Wrocław

Herb Wrocławia
Flaga Wrocławia
Państwo	Polska
Województwo	Dolnośląskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Gmina	Wrocław
• rodzaj	Miejska
Aglomeracja	Wrocławska
Założono	IX-X wiek
Prawa miejskie	1. połowa XIII wieku
Prezydent miasta	Rafał Dutkiewicz
Powierzchnia	293 km²
Wysokość	105-155 m n.p.m.
Ludność (31.12.2010)
• liczba	632 996
• gęstość	2162 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 71
Kod pocztowy	50-001 do 54-705
Tablice rejestracyjne	DW
Hasło promocyjne	Wrocław - miasto spotkań

1. Ogólne informacje

Wrocław (łac. Vratislavia lub Budorgis, niem. Breslau, dialekt śląski Brassel, czes. Vratislav, węg. Boroszló) - miasto na prawach powiatu w południowo-zachodniej Polsce, siedziba władz województwa dolnośląskiego i powiatu wrocławskiego. Położone w Europie Środkowej na Nizinie Śląskiej, w Pradolinie Wrocławskiej, nad rzeką Odrą i czterema jej dopływami. Nazywane bywa Wenecją Północy. Jest historyczną stolicą Śląska oraz Dolnego Śląska. We Wrocławiu krzyżowały się dwie główne drogi handlowe - Via Regia i Szlak bursztynowy. Miasto należało do Ligi Hanzeatyckiej. Jest głównym miastem aglomeracji wrocławskiej. Czwarte pod względem liczby ludności miasto w Polsce - 632.996 mieszkańców, piąte pod względem powierzchni - 293 km². Wrocław jest również jednym z najstarszych miast Polski pod względem lokacji na prawach miejskich. Dawna siedziba księstwa wrocławskiego. Siedziba władz pruskiej prowincji Śląsk i rejencji wrocławskiej. Od 28 czerwca 1946 roku stolica województwa wrocławskiego. Od 1 stycznia 1999 roku stolica województwa dolnośląskiego. Od 1000 r. na mocy dekretu papieża Sylwestra II Wrocław stał się stolicą nowo powołanej diecezji wrocławskiej (jednej z czterech w Polsce), od 1929 archidiecezji wrocławskiej, a od 1992 metropolii wrocławskiej. Od 1951 roku jest również siedzibą prawosławnej diecezji wrocławsko-szczecińskiej.

1. Historia

1. Nazwa miasta

Nazwa miasta pochodzi przypuszczalnie od imienia księcia czeskiego Vratislava I, który w X wieku czasowo panował nad miastem i który wg legend jest założycielem miasta. W VI wieku słowiańskie plemię Ślężan osiedliło się nad Odrą i wzniosło na Ostrowie Tumskim gród, który Vratislav I umocnił. Jednym z pierwszych źródeł nazwy miasta jest kronika Thietmara Merseburga z XI. wieku („Iohannem Wrotizlaensem“, „Wortizlava civitate“). Polska nazwa miejscowości „Wrocław“ jest skrótem od imienia „Wrócisław“. „Wrócisław“ lub „Vratislaw“ jest imieniem złożonym: pierwsza część (pol. „wrócić“, „wracać“, czes. „vraceti“, „vratiti“) znaczy „wracać“, „zwracać“, „obalać przeciwnika“, „zmusić kogoś do ucieczki“. Druga część („sław“) znaczy „imię“, „poważanie“, „reputacja“, „sława“. Dlatego inicjał „W“ był/jest od dawna częścią herbu niemieckiego i polskiego. Niemiecka nazwa „Breslau“ ma pochodzenie słowiańskie. W czasie, w którym Niemcy osiedlali się nad Odrą, istniało już osiedle polskie nad Ostrowie Tumskim. Osiedle nazywało się „Wrocław“, ulokowane tu było już też biskupstwo. Rosnące znaczenie tego biskupstwa spowodowało, że nie istniała potrzeba stosowania nowej nazwy dla osiedli niemieckich, słowiańska nazwa osiedla biskupiego używane było też dla osiedli niemieckich. Etymologiczne pochodzenie imienia „Breslau“ od imienia „Wrocław“ można udowodnić przez porównanie historycznych dokumentów duchownych i książęcych, w których można znaleźć dużo wariantów i odwołań do tej nazwy („ecclesiam Wratislaviensem“, „episcopus Wratizlauiensis“, „Wrotizlaensis“, „in foro Wratislaviensi“, „Wroczlaviensi provincia“, „Vrozlavia“, „Wortizlaua“, „Wrazslavie“, „Vratislavia“, „Wratizlavia“, „Wratislavia“, „Wratislawia“, „Vratizlav“, „Wratizlaw“, „Wratislaw“, „Wraislaw“, „Vratizlau“, „Wratizlau“,„Wratislau“, „Wreczeslaw“, „Wretslaw“, „Wrezlaw“, „Wrezlau“, „dux de Werslaue“, „Breczlaw“, „Bretzlaw“, „Bretlav“, „Bretzlau“, „Bretzla“, „Brezslaw“, “Brezlaw“, „Breßlaw“, „Bresslaw“, „Presslaw“, „Breslow“, „Breslou“, „Breßlau“, „Bresslau“, „Breslau“). Wymiana litery „W“ na litere „B“ uzasadnia się trudnościami w artykulacji przez Niemców wersji nazwy zaczynającej się od „W“. Niektórzy przypuszczają, że niemieckie osiedle początkowo mogło mieć swoją własną nazwę, która jednak nie zachowała się.

