celowych, zaplanowanych działań.

Uprzemysłowione demokracje Zachodu służyły za państwa modelowe.

POJĘCIE MODERNIZACJI

Modernizacja, w szczegółowym rozumieniu przyjętym przez teorie modernizacji lat 50 i 60, została zdefiniowana na trzy sposoby: historyczny, relatywistyczny i analityczny. W definicjach historycznych, jest ona synonimem westernizacji lub amerykanizacji. Definicje relatywistyczne nie przywołują dokładnych parametrów przestrzennych lub czasowych, ale skupiają się na istocie procesu, kiedykolwiek i gdziekolwiek on zachodzi. Definicje analityczne stają się jeszcze bardziej konkretne, próbując wyznaczyć wymiary nowoczesnego społ celowo zaszczepionego w prenowoczesnym, tradycyjnym otoczeniu. Niektóre z nich skupiają się na aspekcie strukturalnym. W ten sposób N. Smelser opisuje modernizację jako złożone, wielowymiarowe przejście, obejmujące sześć dziedzin. W sferze ekonomii oznacza ona: 1.zakorzenienie technologii w wiedzy naukowej, 2. Przejście od produkcji rolnej na własne potrzeby do rolnictwa komercyjnego, 3. Zastąpienie siły ludzi i zwierząt energią nieożywioną i produkcją maszynową, 4. Rozprzestrzeniania się form miejskich i koncentrację przestrzenna siły roboczej.

Niektóre z pozostałych wyjaśnień analitycznych modernizacji przyjmują perspektywą raczej psychologiczną niż strukturalną. Wyznaczają one określony typ osobowości, ponoć charakterystyczny dla społ nowoczesnych.

MECHANIZMY MODERNIZACJI:

DLACZEGO SŁABIEJ ROZWINIĘCI POPYCHANI KU NOWOWCZESNOŚCI?

1. Wzrost (Comte, Spencer) - nieuchronny

2. nowoczesność stanowi najwyższą postać konkurencji między społeczeństwami ( najlepiej przystosowana, najbardziej wydajna itd.) Społeczeństwa musza się zmodernizować lub zginą

3. Mieszkańcy słabiej rozwiniętych państw mogą zobaczyć wyższy standard życia, dostatek i wolność i takie przekonanie może się wytworzyć spontanicznie

4. Teoria konwergencji - charakter dominującej technologii narzuca określone formy organizacji społecznej, życia politycznego, wzorów kulturowych, codziennych zachowań, a nawet przekonań i postaw.

KRYTYKA IDEI MODERNIZACJI

1. Działania modernizujące najczęściej nie prowadzą do obiecywanych rezultatów. (z społeczeństw wcale nie znika bieda)

2. Pojawiają się patologiczne efekty uboczne modernizacji. (anomia, wzrost przestępczości)

3. przecież możliwy rozwój multilinearny! - wiele ścieżek modernizacji, a nie jedna

4. Tradycjonalizm nie jest do końca zły niesie też korzyści

5. Ważne też czynniki egzogenne (globalny kontekst), a nie tylko endogenne

6. Etapy modernizacji nie muszą być stałe. (rewolucja tez drogą)

7. Można się rozwijać nie w kierunku Zachodu.

TEORIA NEOMODERNIZACJI I NEOKONWERGRNCJI

Na początku lat 80 obserwujemy częściowe odrodzenie teorii modernizacji a po 1989 roku najwyraźniej znalazła ona nowy przedmiot zainteresowania w postaci wysiłków podejmowanych w społ postkomunistycznych, aby wejść lub powrócić do Europy. W odpowiedzi na to wystąpiono z projektami teorii neomodernizacji lub postmodernizacji. Wskrzeszona i odnowiona teoria modernizacji uwzględnia doświadczenia krajów postkomunistycznych, wskutek czego modyfikacji ulegają jej centralne założenia.

To co panowało z krajach postkomunistycznych, można nazwać fałszywą modernizacją którą rozumiemy jako niespójną, pozbawiona harmonii, sprzeczna kombinacje 3 składników: 1.narzuconej nowoczesności w pewnych obszarach życia społ, połączonej z 2.pozostałościami tradycyjnego, prenowoczesnego społ w wielu innych dziedzinach, a wszystko to jest okraszone 3.symboliczną fasadą imitującą zachodnią nowoczesność.

Nakreślmy uproszczony bilans dziedzictwa realnego socjalizmu na tym obszarze. Po stronie nowoczesności mamy: wymuszone uprzemysłowienie połączone z uporczywym nastawieniem na przemysł ciężki; przejście od sektora rolniczego do przemysłowego; proletaryzację na duża skalę; chaotyczną urbanizację; niezwykle skuteczna kontrolę biurokratycznego aparatu administracyjnego, policji i wojska nad ludnością; silne państwo autokratyczne. Efekty uboczne: zniszczenia środowiska, zanieczyszczenia, anomia. Brakuje: własności prywatnej, racjonalnej organizacji produkcji, sprawnie działającego rynku, rządów prawa, obfitości towarów i usług, infrastruktury bankowej, linii lotniczych, sieci dróg, zakorzenionej wtyki pracy i indywidualizmu, demokracji.

Europa wschodnia odziedziczyła nie tylko fałszywą nowoczesność, ale pod pewnymi względami powróciła także do prenowoczesności, pozostając przez kilka dekad za kurtyną zjednoczonego bloku socjalistycznego.

Wszystko to rodzi konieczność ponownego przemyślenia pojęcia nowoczesności i teorii modernizacji. Wysiłek tego rodzaju jest już podejmowany, a jego kierunki można ująć w 10 pkt:

1. Nie ogranicza się dłużej podmiotu, siły napędowej modernizacji do działających odgórnie rządów czy elit politycznych

2. Nie postrzega się dłużej modernizacji jako rozwiązania wymyślonego i uznawanego przez oświecone elity i narzucanego najchętniej im, tradycyjnie zorientowanej ludności, jak to miało miejsce najczęściej w przypadku Państw Trzeciego Świata. - RACZEJ SPONTANICZNE ASPIRACJE LUDNOŚCI BO WIDZIELI CO NA ZACHODZIE

3. Zamiast kładzenia nacisku na endogenne, immanentne siły modernizacji, dostrzeżona rolę czynników egzogennych, włączając w to geopolityczny układ sił na świecie, dostępność zewnętrznej pomocy gospodarczej i finansowej, otwartość międzynarodowych rynków czy wreszcie nie mniej ważną dostępność pomocnych zasobów ideologicznych: politycznych i społ doktryn lub teorii, które głosząc nowoczesne wartości zachęcaja do podjęcia modernizacyjnego wysiłku.

4. W miejsce pojedynczych, unikalnych modeli nowoczesności, które zacofane społ mają naśladować wprowadza się ideę przemieszczających się epicentrów nowoczesności i jako jej następstwo, pojęcie alternatywnych społ odniesienia

5. Zamiast móic o ujednoliconym procesie modernizacji, przedstawia się jego bardziej urozmaicony obraz

6. kreśli się mniej optymistyczny obraz modernizacji, unikając naiwnego woluntaryzmu niektórych wczesnych teorii.

7. Zamiast interesowania się niemal wyłącznie wzrostem gospodarczym znacznie większą uwagę kieruje się na ludzkie wartości, postawy, znaczenie symboli i kodów kulturowych.

8. Skorygowano antytradycjonalizm charakterystyczny dla wczesnych teorii przez wskazanie, iż lokalne tradycje mogą kryć w sobie ważne tematy sprzyjające modernizacji.

9. Wewnętrzne rozdarcie społ postkomunistycznych, z pewnymi enklawami nowoczesności, wynikającymi z narzuconej industrializacji i urbanizacji oraz rozległymi obszarami prenowoczesności, tworzy centralne zagadnienie strategii: co począć z namacalnymi pozostałościami realnego socjalizmu, np. wielkimi, państwowymi najczęściej technologicznie zacofanymi przedsiębiorstwami przemysłowymi.

10. Ostatnim punktem, który czyni obecne działania modernizacyjne dokonujące się w społ postkomunistycznych w oczywisty sposób różnymi, a może nawet trudniejszymi od modernizacji państw Trzeciego Świata po II wojnie światowej, jest klimat ideologiczny panujący w modelowych społ rozwiniętego Zachodu.

TEORIE CYKLI HISTORYCZNYCH

LOGIKA TEORII CYKLICZNYCH - ALTERNATYWNA WIZJA HISTORII!!!!

ZAKOTWICZONA W ANALOGIACH I METAFORACH:

1.istnieją oczywiste cykle astronomiczne i ich reperkusje: dzień i noc (praca i sen), fazy księżyca (przypływy i odpływy)

2. istnieją cykle biologiczne mające istotne konsekwencje dla życia społ: narodziny, dzieciństwo, dojrzewanie, dorosłość, starość, śmierć

3. istnieją łatwo obserwowalne cykle polityczne, ekonomiczne i społ w skali makro

4. istnieją również budzące wątpliwości cykle zachodzące w mikroskali życia codziennego: codzienny rytm życia rodzinnego

W procesie kierunkowym każda kolejna faza jest różna od jakiejkolwiek innej poprzedzającej ją w czasie, natomiast w procesie o charakterze cyklicznym stan zmieniającego się systemu w jakimś momencie w przyszłości będzie taki sam, jak stan systemu w jakimś wcześniejszym czasie.

P. Sorokin proponuje rozróżnienie cykli pełnych i względnych: w pełnym procesie cyklicznym ostatnia faza danego nawrotu oznacza powrót do jego pierwszej fazy, a cykl rozpoczyna się od nowa, przemierzając tę samą drogę, przez która przechodził wcześniej. Z drugiej strony we względnym procesie cyklicznym kierunek powtarzającego się procesu nie pokrywa się całkowicie z tymi poprzednimi nawrotami. W każdym kolejnym cyklu pojawia się pewne odchylenie.

Czas trwania cyklu może być krótki lub dugi. Może zachodzić w sposób rytmiczny bądź nierytmiczny. Cykle mogą różnić się liczbą faz, przez jakie przechodzą.

PREKURSORZY CYKLICZNEJ WIZJI DZIEJÓW

W myśli filozoficznej, podobnie jak wiele innych idei, wywodzi się ze starożytnej Grecji- rola Arystotelesa. Podobne idee przyszły do głowy wnikliwemu średniowiecznemu obserwatorowi życia społ, Ibn Chaldunowi. W okresie oświecenia wizja cykliczna zostaje ostatecznie rozszerzona na cały okres ludzkiej historii przez G. Vico. (spirala wstępująca) Jego zdaniem charakterystyczny cykl dziejowy przechodzi przez trzy fazy:

1. Anarchia i barbarzyństwo

2. Porządek i cywilizacja, którym towarzyszą rządy rozumu i nastawiony pokojowo przemysł

3. Upadek cywilizacji wiążący się z nastaniem nowego okresu barbarzyństwa

Te stadia wiążą się z rozmaitymi aspektami życia społ i formami rządów ( teokracja, arystokracja, republika lub monarchia), rodzajami prawa, typowego języka (hieroglificzny, symboliczny, narodowy). Vico uważał, że do tej pory miały miejsca dwa cykle: pierwszy w starożytności, zakończony upadkiem Rzymu, drugi rozpoczął się z odrodzeniem barbarzyństwa w średniowieczu, osiągając fazę końcową w jego własnej epoce. Vico zdaje się sugerować, że mechanizm przyczynowy ukryty za tym powtarzającym się cyklem ma charakter psychologiczny i wiąże się z dominującymi motywacjami i postawami zapisanymi w ludzkiej naturze.

HISTORIOZOFIE POWSTANIA I UPADKU CYWILIZACJI

Mikołaj Danilewski. Wg niego, dzieje ludzkie są wyartykułowane we względnie izolowanych, obszernych jednostkach, całościach historyczno- kulturowych lub cywilizacjach. W rzeczywistości nie da się stworzyć wspólnej chronologii różnych cywilizacji. Cywilizacje mają własną wewnętrzną logikę rozwoju, każda z nich przechodzi przez właściwą sobie sekwencją życiową, a żadna z nich nie jesy najlepsza czy doskonała. Odpowiednio można wyróżnić trzy typy podmiotów historycznych:

1. pozytywne podmioty historyczne, czyli te społ, które stworzyły wielkie cywilizacje: egipską, asyryjsko- babilońską, chińską, indyjską, perską, hebrajską, grecką, rzymską, arabską i rzymsko- germańską.

2. negatywne podmioty historyczne: te plemiona lub ludy, które odgrywały destrukcyjną rolę, doprowadzając do ostatecznego upadku zniedołężniałe, rozkładające się cywilizacje

3. jednocześnie istnieją ludy i plemiona pozbawione kreatywnej elan.

W losach lub przebiegu życia każdej z wielkich cywilizacji można zaobserwować typowy cykl rozwoju:

1. Okres, czasami dość długi, wyłaniania się i krystalizacji

2. Później przychodzi faza rozkwitu

3. Końcową fazę cyklu wyznacza brak kreatywności, petryfikacja i ostateczny rozpad cywilizacji

Jego teoria poprzedzała inną, stworzoną niezależnie syntezę historiozoficzną O. Spenglera . Autor twierdzi, że w historii nie mamy do czynienia z linearnym postępem, ale raczej ze zbiorem historii życia oddzielnych, unikalnych, samowystarczalnych ograniczonych całości, nazwanych „wysokimi kulturami”. Historia jest „zbiorową biografią” takich kultur. Każda jednostkowa kultura przechodzi cykl życia składający się z dzieciństwa, młodości, wieku dojrzałego i starości. Fazę upadku kultury określa się mianem cywilizacji. Jest to faza petryfikacji i agonii, kultura przejawia określone cechy charakterystyczne: perspektywę kosmopolityczną, zamiast lokalnej, luźne relacje charakterystyczne dla życia miejskiego zastępując więzy krwi, pieniądze zamiast prawdziwych wartości. Cywilizacja może trwać w takim stanie upadku lub agonii przez dłuższy czas, jednak jej ostatecznym przeznaczeniem jest rozkład i zanik. Spengler wyróżnia 8 wysokich kultur: egipska, babilońska, indyjska, chińska, klasyczna, arabska, meksykańska i zachodnia. Każda z wielkich kultur ma swój temat przewodni lub symbol. Przebieg życia wysokich kultur nie daje się wyjaśnić w kategoriach przyczynowych. Jest to raczej cykl przeznaczenia. Diagnoza i przewidywania Spenglera dotyczące losów kultury zachodniej, która weszła już w degeneracyjną fazę cywilizacji, są wyjątkowo złowróżbne. ŚWIATOWE MIASTO OTOCZONE PRZEZ PROWINCJE (mieszkańcy miasta to masa, nie obywatele) SPENGLER SZUKA DUSZY KULTURY LUB EPOKI.

