WCZESNE I ŚREDNIE DZIECIŃSTWO

Wiek niemowlęcy

Zadania rozwojowe według R.J. Havighursta

• Uczenie się chodzenia

• Uczenie się przyjmowania pokarmów stałych

• Uczenie się mówienia

• Uczenie się kontrolowania własnego ciała

• Uczenie się różnic związanych z płcią i wstydu.

Obszary rozwoju według B.M. i P.R. Newmanów

• Dojrzewanie funkcji sensorycznych i motorycznych

• Inteligencja sensoryczno-motoryczna

• Rozwój emocjonalny w powiązaniu z komunikacją dziecko - opiekun

• Społeczne przywiązanie.

Osiągnięcia rozwojowe

• Pionizacja ciała, zdolność do samodzielnego przemieszczania się

• Zdolność do dowolnego chwytania

• Myślenie sensoryczno-motoryczne

• Intencjonalność działania

• Zrozumienie stałości przedmiotu

• Odkrycie własnej odrębności fizycznej

• Zdolność rozumienia słów, początki mowy właściwej

• Zainteresowanie ludźmi, aktywne nawiązywanie kontaktu

• Zróżnicowanie reakcji emocjonalnych, pierwsze emocje poznawcze, uczucia społeczne.

Ukształtowanie bezpiecznego przywiązania:

• Znaczenie jakości relacji z matką

• Cechy temperamentu dziecka

• Zasoby i osobowość matki.

Przywiązanie ambiwalentne

• brak stałości, spójności, przewidywalności reakcji na sygnały dziecka

• niska dostępność psychologiczna

• słabe zaangażowanie w interakcje

• ignorowanie sygnałów i pozostawianie ich bez reakcji

• słaba skuteczność w uspokajaniu dziecka.

Przywiązanie unikające:

• arbitralność reakcji

• słaba zdolność przyjmowania perspektywy dziecka

• nadmierna kontrola reakcji dziecka

• zahamowana ekspresja emocji

• unikanie kontaktu cielesnego

• ignorowanie lub odtrącanie dziecka, gdy wyraża swoje emocje.

Dezorganizacja przywiązania:

• otwarte wyrażanie wrogości wobec dziecka

• zadawanie fizycznego bólu

• celowe wywoływanie krzywdy i cierpienia

• wywoływanie strachu u dziecka

• otwarte okazywanie strachu w kontakcie dzieckiem

• nietypowe zachowania wywołujące niepokój i dezorientację.

Wiek poniemowlęcy

Zadania rozwojowe według R.J. Havighursta:

• Osiąganie stabilności fizjologicznej

• Formowanie się prostych pojęć dotyczących rzeczywistości społecznej i fizycznej

• Uczenie się emocjonalnego odnoszenia się do ludzi

• Uczenie się odróżniania dobra i zła oraz rozwijanie sumienia.

Obszary rozwoju według B.M. i P.R. Newmanów

• Rozwój lokomocji (doskonalenie podstawowych umiejętności motorycznych)

• Fantazja, tworzenie i zabawa

• Rozwój języka (symboliczna funkcja języka)

• Samokontrola (kontrola własnych emocji i kontrola otoczenia).

Osiągnięcia rozwojowe:

• Umiejętność swobodnego poruszania się w przestrzeni

• Zdolność koordynacji wzrokowo-ruchowej

• Opanowanie funkcji społecznej przedmiotu

• Elementarna samodzielność w zaspokajaniu potrzeb

• Pełna interioryzacja myślenia

• Odkrycie własnej odrębności psychicznej

• Opanowanie podstaw języka

• Zainteresowanie rówieśnikami

• Reagowanie emocjami na bodźce słowne, uczucia społeczne.

Rozwijanie mechanizmów samoregulacji:

• odraczanie gratyfikacji

• hamowanie zachowań impulsywnych

• zorganizowane działanie w sytuacji zadaniowej.

Przejawy kryzysu trzeciego roku życia według L. Wygotskiego

Podstawowe:

• negatywizm

• upór

• krnąbrność

• samowola.

Drugorzędne:

• bunt

• deprecjacja

• despotyzm/zazdrość.

Nadmiar kontroli ze strony dorosłych:

• Częste ocenianie dziecka

• Zawstydzanie dziecka w obecności innych

• Porównywanie dziecka z innymi

Konsekwencje:

• Zahamowanie aktywności dziecka

• Ostentacyjne łamanie reguł

• Nadmierna samokontrola

• Zachowania na pokaz.