2. Dzieje miasta

Miasto po raz pierwszy wzmiankowane w sposób jednoznaczny w roku 1000 w związku z założeniem (podczas zjazdu gnieźnieńskiego) biskupstwa (jednego z czterech na terenie ówczesnej Polski). Osadnictwo na tych terenach istniało już jednak od VI wieku, kiedy to słowiańskie plemię Ślężan osiedliło się nad Odrą i wzniosło na Ostrowie Tumskim gród, który Wratysław I umocnił w X wieku. Od końca X wieku Wrocław znajdował się pod panowaniem Piastów i był jedną z głównych siedzib królestwa (łac. sedes regni principalis). W 1035, w okresie tzw. reakcji pogańskiej, źródła informują o budowie świątyni pogańskiej w mieście. W kwietniu 1241 w obawie przed najazdem mongolskim (tatarskim) miasto zostało opuszczone przez mieszkańców i spalone. Zamek wrocławski, w którym bronił się Henryk II Pobożny, pozostał niezdobyty dzięki cudownemu zjawisku, które ukazało się na niebie powodując odstąpienie Tatarów od oblężenia. Tradycja, którą przekazał m.in. Jan Długosz, uznała to za skutek modlitw przeora wrocławskich dominikanów Czesława Odrowąża, późniejszego błogosławionego i patrona miasta. Po odbudowaniu ze zgliszcz, dokonano lokacji miasta na prawie magdeburskim, pierwszym wójtem obrano Godinusa Stillevogta (jego syn Gedko został później pierwszym wójtem Krakowa), w 1335 miasto przeszło pod panowanie królów Czech, później, wraz z Koroną Czeską zostało włączone do Monarchii Habsburskiej. W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Wrocławia, włączając miasto do terytorium o dominacji języka polskiego. W 1741 wraz z większością Śląska zostało zdobyte podczas tzw. wojen śląskich przez Fryderyka II, króla Prus, w związku z czym od roku 1741 oficjalna nazwa miasta brzmiała Królewskie Stołeczne i Rezydencjalne Miasto Wrocław (niem. Königliche Haupt- und Residenzstadt Breslau). Od 6 grudnia 1806 roku Wrocław oblegany był przez wojska napoleońskie. Po miesięcznym oblężeniu, 5 stycznia 1807 roku, generał francuski Dominique Vandamme zdobywa Wrocław. Miasto staje się punktem organizacyjnym polskich legionów, których liczbę określono na 8.400 rekrutów. W 1807 roku Vandamme zarządził rozbiórkę fortyfikacji okalających miasto. Wrocław na tym skorzystał, bo bastiony i mury ograniczały rozwój przestrzenny centrum. Pod panowaniem Francji Wrocław pozostawał do roku 1813, w którym Napoleon poniósł klęskę, a miasto wróciło ponownie pod panowanie Prus. W 1877 we Wrocławiu powstała sekcja DAV, która w roku 1882 wybudowała schronisko górskie Breslauer Hütte w Alpach u podnóża Wildspitze. Natomiast w roku 1887 powstała sekcja Karpathenverein, która w 1895 wybudowała schronisko Śląski Dom w Tatrach u podnóża Gerlachu. We Wrocławiu swoje sekcje miały również Morawsko-Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie, Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie, Towarzystwo Karkonoskie a także Beskidenverein. W roku 1891 w zamożnej wrocławskiej rodzinie żydowskiej przyszła na świat i spędziła pierwsze dwadzieścia lat swego życia Edyta Stein, filozof i karmelitanka, ogłoszona w 1999 r. przez Jana Pawła II patronką Europy. 25 sierpnia 1944 miasto zostało ogłoszone twierdzą Wrocław (niem. Festung Breslau). 19 stycznia 1945 na rozkaz gauleitera Śląska Karla Hanke dokonano pierwszej przymusowej ewakuacji większości pozostałej w mieście ludności cywilnej. 13 lutego 1945 Armia Czerwona rozpoczęła oblężenie Wrocławia. 8 marca dowództwo Festung Breslau przejął Hermann Niehoff. Jego poprzednik, Hans von Ahlfen, opuścił miasto samolotem dwa dni później. 16 marca robotnicy przymusowi rozpoczęli wyburzanie kamienic i budowę lotniska na placu Grunwaldzkim. W nocy 1/2 kwietnia 750 samolotów radzieckich rozpoczęło masowe bombardowania Wrocławia. 6 maja w godzinach wieczornych, w willi Colonia przy dzisiejszej ul. Rapackiego 14 gen. Hermann Niehoff i gen. Władimir Głuzdowski podpisali akt kapitulacji Wrocławia. W wyniku walk między Armią Czerwoną i Wehrmachtem zniszczono 70% miasta, a niektóre dzielnice zrównano z ziemią. 2 sierpnia 1945 na konferencji poczdamskiej zapadła decyzja o przekazaniu Polsce Śląska wraz z Wrocławiem. Ludność niemiecką, która nie opuściła miasta przed oblężeniem Wrocławia, przesiedlono do radzieckiej strefy okupacyjnej w Niemczech. Do Wrocławia zaczęła napływać ludność polska, głównie z centralnej Polski (Kielecczyzna, Łódzkie) i Wielkopolski oraz wysiedleni mieszkańcy Kresów Wschodnich przedwojennej Polski, głównie ze Lwowa i okolic oraz z Wileńszczyzny. Miasto kandydowało do wystawy EXPO 2010, lecz musiało uznać wyższość Szanghaju. W rywalizacji o EXPO 2012 miasto przegrało z Yeosu (Korea Południowa).

