1. Wybór i koszt alternatywny.

2. Decyzje konsumentów i producentów w procesie gospodarowania.

3. Systemy ekonomiczne.

4. Obieg okrężny produktu i dochodu. Odpływ i dopływ płatności.

5. Mierzenie efektów działalności gospodarczej. Produkt Krajowy Brutto.

6. Mechanizm funkcjonowania rynku dóbr i usług. Elastyczność popytu i podaży.

7. Równowaga rynkowa. Zachowanie równowagi rynkowej i jej konsekwencje.

8. Bezrobocie i inflacja.

9. Ingerencja rządu i Banku Centralnego w procesy gospodarcze.

10. Polityka fiskalna i monetarna.

11. Ekonomia gospodarki otwartej.

12. Jednolity rynek europejski. Fundusze strukturalne i spójności.

1. Decyzje konsumentów i producentów w procesie gospodarowania.

Pytania sprawdzające:

1. Jakie główne podmioty funkcjonują na rynku?

2. Jakie są powiązania między głównymi podmiotami funkcjonującymi na rynku?

3. Co jest celem postępowania konsumentów na rynku?

4. Jakie czynniki mają wpływ na preferencje konsumenta i jego postępowanie?

5. Na czym polega maksymalizacja użyteczności?

6. Czego dotyczą decyzje producenta?

7. Jakim ograniczeniom podlegają producenci?

8. Jaka jest rola producenta na rynku?

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Poniższy schemat przedstawia główne podmioty występujące na rynku. Zastanów się jakie powiązania występują pomiędzy nimi. Odpowiedz na pytania jaki wpływ na ogólną wartość dóbr i usług w ruchu będą miały poniższe okoliczności?

1. Produkcję dóbr i usług rozpoczną nowe przedsiębiorstwa.

2. Pracownicy podniosą swoje kwalifikacje i będą w stanie zwiększyć produkcję dóbr i usług.

3. Ludzie staną się niepewni jutra i zaczną więcej oszczędzać, ograniczając zakup dóbr i usług.

4. W tym roku ludzie kupią dwukrotnie więcej przetworów mlecznych niż poprzednio.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) zaznajomić się ze schematem;

c) odpowiedzieć na pytanie 1-4 wpisując odpowiedź w wyznaczone do tego miejsce.

Ćwiczenie 2

Wyobraź sobie, że jesteś właścicielem pralni chemicznej mieszczącej się w Szczecinie na Osiedlu Słonecznym. W pobliżu znajdują się jeszcze trzy inne pralnie chemiczne świadczące ten sam rodzaj usług. Jakie podejmiesz działania, aby maksymalizować zysk Twojego przedsiębiorstwa?

Sposób wykonania zadania

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) opracować strategię dotyczącą maksymalizacji zysku swojego przedsiębiorstwa;

c) wpisać odpowiedź w miejsce do tego wyznaczone.

Ćwiczenie 3

Prowadzisz pizzerię. Jest to nowa inwestycja, wobec tego nie dysponujesz jeszcze specjalistycznymi urządzeniami, Twoja praca nie jest także zorganizowana. Produkcja pizzy polega na wycinaniu z kartek papieru kształtu pizzy przy użyciu formy, narysowaniu na pizzy czerwonym flamastrem 5 kawałków kiełbasy wielkości od 2,5 cm do 3 cm oraz czarnym flamastrem 6 oliwek wielkości od 1,5 do 2 cm. Czas na produkcję pizzy 3 min.

W Rundzie 1 każdy z pracowników produkuje pizzę oddzielnie.

W Rundzie 2, wydaje Ci się, że praca jest nieefektywna i nie przynosi oczekiwanych rezultatów, więc postanawiacie usystematyzować swoją pracę.

Po pewnym czasie firma zaczyna przynosić dochody, więc możliwe jest dokonanie inwestycji zakupu maszyny, która pozwoli na produkowanie gotowych ciast, bez konieczności ich wycinania, to jest Runda 3. Wynajem maszyny wiąże się z dodatkowymi kosztami 2,5 $ (inwestycja w dobra kapitałowe).

