Piotr Skarga, Kazania sejmowe,

oprac. Janusz Tazbir, współudział Mirosław Korolko,

BN I 70, 1995.

WSTĘP

1. Epoka.

1. Rzeczpospolita u schyłku wieku XVI.

• rozwój handlu, wejście Polski na rynek zachodnioeuropejski.

• „złoty wiek” historii szlacheckiej; wpływ na decyzje państwowe, liczne przywileje.

• Polska po unii lubelskiej rozciągała się na obszarze 815 tys. km2 (w XVII w. prawie milion).

• śmierć Zygmunta Augusta (1572 r.) zapoczątkowała okres wolnej elekcji, powołanie władców z krajów rządzonych raczej na sposób absolutny, zabezpieczenie szlachty w artykułach hen-rykowskich.

2. Między „złotą wolnością” a „tyranią”.

• wzrost znaczenia sejmików - stopniowa decentralizacja państwa (propaganda, przekupstwo, intrygi, użycie prywatnego wojska na sejmikach).

• początek XVII w. rokosz sandomierski (konflikt między panującym a poddanymi).

3. Regaliści i opozycja.

• regaliści - zwolennicy króla Zygmunta III Wazy: Lew Sapieha, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł (zwany Sierotką), Hieromin Gostomski, Zygmunt Gonzaga Myszkowski; niezgoda, jaki ma być program reform.

• opozycja skupiona wokół Zamoyskiego.

4. Kontrreformacyjny model państwa.

• papalizm - rozwinął się XII-XIII w., papież skupia władzę świecką i duchową, monarchowie realizują władzę świecką.

• przez wieki duchowieństwo osądzało heretyków, a władze świeckie wymierzały karę.

5. Walka z konfederacją warszawską.

• od 1552 r. ustało faktyczne wykonywanie przez starostów wyroków sądów duchownych, 10 lat później tolerancja została potwierdzona na sejmie.

• konfederacja warszawska 1573 r. potwierdzała istniejący status quo: utrzymanie przez refor-mację jej zdobyczy, brak przelewu krwi w imię wiary.

• konfederacja nie określiła, jak ma się układać współżycie ze szlachtą różnowierczą w spra-wach materialnych (dziesięciny, zabory ziem i budynków kościelnych), nie wspominała nic o jurysdykcji duchownej.

• wobec niesprawiedliwości (ataki na różnowierców i ich mienie) innowiercy stanęli po stronie opozycjonistów.

6. Propaganda różnowiercza.

• walka „na pióra' wraz ze spadkiem ceny wydania książki (druk).

• katolicy posługiwali się różnymi argumentami, m.in. reformacja burzy porządek polityczny, ist-niejący od wieków, podkopuje autorytet monarchy wobec szlachty, szlachty wobec chłopów, rodziców wobec dzieci, reformacja sieje niemoralność.

2. Piotr Skarga jako kaznodzieja królewski.

1. Działalność Skargi przed rokiem 1588.

• ur. w lutym 1536 r. w Grójcu na Mazowszu, nazwisko od podwarszawskiej wsi Powązki (Po-węzki) - kmiecie, poddani; w 1593 r. król i sejm potwierdza (wątpliwe) szlachectwo Skargi.

• utrata matki i ojca w dzieciństwie, szkoła parafialna w Grójcu, Akademia Krakowska 1552-1555, bakałarz na wydziale filozoficznym.

• kierownictwo szkołą parafialną przy kolegiacie św. Jana w Warszawie.

• od 1557 r. wychowawca Jana Tęczyńskiego, 1560 wspólny wyjazd do Wiednia, w 1562 r. Skarga wraca do Polski (Tęczyński nadal podróżuje), krótki pobyt u biskupa kujawskiego Ja-kuba Uchańskiego.

• przebywa we Lwowie, ok. 1564 r. przyjmuje święcenia kapłańskie, 1567 r. jest na dworze Ja-na Krzysztofa Tarnowskiego, decyzja o wstąpieniu do zakonu jezuitów.