Najszerzej zakrojoną i najbardziej umocowaną w historii teorie cywilizacji i ich cyklów życiowych przedstawił A. Toynbee. Twierdzi on, że właściwą jednostką rozważań historycznych nie jest ludzkość rozumiana jako całość ani pojedyncze państwa narodowe, ale raczej jednostki pośrednie, mające większy zakres przestrzenny i czasowy niż pojedyncze społ, ale mniejsze od ludzkości- mianowicie dwadzieścia jeden cywilizacji. Pojawia się idea specyficznego potencjału, który dominuje w każdej cywilizacji. Cywilizacje powstają za sprawą dwóch połączonych czynników: obecności twórczej elity i odpowiednich warunków środowiskowych, ani zbyt niesprzyjających, ani za bardzo korzystnych. Mechanizm powstania cywilizacji, podobnie jak jej dynamicznego trwanie zawiera się w idei wyzwań i odpowiedzi. W fazie wzrostu cywilizacji odpowiedzi przynoszą pomyślny skutek, jednak w fazie załamania i rozpadu tracą swój twórczy potencjał. Ideę upadku cywilizacji można podsumować w 3 punktach: wyczeranie się sił twórczych elity, co prowadzi do wycofania się z mimesis ze strony większości i w konsekwencji utraty jedności społ rozumianego jako całość. Dodatkowym czynnikiem jest bunt zewnętrznego proletariatu, czyli barbarzyńców, którzy, kiedy cywilizacja zaczyna się rozpadać, nie godzą się już na stan ujarzmienia lub wykluczenia. Ostatecznym przeznaczeniem większości cywilizacji jest zawsze rozpad, mimo że przez długi czas mogą one pozostawać w spetryfikowanym stanie upadku. Spośród wielkich cywilizacji co najmniej 6 jest już martwych i pochowanych. Istniejeukryty, wspólny dla wszystkich cywilizacjiwzór lub unikalna logika przejawiająca się w najdłuższej perspektywie. Jest nią POSTĘP DUYCHOWOŚCI I RELIGII. CYWILIZACJE TO SŁUŻEBNICE RELIGII.

SOCJOLOGICZNE TEORIE ZMIANY CYKLICZNEJ

1. VILFREDO PARETO: KRĄŻENIE ELIT

Pareto kreśli obraz społ jako systemu społ, który sam, podobnie jak konstytucyjne dla niego segmenty, przechodzi przez powtarzające się cykle równowagi, destabilizacji, załamania się równowagi i nowej równowagi. Aby zrozumieć, jak działają te cykle, konieczne jest przyjrzenie si wizji Pareto dotyczącej anatomii systemu społ. Ma się ona składać z 3 typów wzajemnie powiązanych abstrakcyjnych komponentów: residuów, to jest immanentnych skłonności ludzkich; interesów, czyli obiektywnych warunków zaspokajających ludzkie potrzeby; oraz derywacji , tzn. uzasadnień i racjonalizacji tworzonych przez ludzi, aby uzasadnić ich residua i interesy. Residua odgrywają rolę kluczową: stanowią podstawowy, determinujący czynnik życia społ. Pośród różnorodnych istniejących w społ residuów dwa przeciwstawne typy maj zasadnicze znaczenie: przebiegłości i siły. Residua innowacji obejmuja takie cechy jak: innowacyjność, głód nowości. Przeciwne residua konserwacji obejmują: rozwagę, tradycjonalizm. Społ są z natury heterogeniczne. Elita myśli i działa inaczej, jeżeli jest zdominowana przez członków z residuami innowacji,a inaczej kiedy jest przeniknięta residuami konserwacji.

Zmianę społ i historyczną postrzega się jako cykliczne krążenie elity: ich rozkwitu, upadku i zastępowania przez inne. W cyklu polityczno- militarnym, głównymi aktorami są silni władcy ( lwy) i przebiegli administratorzy (lisy). W dziedzinie ekonomii obserwujemy podobny przebieg wydarzeń. W cyklu ekonomiczno- przemysłowym aktorzy są inni: rentierzy i spekulanci. W cyklu ideologiczno- religijnym głównymi aktorami są: kapłani broniący wiary i krytyczni intelektualiści broniący rozumu.

2. PITIRIM SOROKIN: RYTM ZMIAN KULTUROWYCH

W centrum zainteresowania monumentalnej teorii cyklicznej Sorokina, znajduje się kultura. Definiuje on ją jako łączną sumę wszystkiego, co jest wytwarzane lub modyfikowane przez świadomą i nieświadomą działalność dwóch lub więcej jednostek wchodzących ze sobą w interakcję i warunkujących nawzajem swoje zachowania. Olbrzymia różnorodność wytworów kulturowych tworzy zintegrowany system. Za tą jednością kryje się jedna, powszechna centralna zasada, która przenika wszystkie komponenty, nadając każdemu z nich sens oraz znaczenie i w ten sposób tworząc kosmos z chaosu niezintegrowanych fragmentów. Centralnej zasady kultury trzeba szukać w świecie znaczeń, a określa się ją mianem mentalności kulturowej. Sorokin proponuje rozróżnienie dwóch przeciwstawnych, niemożliwych do pogodzenia ze sobą typów kultury. Dwa przeciwstawne typy kultury określa mianem Ideacyjnego i Zmysłowego. Są one rozumiane jako typy idealne. Kultura ideacyjna charakteryzuje się: 1.rzeczywistość ma naturę duchową, niematerialną, ukrytą pod powierzchownymi materialnymi i zmysłowymi pozorami. 2. Najważniejsze potrzeby i cele maja charakter duchowy. 3. Głównymi metodami zaspokojenia tych celów sa samodoskonalenie umysłu i ciała, pragnień, przekonań, calej osobowości, żeby wyzwolić ją z pokus i zainteresowań zmysłowych i oderwać od ziemskiej egzystencji. 4. Wiążą się z pojęciem prawdy, którą można osiągnąć na drodze doświadczenia wewnętrznego, stąd jest ona absolutna i wieczna. 5. Zakładają ideę dobra zakorzenionego w niematerialnych, wewnętrznych, duchowych, ponadzmysłowych wartościach, stąd jest ono najważniejsze i wieczne. Kultura Zmysłowa przyjmuje całkowicie przeciwne założenia. Pośrednia kultura Idealistyczna reprezentuje zrównoważoną mieszankę elementów Ideacyjnych i Zmysłowych: 1. Rzeczywistość jest wielowymiarowa, zarówno materialna, jak i nadprzyrodzona. 2. Potrzeby mają charakter zarówno cielesny, jak i duchowy. 3. Ich zaspokojenie wymaga zarówno samodoskonalenia, jak i przekształcenia środowiska. PODSTAWOWY WZÓR ZMIANY DZIEJOWEJ MA CHARAKTER CYKLICZNY. Cykle nie następują w stałym rytmie i nie mają stałego czasu trwania. Najważniejszą zasadą tej periodyzacji sa zmiany w dominujących typach mentalności kulturowej i systemach kulturowych: powtarzająca się sekwencja kultur: ideacyjnych, idealistycznych i zmysłowych. Wyczerpują się możliwości, twórczy potencjał każdego kolejnego systemu. Rozwijanie potencjału zalezy od działań ludzi. Diagnoza jaką Sorokin stawia współczesnej sobie zachodniej cywilizacji, jest wyjątkowo krytyczna. nadejdzie nowa faza ideacyjna!

MATERIALIZM HISTORYCZNY

EWOLUCJONISTYCZNE I HEGLOWSKIE KORZENIE

CEL MARKSA ZNALEZIENIE „ŻELAZNYCH PRAW” HISTORII LUDZKOŚCI, ABY MOŻLIWE STAŁO SIĘ NADANIE JEJ POSTĘPOWEGO KIERUNKU.

1. Marks był zagorzałym zwolennikiem postępu jako ogólnego kierunku procesu dziejowego.

2. Widział historię jako popychaną od wewnątrz, jako rozwijanie immanentnych, endogennych, wewnątrz społ sił.

3. Widział historię jako przechodzącą przez sekwencje wyróżnialnych stadiów, wzdłuż jednej ścieżki

4. Za dominujący trend historyczny uznawał rosnące komplikowanie się i różnicowanie społeczeństw, kładł przy tym szczególny nacisk na podział pracy.

Prawdziwa specyfika materializmu historycznego w porównaniu do ewolucjonizmu zaczyna się dopiero wtedy, gdy Marks czerpie inspirację z nauk G. W. F. Hegla, a w szczególności z pojęcia dialektyki. Dwa aspekty: 1.forma, wzór lub logika procesu dziejowego. 2. Treść, wskazanie na siły i podmioty popychające bieg historii do przodu. Marks czerpał z Hegla wybiórczo: zaakceptował formalną ideę dialektyki, ale odrzucił idealistyczną treść historii. Heglowska idea dialektycznego przebiegu historii zawierała następujące założenia: wszystkie je można również odnaleźć w pracach Marksa:

1. Historia przejawia kierunkowy, wstępujący, postępowy rozwój.

2. Rozwój historyczny nie jest linearny, prosty i stały. zachodzi raczej na drodze załamań, regresów, kryzys ów i dopiero w ostatecznym rozrachunku przybiera swój ogólnie postępowy kształt.

3. Rozwój historyczny nie jest również stopniowy, gładki czy kumulatywny. Występują w nim specyficzne progi, kiedy zasadnicza właściwość procesu ulega radykalnej zmianie.

4. Sekwencja stadiów historycznych dzieli się na 3 etapy. Ten trójdzielczy wzór daje się zastosować do okresów historycznych różnej długości.

5. Motorem procesu dziejowego są immanentne, endogenne siły

6. Te immanentne siły są oparte na zasadzie zanegowania: sprzeczności, napięcia i ich rozładowania

7. Proces historyczny przebiega na różnych poziomach.

MARKS PODJĄŁ WYSIŁEK, ABY UJĄC PROCES DZIEJOWY W KATEGORIACH MATERIALISTYCZNYCH, TO JEST PRZEZ ODNIESIENIE DO ŚWIATA TAKIEGO, JAKI OBIEKTYWNIE ISTNIEJE.

MARKSOWSKA WIZJA HISTORII: TRÓJPOZIOMOWA REKONSTRUKCJA

Metaforyczna refleksja dotycząca zastanawiających losów teorii Marksa może podążać dwiema drogami. Większość badaczy Marksa najczęściej wywodzi ją ze stwierdzonej przez nich wewnętrznej niespójności jego teorii. Można to nazwać „nieprzyjaznym wyjaśnianiem”.

Istnieje jednak również „życzliwe wyjaśnienie” przyznaje ona Marksowi przywilej wątpliwości.. to co nieprzyjazne wyjaśnienie traktowałoby jako niespójność i słabość, przyjazne wyjaśnienie nazywa wielowymiarowością i uznaje za jego gówna siłę.

Materializm historyczny jest wielowymiarową teorią dziejów, rozwijana na trzech różnych poziomach dyskursu: historii światowej, struktury społecznej i indywidualnych działań.

Na poziomie historii światowej Marks postuluje silny determinizm. Ogólny proces dziejowy widzi jako nieodwracalny, przechodzący przez określone, zasadniczo jednakowe stadia i prowadzący nieuchronnie do ustanowienia komunizmu.

Rzeczywisty proces zmian dziejowych rozpoczyna się na najniższym poziomie indywidualnych działań. Każda osoba jest wolnym, decydującym o swoim losie podmiotem. Jednak w swoich działaniach ludzie sa zmuszeni dostrzegać wspólne warunki strukturalne, w które są wpisani. Pod uwagą biorą najczęściej narzucone im strukturalnie interesy ekonomiczne. Wspólnota interesów ekonomicznych łączy jednostki o podobnym położeniu w klasy społ i czyni z nich antagonistów wobec członków innych klas. Aby bronić swoich interesów ekonomicznych, klasy społ wypowiadają walkę klasom antagonistycznym. Zwyciężają w niej klasy postępowego, mające interes w ekspansywnym rozwoju sił wytwórczych. Reszta formacji społ- ekonomicznej musi dostosować się do nowego systemu ekonomicznego, co kończy się przekształceniem fundamentów całego społ, czyli rewolucją społ. Następnie wszystko powtarza się od początku.

POZIOM INDYWIDUALNYCH DZIAŁAŃ: TEORIA ISTOTY GATUNKOWEJ

Elementarnymi składnikami społeczeństwa są istoty ludzkie. W tym miejscu kończy się myślenie potoczne, a pojęcie jednostki zostaje wyrażone w zdecydowanie oryginalny sposób. Nie ma ono charakteru substancjonalnego, ale relacyjny ( kontekstowy). Pozycja społ. I wynikający z tego fakt formowania jednostek przez społ, podobnie jak zwrotny wpływ jednostek na kontekst ich społ życia- jest uniwersalną własnością każdej kondycji ludzkiej, podczas gdy typowe kombinacje sieci relacji różnią się historycznie, a specyficzne wiązki takich relacji różnią się między sobą indywidualnie.

Istnieją dwa rodzaje stosunków, z pomocą których Marks definiuje naturę ludzką.

1. Uczestnictwa- koncentruje się na relacji ludzi z innymi ludźmi. Można go jednak rozszerzyć na relacje z przyrodą, na uczestnictwo i harmonijną przynależność do świata natury.

2. Kreacji- relacje ludzi z przyrodą. Można również rozszerzyć na postawy wobec innych ludzi i obiektów społ, oznaczając na przykład pragnienie zmienienia, edukowania, przekonywania innych.

w ten sposób kreacja i uczestnictwo mogą się przejawiać w związku z obydwoma kontekstami życia społ: społ i przyrodniczym

z perspektywy socjologicznej jednostka będzie widziana nie jako pełnoprawna osoba, ale raczej jako abstrakcyjny, jednowymiarowy „przekrój” osoby: 1. Podmiotu działań społ nakierowanych na innych ludzi i zorientowanych na ich reakcję, 2. Współuczestnika interakcji społ, 3. Uczestnika stosunków społ, 4. Członka zbiorowości społ lub grupy, 5. Osoby zajmującej określoną pozycję społ, 6. Odtwórcy roli społ.

Przechodząc do drugiego rodzaju specyficznej ludzkiej relacji- relacji ze środowiskiem, którą określiliśmy mianem kreacji, zauważmy od razu, że ona również jest konstytuowana przez określony typ działania. W kreacyjnej aktywności jednostki, wytwarzając przedmioty, uzewnętrzniają swoje moce, talenty, umiejętności.