Niedostatek lub brak kontroli:

• Duża łagodność, niskie wymagania

• Niekonsekwencja postępowania dorosłych

• Niejasne zasady i reguły przedstawiane dziecku

Konsekwencje:

• Brak tolerancji silnych emocji

• Doświadczanie uczucia lęku i bezradności

• Utrudnione uczenie się społecznie dobrych zachowań.

Średnie dzieciństwo

Zadania rozwojowe według R.J. Havighursta

• Opanowanie sprawności fizycznych koniecznych do różnych zabaw i gier;

• Budowanie całościowej postawy wobec samego siebie, wytwarzanie zdrowych postaw wobec własnego organizmu;

• Uczenie się obcowania z rówieśnikami

• Uczenie się właściwych ról męskich i kobiecych.

Obszary rozwoju według B.M. i P.R. Newmanów

• Identyfikacja z płcią

• Odkrycie zasady stałości, umiejętności klasyfikacji i kombinatoryki

• Wczesny rozwój moralny

• Zabawa grupowa.

Osiągnięcia rozwojowe

• Koordynacja drobnych mięśni ręki;

• Analiza i synteza spostrzeżeniowa;

• Wyodrębnianie się czynności poznawczych od działań praktycznych;

• Początek dowolności procesów poznawczych;

• Zdolność do podejmowania zadań;

• Wiek pytań;

• Pojawienie się myślenia pojęciowego, przyswojenie pojęcia liczby;

• Początki samokontroli emocjonalnej;

• Zdolność do współdziałania;

• Standardy stanu idealnego, przyswajanie reguł postępowania.

Zagrożenia procesu uspołecznienia

• Poziom gotowości do samokontroli

• Jakość sytuacji wychowawczej (środowisko domowe i pozadomowe).

Znaczenie stylów wychowania:

• Autorytarny

• Permisywny

• Niedbały

• Autorytatywny.

PÓŹNE DZIECIŃSTWO I ADOLESCENCJA

Zadania rozwojowe według R.J. Havighursta

• Uczenie się odpowiedniej roli płciowej

• Kształtowanie podstawowych umiejętności czytania, pisania i liczenia

• Przyswajanie pojęć niezbędnych w codziennym życiu

• Rozwijanie się sumienia, moralności, skali wartości

• Osiąganie niezależności osobistej

• Kształtowanie postaw wobec grup społecznych i instytucji.

Obszary rozwoju według B.M. i P.R. Newmanów:

• Kooperacja społeczna

• Samoocena

• Nabywanie sprawności szkolnych

• Zabawa zespołowa.

Osiągnięcia rozwojowe:

• Rozwój dowolności procesów poznawczych i działania

• Kontrolowanie reakcji emocjonalnych

• Pełna odwracalność operacji umysłowych, operacje klasyfikowania i szeregowania

• Zdolność do decentracji poznawczej i interpersonalnej

• Operowanie pojęciami abstrakcyjnymi

• Rozwój pamięci logicznej

• Opanowanie mowy pisanej, wzrost świadomości językowej

• Liczenie się z opinią grupy

• Wzbogacanie samooceny, kształtowanie „ja idealnego”.

Zmiana trybu uczenia się

• Uczenie się według programu wewnętrznego (uczenie się spontaniczne)

• Uczenie się według programu zewnętrznego (uczenie się reaktywne)

Czynniki warunkujące jakość procesu uczenia się i nauczania:

• Czynniki podmiotowe - uwarunkowania wewnętrzne

• Czynniki środowiskowe - warunki fizyczne środowiska uczenia się

• Czynniki środowiskowe - warunki społeczne środowiska uczenia się.

Warunki fizyczne uczenia się

• Wielkość szkoły

• Liczebność klasy

• Przestrzeń

Warunki poznawcze uczenia się

• Zgodność z indywidualnym stylem uczenia się.

Przyczyny niepowodzeń szkolnych tkwiące w dziecku:

• stan zdrowia i ogólna sprawność fizyczna dziecka

• zróżnicowany poziom rozwoju dzieci, ich uzdolnień i zainteresowań

• zakłócenie dynamiki procesów nerwowych

• zakłócenia procesu lateralizacji.

Przyczyny niepowodzeń szkolnych tkwiące w rodzinie:

• Sytuacja ekonomiczna rodziny i warunki jej życia

• Zróżnicowanie kulturowe rodziny

• Dysfunkcjonalność lub dezorganizacja rodziny jako środowiska wychowawczego.