• 1569 r. podróż do Rzymu, nowicjat, 1571 r. powrót do kraju, wykładowca i kaznodzieja w ko-legium jezuickim w Pułtusku.

• 1573 r. przeniesiony do Wilna, początkowo wicedyrektor, od 1579 r. rektor tamtejszej szkoły.

• zostaje profesem - składa czwarte śluby zakonne (przysięga bezwzględne posłuszeństwo papieżowi).

• ożywiona działalność duszpasterska i piśmiennicza, dzieła: „Pro Sacratissima Eucharistia…” 1576, „Siedm filarów, na których stoi katolicka nauka o Przenajświętszym Sakremencie Ołta-rza” i „Artem duodecim sacramentariorum” 1582, „O jedności Kościoła Bożego pod jednym pasterzem…” 1577, „Żywoty świętych” 1. wydanie Wilno 1579, egzotyka, beletrystyka, popu-larność.

• Stefan Batory zatwierdził utworzenie w Wilnie w miejsce kolegium jezuickiego akademii, któ-rej rektorem został Skarga.

• w 1584 r. przeniesiony zostaje do Krakowa do domu zakonnego Św. Barbary (duże wyróżnie-nie), założył Arcybractwo Miłosierdzia (pomoc ubogim), a przy nim fundusz św. Mikołaja (po-sag dla ubogich dziewcząt), Bractwo św. Łazarza (pomoc żebrakom), w 1588 r, Komorę Po-trzebnych („bank”, pożyczki bezprocentowe pod zastaw, przeciwdziałanie lichwie), jednał naj-uboższe warstwy dla kontrreformacji.

• Skarga wydał kilka ulotnych pisemek krytykujących konfederację warszawską „Upominanie do ewangelików” 1592 i „Proces konfederacyjej” 1595.

2. Kaznodzieje nadworni.

• wybitni kaznodzieje: Leonard Słończewski, Klemens Ramułt, Łukasz Lwowczyk, Melchior z Mościsk (pisma nie zachowane), drukowali: Marcin Białobrzeski, Jan Dymitr Solikowski, Miko-łaj z Wilkowiecka, Jakub Wujek, Józef Wereszczyński, Stanisław Sokołowski.

• za właścwiego twórcę kazań politycznych w Polsce uchodzi Hieronim Powodowski („Propozy-cja z wyroków Pisma św. zebrana na sejm […] w roku 1595”).

• kaznodziejstwem walczono z reformacją.

3. Skarga na królewskim dworze.

• po śmierci Batorego jezuici popierali Habsburgów (Maksymiliana), natomiast Zamoyski i Skarga Zygmunta Wazę.

• Skarga od 1588 r. jest nadwornym kaznodzieją Zygmunta III, spowiednikiem został Bernard Gołyński - jezuita, obaj pisali protokoły do przełożonych, załatwiali urzędy dla katolików, pra-cowali na rzecz unii z Litwą.

• Skarga był zwolennikiem silnej władzy królewskiej, przez jego wpływ na króla brak uchwale-nia ważnych ustaw (m.in. dotyczących podatków na zaciąg wojska).

• Stanisław Kot uważa, że „Kazania sejmowe” (dodatek do 2. wydania „Kazań na niedziele i święta” w 1597) powstały pod wpływem zerwanego sejmu w 1597 r.

3. „Kazania sejmowe”.

1. Treść „Kazań'.

• postulaty Skargi: tylko przywrócenie jedności wiary może przynieść pomyślny rozwój państ-wa, wzmocnienie władzy królewskiej, odbudowanie cnót obywatelskich, szybkie reformy.

• w kazaniu pierwszym Skarga omawia różne rodzaje mądrości: Boskiej i ziemskiej (tylko ta pierwsza uratuje państwo) - pod pojęciami kryją się teorie polityczno-ustrojowe: koncepcja państwa na usługach reformacji oraz pogląd „polityków” na te sprawy.

• w kazaniach od drugiego do połowy ósmego omawia sześć najgroźniejszych chorób Rzeczy-pospolitej.