Można wyróżnić kilka analitycznych cech działania, tak jak rozumie je Marks:

1. Działanie postrzega się jako świadome i celowe w rozumieniu schematu środki- cele.

2. Uważa się, że podmioty posiadają pewien stopień świadomości lub krytycznej samoświadomości działań, jakie podejmują. Można to nazwać zwrotną kontrolą działania przez podmioty ludzkie

3. Uważa się, że działanie jest poprzedzone jakąś antycypacją i planowaniem

4. Uważa się, że wykonanie działania cechuje pewien stopień konsekwencji i trwaości.

5. Działanie ma charakter innowacyjny, tzn. jest aktywnym stawianiem czoła środowisku, jest zorientowane na świat przyrodniczy i/lub na innych ludzi oraz próbuje ich zmienić, przekształcić, wytworzyć jakąś nowość

6. Działanie ma charakter zbiorowy, tzn. jest zawsze odnoszone do innych ludzi

Aby podmiot działał tak, jak to zostało opisane, musi posiadać zestaw kompetencji, zdolności, umiejętności.

Wszystkie te cechy ludzkiego działania i ludzkiej natury są najsilniej reprezentowane w procesie pracy i ludzkiej zdolności do pracy. Sam Marks definiował pracę jako podstawową aktywność gatunku ludzkiego, aktywność gatunkową niezbędną do przeżycia, reprodukcji i ewolucji społ ludzkiego oraz nastawioną na ujarzmienie i zawłaszczenie przyrody. Postrzega ją jako sumę wysiłków, dzięki którym istoty ludzkie modyfikują, przekształcają i kontrolują przyrodę, przystosowując ja do swoich potrzeb.

Obojętne jaką konkretnie przyjmuje postać, praca wyraźnie jednak stanowi przejaw dwóch charakterystycznych dla kondycji ludzkiej stosunków: kreatywności i uczestnictwa. Z jedne strony, stanowi ona uprzedmiotowienie, uzewnętrznienie, urzeczywistnienie ludzkich mocy i zdolności w wytworach, z drugiej, zawsze jest prowadzona w pewnym społ kontekście kooperacji, współzawodnictwa lub zwierzchnictwa.

Praca wywiera także zwrotny wpływ na pracującego, zwiększając jego zdolności i moce do przyszłej pracy.

Nieprzypadkowo kiedy Marks wyjaśnia patologią ludzkiej natury w swojej teorii alienacji, zaczyna od alienacji pracy , a dopiero później uogólnia ten obraz na wszystkie przejawy ludzkiej natury gatunkowej. Alienacja jest substancjonalnym otoczeniem relacji wiążących ludzi zarówno z przyrodniczym, jak i ze społ otoczeniem, zerwaniem relacji kreatywności i uczestnictwa.

POZIOM STRUKTUR SPOŁECZNYCH: TEORIA KLAS

Istnieje przekonujący dowód, że Marks pojmował całości społ nie w urzeczowiony sposób, ale w nowoczesny, relacyjny. Społ. Nie składa się z jednostek, lecz wyraża sumę więzi i stosunków, w których jednostki te pozostają względem siebie.

Konsekwentny strukturalizm Marksa objawia się w odniesieniu do obu poziomów rzeczywistości społ: zarówno całości społ, jak i jednostek ludzkich. Jednostki ącza się razem i tworzą zbiorowości, grupy, stowarzyszenia itd. Jeżeli mają ze soba coś wspólnego. Możliwe są różne podstawy więzi społ. Dla Marksa szczególne znaczenie ma sytuacja własnościowa, podobny poziom posiadania dóbr.

Są to środki produkcji . ich posiadanie gwarantuje zaspokojenie innych potrzeb ich właścicieli, a w następstwie tego czyni możliwymi przejście na jeszcze wyższy poziom zaspokojenia.

Ta swoista więź społ ligicznie pociąga za sobą podział społ na dwie przeciwne, biegunowe klasy: tych które posiadają środki produkcji i tych, którzy ich nie posiadają i w związku z tym, aby przeżyć, musza sprzedawać swoją pracę.

Model ten jest obdarzony wewnętrzna dynamiką. Marks identyfikuje co najmniej dwa rodzaje przeobrażeń, które nieustannie w nim zachodzą, jeden dotyczy całej spolaryzowanej struktury, drugi jej komponentów- przeciwnych klas, pierwszy jest historyczną tendencją do upraszczania różnic społ i eliminowania wszystkich grup lub przynajmniej eliminowania strategicznego znaczenia wszystkich grup poza tymi opartymi na zróżnicowaniu posiadania. Rosnąca polaryzacja osiąga szczyt w społ kapitalistycznym.

Jednocześnie z tendencją do polaryzacji zarysowuje się jeszcze jedna - do wzrostu wewnętrznej krystalizacji klas. Ideę tę wyraża rozróżnienie, jakie Marks czyni między klasą w sobie a klasą dla siebie. Fakt zajmowania wspólnej pozycji pod względem posiadania przez mnogość jednostek nie wystarcza, aby klasa faktycznie funkcjonowała jako twór w pełni wykształcony. Prędzej czy później jednostki zaczynają osiągać pewną świadomość wspólnoty położenia, zaczynają się między sobą komunikować i wchodzić w interakcje, tworzyć trwalsze formy wewnętrznej organizacji, co skutkuje powstaniem dojrzałej klasy dla siebie zdolnej do artykułowania i bronienia swoich interesów.

Podstawowe źródło, bodziec do nieustającej dynamiki procesu polaryzacji i krystalizacji ponownie można odnaleźć w immanentnych sprzecznościach struktury klasowej. Model ma charakter samonapędzający się, samo przekształcający się. Marks opisuje typową relację między klasami jako wzajemną opozycję, wyróżnia się co najmniej trzy typy takiej opozycji. 1. Istnieje obiektywna sprzeczność interesów między tymi, którzy posiadają, a tymi którzy nie posiadają.. 2. Obiektywna sprzeczność może zacząć być subiektywnie postrzegana przez członków odpowiednich klas. -> antagonizm klasowy 3. Wreszcie antagonizm ten może zamanifestować się na arenie ekonomicznej, politycznej, ideologicznej; może się przekształcić w mniej lub bardziej zorganizowane zach zbiorowe lub działanie zbiorowe członków danej klasy, skierowane przeciwko członkom klasy przeciwnej.-> walka klasowa

POZIOM HISTORII ŚWIATOWEJ: TEORIA FORMACJI SPOŁECZNO- EKONOMICZNEJ

Relacyjną wizję rzeczywistości społ, tak typową dla Marksa, można również odnaleźć na najwyższym poziomie jego konstrukcji teoretycznej, na którym ujmuje on społ w najbardziej abstrakcyjny sposób. Stosunki produkcji w swym całokształcie tworzą to, co nazywa się stosunkami społ, społ i to społ na określonym historycznym szczeblu rozwoju, społ o swoistym, wyróżniającym je charakterze. Zgodnie z konsekwentną dynamiczną orientacją Marksa model został skonstruowany tak, jak gdyby w jego wnętrzu nieustannie zachodzi ruch.

Przekształcenia mają charakter samonapędzający; są powodowane przez istniejące trwale w ramach struktury sprzeczności i napięcia. Dochodzi do nich w 3 miejscach: 1. Na granicy między społ i środowiskiem , 2. Inna sprzeczność pojawia się między osiągniętym poziomem techniki a istniejącą społ organizacją procesów wytwórczych, niezdolnych do bardziej efektywnego wykorzystania dostępnych si wytwórczych. To z kolei jest bodźcem do postępowych zmian stosunków wytwórczych. 3. Ostatnia sprzeczność pojawia się między nowo ustanowionym typem stosunków produkcji a tradycyjnym systemem instytucji politycznych, prawnych i ideologicznych, które nie są już instrumentalne wobec bazy ekonomicznej.

Marks wyróżnia 5 formacji społ- ekonomicznych: wspólnotę pierwotną, niewolnictwa, feudalizm, kapitalizm i komunizm. Lub prostszym schemacie obejmującym ważniejsze podziały, 3 główne epoki w historii ludzkości: pozbawionych alienacji społ przedklasowych, przesiąkniętych alienacją społ klasowych ( kapitalizm), wyzbytych alienacji społ postklasowych ( komunizm)

WIELOWYMIAROWA TEORIA TWORZENIA HISTORII

W przedstawionej powyżej interpretacji teorii Marksa historię widzi się jako wytwarzaną przez złożoną wzajemną zależność działań ludzkich i warunków strukturalnych. Wzajemny związek pomiędzy różnymi poziomami, na których toczy się historia, wyraża kategoria praxis.

Podsumowując: każda faza procesu przekształca początkowe warunki i zmienia pole możliwości otwarte dla następnej fazy tworzenia historii. Praxis działa w warunkach pozostawionych prze poprzednią praxis . jednak najwyższą siłą sprawczą wprawiającą całą tę złożoną sekwencję w ruch jest ludzka podmiotowość z jej nieodłączną skłonnością do transcendencji i samo transcendencji.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

CZĘŚĆ 3- WIZJA ALTERNATYWNA: TWORZENIE HISTORII

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

PRZECIWKO PROGRSYWIZMOWI: WSPÓŁCZESNA KRYTYKA

ODRZUCENIE „HISTORYZYMU”: KARL POPPER

Przez błędny historycyzm rozumiał on doktrynę lub orientację w naukach społ wyróżniającą się kilkoma twierdzeniami: ontologicznymi, epistemologicznymi i metodologicznymi.
1. Niesie on ze sobą ontologiczną wizję historii zmiany zgodne ze wzorem, niezmienne, konieczne
2. Popper przypisuje historycyzmowi silne twierdzenie epistemologiczne, że prawa historii są poznawalne, mogą zostać ujawnione przez badania,
3. Towarzyszy temu postulat metodologiczny dla badań socjologicznych: podstawowym celem nauk społ jest skupienie się na prognozowanych celach, aby dostarczyć proroctw historycznych lub po prostu aby przewidzieć przyszłość.

ZAŁOŻENIA SĄ BŁĘDNE!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Popper przekonuje, że wszystkie te założenia są błędne i że miały szkodliwe skutki dla badań socjologicznych, jak również dla polityki społ. Głównym krytycznym twierdzeniem jego książki jest teza, że nie jest możliwa naukowa teoria rozwoju historycznego mogąca stanowić podstawę przewidywań historycznych. CAŁOŚCIOWA INŻYNIERIA SPOŁECZNA JEST IRRACJONALNA, UTOPIJNA, SKAZANA NA NIEPOWODZENIE.

Popper przedstawia kilka argumentów, które mają podważyć historycyzm i uzasadnić jego krytyczne oceny:
1. Nie istnieje uniwersalna historia ludzkości, ale raczej rozbieżne i zróżnicowane historie segmentów społ ludzkiego,
2. Prawidłowości społ są w bardzo dużym stopniu uzależnione od konkretnych warunków i zmienności, a każde zdarzenie historyczne jest wypadkową chwilowego układu zmagających się ze sobą sił.
3. W historii istnieje uzależniony od konkretnych warunków, irracjonalny i nieobliczalny czynnik osobowy.
4.historia ludzka jest unikalnym, nie powtarzającym się procesem, nieporównywalnym do niczego innego.
5. Co chyba najważniejsze, wiedza jest tym wymiarem społ ludzkiego, który ma zasadnicze znaczenie, a jej poziom w sposób istotny wpływa na wszystkie inne wymiary.

Główną konsekwencją spostrzeżeń Poppera dotyczących społ jest to, że prawomocne mogą być jedynie kontekstowe prognozy naukowe, dostrzegające różnorodne lokalne okoliczności i specyficzne warunki początkowe, natomiast w zasadzie niemożliwe jest przewidywanie dotyczące uniwersalnej historii podążającej z góry określoną drogą w niezmiennych warunkach.

Inną istotną konsekwencją jest niemożność istnienia uniwersalnych praw rodzaju ewolucyjnego i konieczność ograniczenia wyników nauk społ albo do praw fragmentarycznych, kontekstowych, albo do wyjaśnień konkretnie uwarunkowanych trendów.

To co możemy osiągnąć, to najwyżej historyczne trendy, które nie dają podstaw do przewidywania przyszłości.

Wzrost ludzkiej wiedzy mocno oddziałuje na bieg ludzkiej historii.

Nie jesteśmy w stanie przewidzieć przyszłego biegu ludzkiej historii, ponieważ nie możemy wiedzieć, co będzie znane w przyszłości.

JEŚLI KTOKOLWIEK POPYCHA NAPRZÓD HISTORIĘ TO ROBIMY TO MY!!!

ZWODNICZA METAFORA WZROSTU: ROBERT NISBET

Punktem wyjścia jest dla Nisbeta opozycja ewolucjonizmu biologicznego i społ. Dziedzictwo Darwina i Mendla, podkreśla, różni się całkowicie od dziedzictwa Spencera i Comte'a.
1. Ewolucjonizm biologiczny poszukuje mechanizmu zmiany i dlatego dostarcza wyjaśnień i pozwala na przewidywanie. Ewolucjonizm społ rzekomo potrafi uchwycić bieg, kierunek i stadia procesu dziejowego i dlatego ma charakter jedynie wyjaśnienia opisowego.
2. Dla przedstawicieli ewolucjonizmu biologicznego tematem jest agregat, populacja, dla przedstawicieli ewolucjonizmu społ. zaś jest nim pojedynczy obiekt: społ., wspólnota.
3.Biolodzy traktują mechanizm zmian w populacji jako stochastyczny, zachodzący na drodze wielkiej liczby częściowo przypadkowych jednostkowych zdarzeń i dlatego pozwalający jedynie na probabilistyczne uogólniania praw. Socjologowie, z drugiej strony, śledzą przebieg rzekomo nieubłaganych, koniecznych i nieodwracalnych Tenedencji.
4. Substancjonalne mechanizmy wyjaśniające są całkowicie różne. W biologii centralnym zagadnieniem są procesy doboru naturalnego ( Darwin), zmienności genetycznej ( Mendel) i przetrwania najlepiej przystosowanego. W socjologii za podstawowy mechanizm ewolucji uznaje się różnicowanie strukturalne i funkcjonalne.

Metafora wzrostu okazała się niemożliwa do utrzymania, tak więc wszystkie jej twierdzenia zostały obalone:

1. Stałość, stabilność i trwanie są przynajmniej równie naturalne i normalne jak zmiana

2. Nie ma prostej, linearnej kierunkowości zmiany ani żadnego ostatecznego celu

3. Zmiana społ ma charakter egzogenny

4. Najczęściej mamy do czynienia z nieciągłością zmiany

5. Zmiany społ nie są konieczne ani nieodwracalne

6. Przyczyn zmiany społ jest wiele i są zróżnicowane

Jako pozytywną alternatywą dla progresywizmu Nisbet przedstawia poważne badania historyczne, gdzie nie ma metafory wzrostu. przypadkowość, konkretność, zewnętrzna przyczynowość- właśnie te czynniki Nisbet akcentuje w swoim obrazie zmiany dziejowej.