Twoim zadaniem będzie wyprodukowanie jak największej ilości pizzy oraz podsumowanie obliczenie efektywności i kosztów pracy oraz odpowiedź na kilka pytań:

1. Co możesz nazwać produktywnością?

2. Jak zmieniała się produktywność wraz z kolejnymi krokami udoskonalenia produkcji?

3. Co spowodowało zmiany produktywności?

4. Jaki wpływ na zmiany produkcji miała inwestycja kapitałowa (zakup maszyny)?

5. Jaki wpływ miała zwiększona produktywność na koszty?

6. Jaki będzie wpływ zwiększonej produktywności na płacę?

7. Jakie będą skutki zwiększonej produktywności na całą gospodarkę?

8. Jakie koszty zostały wygenerowane podczas prób zwiększenia produktywności?

9. Jakie są wady i zalety podziału pracy?

10. Co jeszcze można zmienić w fabryce pizzy aby podnieść produktywność?

11. Jakie kwestie powinna rozważyć firma przed podjęciem decyzji o dodatkowej inwestycji kapitałowej, np. zakupie krajalnicy?

12. Dlaczego tak ważne jest zwiększenie produktywności?

Tabela do zadania:

	Przykład	Runda 1	Runda 2	Runda 3
Metoda produkcji	robienie pizzy
Ilość wyprodukowanej pizzy	6
Ilość przyjętej pizzy	4
Koszt materiałów (25 centów na pizzę)	1,5 $
Liczba pracowników	4
Płace 1$ za pracownika	4 $
Wynajęcie fabryki	2 $
Inwestycja w dobra kapitałowe (25 centów za 1 flamaster, 1$ za nożyczki)	1,5$
Koszty ogółem	9 $
Koszt za jedną pizzę (średni koszt): Koszty ogółem / przyjęte wyprodukowane pizze	9 $ / 4 = 2,25 %
Czas pracy ogółem: 3 min * liczba pracowników	12 min
Produkcja na minutę pracy: ilość pizz / czas pracy ogółem	4 / 12 = 0.333

Sposób wykonania zadania

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) dobrać się w zespoły 4-osobowe, osoby, które zostaną będą kontrolerami pizzy, odrzucającymi wadliwe;

c) przygotować stanowisko pracy;

d) rozpocząć produkcję pizzy - Runda 1, pamiętaj, że każdy z pracowników przygotowuje pizzę oddzielnie;

d) otrzymane wyniki uzupełnić w tabeli;

e) przygotować się do Rundy 2, zaproponować rozwiązania mogące pozwalające zwiększyć możliwości produkcyjne;

f) rozpocząć produkcję pizzy - Runda 2;

g) otrzymane wyniki uzupełnić w tabeli;

h) przygotować się do Rundy 3, pamiętaj o maszynie, która produkuje gotowe ciasto oraz koszcie tej inwestycji, zauważ, że nie są Ci już potrzebne nożyczki, możesz je jednak zastąpić innymi inwestycjami kapitałowymi;

i) dokonać reorganizacji produkcji i rozpocząć Rundę 3;

j) otrzymane wyniki zapisać w tabeli;

k) obliczyć i wpisać do tabeli koszty produkcji jednej pizzy oraz produkcję pizzy na minutę;

j) odpowiedzieć na pytania 1-12 wpisując odpowiedź w wyznaczone miejsce.

Ćwiczenie 4

Właśnie kończysz szkołę ponadgimnazjalną, i zamierzasz wyjechać na studia do innego miasta. Opracuj swój miesięczny budżet. Pomyśl nad sposobem uzyskania dochodów.