• drugie kazanie mówi o miłości ojczyzny, prezentuje dobrodziejstwa, jakich doświadczają oby-watele, np. możliwość wyznawania prawdziwej wiary katolickiej, bogobojna władza królew-ska, dobrobyt materialny, pokój.

• trzecie kazanie jest poświęcone niezgodom wewnętrznym, niszczącym państwo, ukazuje mo-żliwe jej skutki, ciało ludzkie a organizm państwowy.

• czwarte i piąte kazanie traktuje o tolerancji herezji, siła państwa i jego rozpad pod wpływem heretyków.

• w szóstym kazaniu Skarga mówi o nieszczęściach wynikających z ograniczenia władzy króle-wskiej: złe funkcjonowanie sejmów, dochody z królewszczyzn nie wpływają do skarbu państ-wowego, szlachta nadużywa swoich przywilejów, monarchia jest najlepszą formą rządów.

• siódme kazanie o niedobrych prawach, nie mogą stać w sprzeczności prawa ludzkie z Boski-mi, krytyka konfederacji warszawskiej, oburzenie na nietykalność szlachty.

• ósme kazanie poświecone tolerancji bezkarności występków; brak sprawnego wymiaru spra-wiedliwości, ucisk chłopów, rozpanoszenie się lichwy, marnotrawienie pieniędzy na zbytkow-ne szaty i przyjęcia.

• zakończenie: odwołanie się do proroków ze Starego Testamentu, którzy (jak Skarga) prze-strzegali swój lud przed upadkiem.

2. Program polityczny „Kazań sejmowych”.

• władza monarsza - silna, przeciw absolutyzmowi, niepodzielna władza króla (świeckiego).

• izba poselska i senat - pochwała fachowej elity, krytyka nadużywania własnych praw, braku kwalifikacji, podniesienie rangi senatu - doradcy króla, krytyka samowolnego rozszerzenia przez szlachtę przywilejów.

• krytyka szlachty - posłowie napiętnowani jako ci, którzy chcą narzucić sejmowi uchwały po-dejmowane na sejmikach; autor pragnąłby odebrać szlachcie większość uzyskanych w XV w. przywilejów, krytyka zwłaszcza skłonności do buntów i rozruchów, pchania się do władzy, bezprawnego udziału w wolnej elekcji (władza pochodzi od Boga = kapłana).

• obrona chłopów - wygórowana pańszczyzna, nieludzkie traktowanie.

3. Rzeczywistość i utopia w „Kazaniach sejmowych'.

• dla państwa świeckiego wzór klasztorny (hierarchia), państwa kościelnego (absolutyzm).

• brak programu realistycznego działania.

• dzieło stoi na pograniczu traktatu politycznego oraz kazań.

• Skarga niewiele troszczył się o to, jakimi środkami należałoby realizować zawarte w „Kaza-niach sejmowych” założenia.

• Skarga starał się upodobnić Rzeczypospolitą do państw zachodnich Europy, co było niemoż-liwe, gdyż w Polsce były zupełnie inne realia.

4. Państwo i kościół w koncepcjach Skargi.

• podstawowy obowiązek katolickiego monarchy - obrona interesów Kościoła, obowiązek bez-interesownej służby ojczyźnie, apelacja o miłosierdzie dla chłopów, teoria „przedmurza chrze-ścijaństwa”, wizja możliwego upadku ojczyzny (po raz pierwszy w dzisiejszym rozumieniu).

• nawiązanie do średniowiecznych papalistów, powtórna (zawarta też w broszurach) krytyka konfederacji.

• poglądy Skargi bliskie są nie tylko poglądom Bellarmina, ale też Becanusa.

• „Kazania sejmowe” sławę zawdzięczają rozbiorom i trudnej sytuacji państwa (4. wyd. 1792 r.)

• Mickiewicz poświęcił „Kazaniom…” wykład.

• „Kazania sejmowe: powstały już po sejmie z 1597 r. (badania Bergi i Kota).

5. „Kazania” w opinii współczesnych i potomnych.

• 1606 r. różnowiercy przygotowali „konstytucję o tumultach”, pod wpływem Skargi król jej nie przyjął, rokosz Zebrzydowskiego - „główny wichrzyciel Rzeczypospolitej”.