SZKODLIWE POSTULATY: CHARLES TILLY

AUTOR TWIERDZI, ŻE SOCJOLOGIA UWIĘZIONA JEST W ZAŁOŻENIACH WYWODZĄCYCH SIĘ Z XIX WIEKU.

Istnieje osiem szkodliwych postulatów odziedziczonych z XIX wieku, które muszą zostać odrzucone, jako że wszystkie 8 jest błędnych. Świadectwa historyczne pokazują, że założenia te są niemożliwe do utrzymania. Tak oto:

1. Społ nie może być postrzegane jako całość, ale raczej jako płynna, złożona, zachodząca na siebie, krzyżująca się i nałożona na wszystko sieć wielorakich stosunków.

2. Czynnikami determinującymi w życiu społ nie sa urzeczowione, zewnętrzne całości społ, ale interakcje, stosunki między członkami społ, powstające struktury interpersonalne

3. Zamiast jednego głównego procesy zmiany społ na różnych poziomach złożoności istnieją w rzeczywistości liczne fragmentaryczne procesy, przebiegające równolegle Lub w przeciwnych kierunkach, oddzielnie lub zachodząc na siebie, a zmiana społ jest tylko abstrakcyjnym terminem na określenie ich ogólnych, zagregowanych i skumulowanych rezultatów.

4. Fakty historyczne nie pozwalają nam postulować istnienia jakichkolwiek dostrzegalnych stadiów w procesie dziejowym, co więcej, każą nam wątpić, iż kryje się za nimi postęp.

5. Nie można postrzegać różnicowania jako procesu- matki zmiany społ., jako że równie często obserwujemy procesy od- różnicowania,

6. Porządek społ niekoniecznie powstaje dzięki mechanizmowi integrującym, jako że różne formy rywalizacji, przemocy zbiorowej, protesty, itp. Są w pewnych okolicznościach jedyną racjonalną formą upominania się o interesy zbiorowe i gwarantują wprowadzenie łatwiejszego do zaakceptowania porządku.

7. Zmiana społ niekoniecznie wytwarza ogólne napięcie strukturalne z patologią społ i dewiacją jako jej symptomami

8. Przymus w służbie prawa i porządku wykonywany przez państwo i jego urzędnioków może czasami być nieodróżniany od przestępstwa lub wykroczenia zakłócających porządek społ.

ZAPOMINANIE XIX WIEKU: IMMANUEL WALLERSTEIN

Sposród tych zwodniczych pojęć odziedziczonych po XIX wieku wyróżnia „rozwój” jako głównego winowajcę. Pojęcie rozwoju zostaje uznane za niemożliwe do zaakceptowania przede wszystkim dlatego, że jest nie do pogodzenia z dominującym we współczesnym świecie trendem historycznym- procesem globalizacji.

Dwa aspekty tej niewspółmierności:

1. Rozwój - z samej definicji immanentna, endogenna zmiana generowana od środka społeczeństwa + stopniowe rozwijanie potencjału A TAK NAPRAWDĘ ŚWIAT JEST INNY! RACZEJ ZMIANY EGZOGENNE, GENEROWANE PRZEZ ŹRÓDŁA ZEWNĘTRZNE!

2. Obraz społeczeństwa jako izolowanego, suwerennego, do pewnego stopnia niezależne TAK NAPRAWDĘ ODPOWIEDŹ NA PROCESY ZACHODZĄCE W SKALI ŚWIATOWEJ!

Dlaczego jeszcze powinniśmy się pozbyć pojęcia rozwoju?

BOOOOOOOOO!:

1. Blisko powiązane z wątpliwym pojęciem postępu! (a ono sugeruje stały kierunek zmiany i optymistycznie zakłada niekończące się ulepszanie!)

2. Rozwój utrwala grzech pierworodny nauk społecznych sztuczne i bezpodstawne rozróżnienie na system polityczny, ekonomiczny i społeczny. NAUKA ZGLOBALIZOWANEGO SPOŁECZEŃSTWA MUSI STAĆ SIĘ INTERDYSCYPLINARNA!

HISTORIA JAKO WYTWÓR CZŁOWIEKA: ROZWÓJ TEORII PODMIOTOWOŚCI

Krótka historia podmiotowości:

• najpierw rządzili bogowie - podmiotowość w dziedzinie ponadnaturalnej

• potem siły natury - podmiotowość sprowadzona na ziemię podmiotowość uległa SEKULARYZACJI.

• następnie bohaterowie - Wielkie Jednostki (prorocy, wodzowie) ich charyzmatyczne zdolności, które są wrodzone. podmiotowość uległa HUMANIZACJI.

• społeczeństwo rozumiane jako byt sui Genesis- zmianę wywołuje społeczeństwo, ale niezależnie od jednostek, jest samoregulujące się.(ujęcie organiczne) PODMIOTOWOŚĆ ULEGA SOCJALIZACJI ALE PONOWNEJ DEHUMANIZACJI.

• osoby pełniące szczególne funkcje (czyli ci, którzy mają władzę)- czyli znowu Wielkie Jednostki, ale ich podmiotowość pochodzi ze społeczeństwa „przedstawicielska aktywność”

• Podmiotowość tkwi w ludziach, ale bardziej w rolach społecznych (np. w tych którym role społeczne dają specjalne prerogatywy - np. urzędnicy)

• I na końcu podmiotowość uzyskali zwykli ludzie - zmiana jako wynik niezamierzonych, ukrytych efektów ludzkich działań (np. niewidzialna ręka rynku) ostatecznie podkreślano też rolę PODMIOTÓW ZBIOROWYCH LUB GRUPOWYCH (rządy, zgromadzenia ustawodawcze i podmioty oddolne: stowarzyszenia, grupy nacisku, ruchy społeczne).

NOWOCZESNE TEORIE PODMIOTOWOŚCI

1. WALTER BUCKLEY I POJĘCIE MORFOGENEZY

Buckley uważał, że model systemowy posiada potencjał do zsyntetyzowania modeli interakcyjnych w spójny system pojęciowy - teorię elementarną- procesów społ- kulturowych. Model strukturalno - funkcjonalny samoregulującego się, homeostatycznego systemu przenikniętego negatywnymi, kompensacyjnymi sprzężeniami zrównoważył modelem systemu morfogenetycznego z pozytywnymi, wzmacniającymi sprzężeniami, w którym struktury są nieustannie budowane i przekształcane.

Morfogeneza będzie się odnosiła do tych procesów, które zmierzają do rozwijania lub zmieniania danej formy, struktury lub stanu systemu.

2. AMITAI ETZIONI I SPOŁECZEŃSTWO AKTYWNE

Rok później A. Etzioni wystąpił z nowatorskim opisem społ aktywnego, nazwanego później teorią samokierowania. W jej centrum znajduje się pojęcie mobilizacji lub aktywacji społ. Mobilizacyjny zapał w zbiorowościach i społ uznaje za główne źródło ich własnych przekształceń, a także przekształceń ich relacji z innymi jednostkami społ kiedy jedn społ mobilizuje się, dąży do zmiany swojej struktury i granic, a także struktury jedn wyższego rzędy, do której należy.

Społ ludzkie Est postrzegane jako makroskopowy i trwały ruch, jest zaangażowane w intensywne i nieustanne samo przekształcanie się. Ostatecznego motoru tego procesu Etzioni doszukuje się w samo wyzwalającej się tran formatywności i twórczej reaktywności ludzi.

3. ALAIN TOURAINE, MICHEL CROZIER I ERHARD FRIEDBERG: PRZYKŁADY PRAC AUTORÓW FRANCUSKICH.

A.Touraine - konieczny jest powrót działającej jednostki. Musimy ponownie potwierdzić potrzebę powrotu do idei, że to ludzie sami tworzą swoją historią. Tworzenie społ i historii realizuje się w działaniach zbiorowych, których głównymi podmiotami są ruchy społeczne. Ruch społ jest najważniejszym z podmiotów działających, ponieważ rzeczywistość historyczna jest tworzona przez konflikty i negocjacje ruchów społ, które nadają orientacjom kulturowym specyficzną społ formę. Odrzucenie ewolucjonizmu i awans ruchów społ do roli kluczowych podmiotów działających Touraine łączy z powstaniem społ postindustrialnego i możliwości.

Alain Touraine:

• idea samotworzącego się społeczeństwa

• Społeczeństwo rozumiane jako konkretnie uwarunkowany, płynny produkt ludzkich działań, niestabilny i raczej niespójny rezultat społecznych stosunków i konfliktów.

• analiza ruchów społecznych jako głównych aktorów przemian rzeczywistość tworzona przez konflikty i negocjacje.

• jest to cecha społeczeństwa postindustrialnego - wtedy wzrosła zdolność do działania na własną rękę

Inny francuski wkład do teorii podmiotowości pochodzi od duetu Michela Croziera i Erharda Friedberga, socjologów organizacji, którzy zmierzyli się z zależnością między działającymi jedn a systemami. Uświadomili sobie, że działające jedn nie istnieją poza systemem, który determinuje zakres ich wolności, ale równocześnie system nie istnieje bez działających jednostek, które go stworzyły, podtrzymują i tylko one są upoważnione, aby go zmienić. Proponują oni wizję zmiany społ jako nieustannej strukturalizacji i restrukturalizacji areny, na której ludzie podejmują działania w odpowiedzi na problemy i wyzwania, z którymi muszą się zmierzyć. Zmiana społ ma charakter narastający. Działania zbiorowe tego rodzaju są w naturalny sposób twórcze za sprawą mechanizmu zbiorowego uczenia się, w którym jednostkowe odkrycia i innowacje przeobrażają się we wspólne praktyki społ i zostają wbudowane w system.

Michel Crozier & Erhard Friedberg

• idea zbiorowego uczenia się

• Działające jednostki nie istnieją poza systemem, który ich determinuje, ale ten nie istnieje bez działających jednostek

• zmiana to nieustanne strukturalizacja i restrukturalizacja areny, na której ludzie podejmują działania w odpowiedzi na problemy zmiana to przede wszystkim procesy gier, pertraktacji, ale też kooperacji

• motorem przemian są innowacje wchodzące do sfery praktyki

4. ANTHONY GIDDENS I IDEA STRUKTURACJI

Giddens posuwa się aż do zaprzeczenia adekwatności samego pojęcia struktury. Kładąc nacisk na płynną, nieustannie zmieniającą się, całkowicie uzależnioną od konkretnych warunków naturę rzeczywistości społ, której jedyną prawdziwą podstawą ontologiczną są działania i interakcje podmiotów społ, proponuje przekształcić statyczne pojęcie struktury w dynamiczną kategorię strukturacji jako opisu zbiorowych zachowań ludzkich. Reguły i zasoby, których używają działające jedn., są przekształcane przez sam proces ich używania: strukturalne właściwości systemów społ sa zarówno środkiem, jak i wynikiem praktyk, które konstytuują te systemy. Nazywa się to teorematem o dwoistości struktury. Podstawowym motorem strukturacji są działające jedn. Ludzkie, różnorodność jedn w ich codziennych zach. Jedną z ich podstawowych właściwości jest wiedza lub refleksyjność. Innym aspektem działających jednostek ludzkich jest materialna konstytucja i w konsekwencji ich nieuniknione osadzenie w czasie i przestrzeni. Z Giddensem podmiotowość znajduje ostateczne ucieleśnienie w jednostkowych istotach ludzkich.

ASPEKT DZIAŁAJĄCYCH JEDNOSTEK: materialna i biologiczna konstytucja i osadzenie w czasie i przestrzeni narzucaj to ograniczenia

5. TOM BURNS I GRUPA UPPSALSKA: TEORIA SYSTEMÓW REGUŁ

Skupienie uwagi nie na kształtujących jednostkach działających, ale raczej na kształtowanych strukturach, które ujmują normatywnie jako złożone sieci reguł. Aktywność ludzka jest regulowana przez społecznie określone reguły i systemy reguł

REGUŁY WYTWARZAJĄ GŁĘBOKIE STRUKTURY w historii ludzkiej Moduły tych struktur to:

1. Systemy reguł - składają się z zależnych od kontekstu i określonych w czasie zestawów reguł uporządkowanych w celu strukturowania i regulowania społecznych transakcji.

2. Reżimy reguł - to co wyżej + władza, kontrola, sankcje

3. Gramatyki - indywidualny poziom reguł

A skoro mówimy o regułach, to nic dziwnego, że struktura społeczna jest widziana jako dynamiczna, złożona, wielowymiarowa sieć normatywna.

6. MARAGART ARCHER I ROZWINIĘTA TEORIA MORFOGENEZY

Główną zaletą perspektywy morfogenetycznej, jest uznanie, że unikalną cechą odróżniającą systemy społ od organicznych i mechanicznych jest ich zdolność do przechodzenia gwałtownej restrukturyzacji. Centralne pojęcie morfogenezy odnosi się do złożonych wymian co prowadzi do zmiany zastanej formy, struktury i stanu systemu. W póżniejszej pracy Archer dodaje nowe spostrzeżenie, a mianowicie, że dokładnie taka sama sekwencja, przez którą podmiotowość doprowadza do przekształcenia społ., jest równocześnie odpowiedzialna za systematyczne przekształcanie samej podmiotowości społ. Rozróżnia się dwa typy podmiotowości, zbiorowe jednostki działające i elementarne jednostki działające.

WSPÓŁCZYNNIK PODMIOTOWY

Proponując zdefiniować to pojęcie:

1. Społ jest procesem i podlega nieustannej zmianie

2. Zmiana ma charakter endogenny

3. Podstawowym motorem zmiany jest moc podmiotowa jednostek ludzkich i zbiorowości społ.

4. Kierunek, cele i prędkość zmiany mogą być przedmiotem sporów

5. działanie zachodzi w kontekście zastanych struktur, które to struktury samo z kolei kształtuje, z czego wynika podwójna właściwość struktur

6. wymiana między działaniem a strukturą zachodzi w czasie, na drodze naprzemiennych faz podmiotowej kreatywności i strukturalnej determinacji.

NOWA SOCJOLOGIA HISTORYCZNA: KONKRETNOŚĆ I UWARUNKOWANIE

ROZKWIT SOCJOLOGII HISTORYCZNEJ

Socjologię historyczną musimy traktować jako krytyczną reakcję na tradycję, bardzo szczególne wykorzystanie historii, charakterystyczne dla ojców założycieli nauki socjologicznej.