Przyczyny niepowodzeń szkolnych tkwiące w szkole:

• Organizacyjne

• Dydaktyczne.

Skutki niepowodzeń szkolnych:

• Pierwotne (powstawanie braków w wiedzy, nieopanowanie podstawowych umiejętności szkolnych, drugoroczność)

• Wtórne (spadek samooceny, niższa pozycja w klasie szkolnej, zachowania opozycyjno-buntownicze).

Adolescencja

Zadania rozwojowe według R.J. Havighursta:

• Osiąganie nowych i bardziej dojrzałych związków z rówieśnikami obojga płci

• Opanowywanie społecznej roli związanej z płcią

• Akceptowanie swojej fizyczności,

• Osiąganie emocjonalnej niezależności od rodziców

• Wybór i przygotowywanie się do zawodu

• Przygotowywanie się do małżeństwa i życia rodzinnego

• Rozwijanie sprawności intelektualnych i pojęć niezbędnych dla kompetencji obywatelskich

• Osiąganie społecznie odpowiedzialnego zachowania

• Nabycie zbioru wartości oraz systemu etycznego.

Obszary rozwoju według B.M. i P.R. Newmanów

• Dojrzewanie fizyczne

• Operacje formalne

• Kontrola emocjonalna

• Uczestniczenie w grupach rówieśniczych

• Związki heteroseksualne

• Autonomia w stosunku do rodziców

• Tożsamość dotycząca roli seksualnej

• Uwewnętrzniona moralność

• Początki tożsamości zawodowej.

Osiągnięcia rozwojowe:

• Ukierunkowanie poznania na sferę możliwości

• Systematyzacja i uniwersalizacja operacji umysłowych

• Posługiwanie się zwartym systemem pojęć

• Krytycyzm myślenia

• Pojmowanie relatywności prawd

• Rozumienie umowności społecznie przyjętych ustaleń

• Uniezależnianie się od autorytetów

• Wzbogacenie wiedzy psychologicznej

• Osiągnięcie pełnej samoświadomości

• Autonomia moralna

• Indywidualizacja zachowania.

Kryzys adolescencji

specyficzny przełom w dotychczasowej linii rozwoju psychicznego, polegający na zmianach formalnych i treściowych obejmujących wartości, które powinny pozwolić na lepsze określenie siebie jako jednostki i swojego życia jako jedynego i niepowtarzalnego.

Przebieg kryzysu

Faza I: Napięcia w sferze somy (dojrzałość seksualna), psyche (wzrost samoświadomości)
i polis (zmiana charakteru relacji społecznych w kierunku uniezależnienia).

Faza II: poszukiwanie sposobu redukcji napięcia poprzez znoszenie niezgodności przy jednoczesnym dążeniu do zachowania poczucia ciągłości własnego Ja.

Faza III: przeorganizowanie osobowości (zdobycie nowych kompetencji, opanowanie nowych sposobów działania, radzenie sobie).

Czynniki warunkujące przebieg procesu adaptacji:

• Biologiczne

• Społeczno-kulturowe

• Osobowościowe

• Sytuacyjne.

Znaczenie rodziny - typy relacji:

• Prawidłowe relacje - komunikowanie się w odpowiednim dystansie

• Zbyt mały dystans - relacja symbiotyczna lub nadmiernie korygująca

• Zbyt duży dystans - agresywny kontakt, ucieczka od kontaktu, ignorowanie dziecka

Tożsamość negatywna - zaakceptowanie i integracja tych identyfikacji, które były przedstawiane jako niepożądane lub niebezpieczne; przeciwstawienie się dominującym wzorom i wartościom.

DOROSŁOŚĆ

Wczesna dorosłość

Zadania rozwojowe według R.J. Havighursta

• Wybór partnera życiowego

• Uczenie się życia z partnerem

• Start w rolach rodzinnych

• Opieka nad dziećmi

• Zarządzanie domem

• Start w karierze zawodowej

• Wzięcie na siebie odpowiedzialności obywatelskiej

• Znalezienie odpowiedniej grupy towarzyskiej.

Obszary rozwoju wg B.M. i P.R. Newmanów

• Małżeństwo
  - gotowość do małżeństwa
  - wybór partnera życiowego

• Urodzenie dzieci

• Praca
  - opanowanie umiejętności
  - orientacja w wymaganiach i czynnikach ryzyka

• Styl życia
  - kształtowanie i koordynacja stylu życia rodzinnego, prowadzenia domu, kariery zawodowej, równowagi między pracą i wypoczynkiem.