• trzecie wydanie „Kazań…” z 1610 r. bez kazania szóstego „O monarchijej i królestwie”, prze-robione partie, usunięcie Skargi z dworu (wrócił na krótko przed śmiercią, 27,09,1612).

• popularność w XVIII w. i w czasie zaborów, Matejko.

6. Spór o charakter „Kazań sejmowych”.

4. Wartości artystyczne „Kazań sejmowych”.

1. Znaczenie retoryki w literaturze polskiej XVI w.

• retoryka obejmowała trzy podstawowe działy: inventio (wynajdywanie źródeł i dowodów, nau-ka), compositio (naukę o logicznym rozplanowaniu myśli) i elocutio (naukę o wysłowieniu, po-krywającą się mniej więcej z nowożytną stylistyką).

[przed wynalezieniem druku: memoria i actio - sposób wygłoszenia]

• celem teorii retorycznej była perswazja (persuasio), czyli jawne lub ukryte pouczenie (doce-re), poruszenie (movere) i zachwycenie (delectare) - służą wywołaniu impresji u czytelnika.

• retoryka bliska poetyce, retoryka wykluczała pisanie dla samego pisania.

• cele utylitarne literatury, wykorzystującej gatunki: epistolografię, historiografię, oratorstwo, dialog polemiczny, polityczny, prozę dydaktyczną.

• pod koniec XVI w. dominowała literatura religijna w formie kazania.

2. „Kazania sejmowe” jako gatunek literacki.

• cel retoryczno-propagandowy.

• Skarga zaliczył je do kazań przygodnych.

• „Kazania sejmowe: stanowią religijno-polityczną wersję „upominania” do pokuty.

• struktura tematyczna.

• sensy biblijne - dosłowne, alegoryczne, moralne i mistyczne tłumaczenie.

• analogia między Biblią a Polską.

• biblijno-teologiczny uniwesalizm.

• w „Kazaniach…” występuje znaczna przewaga tekstów ze Starego Testamentu, w większo-ści cytaty rozumiane literalnie.

• wyrażenie poglądów teologów potrydenckich, np. radykała Bellarmina, umiarkowanych Mola-nusa, Becanusa, dziejopisa kościelnego Baroniusza.

• struktura kompozycyjna.

• struktura kompozycyjna warunkowana jest przez warstwę tematyczną.

• budowa kazania: wstęp (exordium), opowiadanie (narratio), dowodzenie (argumentatio), pole-mika (conflutatio) i zakończenie (epilogus).

• cały utwór złożony jest z ośmiu kazań, ma formę jednolitego traktatu, wstęp i „captatio bene-volentiae” - 1. i część 2.; opowiadanie - 2. i 3. (miłość do ojczyzny); dowodzenie - 4. i 5. (o herezji); polemika - 6. i 7.; zakończenie - 8. (rekapitulacja treści).

• również każde z kazań stanowi całostkę retoryczno-oratorską (zawiera cytat z Biblii stanowią-cy oś tematyczno-kompozycyjną, koniec - modlitwa).

• do „Kazań…” wprowadzono fragmenty innych tekstów, często powtarzanie myśli, sztuczne łą-czenie poszczególnych fragmentów.

• struktura językowo-stylistyczna.

• zasady retorycznej stylistyki zawierają się w schematach tzw. zalet wysłowienia (virtutes di-cendi): poprawność językowa (latinitas), jasność (perspicuitas), ozdobność (ornatus), stosow-ność (aptum).

• mało metafor, wyjaśniając stosuje porównania (proste; złożone zaczerpnięte z frazeologii lu-dowej; zaczerpnięte z Biblii - profetyzm).

• dominantę stylistyczną stanowią konstrukcje retoryczne, wyróżniające się paralelizmem syn-taktycznym oraz rytmiką równych odcinków (kolonów).

TEKST

KAZANIE PIERWSZE

• cel przybycia posłów na sejm: naprawienie zła i błędów.

• pochwała mądrości, która przynosi sławę, szacunek, nieśmiertelność.