NOWY HISTORYZM

Najbardziej rozpowszechnioną procedurą jest indukcyjne i porównawcze badanie wybranych przypadków historycznych w poszukiwaniu wspólnego mechanizmu procesów społ.

NORBERT ELIAS I SOCJOLOGIA FIGURACYJNA

Perspektywa procesualna czyli dostrzeżenie, że najbliższa teraźniejszość, do której ograniczają się socjologowie, konstytuuje tylko jedną, małą, chwilową fazę w ogromnym strumieniu rozwoju ludzkości, który, nadchodząc z przeszłości, wlewa się w teraźniejszość i prze ku możliwym wariantom przyszłości. Społ. Są bezpośrednio zanurzone w czasie historycznym.

Sieci relacji międzyludzkich, gdzie głównym rodzajem więzi jest władza, są w naturalny sposób płynne, niestabilne, podlegają wszelkiego rodzaju permutacjom.

Z drugiej strony, kiedy już figuracje zostaną ustanowione , oddziałują zwrotnie na same działania.

PHILIP ABRAMS I PROJEKTT „SOCJOLOGII HISTORYCZNEJ”

Argumentuje on za całkowitą integracją socjologii i historii, twierdząc, że socjologia może być poważnie uprawiana jedynie w sposób historyczny.

Idea procesu pomaga doprowadzić do połączenia obu tradycyjnych opozycji: statyki i dynami oraz struktury i działania.

Społ trzeba rozumieć jako proces konstruowany przez społ. Na proces składają się zdarzenia historyczne. Do zasadniczych zmian dochodzi za sprawą wielkich wydarzeń.

CHARLES TILLY: SPOTKANIE SOCJOLOGII I HISTORII

Żaden z obecnych stanów nie jest konieczną fazą w z góry określonej sekwencji rozwojowej, ale raczej rezultatem długiego, powolnego, historycznie określonego procesu. Obecny proces historyczny jest pluralistyczny i zróżnicowany, łącząc różne zachodzące na siebie, sprzecze, komplementarne i równoległe procesy.

Odchodzi on od wizji społ jako urzeczowionej faktyczności. W zamian za o przyjmuje pewien rodzaj teorii pola, postrzegając rzeczywistość społ nie jako system, ale jako płynną, zmieniającą się sieć wielorakich relacji społ, niektórych całkowicie lokalnych, innych o skali ogólnoświatowej.

CHRISTOPHER LLOYD I STRUKTURYZM

Procesualna natura społ: wyznaczanie granicy między przeszłością a teraźniejszością wydaje się całkowicie arbitralne i bezcelowe. Skoro struktury zawsze się zmieniają, powinny być zawsze badane w sposób historyczny.

W ramach procesu istnieje wzajemna, dialektyczna zależność struktur i działań. Siłą napędową tej dialektyki i następującego w jej wyniku procesu historycznego jest podmiotowość ludzka, ulokowana w świadomym podmiocie ludzkim, aczkolwiek jest to podmiot, który zawsze działa w strukturalnym, społ, kulturowym i geograficznym środowisku. Indywidualne i zbiorowe działania ludzkie sa podstawowym podmiotem historii.

Struktury styczna koncepcja postrzega społ jako uporządkowany, niezależny, choć luxno zintegrowany, nieustannie zmieniający się zbiór relacji, reguł i ról, które utrzymują razem zbiorowość i pojedyncze osoby. Aby nadal istnieć, musi być zbiorowo reprodukowany przez te jednostki i posiadać znaczący potencjał do przekształcenia się w Iną strukturę w wyniku ich działań.

WSPÓŁCZYNNIK HISTORYCZNY

1. zakłada się, że rzeczywistość społ nie jest trwałym stanem, ale raczej dynamicznym procesem.

2. Twierdzi się, że zmiana społ jest wypadkową wielorakich procesów mających różne wektory, częściowo się pokrywających, częściowo zbieżnych i częściowo rozbieżnych, wzajemnie się wspomagających lub konfliktowych.

3. Społ samo podlega zmianom, nie jest widziane jako jednostka, obiekt lub system, ale raczej jako płynna siatka relacji, w której przenikają się napięcie i harmonia, konflikt i kooperacja.

4. Sekwencja zdarzeń w obrębie każdego procesu społ ma charakter kumulatywny

5. Jako czynniki sprawcze procesu wskazuje się podmioty ludzkie, indywidualne i zbiorowe, oraz ich działania

6. Zauważa się, że ludzie nie tworzą społ jak im się podoba, ale jedynie w danych warunkach strukturalnych odziedziczonych z przeszłości, stworzonych dla nich przez ich poprzedników, którzy też byli ograniczeni przez struktury.

STAWIANIE SIĘ SPOŁECZEŃSTWA: SEDNO ZMIANY HISTORYCZNEJ

POZIOMY RZECZYWISTOŚCI SPOŁECZNEJ

Zacznijmy o rozróżnienia dwóch poziomów rzeczywistości społ: poziomu jednostek i poziomu całości. Pierwszy z nich składa się z ludzi, tak jednostek, jak członków konkretnych zbiorowości; drugi składa się z abstrakcyjnych, ponadjednostkowych całości społ, reprezentujących rzeczywistość społ sui Genesis. Kolejne rozróżnienie dotyczy dwóch typów istnienia rzeczywistości społ: trybu potencjału i trybu realizacji. Do pierwszego odnosimy się wtedy gdy mówimy o wrodzonych tendencjach, zarodkach i zalążkach przyszłości, zdolnościach, mocach. Do drugiego odnosimy się, gdy mówimy o procesach, przekształceniach.

Podmiotowość jednostkowa i społeczna:

	Potencjał	Realizacja
Całość	Struktura	Funkcjonowanie
Jednostka	Podmiot działający	Działanie

Trzy formy niezależnej dynamiki struktur:

1. Zasada inercji: najczęściej jest bardziej prawdopodobne, że funkcjonowanie będzie kontynuowane w ten sam sposób, niż że dokona się w nim radykalny zwrot

2. Zasada siły rozpędu: kiedy osiągnie się określoną fazę lub etap funkcjonowania, istnieje duża szansa przejścia do następnej fazy raczej niż zatrzymania się lub zawrócenia.

3. Zasada sekwencyjności: fazy funkcjonowania przebiegają wg pewnego wzoru i często nie da się ich ominąć.

Zależność między podmiotami a działaniami jest dość intuicyjna. Wyjaśnia ją pojęcie mobilizacji. Znacznie mniej oczywista jest horyzontalna relacja na wyższym poziomie, pomiędzy strukturami a ich funkcjonowaniem. Uchwycimy ją za pomocą pojęcia rozwijania.

POZIOM POŚREDNI: PODMIOTOWOŚĆ I PRAXIS

Zdefiniowawszy poziom struktur ( w ich funkcjonowaniu) i poziom podmiotów ( w ich działaniu) jako odrębne i oddzielne, musimy teraz spróbować połączyć je, określić ich związek.

Podstawową treścią, prawdziwymi składnikami społ są zdarzenia: nie pojedyncze działania czy fakty społ, ale ich bliskie, konkretne połączenia.

Pomyślmy o tym trzecim pośredniczącym poziomie- ulokowanym pomiędzy poziomem całości i poziomem jednostek- stosując nasze rozróżnienie na 2 tryby istnienia:

Potencjał i realizację. Nawiązując do Marksa, Gramsciego i Lukacsa, nazwiemy rzeczywiste przejawy tkanki społ, zachodzących zdarzeń społ, terminem praxis . praxis jest tam, gdzie spotykają się funkcjonowanie i działąnie. Jako korelat praxis proponujemy pojęcie podmiotowości, umiejscowionej na tym samym poziomie, ale odnoszącej się do innego sposoby istnienia, a mianowicie mającego związek z potencjalnością praxis. Podmiotowość jest pojmowana jako pojęcie atrybutywne. To właśnie w niej spotykają się struktury i pomioty. To horyzontalne połączenie między podmiotowością a praxis kryje się za terminem zdarzania się.

ŚRODOWISKO NATURALNE I ŚWIADOMOŚĆ

Stawanie się społ trzeba umiejscowić w środowisku. Postuluję dwa rodzaje środowiska:

1.przyroda

2. świadomość

Ludzie nie mogą istnieć poza przyrodą i stąd jest ona pierwszym koniecznym środowiskiem. Ludzie sa również istotami myślącymi i nie do pomyślenia jest im istnienia poza tym otoczeniem.

WPROWADZENIE CZASU I HISTORII

Praxis w pewnym czasie kształtuje podmiotowość w czasi późniejszym, która jest realizowana w zmienionej praxis w jeszcze późniejszym czasie, a proces ten trwa bez końca. Konkretniej, sekwencję tę można podzielić na kilka faz. A zatem toczące się zdarzenia społeczne łączące funkcjonowanie struktur i działania podmiotów w jakimś danym czasie wpływają zarówno na struktury jak i podmioty w czasie późniejszym. W rezultacie wyłania się zmodyfikowana lub nowa podmiotowość. Społeczny potencjał praxis ulega zmianie.

Funkcjonowanie obejmuje wszystko, co dzieje się w społ w pewnym momencie. Zmiana społ opisuje pojedyncze przekształcenia społ od jednego, wcześniejszego, do następnego, późniejszego stanu. Proces dziejowy odnosi się do sekwencji samo przekształceń, jakim podlega społ w długim okresie.

Można wyróżnić 4 pętle przyczynowe, poprzez które zachodzi proces tworzenia historii:

1.via efekty strukturalne

2.Via zdolność podmiotów

3. via zhumanizowaną przyrodę

4. via zmodyfikowaną świadomość.

We wszystkich 4 przypadkach praxis w określonym czasie pozostawia efekty, które trwają dłużej od niej i stają się aktywną, warunkującą siłą dla następnej praxis.

Pozostałości po wcześniejszej praxis składają się na pole możliwości dla późniejszych praxis. Pole jest wsze ograniczone, ale nigdy nie pozbawia możliwości wyboru.

STAWANIE SIĘ STAWANIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA

Przekształcenia historyczne obejmują nie tylko podmioty, struktury i podmiotowość, nie tylko działania, funkcjonowanie i praxis, nie tylko środowisko przyrodnicze i świadomość, ale również powiązania między nimi, sposoby w jakie się ze sobą łączą, wytwarzając dynamikę społ. Krótko mówiąc, z upływem czasu same zasady funkcjonowania, sposób funkcjonowania i zmiany społ ludzkiego podlegają znaczącym przekształceniom. Styl stawania się społ zmienia się z upływem historii.

______________________________________________________________________________

CZĘŚĆ 4- ASPEKTY STAWANIE SIĘ SPOŁECZEŃSTWA

______________________________________________________________________________

IDEE JAKO SIŁY HISTORYCZNE

IMPONDERABILIA W HISTORII

Imponderabilia- wartości, przekonania, motywacje, aspiracje, postawy

Od Weberowskiej socjologii humanistycznej organizmy lub systemy społ tracą swój centralna pozycję w teorii socjologicznej, a nacisk zostaje przeniesiony na podmioty i ich działania. Wszystkie złożone jednostki społ nie są niczym innym jak skumulowanymi, trwałymi rezultatami działań społ, wyłaniającymi się w przebiegu ludzkiej historii.

Od rezydualnego lun zdeterminizowanego statusu, jaki nadawały ideom typowe podejścia ewolucjonistyczne lub progresywistyczne, następuje zwrot ku perspektywie, w której idee są traktowane jako centralne, niezależne czynniki. Sam Weber mówił o swojej teorii jako o pozytywnej krytyce materializmu historycznego Marksa.

DUCH KAPITALIZMU

Podstawowym wymogiem narodzin kapitalizmu, jest pojawienie się nowego typu przedsiębiorców i pracowników. Co wyróżnia ten typ? 1. Motyw zysku: traktowanie bogacenie się, a w szczególności zarabiania pieniędzy, jako podstawowego celu w życiu- celem samym w sobie, 2. Orientacja ascetyczna: unikanie wszelkich spontanicznych przyjemności i hedonistycznej konsumpcji. 3. Idea powołania : obowiązek rozumiany jako intensywna, zdyscyplinowana, odpowiedzialna, racjonalna aktywność

ETOS PROTESTANCKI

Tym co decyduje o szczególnej roi protestantów w wytworzeniu kapitalizmu, jest trwała wewnętrzna specyfika, a nie zmienna, zewnętrzna, historyczno- polityczna sytuacja tych wyznań.

Cóż jednak znajduje się w treści wyznania protestanckiego, co wytwarza motywacje sprzyjające działalności kapitalistycznej? Idea powołania: wypełnianie obowiązku w ziemskich sprawach stanowi najwyższą formę aktywności moralnej, idea predestynacji: osiągnięcie łaski i zbawienia na tamtym świecie jest rezultatem całkowicie suwerennych i wolnych decyzji Boga. W tej unikalnej mieszaninie można doszukać się źródeł kapitalizmu.

Samotność w obliczu boga i jego wyroków i czysto indywidualny test łaski, dokonujący się poprzez ziemską aktywność, prowadzą do atomizacji społ, izolacji jednostek i osłabienia tradycyjnych więzi. Sekret wyrazistego indywidualizmu, tak typowy dla systemu kapitalistycznego, leży w podstawie religii protestanckiej. Zmobilizowane do aktywności i osiągania sukcesy jednostki zaczynają porównywać swoje osiągnięcia. Współzawodnictwo staje się stylem życia. Podobnie- sumienna, efektywna praca staje się jedyną strategia gwarantującą sukces na konkurencyjnym rynku pracy.

OSOBOWOŚĆ INNOWACYJNA

Everett Hagen wprowadził pojęcie osobowości innowacyjnej jako warunku wstępnego dla wzrostu gospodarczego, rozprzestrzenianiu się przedsiębiorczości i formacji kapitalistycznej. Wytworem społ tradycyjnego i warunkiem konicznym dla jego trwałego funkcjonowania jest osobowość autorytarna. Osobowość innowacyjna, wytwór i funkcjonalny wymóg spo nowoczesnego, jest jej dokładnie przeciwstawna we wszystkich aspektach:

Cecha	Osobowość autorytarna	Osobowość innowacyjna
Nastawienie do rzeczywistości	Podporządkowanie wzorom życia dyktowanym przez tradycję i władzę	Pełne ciekawości i manipulacyjne nastawienie do świata
Postrzeganie roli jednostki w świecie	Uległość, posłuszeństwo, konformizm	Branie osobistej odpowiedzialności za złe strony świata połączone z poszukiwaniem lepszych rozwiązań
Styl przywództwa	Sztywność, wysokie oczekiwania o ogromne wymagania względem podwładnych	Otwartość i tolerancja wobec podwładnych
Poziom kreatywności i innowacyjności	Brak	Wysoka, niezaspokojona ciekawość

W jaki sposób pojawia się innowacyjna osobowość? U Hagena są to historycznie specyficzne okoliczności, które określa mianem utraty statusu. Dochodzi do niego, kiedy ustanowione, z góry ustalone, przypisane statusy charakterystyczne dla tradycyjnego społ zamkniętego zostają podważone przez rodzącą się mobilność społ i otwarcie hierarchii klasowych i stratyfikacyjnych.

