Wykład 7

Przywództwo

dr A. Strużyńska-Kujałowicz

Klasyfikacja motywacji menadżerów (McClelland, 1987)

• Motywacja władzy - dążenie do sprawowania kontroli nad otoczeniem, do powiększania wpływu nad innymi ludźmi; osoby o dużej potrzebie władzy mogą wykorzystywać innych i manipulować nimi, aby osiągnąć to, czego pragną; m. w. wiąże się z agresją werbalną i fizyczną, podejmowaniem ryzyka, a także nadużywaniem alkoholu czy nadmierną pobudliwością seksualną.

- Egoistyczna (indywidualna, spersonalizowana) - wykorzystywanie innych dla własnych celów

- Prospołeczna - władza uspołeczniona, zorientowana na kontrolowanie grupowej kooperacji, aby ułatwić grupie osiąganie wartościowych dla niej celów

• Motywacja afiliacyjna - dążenie do utrzymania bliskich i ciepłych relacji z innymi ludźmi. Ludzie z silną m. a. są nastawieni na współpracę, lecz w warunkach zagrożenia mogą mieć skłonność do wycofywania się, unikania konfrontacji i konfliktu; podatność na wikłanie się w układy, skandale.

• Motywacja osiągnięć - doskonalenie własnych działań, dążenie do perfekcji i do osiągania postawionych celów, osoby o wysokiej m.o. są innowacyjni i chętnie korzystają z nowych możliwości działań, nawet jeśli czasem są one nieuczciwe czy nielegalne; rzadko sprawdzają się w sytuacjach wymagających koordynowania pracy innych

Efektywni menadżerowie (McClelland, 1987)

najbardziej efektywni menadżerowie:

- wysoka motywacja władzy (prospołecznej, bo w wypadku egoistycznej wiąże się ona z zachowaniami dominującymi i agresywnymi, które nie są pożądane ani efektywne u liderów i nie prowadzą do pożądanych efektów w zarządzaniu),

- średnia motywacja osiągnięć (ponieważ osoby o wysokiej potrzebie osiągnięć będą nadodpowiedzialne i będą na siebie brały całą pracę zamiast zachęcać innych do realizowania wyznaczonych im zadań)

- i średnia motywacja afiliacyjna, aby liderzy realizując zadanie i wpływając na innych nie byli sparaliżowani przejmowaniem się tym czy inni ich lubią

Płeć a przywództwo

• Wszystkie znaczące cywilizacje przeszłe i teraźniejsze to kultury patriarchalne, w których władza należy do mężczyzn - od faraonów (którzy prawie zawsze byli mężczyznami) i cezarów (zawsze), przez średniowieczną Francję (tzw. prawo salickie zakazywało dziedziczenia tronu przez kobiety) po czasy współczesne (Wojciszke, 2011).

• Mężczyźni powszechnie mają wyższy status społeczny niż kobiety - w biznesie, w polityce, w nauce

• Już 6-letnie dzieci o tym wiedzą (Martin, Ruble, 2010)

• Mężczyźni zarabiają więcej niż kobiety

• Mężczyźni cieszą się większym niż kobiety prestiżem społecznym i szacunkiem oraz mają wyższy status, wyższą wartość społeczną związaną z uznaniem społecznym, większe zasoby, czują się bardziej bezpieczni, mają bardziej pozytywną samoocenę i lepsze samopoczucie

• W żadnym kraju nie osiągnięto równości płci (Gender Gap Report, 2014 - 142 kraje)

Nierówności ujawniają się głównie w obszarze ekonomii i polityki

1. Islandia - najmniejsze nierówności w dostępie do władzy politycznej 0,65

(Polska nr 67; 0,16)

• Historia sprawowania władzy przez kobiety sięga swymi korzeniami okresu starożytności.

• Pierwszymi kobietami - władcami były egipskie królowe, rządzące starożytnym Egiptem od ok. 3000 roku p.n.e. Pierwszą władczynią znaną z imienia była Kubaba, rządząca mezopotamskim miastem-państwem Ur około 2500 roku p.n.e.