• mądrość potrzebna jest każdemu człowiekowi.

• mądrość jest od Boga dana, należy modlić się o mądrość i pomoc, zadufanie ludzi, mądrość ziemska, bydlęca - „politycy”, zwolennicy pokoju wyznaniowego i interesów świeckich, zwrot do słuchaczy - to nie wy, wy sprawiedliwi jesteście.

• brak mądrości powoduje niezgody sąsiedzkie, szerzenie się herezji, zdrady, bunty (zwłaszcza w czasie bezkrólewia), brak karności i dyscypliny, zachwiana łódka, zła „wolność szlachecka”, gwałty, osłabienie władzy królewskiej, zrywane sejmy, bójki, wymuszanie siłą decyzji na sej-mikach, dużo mówią, nic nie robią.

• niebezpieczeństwo tureckie, brak wojska, mądrość do sprawowania władzy od Boga (Józef, Mojżesz), zwrot do senatorów, z pominięciem posłów.

• potrzebna pomoc Ducha Św. w odbudowie państwa, mądry z Ducha Św. nie grzeszy, nieg-dyś senatorowie przed obradami przygotowywali się przez sakramenty.

• bojaźń Boża, heretycy się Go nie boją, należy oczyścić sumienia, odpuszczanie krzywd, py-cha jest zła, pokora czyni mądrym, krytyka młodzieży, zły jest upór i popularitas.

• kto jest miłosierny - jest mądry, podejrzliwość jest przeciwnikiem mądrości, podobnie jak ob-łuda.

• mądry do bydła i do rządzenia ludźmi (dowcipy, Józef i faraon), mądrość płynie z wiedzy (ważna historia), radzić się doświadczonych.

• nabyta mądrość współgra z niebieską, znać historię - to znaczy być mądrym.

• należy się modlić o mądrość każdego dnia.

• modlitwa do Boga o mądrość.

• o sytuacji reformacji w innych krajach.

KAZANIE WTÓRE

O miłości ku Ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z nieżyczliwości ku Ojczyźnie.

• państwo jest jak ciało ludzkie, może zostać zaatakowane chorobami, wyliczenie ich.

• Bóg zostawił testament - mamy się miłować i zachować pokój i zgodę między sobą, przykła-dem miłości jest Pan Zbawiciel (Pasterz), cuda Jezusa.

• Kościół jest utworzony na wzór Królestwa Niebieskiego, a państwo na wzór Kościoła, obowią-zek powstrzymania heretyków, porównanie do Jerozolimy.

• należy miłować Ojczyznę jako matkę, od której pochodzą wszelkie dobra: wiara katolicka, za-chowany majestat królewski, skupienie zacnych narodów w Rzeczypospolitej, „złota wolność” (jako brak służby tyranom; sami sobie Polacy są tyranami), bogactwa (choć źle używane), po-kój, sława wojenna u chrześcijan i pogan.

• wyższość państwa nad jednostką, nakaz bezinteresownego ratowania tonącego okrętu (oj-czyzny), nie wolno żałować dla niej zdrowia (przykład z Biblii: Samson, Zorobabel, Judyta, Estera), nagana tolerancji.

• w Polsce brak miłości do ojczyzny; jeden stan uciska drugi, zwłaszcza duchowieństwo i chłopi są uciskane.

• nawet poganie umierali za ojczyznę, heretycy chcą być na górze, poniżyć Kościół.

• wielu jest zdrajców i egoistów, liczących na zysk i bogactwa.

• modlitwa o miłość do ojczyzny i miłość braterską.

KAZANIE TRZECIE

O drugiej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z niezgody domowej.

• Bóg nakazuje zachować pokój; wszyscy powinni słuchać Słowa Bożego i jednać się z Bogiem w sakramentach; najpierw trzeba jednać się z bratem, później z Bogiem

• bez zgody nie jesteśmy uczniami Chrystusa; przyjmując Chrystusa stajemy się jednym cia-łem, jedna wiara = brak wojen.