MOTYWACJA DO OSIĄGNIĘĆ

David McClelland - rozwój gospodarczy zawsze był i jest rezultatem wcześniejszego rozprzestrzenienia się motywacji do osiągnięć. Motywacja ta znajduje dla siebie najlepsz ujście w aktywności przedsiębiorczej, dla której jest szczególnie niezbędna. Alternatywny syndromy osobowościowe, potrzeba przynależności lub potrzeba władzy, mają przeciwne konsekwencje.

Jak powstaje i rozwija się ten syndrom osobowościowy? Klucz ponownie leży w odpowiedniej socjalizacji i kształtowaniu dzieci, który kładzie wysoki nacisk na odpowiedzialność, samodzielność, dążenie do celu.

KŁOPOTLIWA MENTALNOŚĆ SOCJALISTYCZNA

Wielu obserwatorów podkreśla, że jedną z wielu przeszkód, barier w przejściu ode realnego socjalizmu do demokratycznego, rynkowego społ jest powszechny syndrom osobowościowy, który nazywa się mentalnością socjalistyczną. Jest to wytwór kilkudziesięciu lat totalitarnych i semitotalitarnych rządów, które odcisnęły piętno na motywacjach i postawach ludności.

Lista antynomii powstałych w społ polskim:

1. Ludzie wykazuję zasadniczo odmienne nastawienie do pracy. Niedbalstwo w sektorze państwowym i dyscyplina, dbałość w sektorze prywatnym.

2. Istnieje kontrast pomiędzy obszarem pracy jako takim, a życiem osobistym

3. W środowisku fizycznym zaniedbywanie czy lekceważenie państwowej lub publicznej wspólnoty, a przy tym nadmierna troska o własność prywatną.

4. W obszarze aspiracji, ambicji i nadziei premiowanie pasywizmu, konformizmu w rolach publicznych i nastawienie na sukces, samorealizację w życiu prywatnym

5. W domenie polityki panuje powszechna nieufność wobec świadczeń publicznych , mass mediów oraz naiwna gotowość do bezkrytycznej wiary w pogłoski, plotki przekazywane nieoficjalnymi kanałami.

6. Władze, zarówno centralne, jak i lokalne, postrzega się jako obce i wrogie; jednocześnie przecenia się i idealizuje prywatne koneksje, lojalność w pracy i domu.

Wzory działania w społ komunistycznych:

1. Najczęściej mówi się o rozdziale tego, co ludzie mówią i tego co robią

2. „Działania fałszywe” lub „pozorne”- niezrozumiałe działania o charakterze rytualnym, pozbawione jakiegokolwiek znaczenia lub cely

3. „pustosłowie”, „struktury zorganizowanego kłamstwa” - rozdział między tym, co mówi się na forum publicznym, a tym co mówi się prywatnie

4. Nieustannie podejmowane próby przechytrzenia systemu lub wygrania z systemem-> pasożytnicza innowacyjność

5. Rozpowszechniona niechęć do podejmowania odpowiedzialnych decyzji lub gotowość do podejmowania ich tylko w taki sposób, który pozwala uniknąć odpowiedzialności

6. „zawistny egalitaryzm”- podejmowane są różnorodne działania w celu uniemożliwienia innym zdobycia rozgłosu, nawet jeśli nie mamy tu do czynienia z sytuacją konkurencji.

WYŁANIANIA SIĘ NORM: UNIKANIE I INNOWACJE

ZINSTYTUCJONALIZOWANE OMIJANIE REGUŁ

Przez zmianę normatywną rozumiem powstanie, zastępowanie lub modyfikację komponentów struktury normatywnej: norm, wartości, ról, instytucji, zespołów instytucji.

Swego rodzaju preludium zmiany normy jest dewiacja normatywna (R. Merton)- adaptację uznaje się za dewiacyjną, kiedy zachowanie odbiega od wymagań stawianych przez cele kulturowe lub przez normy instytucjonalne, albo przez obie naraz. Zauważa on, że nie powinno się mylić dewiacji z zachowaniem jedynie ekscentrycznym

Merton wyróżnia dwie podstawowe formy dewiacji:

1.zachowanie nonkonformistyczne ( dewiacja pryncypialna):

- ma charakter publiczny

- wiąże się z wycofaniem legitymacji dla powszechnie przyjętych norm

-ma charakter pozytywny, konstruktywny

2. zachowanie aberracyjne (dewiacja doraźna):

- ma charakter prywatny

- równocześnie towarzyszy legitymizacja norm

- ma charakter wyłącznie negatywny

Nonkonformistyczne i aberracyjne zachowanie inicjuje dwie odmienne ścieżki morfogenezy normatywnej, różniące się etapami i wewn. mechanizmami:

1. morfogeneza przez innowację normatywną

2. morfogeneza przez omijanie norm

morfogeneza przez omijanie norm zaczyna się od incydentów aberracyjnego zachowania jednostek, które uznają normy za zbyt dla nich wymagające, mimo że ogólnie prawomocne. Niektóre przypadki omijania norm pozostają w pełni prywatne, niewidoczne, niewykrywalne i stąd nie mają konsekwencji społ. Coraz częstsze przypadki omijania norm mogą zostać powszechnie dostrzeżone, mimo, że sprawcy pozostają niezidentyfikowani. Dla R. Williamsa „regularne omijanie” oznacza syt. kiedy publicznie uznawana norma jest potajemnie gwałcona na skalę masową przy milczącej zgodzie lub nawet aprobacie samego społ lub gr. , przynajmniej tak długo, jak to pogwałcenie pozostaje w ukryciu. Wystąpienie regularnego omijania jest następnym krokiem na drodze do morfogenezy normatywnej. Do zasadniczej fazy dochodzi, wtedy, kiedy rosnąca częstotliwość zachowań dewiacyjnych, lecz uwieńczonych powodzeniem osłabia w oczach innych zasadność norm instytucjonalnych, a w skrajnych przypadkach zupełnie pozbawia je prawomocności.

Istnieją 3 warianty zinstytucjonalizowanego omijania:

1. erozja norm- omija się normy tradycyjne, ale nie przystające już do aktualnych realiów życia

2. opór przeciwko normom- dotyczy norm dopiero co wprowadzonych,a odbiegających od ustalonych form postępowania

3. substytucja norm- kiedy stara norma nadal obowiązuje, ale rozpowszechnione jej omijanie zostaje wstępnie uprawomocnione za sprawą skali i długiej tradycji występowania.

Te kolejne typy zinstytucjonalizowanego omijania norm prowadzą do ostatniej fazy procesu morfogenezy: wprowadzenia nowych norm przez władze albo osiągania przez nie, na drodze omijania, statusu norm usankcjonowanych, w pełni uprawomocnionych i osadzonych w nowej strukturze normatywnej.

INNOWACJE NORMATYWNE

Alternatywnym mechanizmem morfogenezy normatywnej jest akumulacja innowacji. W tym wypadku podmioty nie uciekają się od doraźnego omijania norm, które normalnie akceptują, ale raczej podają w wątpliwość słuszność samych norm. Normie odmawia się prawomocności od samego początku, a odrzucające zachowanie ma charakter publiczny, otwarty, czasami wręcz ostentacyjny -> bunt

Znaczący dystans dzieli moment, w którym jakaś jednostka lub grupa jednostek wytworzy innowację, i czas , kiedy stanie się ona w pełni akceptowana i zastąpi wcześniejsze drogi i sposoby postępowania ludzkiego. proces ten można rozbić na 4 etapy: inicjacja zmiany, filtrowanie zmiany, dyfuzja zmiany, uprawomocnienie zmiany.

WIELKIE JEDNOSTKI JAKO PODMIOTY ZMIANY

HISTORIA JAKO WYTWÓR CZŁOWIEKA

Wśród działających ludzi wyróżniamy 3 typy: 1. Ludzie w normalnych, codziennych czynnościach, 2. Jednostki, które ze wzgl na zalety lub specjalne osobowe przymioty działają jako reprezentanci innych (przywódcy, prorocy, mężowie stanu), 3. Osoby zajmujące wyjątkowe pozycje, które wyposażają ich w szczególne prerogatywy ( władcy, legislatorzy, policjanci)

Jeżeli weźmiemy pod uwagę formę jaką mogą przyjąć działania, mamy wyraźnie do czynienia z kontinuum: 1. Na jednym biegunie znajdziemy codzienne działania, z czysto egoistycznymi intencjami, 2. Napotykamy działania podejmowane w szerszym kontekście zachowania zbiorowego, słabo skoordynowanej sumy działań indywidualnych, 3. Działania zbiorowe, intencjonalne, celowe, 4.działania o charakterze przedsiębiorczym, 5. Wreszcie działania polityczne.

Pewnie działania sa skierowane bezpośrednio na strukturę, wytwarzają je, zmieniają, wspierają-> budowanie struktury; pozostałe typy obejmują raczej działania skierowane na inne podmioty raczej niż struktury; wreszcie spotykamy działania skierowane na środowisko, zwrócone ku obiektom materialnym.

W jakim stopniu ludzi tworzą historię? Istnieją różne skale i odcienie „wielkości”. Istotny jest czynnik czasu. Skala wpływu może się też różnić w wymiarze przestrzeni. Skala różnie się też w zależności od jego podmiotu.

Jaki rodzaj historii tworzą ludzie? Na jednym biegunie znajdują się liderzy działania: generałowie, politycy. Na drugim liderzy myśli: prorocy, mędrcy.

W jaki sposób ludzie tworzą historię? Wpływ mogą wywierać bądź nieświadomie, bądź celowo.

KONKURUJĄCE TEORIE

Systematyczna filozoficzna i socjologiczna refleksja nad rolą wielkich jednostek w historii oscylowała między 2 przeciwnymi orientacjami: determinizmem heroicznym i determinizmem społecznym. Istnieje tez stanowisko pośrednie: podejście ewolucyjno- adaptacyjne.

1. Doktryna determinizmu heroicznego jest zakorzeniona w bardziej ogólnych założeniach indywidualizmu i woluntaryzmu. Zakłada ona, że wszystko, co istnieje w historii, jest skutkiem indywidualnych działań (indywidualizm), a historia jest nieskończenie plastyczna. Wrażliwa na indywidualne inicjatywy (woluntaryzm). Innymi słowy, jedynie jednostki mogą wpływać na historię, a historia temu wpływowi się w pełni poddaje. wśród jednostek, jak się twierdzi, to wielkie indywidualności maja największe znaczenie, odpowiadają za większość zmian historycznych. Thomas Carlyle. Istnieją wyjątkowe jednostki. Podstawową miarą wielkości są czyny. Carlyle uważał, że bohaterowie wśród mas swoich zwolenników wzbudzają uczucia lojalności, szacunku, posłuszeństwa i czci. Buduje to najważniejszą więź społ. Carlyle dostarcza nam drobiazgowej analizy różnych typów bohaterów: tych którzy utożsamiali się z bogami, przedstawicieli bogów, następnie poetów, pisarzy, władców i artystów.

F.Adams Woods- skupia się on tylko na jednej kategorii bohaterów- królach- przekonując o ich zasadniczym znaczeniu dla historii Europy.

głównym wyzwaniem i trudnością dla rzeczników tej doktryny jest odniesienie do kontekstu historycznego, okoliczności społ., konkretne syt., w której działają wielkie jednostki. Najwyraźniej nie wszystkiego da się dokonać w społ. Ludzkim, istnieją bariery dla ludzkiej woli, nawet jeżeli jest to wola bohaterów.

2. Doktryna determinizmu społecznego jest oparta na przeciwnych założeniach. Jest zakorzeniona w pewnej wersji „historycyzmu” podkreślającego z góry określony bieg historii, poruszanej przez immanentne siły i odizolowanej od wpływu jednostek, włącznie z wielkimi bohaterami. Rządzi fatalizm, niczego tak naprawdę nie da się zrobić z toczącym się, koniecznymi i nieodwracalnymi zmianami, a jedynymi skutecznymi działaniami są te, które współgrają z immanentnymi tendencjami historycznymi, co najwyżej będąc w stanie zwolnić je lub przyspieszyć. To czas stwarza wielkie jednostki. Te, które lepiej rozumieją tendencje konieczne w ich czasach, osiągają wyższą pozycję, jako że lepiej się przystosowują i skuteczniej działają. Istnieją 2 warianty takiego rozumowania: 1. Idealistyczny- Hegel -> wielcy ludzie są w stanie lepiej ucieleśniać Ducha, potrafią zrównać swój krok z koniecznym biegiem historii. 2. Materialistyczny-> Marks -> żelazna konieczność rozwoju historycznego jest zakorzeniona w ekonomii i wywołaniu się klas z ich sprzecznymi interesami.

Główną trudność rzecznikom determinizmu społecznego sprawia konstatacja, że niektóre wielkie jednostki niewątpliwie zmieniają bieg i tempo historii. Można się jednak obronić: wielkie osoby są wytworami czasów historycznych.

3. Podejście ewolucyjno- adaptacyjne odwołuje się do idei przypadkowej mutacji i doboru naturalnego. A. Kroeber, R. Merton. Bierze się pod uwagę ważną rolę przyczynową zarówno wielkich jednostek, jak i kontekstu społecznego w ich wzajemnej interakcji. Zasada zmienności mówi o losowym czynniku znakomitości pojawiającym się w pewnych proporcjach w każdej populacji. Zawsze istnieje pewna pula wybitnych jednostek, będąca wynikiem swego rodzaju przypadku genetycznego. Następnie zaczyna funkcjonować druga zasada- selekcja. Wybitni ludzie musza trafić na „podatny grunt” dla swoich idei.

STAWANIE SIĘ BOHATEREM

4. argumenty wskazujące na wagę społecznego aspektu wielkości:

1. istnieją rozliczne przypadki wybitnych jednostek, które zyskały uznanie i wpływ dopiero pośmiertnie lub, co gorsza, ich osiągnięcia przypisano autorom żyjącym później.(Galileusz, van Gogh)

2. odpowiedni kontekst społ nie tylko uznaje osiągnięcia, ale tez je pobudza i wywołuje.

3. Kolejny dowód znajdziemy w historycznym fakcie istnienia całych epok kwitnącej twórczości, innowacyjności, oryginalności, czasami nazywanych „złotymi wiekami” (Grecja w V wieku p.n.e.)