• Niemal w każdej epoce historycznej można znaleźć przykłady kobiet stojących na czele państw. Do tych najbardziej znanych, stanowiących symbole kobiecych rządów, można zaliczyć: Kleopatrę, Elżbietę I, Marię Teresę, Katarzynę II, Wiktorię, a w Polsce: królową Jadwigę oraz Annę Jagiellonkę.

• W Holandii nieprzerwanie przez 123 lata (1890-2013) na tronie zasiadały same kobiety: Wilhelmina (1890-1948), Juliana (1948-1980) i Beatrycze (1980-2013).

• Udział kobiet w polityce od początku był mocno ograniczony. Stopniowy wzrost aktywności kobiet w tej dziedzinie następował wraz z upowszechnianiem się prawa wyborczego dla kobiet oraz rozwojem ruchu emancypacji kobiet, którego symbolem stały się sufrażystki.

• Po raz pierwszy kobiety zagościły na scenie politycznej nowożytnych państw dopiero pod koniec i tuż po zakończeniu I wojny światowej.

• Pierwszymi gabinetami, w szeregach których znalazły się kobiety, były rewolucyjne rządy USRR (1917), Rosji (1917), Węgier (1918) oraz tymczasowy rząd Irlandii (1919). Pierwszą kobietą, ministrem w gabinecie wybranym na drodze demokratycznych wyborów, była duńska minister edukacji, Nina Bang (1924).

• Pierwszą kobietą, stojącą na czele rządu została Jewhenija Bosz. Od grudnia 1917 do marca 1918 pełniła ona funkcję sekretarza ludowego do spraw wewnętrznych i choć oficjalnie nie została mianowana szefem rządu USRR, to de facto i wedle dokumentów rządowych pełniła tę funkcję.

• Pierwszą wybraną premier była Sirimavo Bandaranaike, od lipca 1960 premier Sri Lanki.

• W 1999 Szwecja została pierwszym państwem, w gabinecie którego większość stanowiły kobiety (11 kobiet i 9 mężczyzn).

• W latach 40. XX wieku kobiety po raz pierwszy objęły funkcję szefów państw.

• Najwcześniej po stanowisko głowy państwa, sięgnęły kobiety w państwach socjalistycznych. Pierwszą z nich była Chertek Ancimaa-Toka. W latach 1940-1944 zajmowała stanowisko przewodniczącej Małego Churału (parlamentu) Tuwińskiej Republiki Ludowej, a w związku z tym również stanowisko szefa państwa.

• Następnie, w latach 1953-1954 Sühbaataryn Yanjmaa pełniła funkcję tymczasowego prezydenta Mongolii, a Song Qingling od 1968 do 1972 była jednym z dwóch tymczasowych przewodniczących Chińskiej Republiki Ludowej.

• W lipcu 1970 Isabel Perón jako wiceprezydent Argentyny, po śmierci swego męża Juan Peróna, objęła urząd prezydenta, zostając pierwszą - nie tymczasową prezydent.

• W sierpniu 1980 Vigdís Finnbogadóttir została pierwszą prezydent, wybraną w wyborach powszechnych (Islandia).

Kobiety aktualnie sprawujące funkcję szefa państwa lub rządu:

• 2 monarchinie: królowa Wielkiej Brytanii Elżbieta II (od 6 lutego 1952) oraz królowa Danii Małgorzata II (od 14 stycznia 1972).

• Królowa brytyjska pełni funkcję głowy państwa również w 15 (poza Wielką Brytanią) państwach Wspólnoty Narodów, w których jest reprezentowana przez gubernatora generalnego. Obecnie funkcję gubernatora generalnego pełnią 3 kobiety: Pearlette Louisy w Saint Lucia (od 1997), Louise Lake-Tack w Antigui i Barbudzie (od 2007), Cécile La Grenade na Grenadzie (od 2013).