3. Ludność od początku XIX wieku

Na początku XIX wieku miasto zamieszkane było przez 78 tysięcy osób (dane z 1819). W połowie wieku liczba ludności przekroczyła 150 tysięcy, w 1870 - 200 tysięcy. Zjednoczenie Niemiec w roku 1871 przyczyniło się do szybkiego wzrostu liczby ludności miasta. Na początku XX wieku we Wrocławiu mieszkało ponad pół miliona osób (wg zestawienia Heinza Rogmanna z roku 1937, w 1910 mieszkało w mieście 512 105 osób, natomiast wg suplementu encyklopedii Orgelbranda liczba ta wynosiła 510 929 osób). Wrocław stał się szóstym pod względem liczby ludności miastem Cesarstwa Niemieckiego. Według spisu niemieckiego z 1910 roku (przez historyków polskich i także niektórych niemieckich spis ten, podobnie jak inne niemieckie z I poł. XIX wieku, uważany jest za niedokładny, fałszywy i tendencyjny) we Wrocławiu mieszkało 95,71% Niemców, 2,95% Polaków, 0,67% ludność mieszana polsko-niemiecka, 0,67% Czechów. Tuż przed II wojną światową liczba mieszkańców sięgnęła prawie 630 tysięcy, a 1 grudnia 1940 wynosiła 638 905; w styczniu 1945 wraz z uciekinierami ze wschodnich terenów Rzeszy przekroczyła milion. Między połową stycznia a początkami lutego na rozkaz gauleitera Hanke przymusowo ewakuowano na zachód około siedemset tysięcy osób. Rok po zakończeniu wojny w spisie powszechnym zanotowano 170 tysięcy mieszkańców. Poziom zaludnienia z roku 1939 miasto osiągnęło w 1983. Największą populację Wrocław odnotował w 1991 r. - wg danych GUS 643 640 mieszkańców. Obecnie liczba ludności miasta ma tendencję spadkową, od 1991 roku ubyło 11,5 tysiąca mieszkańców.

2. Miejsca

1. Hala Stulecia

1. Hala Stulecia

Hala Stulecia, Hala Ludowa (niem. Jahrhunderthalle, ang. Centennial Hall) - hala widowiskowo-sportowa położona w Parku Szczytnickim we Wrocławiu. Wzniesiona w latach 1911-1913 według projektu Maxa Berga, w stylu ekspresjonistycznym. W 2006 roku hala została uznana za obiekt światowego dziedzictwa UNESCO. Wpisana do rejestru zabytków w 1962 oraz ponownie w 1977, wraz z zespołem architektonicznym obejmującym m.in. Pawilon Czterech Kopuł, Pergolę i Iglicę. Obecnie hala i jej okolice są bardzo licznie odwiedzane przez wrocławian i turystów nie tylko ze względu na samą halę ale także na bliskość Pergoli z Fontanną Multimedialną, Ogrodu Japońskiego oraz ZOO.