4. Ciągle nierówna reprezentacja wielkich jednostek wśród różnych płci, ras i wspólnoy etnicznych.

W sferze religii, polityki i wojen, które zrodziły większość bohaterów mających rangę historyczną, najwcześniejszym i najbardziej ogólnym kryterium była charyzma osobista. Jak definiuje ją E. Shils: charyzma jest przymiotem, który przypisuje się osobom, działaniom, rolom, instytucjom ze względu na zakładany związek z podstawowymi , fundamentalnymi, żywotnymi siłami determinującymi porządek. Ten zakładany związek z najbardziej poważnymi pierwiastkami wszechświata i życia ludzkiego widzi się jako właściwość lub stan istnienia przejawiający się w sposobie bycia lub postawie oraz w działaniach pojedynczych osób; postrzega się go również jako tkwiący w naturze określonych ról i zbiorowości. Osoby które posiadają głęboki subiektywne poczucie swoich własnych charyzmatycznych przymiotów i którym przypisali je inni, nazwiemy osobami charyzmatycznymi. Pojęcie charyzmy, obecnym w kontekście religijnym od starożytności, interesował się i opracował je teoretycznie M. Weber. Dla niego władza charyzmatyczna jest z konieczności rewolucyjna.

Osoby charyzmatyczne rozwijają charyzmatyczne style działania i cechy osobowości, które pomagają wzmocnić ich obraz jako wysłanników Boga, inkarnacji losu itp. Są bardzo wymagający i autokratycznie. Utrzymują dystans wobec zwolenników. Podejmują niecodzienne działania mające na celu udowodnienie ich specjalnych mocy. Są wysoce dogmatycznie. Skutecznie izolują się od nieprzychylnych opinii. Znaczenie charyzmatycznego uprawomocnienia władzy jest największe w okresach kryzysu społ.

BYCIE BOHATEREM

Zanim jednak potencjalnie potężna i wpływowa osoba może faktycznie odcisnąć swoje piętno na procesie dziejowym, muszą zostać spełnione jeszcze inne warunki:

1. Sytuacja społeczna musi mieć taki charakter, że pojedyncze decyzje mogą mieć znaczenie dla przyszłego biegu procesów. Bohaterowie są dziećmi czasów sprzyjających bohaterom.

2. Wybitna jednostka musi mieć rzeczywistą możliwość podjęcia kluczowych decyzji w autorytatywny sposób- innymi słowy, kiedy otwiera się możliwość działania mającego historyczne znaczenie, musi faktycznie posłużyć się swymi prerogatywami władzy lub wpływu; w tym sensie bohaterowie są dziećmi miejsc sprzyjających bohaterom

3. Prawdzie historyczna zmiana zachodzi tylko wtedy, jeżeli znaczna liczba ludzi jest w nią zaangażowana. Istnienie bogatych zasobów ludzi dojrzałych do mobilizacji.

WPŁYWAJĄC NA HISTORIĘ

Hook tworzy rozróżnienie pomiędzy:

1. jednostkami tworzonymi przez wydarzenia- są wielkie ze względu na to, co faktycznie robią; często tacy ludzie początkowo nie są świadomi historycznego znaczenia swoich działań;

2. Jednostkami tworzącymi historię- są one wielkie ze względu na swoją osobowość; z jednostek rekrutują się charyzmatyczni bohaterowie

Na drodze do historycznej wielkości znajdują się liczne pułapki:

1. Do niepowodzenia dochodzi często przy niewłaściwym zdefiniowaniu obszaru możliwości

2. Istnieje powszechna skłonność do myślenia dychotomicznego, ignorującego złożoność sytuacji społ.

3. Często mamy do czynienia z niemożnością poprawnej oceny prawdopodobieństwa, podobnie jak kosztów wewn. Każdego z możliwych kierunków dział.

4. Notorycznie nie bierze się pod uwagę możliwych niezamierzonych konsekwencji

5. Wszechobecna jest niemożność przewidzenia reakcji mas na rozważane decyzje

6. Ignorowanie ograniczeń ludzkich możliwości panowania nad okolicznościami społecznymi i historycznymi oraz obsadzanie siebie samego w roli wszechmocnego Boga.

RUCHY SPOŁECZNE JAKO SIŁA ZMIANY

RUCHY SPOŁECZNE WŚRÓD INNYCH PODMIOTÓW ZMIANY

Ruchy społeczne to najbardziej chyba oddziałujące siły zmiany społecznej w naszym społ.

4polowa typologia:

1.ukryta zmiana wyłaniająca się oddolnie

2. ukryta zmiana rodząca się odgórnie

3.jawna zmiana rodząca się odgórnie

4. jawna zmiana rodząca się oddolnie

Ostatnia kategoria opisuje sytuację, w której ludzie zbierają się razem i w jakimś stopniu organizują w celu spowodowania przewidywanej zmiany w społeczeństwo.

ZDEFINIOWANIE RUCHÓW SPOŁECZNYCH

1. Istnieje zbiorowość ludzi działających razem

2. Wspólnym celem działania zbiorowego jest jakaś zmiana ich społeczeństwa definiowana przez uczestników w podobny sposób.

3. Zbiorowość jest relatywnie rozproszona, z niskim poziomem organizacji formalnej

4. Działania cechuje relatywnie wysoki poziom spontaniczności, przyjmują niezinstytucjonalizowane, niekonwencjonalne formy.

Podsumowując: przez ruchy społeczne rozumiemy luźno zorganizowane zbiorowości działające wspólnie w niezinstytucjonalizowany sposób w celu wytworzenia zmiany w ich społ.

Wood i Jackson: zmiana jest podstawową cechą definiująca ruchy społeczne. Ruchy społeczne są blisko powiązane ze zmiana społ.

1. Zmiana społeczna jako cel ruchu może oznaczać różne rzeczy. Cel może mieć charakter pozytywny, mający wprowadzić coś, czego jeszcze nie ma lub negatywny, mający zatrzymać, zapobiec lub odwrócić zmiany

2. ruchy społeczne mogą mieć różny status przyczynowy w stosunku do zmiany,

3. trzecie kwestia dotyczy obszaru, w którym faktycznie zachodzi zmiana spowodowana przez ruch społ.

Zmiany w samym ruchu i zmiany spowodowane przez ruch idą ręka w rękę, tworząc wzajemnie powiązane, równoczesne procesy. Tę wyjątkową cechę ruchów społecznych objaśnie twierdzenie G. Marxa i J. Wooda, że ruchy społeczne cechuje większa dynamika niż większość innych form społ. Zmieniają się same, zmieniając zarazem społ.

RUCHY SPOŁECZNE I NOWOCZENOŚĆ

Ruchy społ. Są najprawdopodobniej zjawiskiem historycznie uniwersalnym. Dopiero w XIX i XX wieku ruchy społ stały się tak liczne, tak potężne, tak istotne i mające takie konsekwencje dla przebiegu zmiany.

Istnieje kilka powodów, dla których ruchy społ sa tak szczególnie istotne i znaczące we współczesnej epoce.

1. Temat Durkheima- wraz z urbanizacją i industrializacją doszło do fizycznego skupienia się wielkich mas ludzi na niewielkim obszarze, co wytworzyło wysoką gęstość moralną populacji. Szanse na mobilizację ruchów społ są znacząco większe.

2. Termin Toennisa jest atomizacją i izolacja jednostek w bezosobowym Gesselschaft lub, używając współczesnego zwrotu „samotnym tłumie”. Członkostwo w ruchach społ dostarcza substytutu zaspokojenia tych uniwersalnych ludzkich potrzeb.

3. Temat marksowski zwraca uwagę na bezprecedensowy wzrost nierówności społecznych. Ludzie, których osobiste interesy są zagrożone, są gotowi walczyć przeciwko tym, którzy im zagrażają.

4. Temat Weberowski dotyczy demokratycznej transformacji systemu politycznego, otwierającej wielkim masom ludzkim pole dla zbiorowych działań. Radykalnemu przekształceniu uległa struktura szans politycznych dla pojawiania się ruchów społ.

5. Temat Saint- Simona i Comte'a jest współczesny nacisk na podbijanie, kontrolowanie, dominowanie i manipulowanie rzeczywistości, początkowo przyrody, lecz później również społeczeństwa.

6. Współczesne społ doświadczyło generalnego podniesienie standardu kulturalnego i edukacyjnego. Uczestnictwo w ruchach społ wymaga pewnego poziomu świadomości.

7. Ostatnią cechą jest pojawienie się i rozpowszechnienie mediów masowych. Wynikają z tego 2 konsekwencje: a) to otwarcie wytwarza ważny efekt demonstracji, czyli szansę porównania naszego życia z życiem innych społ., b) to również przez mass media ludzie dowiadują się o cudzych politycznych przekonaniach. Następuje przełamanie pluralistycznej niewiedzy. W zamian za to wytwarza się solidarność.

TYPY RUCHÓW SPOŁECZNYCH

1. Ruchy społ różnią się pod względem zakresu planowanej zmiany.

a) chcą raczej zmiany w społeczeństwie niż zmiany społeczeństwa. Ruchy reformatorskie np. ruchy pro-, antyaborcyjne.

2. Ruchy doprowadzają do przekształcenia społ raczej niż tylko do zmiany w społ. Ruchy radykalne. Np. ruchy praw obywatelskich w USA

Inne sformułowanie tej samej typologii przedstawił N. Smelser, który rozróżnia ruchy zorientowane na normy i ruchy zorientowane na wartości.

2. Ruchy społ różnią się pod względem jakości zamierzonej zmiany.

1. Niektóre kładą nacisk na innowacje- są zorientowane na przyszłość. Ruchy postępowe. Ruchy republikańskie, socjalistyczne, wyzwolenia kobiet

2. Inne ruchy zwracają się ku przeszłości. Proponowane zmiany są skierowane wstecz, a nacisk kładzie się na tradycje. Możemy je nazwać ruchami konserwatywnymi lub zachowawczymi. Np. ruch ekologiczny.

3. Ruchy społ różnią się pod względem przedmiotu zamierzonej zmiany. Niektóre skupiają się na zmianie struktur społ., inne na zmianie jedn. Ruchy skierowane na struktury przybierają dwie formy:

1. Ruchy społ- polityczne.

2. Ruchy społ- kulturowe

Ruchy skierowane bardziej na jednostki niż na strukturę również przybierają dwie formy:

1. Ruchy świętem mistyczne lub religijne

2. Świecki wariant

4. Ruchy społ. Różnią się pod wzgl „wektora” planowanej zmiany. Jak już wspomniałem, dla większości ten „wektor” ma charakter pozytywny: ruchy takie starają się dokonać jakiejś zmiany. Istnieją również sytuacje, których ruchy mobilizują się, aby zapobiec zmianie; wektor ma wtedy charakter negatywny.

5. Ruchy społ różnią się pod względem właściwej dla nich strategii lub logiki dział. Niektóre działają wg logiki instrumentalnej, dążą di zdobycia władzy politycznej. Inne ruchy kierują się logiką ekspresyjną; usiłują potwierdzić swoją odrębność, np. ruchy praw obywatelskich, etnicznych feministyczne i gejowskie.

6. W różnych epokach historycznych zdają się dominować odmienne typy ruchów społ. Ruchy dominujące we wczesnych fazach nowoczesności skupiały się na interesach ekonomicznych, np. związki zawodowe. W ostatnich dekadach jesteśmy świadkami powstania ruchów społecznych innego typu- nowe ruchy społeczne ( Touraine) , np. ruch ekologiczny, pokojowy czy feministyczny.

1. Skupiają się na nowych kwestiach

2. Ich elektoraty nie są skorelowane z żadnymi określonymi klasami

3. Nowe ruchy społ. Są zazwyczaj zdecentralizowane, przybierają postać raczej rozbudowanych i relatywnie luźnych sieci niż hierarchicznych, sztywnych organizacji.

7. Przede wszystkim powinniśmy dostrzec ruchy i kontrruchy „luźno powiązane w konflikcie”, który je wzajemnie stymuluje i wzmacnia., Kontrruch rozwija swoiste, zniekształcone lustrzane odbicie ruchu społecznego, przeciwko któremu jest skierowany.

Pewne grupy ruchów społ powiązanych ze sobą- SMI- przemysły ruchów społecznych (McCarthy , zald) - najbardziej inkluzyjne systemy obejmują ruchy o podobnych lub identycznych celach, broniących podobnych zbiorów preferencji.

Ogólny obraz działalności ruchów społ będzie odmienny w różnych społ. - sektor ruchó społecznych- SMS

WEWNĘTRZNA DYNAMIKA RUCHÓW SPOŁECZNYCH

W wewnętrznej dynamice ruchu proponujemy wyróżnić 4 główne etapy: powstanie, mobilizację, rozbudowanie struktur i koniec działalności.

1. Kiedy już obiektywne napięcia zostanę połączone z powszechną świadomością ideologiczną, sytuacja dojrzewa do zainicjowania ruchu. Rolę czynnika inicjującego odgrywa wtedy najczęściej jakieś zdarzenie o relatywnie małym znaczeniu, faktycznie rozpoczynające karierę ruchu.

2. Zdarzenie inicjujące zamyka pierwszy etap kariery ruchu związany z jego początkami i rozpoczyna fazę mobilizacji. Pierwsza fala rekrutacji obejmuje tych, którzy sa najbardziej dotknięci warunkami, przeciwko którym powstaje ruch. Kiedy ruch rozpocznie już swoją działalność, rośnie i odnosi sukcesy, następuje druga fala rekrutacji. Nadchodzą z nią ludzie , którzy poszukują wspólnoty i sensu życia. Istnieje również margines cynicznych oportunistów, którzy przyłączają się w nadziei na konkretne korzyści, na przykład lukratywne pozycje po zwycięstwie ruchu. Można zaobserwować kilka warstw uczestnictwa, od podstawowych aktywistów, przez zwolenników, sympatyków do pasażerów na gapę. Rekrutacja to jednak nie wszystko; członkowie musza zostać zmobilizowani do działań zbiorowych. Badania nad ruchami społ niemal zawsze potwierdzają tu wielkie znaczenie charyzmatycznych liderów. W ten sposób uczyniony zostaje pierwszy krok do wyłonienia się wewnętrznego zróżnicowania., organizacji, hierarchicznej struktury ruchu.

3. Otwiera to następny ważny etap rozwoju ruchu społecznego: rozbudowywania struktur. Przechodzi on drogę od luźnego zbioru zmobilizowanych jednostek do w pełni wykształconej organizacji.

1. Możemy wyróżnić cztery subprocesy wewnętrznej morfogenezy. Najpierw obserwujemy stopniowe wyłaniania się nowych idei, wierzeń.