• Kobiety pełniące obecnie funkcję szefa państwa: Veleria Ciavatta w San Marino (2003-2004 i ponownie od 2014) Ellen Johnson-Sirleaf w Liberii (od 2006), Michelle Bachelet w Chile (2006-2010 i od 2014), Cristina Fernández de Kirchner w Argentynie (od 2007), Dalia Grybauskaitė na Litwie (od 2009), Dilma Rousseff w Brazylii (od 2011), Atifete Jahjaga w Kosowie (od 2011), Park Geun-hve w Korei Południowej (od 2013), Catherine Samba-Panza w Republice Środkowoafrykańskiej (od 2014),  Marie-Louise Coleiro Preca na Malcie (od 2014), Kolinda Grabar-Kitarovic w Chorwacji (2015) i Ameenah Gurib-Fakim na Mauritiusie (od 2015). Dodatkowo 3 kobiety wchodzą w skład Szwajcarskiej Rady Federalnej, która funkcjonuje jako kolegialna głowa państwa. Są to mianowicie: Doris Leuthard (od 2006), Eveline Widmer-Schlumpf (od 2008) oraz Simonetta Sommaruga (od 2010).

• Na stanowisku szefa rządu zasiadają współcześnie: Angela Merkel w Niemczech (od 2005), Sheikh Hasina Wajed w Bangladeszu (od 2009), Kamla Persad-Bissessar na Trynidadzie i Tobago (od 2010), Helle Thorning-Schmidt w Danii (od 2011), Portia Simpson-Miller na Jamajce (od 2012), Tatjana Turanska w Naddniestrzu (od 2013), Erna Solberg w Norwegii (od 2013), Laimdota Straujuma na Łotwie (od 2014) i Beata Szydło w Polsce (od 2015).

Płeć a skuteczność w roli przełożonego

• Oceny identycznych opisów przełożonych (kobiety lub mężczyzny) - wyżej oceniani byli szefowie mężczyźni niż kobiety (stereotypowe postrzeganie)

• Pomiar efektywności faktycznych szefów, za pomocą obiektywnych wskaźników produkcji czy sprzedaży - brak różnic między K i M w skuteczności (Eagly, Makhijani, Klonsky, 1992)

Płeć a kompetencje przywódcze

• W 12 na 16 kompetencji, które składają się na profil wybitnego przywódcy, kobiety są oceniane (przez współpracowników, szefów i osoby bezpośrednio im podległe oraz innych pracowników) wyraźnie lepiej niż mężczyźni.

• Im wyższy szczebel w hierarchii, tym ta różnica była większa.

• Dwa obszary, w których kobiety uzyskały największą przewagę - podejmowanie inicjatywy i dążenie do realizacji wyników - od zawsze były uważane za szczególną domenę mężczyzn.

• Mężczyźni wypadli znacznie lepiej od kobiet tylko w przypadku jednej kompetencji zarządczej, tj. umiejętności stworzenia strategicznej perspektywy

• Badanie przeprowadzone w roku 2011 na próbie 7280 osób (Folkman, Zenger, 2011)

Dlaczego te kompetentne kobiety-liderki nie są na szczytach hierarchii tak jak mężczyźni? 

Zjawisko szklanego sufitu

- „niewidzialne” bariery utrudniające, czy wręcz uniemożliwiające kobietom dostęp do wyższych stanowisk:

• Stereotypowe postrzeganie kobiet (emocjonalne, łagodne, uległe) - tradycyjne role kobiece;

• utrwalanie stereotypowych wizerunków kobiet i mężczyzn; stosowanie nazw zawodów i stanowisk wyłącznie w formie żeńskiej lub męskiej mającej na celu dyskryminację jednej z płci, np. profesor, rektor, dziekan, doktor, adwokat, prokurator vs. przedszkolanka, sprzątaczka, pielęgniarka;

• Nie podejmują ryzyka w takim stopniu jak mężczyźni

• Fazy życia kobiet różne od męskich

• Męskie koalicje

• „Musimy pracować ciężej niż mężczyźni, by dowieść naszej wartości".

• „Odczuwamy nieustanną presję, by nigdy nie popełnić błędu i wciąż udowadniać naszą wartość dla organizacji".

• Kobiety nie czują się pewnie w pracy. Boją się spocząć na laurach. Odczuwając presję, mają większą motywację, by brać sobie do serca to, co mówią na ich temat inni i odczuwają konieczność bycia aktywną i podejmowania inicjatywy.

• Jak na ironię są to najważniejsze zachowania, które warunkują sukces każdego lidera, niezależnie czy jest on kobietą czy mężczyzną.