Dochody	Kwota w zł	Wydatki	Kwota w zł

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania,

b) przeanalizować możliwe do uzyskania dochody z różnych źródeł,

c) oszacować koszty związane z utrzymaniem na studiach w innym mieście,

d) określić niezbędne wydatki,

e) sporządzić własny miesięczny budżet,

f) wpisać odpowiedź w miejsce do tego wyznaczone.

Ćwiczenie 5

Konsument osiąga dochody w wysokości 1000 zł. Cena dobra X wynosi P _X = 20 zł, a cena dobra Y wynosi P _Y = 50 zł. Narysuj na wykresie linię, która wskaże możliwości zakupu kombinacji tych dóbr, uwzględniając zakup: jedynie dobra X (punkt A), jedynie dobra Y (punkt B) oraz kombinację dóbr, gdzie połowa dochodów przeznaczona jest za zakup dobra X, a druga połowa za nakup dobra Y (punkt C).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania,

b) opisać osie współrzędnych na powyższym wykresie ustal jednostki;

c) Zaznaczyć na wykresie punkty:

- A - zakup jedynie dobra X

- B - zakup jedynie dobra Y

- C - zakup kombinacji dóbr, gdzie połowa dochodów przeznaczona jest za zakup dobra X, a druga połowa za nakup dobra Y

d) przeprowadzić prostą przechodzącą przez wszystkie punkty (jest to linia ograniczenia budżetowego),

e) zwróć uwagę na wygląd linii ograniczenia budżetowego.

Ćwiczenie 6

Kowalski wydaje cały swój dochód ( I = 100) na mleko i chleb. Ceny jednostkowe tych dóbr wynoszą odpowiednio : P(m) = 5 zaś P(ch)= 4

Wyznacz linię budżetową konsumenta;

Jak zmieni się położenie linii budżetowej, gdy cena chleba wzrośnie do poziomu 10?

Ustal położenie linii budżetowej, gdy ceny dóbr wyniosą odpowiednio P(p) =10 i P(ch) = 10;

Ustal linię budżetową Kowalskiego, gdy jego dochód wzrośnie dwukrotnie (I = 200), a ceny pozostaną na początkowym poziomie P(p) = 5 i P(ch) = 4

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania,

b) opisać osie współrzędnych na poniższym wykresie ustal jednostki;

c) wyznaczyć linię ograniczenia budżetowego dla danych I = 100, P(m) = 5, P(ch) = 4, opisz ją na wykresie, jako linia A,

d) wyznaczyć linię ograniczenia budżetowego dla danych I = 100, P(m) = 10, P(ch) = 10, opisz ją na wykresie, jako linia B,

e) wyznaczyć linię ograniczenia budżetowego dla danych I = 200, P(m) = 5, P(ch) = 4, opisz ją na wykresie, jako linia C.

Ćwiczenie 7

Przedstaw graficznie wpływ zmiany cen na linię ograniczenia budżetowego biorąc pod uwagę następujące sytuacje podane w tabeli :

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) opisać osie współrzędnych na poniższym wykresie ustal jednostki;

c) narysować na poniższym wykresie linię ograniczenia budżetowego dla sytuacji A, B, C, D i E.

d) nazwać na wykresie poszczególne linie ograniczenia budżetowego.

Sytuacja	Dochód konsumenta M	P x	P y
A B C D E	300 300 300 300 300	30 60 10 30 30	20 20 20 30 10

Ćwiczenie 8

Tabela przedstawia użyteczność całkowitą, jaką pani Bożena uzyskuje z konsumpcji ciastek z kremem:

Ilość ciastek	0	1	2	3	4	5	6	7	8
UC	0	12	20	25	28	30	31	31	29
∆y
∆UC
UK

- podaj wartości użyteczności krańcowej,

- narysuj wykres UC i UK.