2. Następnie dochodzi do pojawienia się nowych norm i wartości- regulujących wewnętrzne funkcjonowanie ruchu i dostarczających kryteriów do krytyki warunków zewn.

3. Kolejnym subprocesem jest pojawienie się nowej wewnętrznej struktury organizacyjnej: nowej wewnętrznej struktury organizacji: nowych interakcji, relacji, więzi. Podstawowym skutkiem wewnętrznego budowania struktur na tym obszarze jest pojawienie się w pełni uformowanej „organizacji ruchu społecznego” SMO. , definiowanej jako złożona lub formalna organizacja, która utożsamia swoje cele z preferencjami ruchu społ lub kontr ruchu i próbuje je wcielić w życie.

4. Wreszcie wśród subprocesów wyróżniamy pojawienie się w ramach ruchu społ nowych struktur szans, nowych hierarchii zależności, dominacji, wpływu i władzy.

4. Koniec istnienia ruchu. Sa dwie możliwości.

1. Optymistyczna: ruch wygrywa, demobilizuje się i rozwiązuje.

2. Pesymistyczna: ruch nie wygrywa, ale zostaje powstrzymany i pokonany lub wyczerpuje swój potencjał entuzjazmu i stopniowo obumiera, nie osiągając zwycięstwa.

Sytuacja może jednak mieć b. ambiwalentny charakter. Niekiedy całkowity sukces ruchu może udaremnić osiągnięcie jego celów, doprowadzić do jego szybkiego rozpadu i sprowokować gwałtowną reakcję sił przeciwnych.

ZEWNĘTRZNA DYNAMIKA RUCHÓW SPOŁECZNYCH

Kluczową własnością ruchu jest jego skuteczność we wprowadzaniu strukturalnych przekształceń. Można to nazwać potencjałem morfogenetycznym. Ocena efektywności ruchu we wprowadzeniu zmian strukturalnych musi zostać poddana relatywizacji. Podobnie, jawne efekty ruchu, których jego członkowie są w pełni świadomi, trzeba odróżnić od możliwych funkcji ukrytych. Wreszcie krótkoterminowe efekty trzeba odróżnić od długoterminowych., które objawią się dopiero w przyszłości.

To co jest sukcesem w odniesieniu do jednego czynnika, może się okazac porażką w odniesieniu do innego.

Potencjał morfogenetyczny ruchu może się objawiać w destrukcyjny lub twórczy sposób. W celu wprowadzenia strukturalnych innowacji, ruch musi zazwyczaj rozbić lub przynajmniej osłabić istniejące struktury. Dopiero później rozpoczyna się działanie o charakterze konstruktywnym.

Wyróżniamy 4 formy potencjału morfogenetycznego. Potencjał ideologiczny ruchu rozumie się jako miarę jego wpływu na strukturę idealną. Na przykład Coser podkreśla znaczącą ideologiczną rolę ruchu praw obywatelskich w USA.

Potencjał reformatorski ruchu będzie oznaczał miarę wpływu na strukturę normatywną, wyrażającego się we wprowadzeniu w szerszej populacji nowych wartości, sposobów życia, reguł zachowania, modeli ról. Ruchy, które są do tego zdolne, osiągają to, co Burns i Buckley nazwali meta władzą lub kontrolę relacyjną ustanawiają nowe ramy reguł gry społecznej.

Następnie mamy potencjał reorganizacyjny, rozumiany jako miara wpływu na wzory i kanały interakcji społ, ustanawianie nowych więzi społecznych, formowanie nowych grup, kreowanie sieci komunikacyjnych, formowanie koalicji między grupami.

Wreszcie wyróżniamy potencjał redystrybucyjny będący miarą wpływu ruchu na strukturę możliwości, stopień, w jakim ruch jest w stanie zwiększyć korzyści, przywileje, gratyfikacje dla swoich członków, zwolenników, wyznawców i tym samym zabrać je przeciwnikom lub wrogom ruchu.

Ruch społ może osiągnąć pełny dynamiczny potencjał tylko wtedy, kiedy zaatakuje skutecznie wszystkie 4 dziedziny struktury społecznej.

Jeżeli się zwrócimy ku ruchom rewolucyjnym- wielostronnym, jeżeli chodzi o charakter ich podmiotów i o większej skali strukturalnego wpływu- można zaobserwować dwie typowe, alternatywne sekwencje zewn morfogenezy. Jedna pojawia się oddolnie; zaczyna się od nowej ideologii, z której dopiero stopniowo wywodzi się nowe normy i wartości.

Zaczyna się od redystrybucji zasobów, możliwości, szans życiowych- odgórnie, dekretem ruchu, który zdobył władzę

Ruchy społeczne wytwarza lub wpływa na zmiany w społeczeństwie nie tylko wtedy, gdy sam jest całkowicie, ostatecznie ukształtowany, ale raczej prze cały czas, od samego początku, w trakcie swojej wewnętrznej morfogenezy.

STAN TEORII RUCHÓW SPOŁECZNYCH

Możemy powiedzieć, że istnieją dwa tradycyjnie przeciwstawne modele społ., które są skorelowane z dwoma przeciwnymi podejściami w badaniach nad ruchami społ. 1. Podkreśla mobilizację działających podmiotów: ruchy społeczne pojawiają się oddolnie, kiedy natężenie roszczeń, niezadowolenia i frustracji przekroczy pewien próg. Jedna odmiana tego modelu niesie w sobie swego rodzaju wizję wulkanu: ruchy społ widzi się jako spontaniczny wybuch zbiorowego działania, które dopiero później zyskuje przywództwo, organizację, ideologię. Inna odmiana niesie za soba obraz przedsiębiorczy lub konspiracyjny. 2. Przeciwny modek podkreśla kontekst strukturalny, ułatwiający lub ograniczający pojawianie się ruchów społ; ruchy pojawiajl się, kiedy sytuacja, warunki są sprzyjające. Jedna z odmian tego modelu jest oparta na metaforze „kipiącego garnka”: potencjał ruchów jest uwalniany odgórnie, kiedy sprzeczności na poziomie systemu politycznego ulegają osłabieniu. Inna odmiana kładzie nacisk na dostęp do zasobów.

W ostatnim okresie dąży się usilnie do syntezy teoretycznej, przezwyciężającej opozycje teorii zorientowanych na działanie i i teorii zorientowanych na struktury. Wyraźne odbicie tej tendencji do syntetyzowania można odnaleźć we współczesnych teoriach ruchów społ ( A. Morris, C. Herring).

REWOLUCJE: SZCZYTOWY PRZEJAW ZMIANY SPOŁECZNEJ

REWOLUCJA JAKO FORMA ZMIANY SPOŁECZNEJ

W porównaniu z innymi formami zmian społecznych rewolucje wyróżniają się 5 cechami:

1. Przynoszą zmiany w najszerszym zakresie

2. W każdej dziedzinie zmiany mają charakter radykalny

3. Zmiany sa wyjątkowo szybkie

4. Są one najistotniejszymi przejawami zmiany

5. Wywołują u uczestników określone relacje emocjonalne i intelektualne (nadzieja, euforia poczucie mocy)

KRÓTKA HISTORIA IDEI REWOLUCJI

Pojęcie rewolucja przynależy do dyskursu społecznego, wynikając co myślenia potocznego. Możemy go nazwać „mitem rewolucji”; przynależy również do dyskursu socjologicznego- „ teoria rewolucji”. Teoria często czerpie z mitu.

Pojęcie rewolucji w jego współczesnym rozumieniu jest relatywnie młode. Dopiero w XVIII w. Pojęcie przyjęło współczesny kształt z Wielką Rewolucja Francuską (1789) jako archetypem.

WSPÓŁCZESNE POJĘCIE REWOLUCJI

1. Pojęcie historiozoficzne: radykalne zerwanie ciągłości, katastrofalne pęknięcie w biegu dziejów.

2. Socjologiczne pojęcie: odnosi się do ruchów społ stosujących lub grożących użyciem przymusu i przemocy przeciwko rządzącym w celu wymuszenia zasadniczych i trwałych zmian w społ; rewolucja to najwyższy przejaw ludzkiej kreatywności.

Obecne definicje rewolucji:

1. Def. Akcentujące fundamentalne, obejmujące szeroki wachlarz aspektów przekształcenie społ. Rewolucja jest antonimem reformy. Nagła, radykalna zmiana w politycznej, społecznej i ekonomicznej strukturze społ. Bullock, Stallybras

2. Akcentuje przemoc i walkę i prędkość zmiany. Skupienie się na technikach zmiany. rewolucja = ewolucja. Próby dokonania zmian w konstytucji społ za pomocą siły (C. Johnson)

3. Szybka, fundamentalna i gwałtowna wewnętrzna zmiana obejmująca dominujące wartości i mity społ, instytucje polityczne, strukturę społ, formy przywództwa, działania rządowe i politykę (Huntington)

Podsumowując :

1.rewolucje odnoszą się do fundamentalnych zmian

2. obejmują wielkie masy ludzi zmobilizowanych do działania

3. w nieunikniony sposób niosą za sobą przemoc i przymus

PRZEBIEG REWOLUCJI

Typowa sekwencja:

1. Każdą rewolucje poprzedzają typowe warunki nazywane sytuacją rewolucyjną: nasilenie niezadowolenia

2. Dochodzi do przeniesienia lojalności intelektualistów: upowszechniania się krytycznych, reformatorskich dyskusji

3. Reżim podejmuje następnie próbę oddalenia narastającego zagrożenia za pomocą cząstkowych reform

4. Rosnąca niezdolność państwa do skutecznego rządzenia doprowadza do paraliżu państwa

5. Stary reżim upada i następuje „rewolucyjny miesiąc miodowy”- okres euforii po wygranej

6. Wśród zwycięzców pojawiają się rozłamy

7. Przewagę zyskują umiarkowani reformatorzy

8. Powszechną frustrację potrafią wykorzystać radykałowie, zajmujący miejsce umiarkowanych

9. Rozpoczyna się okres „terroru”- radykałowie próbują wymusić porządek i wymazać wszelkie ślady starego reżimu

10. Pewna równowaga zostaje przywrócona wraz z ostatnim etapem, kiedy potępione zostają ekscesy radykałów, a nacisk przechodzi ze zmiany politycznej na postęp gospodarczy w obrębie stabilnych instytucji.

MODELE REWOLUCJI

1. Kładą nacisk na podmiotowość, mobilizację działających jednostek, np. model konspiracyjny (rewolucje pojawiają się jako dzieło wywrotowców, złowrogich geniuszy, prowokujących do użycia masy, które w innym wypadku nei byłyby tym zainteresowane), model wulkaniczny

2. Kontekst strukturalny. Jedynie w określonych, sprzyjających warunkach strukturalnych może się narodzić rewolucja. Np. „kipiący garnek” (wybuchają, gdy nastąpi załamanie władzy rządu, rozluźnienie środków przymusu, upadek państwa), model arsenału (wybuchają tylko wtedy, gdy pojawiają się nowe zasoby i szanse

GŁÓWNE TEORIE REWOLUCJI

1. podejście behawioralne 1925r. P.Sorokin; przedmiotem zainteresowania są wypaczenia zachowań jednostek podczas rewolucji. Rewolucja oznacza fundamentalne zmiany w typowym zachowaniu ludzkim. Zmieniają ludzi w dzikie hordy szaleńców. Bezpośrednią przyczyną rewolucji jest zawsze nasilenie stłumienia głównych instynktów większości społ i niemożność uzyskania dla tych instynktów koniecznego minimum zaspokojenia. Poza tym, grupy broniącego istniejącego porządku społ., muszą nie być w stanie powstrzymać prób wywrotowych

2. teorie psychologiczne- Przenoszą się w dziedzinę bardziej złożonych orientacji motywacyjnych i postaw. Są bliższe myśleniu potocznemu.

J. Davis, T. Gurr. - teoria relatywnej deprywacji- Niedola, której ludzie są świadomi i którą definiują jako niesprawiedliwą, popycha ich do buntu.

Pojęcie relatywnej deprywacji zostało wprowadzone przez W.G. Runcimana. - wielkość relatywnej deprywacji jest różnicą między położeniem oczekiwaniom, a tym w jakim znajduje się dana osoba. Stopień relatywnej deprywacji jest równy intensywności, z jaka jest odczuwany.

1. Deprywacja aspiracyjna- krzywa osiągnięć pozostaje mniej więcej na tym samym poziomie, natomiast krzywa oczekiwanych aspiracji w pewnym momencie zaczyna znacząco wzrastać

2. Deprywacja kryzysowa- aspiracje pozostają mniej więcej na stałym poziomie, następuje jednak nagły spadek rzeczywiście możliwych do osiągnięcia standardów życia.

3. Deprywacja progresywna- stanowi ona kombinację obu powyższych mechanizmów. Davis: najłatwiej może dojść do rewolucji w sytuacji, gdy po odpowiednio długim okresie rozwoju ekonomicznego i społecznego następuje krótki okres gwałtownego regresu.

3. Teorie strukturalne - rewolucje sa wynikiem napięć w strukturze społecznej, ale przede wszystkim szczególnych konfiguracji relacji między obywatelami a państwem. Przyczyn rewolucji trzeba szukać w szczególności na poziomie społecznym, uwzględniając relacje klasowe i grupowe. Th. Skockpol.

3.etapy:

a) w obrębie starego reżimu można zauważyć rozpad niektórych struktur oraz kryzysy polityczne i gospodarcze

b) kryzys reżimów otwiera szanse dla masowych buntów

c) następuje ponowna konsolidacja, reorganizacja oraz reintegracja państwa i administracji przez nową elitę polityczną, która doszła do władzy na drodze udanego obalenia starego reżimu.

4. teorie polityczne- rewolucje jako zjawiska z natury polityczne, wyłaniające się w procesach zachodzących wyłącznie w obszarze polityki. Widzi się je jako wynikające ze zmieniającej się równowagi władzy i walk pomiędzy kontestatorami o przywództwo w kontrolowaniu państwa. Ch. Tilly- rewolucje są przedłużeniem polityki innymi środkami.

Istnieje kilka hipotez dotyczących przyczyn rewolucji:

1. Przyczyny sytuacja rewolucyjnych:

1. Pojawiają się dostatecznie widoczni pretendenci

2. Zyskują oni poparcie

3. Rząd nie jest w stanie lub nie ma ochoty ich powstrzymywać

2. Przyczyny wyników rewolucji zależą od:

1. Stopnia sztywności podziału między posiadającymi władzę a pretendentami

2. Zakresu koalicji między członkami państwa i pretendentami przed i w trakcie walki

3. Kontroli, jaką nad środkami przemocy posiadają pretendenci.

---