• Cokolwiek robią kobiety, muszą robić to dwa razy lepiej niż mężczyźni, by zostało to ocenione choć w połowie tak samo dobrze. (Janusz L. Wiśniewski, 188 dni i nocy)

Lepka / grząska podłoga

• trwałe przylepienie do stanowiska z najniższego poziomu dochodów i prestiżu, bez możliwości awansu. Zjawisko to dotyczy przede wszystkim kobiet pracujących w sfeminizowanych zawodach (sprzątaczki, kosmetyczki, fryzjerki, pomoc domowa, personel biurowy, pielęgniarki, nauczycielki).

Szklane ruchome schody

• określenie oznaczające uprzywilejowaną sytuację mężczyzn pracujących w zawodach tradycyjnie uważanych za kobiece, pozwalającą na łatwiejszy awans na wyższe stanowiska

• np. w szkolnictwie - kobiety stanowią znaczną większość wśród nauczycieli, ale stanowiska dyrektorów szkół zajmują głównie mężczyźni.

Szklany sufit jest, ale wisi wysoko - Jacek Kowalczyk, Puls Biznesu, 2011

• Według badania firmy audytorsko-doradczej Grant Thornton (2011) wśród dużych i średnich przedsiębiorstw, Polska ma największy odsetek kobiet na najwyższych stanowiskach kierowniczych z 14 przebadanych krajów europejskich.

• Co trzecie stanowisko od dyrektora w górę zajmowane jest w Polsce przez kobietę (31 proc.), w pozostałych państwach — średnio co piąte (20 proc.).

• Okazuje się jednak, że kobiety nadal mają w Polsce problem z dotarciem na sam szczyt, z osiągnięciem pozycji lidera swojej organizacji.

• Tylko 4 proc. kobiet na stanowiskach kierowniczych pełni funkcję prezesa. Patrząc z innej perspektywy: tylko 3 proc. dużych i średnich firm w Polsce kierowanych jest przez panią prezes. W Niemczech to 13 proc., we Francji i Szwecji - po 10 proc.

Mężczyźni nieco częściej wyłaniają się jako spontaniczni liderzy grup, choć zależy to od rodzaju przywództwa:

• mężczyźni częściej wyłaniają się jako liderzy zadaniowi skupiający się na podwyższaniu skuteczności działań grupy, natomiast kobiety - jako liderzy społeczno-emocjonalni, skoncentrowani na utrzymywaniu dobrych relacji między jej członkami (Eagly, Karau, 1991)

• Kobiety kierują bardziej demokratycznie niż mężczyźni, choć metaanalizy wskazują, że stwierdza się to głównie w badaniach laboratoryjnych i centrach oceny pracownika, w których autostereotypy silnie wpływają na to co, co należy mówić lub robić (Eagly, Johnson, 1990)

• W badaniach organizacyjnych dotyczących zachowań faktycznych liderów, gdzie ważniejsze są wymagania obowiązujące w danej organizacji związane z danym stanowiskiem (a nie autostereotypy) różnic tych się nie stwierdza

• Kobiety, które są szefami, tak długo nie są ocenianie inaczej niż mężczyźni, którzy pełnią te funkcje, jak długo ich styl przywódczy jest stereotypowo „kobiecy" (zorientowany na stosunki międzyludzkie, demokratyczny)

• Dyskusja grupowa dotycząca problemu z zakresu biznesu - gdy mężczyzna obejmował kierowanie grupą i działał asertywnie, grupa reagowała pozytywnie.

• Kiedy w ten sam sposób działały kobiety, wówczas członkowie grupy przyjmowali to zachowanie bardziej negatywnie (Dore Butler i Horence Geis, 1990)

• Istnieją okoliczności, w których najbardziej skuteczne okazuje się przyjęcie autokratycznego stylu przewodzenia. Jeżeli kobiety przyjmują ten styl, to mogą się spotkać z krytyką i negatywną oceną swej działalności, w przeciwieństwie do zadowolenia i sukcesu, który by odnieśli w tej sytuacji ich koledzy.

• Jeżeli uda się kobiecie wspiąć na szczyty władzy, to staje ona na skraju „szklanego urwiska” („szklana zjeżdżalnia”)

10