Gdzie:

UC - użyteczność całkowita

∆y - zmiana ilości dobra y w stosunku do stanu pierwotnego

∆UC - zmiana wartości użyteczności krańcowej w porównaniu do pierwotnej wartości

UK - użyteczność krańcowa

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) wypełnić tabelę, obliczając:

- obliczając zmianę ilości dobra y w stosunku do stanu poprzedniego,

- obliczając zmianę wartości użyteczności krańcowej w porównaniu do poprzedniej wartości,

- obliczając użyteczność krańcową jako stosunek zmiany użyteczności całkowitej do zmiany ilości konsumowanego dobra.

c) opisać osie współrzędnych na poniższym wykresie ustalić jednostki;

d) narysować na poniższym wykresie krzywą użyteczności całkowitej, korzystając z danych zawartych w tabelce;

e) odpowiedzieć na pytanie, dlaczego w na pewnym poziomie użyteczność całkowita konsumpcji dobra y maleje;

f) narysować na poniższym wykresie krzywą użyteczności krańcowej, korzystając z dokonanych wyliczeń;

g) odpowiedzieć na pytanie, dlaczego w na pewnym poziomie użyteczność krańcowa z konsumpcji dobra y jest zerowa oraz ujemna;

h) f) wpisać odpowiedź w miejsce do tego wyznaczone.

Ćwiczenie 9

Na podstawie poniższej tabeli:

1. oblicz całkowita użyteczność konsumpcji: 1 pomarańczy, 3 jabłek, 1 hamburgera,

2. ile wynosi użyteczność krańcowa konsumpcji piątego jabłka,

3. ile wynosi użyteczność krańcowa konsumpcji szóstego jabłka,

4. porównaj użyteczność marginalną konsumpcji drugiej i trzeciej pomarańczy. Jakie zjawisko obrazuje otrzymany wynik?

Dobro	Ilość skonsumowana	Użyteczność całkowita	∆ ilości dóbr	∆ użyteczności całkowitej	Użyteczność krańcowa
Pomarańcza	1	6
		2	10
		3	13
	Jabłko	3	8
		4	15
		5	21
		6	26
	Hamburger	1	44
		2	47
	Coca Cola	1	28
		2	30

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) obliczyć wartość użyteczności całkowitej konsumpcji: 1 pomarańczy, 3 jabłek, 1 hamburgera;

c) uzupełnić tabelę dokonując obliczeń;

d) podać wartość użyteczności krańcowej konsumpcji piątego jabłka;

e­) podać wartość użyteczności krańcowej szóstego jabłka;

f) porównać użyteczność marginalną (krańcową) konsumpcji drugiej i trzeciej pomarańczy;

g) przeanalizować jakie zjawisko obrazuje otrzymany wynik;

h) wpisać odpowiedzi w wyznaczone do tego miejsce.

Ćwiczenie 10

Barbara zastanawia się, jak podzielić pieniądze przeznaczone na zakupy płyt i sukienek. Rysunek ilustruje jej linię budżetową oraz krzywą obojętności.

Przyporządkuj oznaczone na wykresie punkty odpowiednim zadaniom:

1) wybór zapewniający Barbarze maksymalną osiągalną użyteczność,

2) Barbara kupuje tylko płyty,

3) wariant, który nie wyczerpuje kwoty, którą Barbara przeznaczyła na te dwa dobra,

4) kombinacja o tej samej użyteczności jak d, ale nieosiągalna dla Barbary,

5) Barbara kupuje tylko sukienki,

6) kombinacja lepsza niż d, ale nieosiągalna dla Barbary.

Sposób wykonania zadania

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) opisz osie współrzędnych;

c) punktem:

A - oznaczyć wybór zapewniający Barbarze maksymalną osiągalną użyteczność,

B - oznaczyć Barbara kupuje tylko płyty,

C - oznaczyć wariant, który nie wyczerpuje kwoty, którą Barbara przeznaczyła na te dwa dobra,

D - oznaczyć punkt równowagi użyteczności i kombinacji zakupu dóbr,

E - oznaczyć sytuację, w której Barbara kupuje tylko sukienki,

F - oznaczyć kombinację lepsza niż D, ale nieosiągalna dla Barbary.