• jeden król urzęduje dla jedności i zgody, wspólne prawa i wolność czynią zgodę; sejmy czynią niezgodę - mogą doprowadzić do wojny domowej, z wielu narodów i języków ma powstać jedno ciało.

• nieprzyjaciel chce korzystać z niezgody - ziemie mogą zostać wydarte Rzeczypospolitej, zni-knie język, naród w niewoli i nędzy, Polacy będą służyć innym narodom.

• herezje przyczyną niezgody, inne przyczyny: lekceważenie władzy królewskiej, chciwość, do-statek (Sodoma), pycha, zazdrość.

• nauka Chrystusa a niezgoda, brak podziału wiary i króla, porównanie do ciała.

• nierówność stanowa musi istnieć, lecz nie musi być przyczyną niezgody - jak głosy wysokie, niskie i mierne muszą mieć kantora wyznaczającego takt, szlachta nie jest przeznaczona wy-łącznie do władzy, konieczne posłuszeństwo, silny jeden wódz, miejsce w świecie dla każde-go, współzależność członków w ciele.

• braterstwo daje siłę.

• modlitwa do Boga o jedność i o ducha zgody między senatorami.

KAZANIE CZWARTE

O trzeciej chorobie Rzeczypospolitej, która jest naruszenie religiej katolickiej przez zarazę herety-cką.

• „Bóg wywiódł lud swój z Egiptu”, ustanowił jedną religię, dobre prawa; Kościół jest fundamen-tem państwa, kapłan to najważniejszy urzędnik, pierwsze prawa dotyczyły religii (Saul, Da-wid, Salomon, chrześcijanie), Bóg dał prawa na dwóch tablicach: na pierwszej prawa Boskie, na drugiej ludzkie, dla Rzeczypospolitej, dla pokoju, to Bóg połączył kapłaństwo z królest-wem.

• poganie w Rzymie przestrzegali praw dotyczących religii, potem cesarze ukorzyli się przed biskupami.

• dobrze sprawować urzędy znaczy wynosić nauki Boże na ich pożytek, Dawid zapoczątkował królestwo od służby Bożej.

• Konstantyn Wielki oparł swe królestwo na religii chrześcijańskiej, czcił biskupów.

• jeśli lud chwali Boga, państwo kwitnie, jeśli nie - upada.

• królowie powinni bronić kościołów i kapłanów - pochwała polskich królów.

• pojawiły się herezje, skazą Rzeczypospolitej jest konfederacja warszawska (herezje to „trze-cia ręka i noga”), krytyka „ewangelików” w stanie senatorskim.

• ten, kto broni Bożego imienia, jest chroniony przez Boga, Węgry, opanowane przez Turków, zostały ukarane za herezję.

• modlitwa do Jezusa o umocnienie wiary, ochronę Rzeczypospolitej.

KAZANIE PIĄTE

Jako katolicka wiara policyj i królestw szczęśliwie dochowywa, a heretyctwo je obala.

• bez Boga państwa nie mogą istnieć; zgoda i jedność stanowi o jedności Rzeczypospolitej, jedność osiągana dzięki wierze, jedne papież, u heretyków brak zgody, nie chcą jej, nie słu-chają papieża.

• różne wierzenia nie służą krzewieniu przyjaźni, są powodem swar.

• królestwa upadają, bo tylko sprawiedliwość jest fundamentem państw.

• heretycy są niesprawiedliwi, umacniają niezgodę, heretycy nie umieją bronić państwa.

• wiara katolicka czyni ludzi dobrymi i szczęśliwymi, nakazuje posłuszeństwo, stwarza dobro i cnotę.

• heretycy odstąpili od Boga - są nieposłuszni i pyszni, herezje wnoszą do Rzeczypospolitej okrucieństwo, rozlew krwi.

• potępienie tolerancji i łaskawości katolickiej.

• spowiedź oczyszcza ludzi z grzechów - tym samym całą Rzeczypospolitą.

• modlitwa o rozproszenie sekt, herezji, o pobożność i ochronę Rzeczypospolitej od upadku.

KAZANIE SZÓSTE

O monarchijej i królestwie, abo o czwartej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z osłabienia kró-lewskiej dostojności i władzej.