I etap wczesnej dorosłości - wchodzenie w dorosłość

Wskaźniki :

• Obiektywne

• Subiektywne

Przebieg procesu:

• Jednocześnie

• Sekwencyjnie.

Indywidualne czynniki sprzyjające przedłużaniu wchodzenia w dorosłość:

• Przedłużanie i specjalizacja edukacji

• Mieszkanie z rodzicami, zależność finansowa od rodziców

• Status ekonomiczny rodziny pochodzenia

• Łączenie edukacji z rolami zawodowymi i rodzinnymi.

II etap wczesnej dorosłości - odnajdywanie własnego sposobu pełnienia ról

Znaczenie stereotypów płciowych

• Stereotypy związane z rolą zawodową

• Stereotypy związane z rolą rodzinną.

III etap wczesnej dorosłości - ustabilizowanie swojego miejsca w świecie dorosłych

Bilansowanie dokonań

Średnia dorosłość

Zadania rozwojowe według R.J. Havighursta

• osiąganie dorosłej obywatelskiej i społecznej odpowiedzialności

• towarzyszenie dorastającym dzieciom w stawaniu się szczęśliwymi i dpowiedzialnymi dorosłymi

• ustalenie i utrzymywanie odpowiedniego ekonomicznego standardu życia

• rozwijanie się dorosłych form spędzania czasu wolnego

• traktowanie małżonka jako osoby

• ustalenie jasnej przynależności do grupy wiekowej

• akceptowanie zmian fizycznych

• przystosowanie się do starzejących się rodziców.

Obszary rozwoju według B.M. i P.R. Newmanów

• prowadzenie domu

• zmiany funkcji rodzicielskiej związane z wiekiem dzieci

• zarządzanie karierą zawodową.

Kryzys połowy życia - intensywne i subiektywnie trudne przemiany osobowości, które dotyczą koncepcji siebie, świata i wartości oraz zadań życiowych

Czynniki prowadzące do wystąpienia kryzysu środka życia

• Okres środka życia

• Wzrost refleksyjności

• Zmiana perspektywy czasowej

• Zmiany fizyczne organizmu

• Zmiany w relacjach z rodzicami

• Zmiany w relacjach z dziećmi

• Kult młodości obecny w kulturze.

Symptomy kryzysu:

• poczucie nieszczęścia

• utrata poczucia bezpieczeństwa

• depresja

• niezdecydowanie

• niepokój, lęk przed śmiercią

• konflikt między oczekiwaną i realną wizją siebie

• narastająca nerwowość, irytacja wobec przeszkód

• rozproszenie

• poczucie zatracania własnej indywidualności

• obsesja śmierci, choroby, starości.

Późna dorosłość

Zadania rozwojowe według R.J. Havighursta

• Przystosowanie się do słabnących sił fizycznych i pogarszającego się zdrowia

• Przystosowanie się do emerytury i niższych dochodów

• Przystosowanie się do śmierci partnera

• Ustalenie się wyraźnej przynależności do swojej grupy wiekowej

• Ustanowienie satysfakcjonującego standardu życia.

Obszary rozwoju według B.M. i P.R. Newmanów

• Radzenie sobie z fizycznymi zmianami organizmu

• Ukierunkowanie energii na nowe role (dziadka/babci, emeryta, wdowca/wdowy)

• Akceptacja własnego życia

• Kształtowanie się i krystalizowanie poglądu dotyczącego śmierci.

Czynniki równoważące rozwój w późnej dorosłości:

• Przejście na emeryturę

• Spojrzenie na własne życie w perspektywie całościowej

• Wiązanie bagażu

• Utrata zdrowia i sprawności fizycznej

• Utrata sprawności poznawczej

• Zawężenie sieci kontaktów społecznych.

• Integralność - skłonność umysłu do doświadczania ładu, harmonii, i sensu w odniesieniu do świata, ludzi oraz własnego przeszłego i teraźniejszego życia, doświadczanie wyzwolenia ze stanu zależności od doraźnych emocji, pragnień, ambicji - odkrycie nowego wymiaru życia

• Rozpacz - niemożność pogodzenia się z faktem, że kończy się egzystencja na tym jednym przeżytym już życiu.

Osiągnięcia rozwojowe dorosłości:

• Integracja osobowości

• Zdolność rozumowania postformalnego

• Rozwój wiedzy ekspertalnej

• Mądrość pragmatyczna i transcendentna.