4. Ostrów Tumski

Wykopaliska archeologiczne pozwoliły ustalić, że najwcześniej zamieszkany był w okolicy od kościółka św. Marcina do kościoła św. Krzyża. Pierwszy drewniany kościółek św. Marcina w XI w. pełnić miał rolę książęcej kaplicy. Otaczał ją system warownych umocnień. W sposób naturalny broniła go Odra, która jednocześnie stanowiła drogę komunikacyjną i dostarczała jego mieszkańcom pożywienia. Ostrów Tumski liczył w tym czasie ok. 1500 mieszkańców. Stanowiący siedzibę pierwszych

2. Katedra św. Jana Chrzciciela

Piastów gród na Ostrowie Tumskim założony został prawdopodobnie w X stuleciu. Zbudowana z drewna i otoczona drewniano-ziemnym wałem konstrukcja nie posiadała początkowo elementów murowanych, a pierwszym wzniesionym z trwałego budulca gmachem była kaplica pod wezwaniem św. Marcina. Powstała ona przypuszczalnie na początku XI wieku i należała wówczas do opactwa na Ołbinie. Wschodnia część wyspy już wtedy należała do biskupa wrocławskiego, na początku XI wieku zbudowano pierwszą katedrę, która zastąpiła znajdujący się tam wcześniej niewielki kościół. Prawdopodobnie w 1163, gród zbrojnie najechał powracający z wygnania Bolesław Wysoki - wnuk Bolesława Krzywoustego, który po dwukrotnej ucieczce z odzyskanej dzielnicy i ustabilizowaniu się sytuacji politycznej na Śląsku wybrał to miejsce na swoją nową siedzibę. Najwcześniej w roku 1166 rozpoczął on zastępowanie drewnianej zabudowy murowaną, formując - przy wykorzystaniu warsztatu cysterskiego z Lubiąża - romańską rezydencję, składającą się z domu biskupiego, pałacu książęcego, ośmiobocznej kaplicy z absydami (tzw. relikwiarzowej), zabudowań opactwa oraz osiemnastobocznej kaplicy, zwanej dworską kaplicą romańską. Wszystkie budynki wzniesione zostały z cegły i usytuowane były tuż przy drewniano-ziemnym wale zapewniającym obronność założenia. Pod koniec XIII w. nastąpiła dalsza rozbudowa grodu, który stał się zamkiem, w ten sposób, że w miejsce splantowanego wału wzniesiono mur obronny, posiadający co najmniej dwie wieże. Osiemnastoboczną kaplicę zastąpiono nową, ośmioboczną aulą, a w południowej części rozpoczęto budowę dwu- lub trójkondygnacyjnej kaplicy grobowej pod wezwaniem NMP (obecny kościół św. Marcina). Niedługo po śmierci Henryka IV Probusa zamek stracił swoją pozycję głównej siedziby książęcej, a kolejni władcy: Henryk V Brzuchaty, Bolko I Surowy oraz Henryk VI Dobry częściej korzystali z rezydencji na lewym brzegu Odry. Ostatni wystawiony tutaj dokument pochodzi z 1311 roku (następnie obiekt wzmiankowany jest jeszcze w roku 1376 - w związku z pobytem w nim nuncjusza papieskiego - z określeniem in antiquo castro, czyli w starym zamku). W roku 1315 cały Ostrów Tumski sprzedany został władzom kościelnym i od tego czasu jurysdykcja świecka przestała na wyspie obowiązywać, z czego nierzadko korzystali ci, którzy naruszyli prawo świeckie na terenie Wrocławia. Przejawem swoistych praw obowiązujących na Ostrowie Tumskim był obowiązek zdejmowania nakrycia głowy już przy wejściu na most Tumski (obecny, żelazny, stoi na miejscu średniowiecznego, drewnianego), gdzie stał słup graniczny małego "państwa kościelnego". Obowiązek ten dotyczył również głów koronowanych. W 1382 król czeski Wacław IV wysunął pomysł budowy na Ostrowie nowego zamku królewskiego o dwóch wieżach, z grubymi murami i fosą. Projekt upadł, a Ostrów Tumski stał się odtąd ośrodkiem władzy biskupiej, gdzie warownia służyła jedynie za siedzibę dla kleru kolegiackiego. Niepotrzebny nikomu zamek zburzono ostatecznie na przełomie XV i XVI wieku. W aktualnym ukształtowaniu Ostrowa obiekt znajdował się po obu stronach obecnej ulicy św. Marcina (przebitej w poł. XIX w.), nieco na zachód od kościoła św. Krzyża. Ostrów Tumski, poza prowadzącym na Wyspę Piasek mostem Tumskim, miał połączenie z prawym brzegiem Odry poprzez most Za Katedrą (przez jakiś czas zwodzony), w miejscu obecnego pl. Katedralnego. Po 1810, gdy wyburzano fortyfikacje Wrocławia, przy okazji likwidacji części fos zasypano również odnogę Odry dzielącą Ostrów od Szczytnik i Ołbina - odtąd pozostał wyspą ("ostrowem") jedynie z nazwy. Reliktem zasypanego koryta rzeki jest staw w Ogrodzie Botanicznym. W czasie II wojny światowej Ostrów doznał znacznych zniszczeń, z dużych obiektów jedynie kościół św. Krzyża przetrwał stosunkowo mało uszkodzony. Cztery domy po północnej stronie ul. Katedralnej (nr 10, 12, 14 i 16) odbudowano dopiero na przełomie lat 70. i 80. XX w. na podstawie projektu Edmunda Małachowicza. Z południowej części terenu pozamkowego usunięto natomiast całą zabudowę poza kościołem św. Marcina, eksponując pozostałości murów zamkowych. Odbudowa i restauracja zabytkowego zespołu Ostrowa Tumskiego nie jest jeszcze (2010) w pełni ukończona. Ulice w północnej części Ostrowa, zwłaszcza ul. Kanonia, w znacznym stopniu ogołocone są z zabudowy, zaś na południe od katedry znajduje się nadal niezabudowana działka dawnego Alumnatu.