• serce (religia) i głowa (król) człowieka i państwa; gdy rządzi jedna głowa, panuje jedność, kie-dy wiele - niezgoda.

• lud Boży zawsze był prowadzony przez monarchię.

• na początku istniał jeden człowiek (!), kobieta została stworzona, by była poddaną (!!!).

• już starożytni chwalili monarchię.

• prawo dla królów, brak dziedziczności, monarchia została dana od Boga, konieczne posłu-szeństwo królowi.

• jednemu władcy łatwiej utrzymać jedność.

• nie należy patrzeć na wzorzec wenecki (demokracja): tam lud jest pytany tylko o rzeczy bła-he, poza tym - to małe miasto, a nie wielkie państwo.

• monarchia najdłużej się utrzymuje, nieposłuszeństwo poddanych, absolutyzm, dawniej Pola-cy czcili króla, otrzymali od niego przywileje.

• wolność jest nadużywana przez szlachtę.

• kto gardzi królem, gardzi Bogiem.

• trzy wolności: brak służby grzechom i uchodzenie tyranom, brak służby obcym panom; istnie-je też „wolność szatańska”: postępowanie wbrew woli króla, gardzenie nim.

• brak tyranów w Polsce.

• władzę królewską osłabia roztrwonienie dochodów, szkodzenie państwu przez złe używanie poselskich urzędów - kiedyś Rzeczypospolita funkcjonowała bez sejmów.

• na sejmikach panuje swawola, ważna jest chciwość, a nie dobro państwa.

• monarchia przekształca się w demokrację (najgorsza forma rządów) w Polsce, która nie jest miastem greckim ani Wenecją.

• pospólstwo (szlachta) - mało mądrych, a rządzi, uchwala ustawy.

• modlitwa o litość nad ludem, by panowała w Rzeczypospolitej sprawiedliwość, by izba posel-ska nie czyniła przeszkód w rządach (aluzje).

KAZANIE SIÓDME

O prawach niesprawiedliwych abo o piątej chorobie Rzeczypospolitej.

• uciskani ubodzy.

• prawo Boże przyrodzone, wieczne i niezmienne, zostało naruszone przez grzech, przypomniane przez Boga na tablicach - prawa Boskie pisane, prawa duchowne stanowione przez władzę kościelną, na końcu królewskie i świeckie.

• królowie mają moc stanowić prawa, wszyscy im podlegają, prawa są jak oczy w ciele.

• prawa nie psują wolności; potrzebni są sędziowie do wyrokowania w sprawie występków, pra-wa ludzkie nie są niezmienne w przeciwieństwie do Boskich.

• prawa musza być sprawiedliwe, pożyteczne, muszą szczepić cnotę, powinny wzbudzać bo-gobojność, bronić Bożej czci, powinny być egzekwowane.

• potrzeba wielkiej mądrości do stanowienia praw, prawa chrześcijańskie (katolickie!) pochodzą od Boga, heretycy nie mogą pisać dobrych praw, potępienie konfederacji warszawskiej z 1573 r., niesprawiedliwe prawa w konstytucjach polskich.

• modlitwa do Boga o sprawiedliwość.

KAZANIE ÓSME

O szóstej chorobie Rzeczypospolitej, która jest dla grzechów jawnych i niekarności ich.

• w królestwie panuje niesprawiedliwość: bluźnierstwa przeciw Bogu (heretycy), zapowiedź ka-ry za niepowstrzymanie herezji, łupienie kościołów, brak sprawiedliwości świeckiej, mężobójs-two, ziemia plugawiona krwią, ucisk poddanych, lichwa, chciwość, zbytki, brak wojska i miło-sierdzia, Sodoma, niechęć do Rzeczypospolitej, zdrady, kazirodztwo, cudzołóstwo, oszustwa.

• Galia przed upadkiem, poganie mniej szkodzą niż heretycy.

• modlitwa do Boga o odpuszczenie grzechów i uleczenie Rzeczypospolitej.

opracowała Aleksandra Araszkiewicz

zrzeszenie kilku bractw

1