Ćwiczenie 11

Nowak konsumuje tylko dwa dobra: X i Y . Zamieszczona tabela pokazuje użyteczność marginalną (krańcową) osiąganą przez Nowaka z konsumpcji kolejnych jednostek dobra X i dobra Y. Dochód Nowaka wynosi 20 jednostek, a cena dóbr wynosi odpowiednio:

P(X) = 2, P(Y) = 4.

DOBRO X		DOBRO Y
Q(X)	MU(X)	Q(Y)	MU(Y)
1	20	1	2000
2	16	2	200
3	12	3	20
4	10	4	10
5	6	5	4

Jakie ilości dobra X i Y może kupić Nowak?

Przy jakiej strukturze zakupów konsumpcja Nowaka osiągnąłby równowagę?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) wypełnić poniższą tabelę wpisując możliwe do zakupienia kombinacje dóbr;

Dochód Nowaka	Ilość produktu X	Ilość produktu Y
20
20
20
20
20
20

c) zaproponuj wzór na obliczenie najbardziej efektywnej kombinacji zakupu produktów (punkt maksymalnej użyteczności, jaką może osiągnąć klient). Pamiętaj, że aby obliczyć najbardziej efektywną kombinację stosunek użyteczności krańcowej produktu X do jego ilości musi być równy stosunkowi użyteczności krańcowej produktu Y do jego ilości;

d) obliczyć jaka kombinacja zakupu dwóch dóbr z powyższej tabeli byłaby najbardziej efektywna;

e) wpisać odpowiedź w wyznaczone do tego miejsce.

Ćwiczenie 12

Koszyk dóbr Kowalskiego składa się z winogron i czereśni. Cena 1 kg winogron wynosi 9 zł, a cena 1 kg czereśni 4 zł. Z konsumpcji ostatniego zakupionego kilograma winogron i czereśni Kowalski osiągnął zadowolenie równe odpowiednio: 24 jednostki i 12 jednostek:

Czy Kowalski racjonalnie zaplanował zakupy tych owoców? (sprawdź warunek równowagi)

Jeżeli spadnie cena winogron (1 kg = 8 zł) ceteris paribus, to jakie zmiany w strukturze zakupów powinien wprowadzić Kowalski, dążąc do maksymalizacji użyteczności?

Sposób wykonania zadania

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) sprawdzić poprawność równania maksymalnej użyteczności produktu (warunek równowagi);

c) przeanalizować jakie zmiany powinien zrobić Kowalski w swoim koszykach dóbr, gdy cena winogron spadnie do 8 zł;

d) odpowiedź wraz z uzasadnieniem wpisz w wyznaczone do tego miejsce.

Ćwiczenie 13

Oto paradoks! Mleko jest tanie, mimo swej dużej użyteczności, a za ozdoby ze złota ludzie płacą krocie, choć ich wartość użytkowa wydaje się niewielka. Spróbuj wyjaśnić takie zachowanie konsumentów, odwołując się do założeń o ich racjonalności.

Sposób wykonania zadania

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) przeanalizować stosunek ceny mleka do ich użyteczności;

c) wpisać odpowiedź w miejsce do tego wyznaczone.

Czy potrafisz:

1. Określić główne podmioty funkcjonujące na rynku?

2. Wskazać powiązania między głównymi podmiotami funkcjonującymi na rynku?

3. Określić cele postępowania konsumentów na rynku?

4. Przedstawić czynniki mające wpływ na preferencje konsumenta i jego postępowanie?

5. Wyjaśnić czym jest maksymalizacja użyteczności?

6. Omówić decyzje producenta?

7. Wyjaśnić ograniczenia jakim podlegają producenci?

8. Omówić rolę producenta na rynku?

Definicje

Producent - jednostka gospodarcza wyodrębniona pod względem ekonomicznym i prawnym która wykorzystuj1ac czynniki produkcji produkuje i sprzedaje dobra.