5. Rynek

Rynek we Wrocławiu (niem. Großer Ring in Breslau) - średniowieczny plac targowy we Wrocławiu, obecnie centralna część strefy pieszej. Stanowi prostokąt o wymiarach 205 na 175 m. Jest to jeden z największych rynków staromiejskich Europy. Zabudowę otaczającą Rynek stanowią budynki pochodzące z różnych epok historycznych. Centralną część Rynku zajmuje blok śródrynkowy, składający się z Ratusza, Nowego Ratusza oraz licznych kamienic. Rynek tworzy układ urbanistyczny

3. Ratusz

wraz z przekątniowo przyległymi placem Solnym oraz placem wokół kościoła św. Elżbiety. Do Rynku prowadzi 11 ulic - po dwie w każdym narożniku (Świdnicka, Oławska, E. Gepperta (Zamkowa), Ruska, św. Mikołaja, Odrzańska, Kuźnicza, Wita Stwosza), ponadto przebity w XIV lub XV w. Kurzy Targ po stronie wschodniej oraz wąskie ul. Więzienna i Przejście św. Doroty. Rynek powstał w związku z lokacją Wrocławia, wedle nowszych badań już za czasów Henryka Brodatego, między 1214 a 1232. Starsze publikacje twierdziły, że powstał dopiero w czasie powtórnej lokacji w 1241-1242. Z biegiem czasu wokół Rynku powstały kamienice patrycjatu, a około połowy XIV wieku utworzyły ciągłe pierzeje i nastąpiło utrwalenie podziałów własnościowych. W XIX w. przez Rynek poprowadzono linie tramwaju, najpierw konnego, a później także elektrycznego. Tramwaje kursowały przez Rynek do połowy lat 70. zeszłego stulecia, gdy przeniesiono je na Trasę W-Z. W latach 1996-2000 wyremontowano nawierzchnię Rynku, ostatecznie zamykając ruch samochodowy po jego wschodniej stronie, jak również odnowiono większość elewacji. Przy Rynku znajduje się obecnie 60 numerowanych posesji, przy czym niektóre budynki posiadają kilka numerów. Podziały działek przebiegają najczęściej inaczej niż dawne podziały lokacyjne, na skutek wtórnych podziałów i scaleń. Każda działka posiada również swoją historyczną nazwę, zwykle związaną z atrybutem umieszczonym niegdyś na elewacji kamienicy lub losami miejsca, np. Pod Gryfami, Pod Błękitnym Słońcem, Stary Ratusz.

Spis treści

Spis tabel

Spis fotografii

---