Konsument - w potocznym rozumieniu osoba, która konsumuje lub nabywa towary oraz usługi; lub inaczej - ogniwo występujące na końcu łańcucha ekonomicznego.

Konsument jako podmiot gospodarujący charakteryzuje się:

• zdolnością do podejmowania decyzji,

• dążnością do uzyskania maksymalnej satysfakcji (tj. najwyższej użyteczności do dyskopzycji i ograniczonych środkach).

Koszyk dóbr -  kombinacja wszystkich dóbr i usług nabywanych przez konsumenta w danym czasie.

Produktywność - to stosunek ilości wytworzonej oraz sprzedanej produkcji w określonym i rozpatrywanym okresie, do ilości wykorzystywanych lub zużytych zasobów wejściowych.

Inwestycje kapitałowe - środki jakie przeznacza przedsiębiorstwo na zakup składników majątku.

Podział pracy - specjalizacja w pracy, którą można osiągnąć poprzez podział danej czynności na komponenty i kierując dane grupy personelu do wykonywania konkretnych, wyspecjalizowanych prac.

Budżet - zestawienie planowanych na dany okres (np. tydzień, miesiąc, najczęściej rok) dochodów i wydatków jednostki.

Przychód - uzyskany lub należny wpływ wartości, korzyści materialnych.

Dochód - miara finansowa pożytków czerpanych z różnych źródeł.

Koszt - pieniężny wyraz zużycia czynników produkcji niezbędnego dla wytworzenia dobra lub usługi.

Wydatek - jest to każdy rozchód środków pieniężnych z kasy lub rachunku bankowego jednostki gospodarczej, w związku z zapłatą za określone dobra lub usługi w związku z regulowaniem różnych zobowiązań jednostki.

Linia budżetowa - prosta pokazująca wszystkie kombinacje dwóch dóbr ( x i y ) które mogą być zakupione za cały dochód konsumenta.

Cechy linii budżetowej:

• ma nachylenie negatywne
  

• oddziela kombinacje osiągalne od nieosiągalnych,

• linia budżetowa może zmieniać położenie,

• jeżeli rośnie cena zmienia się kąt nachylenia względem osi OX lub OY.

Użyteczność - suma zadowolenia jaką osiąga indywidualny konsument z konsumowania lub posiadania dobra.

Użyteczność całkowita - użyteczności konsumowanej ilości produktu.

Użyteczność krańcowa - zadowolenie konsumenta ze zwiększenia (zmniejszenia) konsumpcji danego dobra o jednostkę.

Zależność między użytecznością całkowitą a użytecznością marginalną:

• jeżli UC rośnie - UM maleje

• gdy UC jest równe maksimum - UM jest równe 0

• gdy UC maleje - UM przyjmuje wartości ujemne

Krzywa obojętności - kombinacje konsumpcji z dóbr które są dla konsumenta obojętne (każda z tych kombinacji przynosi taki sam poziom zadowolenia).

Cechy krzywej obojętności:

1. krzywyh obojętności może być nieskończenie wiele

2. każda wyższa krzywa oznacza wyższą użyteczność

3. krzywe mają negatywne nachylenie

4. wraz ze wzrostem konsumpcji dobra x musimy zrezygnować z pewnej ilości konsumpcji dobra y

5. są wypukłe w stosunku do punktu ( 0,0 )

Optimum konsumenta - punkt styczności linii budżetowej z najniższą możliwą do osiągnięcia przy danym dochodzie korzywą obojętności. Punk ten oznacza sytuację w której konsument osiąga maksymalne zadowolneie z konsumpcji dwóch dóbr wydając na nie maksimum dochodów.

y

x

y₃

y₂

y₁

6

5

4

3

2

1

40

30

20

10

Q

UC

6

5

4

3

2

1

40

30

20

10

Q

UM

U 100

U 200

U 300

6

5

4

3

2

1

4

3

2

1

x

y

E

D

C

B

A

x

y

---