w3s6 21.03.2009
EMOCJE
Emocje (uczucia) subiektywny tan psychiczny o charakterze afektywnym (doznania w wymiarze przyjemność - przykrość) , któremu towarzyszą:
Zmiany somatyczne.
Myśli dot. sytuacji wywołującej emocje i własnych reakcji somatycznych.
Ekspresja (mimika i pantomimika)
Określone działania (wg D.Doliński)
Regulacyjne funkcje emocji:
- motywacyjna - emocja pobudza i ukierunkowuje zachowanie.
- ewaluatywna (wartościująca) - za pomocą emocji wyraża się stosunek do różnych obiektów i samego siebie.
- komunikacyjna - uczestniczą w procesach porozumiewania się ludzi.
- społeczna - są podstawą stosunków międzyludzkich, więzi społecznych, współpracy ale także zjawisk destrukcyjnych (agresja, zawiść…).
RODZAJE STANÓW AFEKTYWNYCH
EMOCJE - to przeżycia proste (bliższe wrażeniom), reaktywne i spontaniczne (charakter popędowy), związane stanem równowagi ustrojowej, regulowane na poziomie podkorowym. Strach, złość (gniew), smutek, radość, wstręt.
UCZUCIA - to przeżycia złożone (bliższe postawom), kształtują się na podstawie pierwotnych emocji w procesie społecznego uczenia się, są bliższe procesom umysłowym, wyrażają stosunek przychylny lub nieprzychylny do różnych obiektów i siebie samego, są regulowane na poziomie korowym, np. przyjaźń, patriotyzm…
NASTROJE - względnie długotrwałe i rozproszone stany emocjonalne, o znaku dodatni lub ujemnym, nieskierowane na pojedynczy, konkretny obiekt.
ŻRÓDŁA PROCESÓW EMOCJONALNYCH - KONCEPCJA C.IZARDA
Skąd się biorą emocje?
Cztery poziomy wzbudzania emocji
(wg D.Doliński „Psychologia T.2)
System neuronalny - procesy zachodzące w układzie nerwowym i hormonalnych (substancje chemiczne: alkohol, narkotyki, leki, metabolizm, temperatura i skład krwi, zmiany patologiczne mózgu)
System sensomotoryczny - emocje są wywołane przez informacje o ruchach i czynnościach.
Ekspresja emocji nasila odczucia emocjonalne, np. uśmiechanie się do siebie poprawia humor. Przyjęcie postawy ciała charakterystyczne dla smutku nasila to przeżycie. Znane jest znaczenie ruchu (ćwiczeń, pracy) w radzeniu sobie ze stresem.
WNIOSEK: przez sterowanie mimiką i ruchami ciała można wywołać określone emocje.
System motywacyjny. Emocje są związane z funkcjonowaniem ustroju z potrzebami fizjologicznymi.
Czynnikami wywołującymi emocje są sygnały: bólu, zapachu i smaku. Ból, głód, zbyt niska lub wysoka temperatura wzbudza emocje złości, rozdrażnienia. Smak słodki - zadowolenie. Gorzki - wstręt.
V. System poznawczy. Emocje wzbudzane są przez:
- poznawczą ocenę sytuacji podmiotu, jego interesów i potrzeb.
Ocena korzystna - emocje pozytywne - radość, nadzieja, szczęście.
Ocena niekorzystna - emocje negatywne - strach, złość, smutek.
- własne wyobrażenia i myśli, np. przypominanie sobie zdarzeń przyjemnych, marzenia. Itp.
- oceny, opinie wyrażane przez innych ludzi, a sprzeczne z naszymi.
CECHY PROCESÓW EMOCJONALNYCH:
Znak emocji
Intensywność emocji
Treść emocji
Czas trwania emocji
Ad.A. ZNAK EMOCJI:
Stany emocjonalne odznaczają się biegunowością.
Od doznań przyjemnych - znak dodatni, do doznań przykrych - znak ujemny.
Znak emocji wyznacza kierunek zachowania: do czegoś lub od czegoś.
Człowiek dąży do tego co jest źródłem emocji dodatnich a unika tego co jest źródłem emocji ujemnych.
Emocje przykre: lęk, złość, Emocje przyjemne: radość,
- -------------------- +
Smutek, gniew. Zadowolenie, szczęście
Ad.B. INTENSYWNOŚĆ EMOCJI:
Procesy emocjonalne są związane z generowaniem określonej energii,
Pobudzenie emocjonalne wyraża się najczęściej w:
- napięciu mięśniowym: niepokój ruchowy, wzrost szybkości i siły ruchów, tiki, reakcje mimowolne, reakcje mimiczne i pantomimiczne.
- Intensywności procesów umysłowych: ułatwia lub utrudnia przebieg tych procesów
- zmianach fizjologicznych (akcja serca, skurcze żołądka, oddech…)
Umiarkowane pobudzenie emocjonalne wpływa pozytywnie na poziom działania i procesy poznawcze: wspomaga uczenie się, przełamuje nudę.
Silne pobudzenie emocjonalne, dezorganizuje działania i procesy poznawcze.
Emocje negatywne wywołują silniejsze pobudzenia emocjonalne niż pozytywne.
- ruchy chaotyczne, nieskuteczne, nietrafne decyzje, obniżona sprawność działania.
- zwężenie uwagi, zubożona i tendencyjna percepcja.
- Luki pamięciowe lub niepamięć, zaburzenie myślenia i przewidywania następstw.
Intensywność pobudzenia emocjonalnego układa się na kontinuum od najsłabszego do najsilniejszego (lub odwrotnie).
Relaks Nastrój Afekt (szał)
----------------------------------------------------------------------------------------
AFEKT - to przeżycie silne, gwałtowne, krótkotrwałe określane potocznie wybuchem, napadem, np. gniewu, złości, złości, lęku lub radości. W stanie afektu dochodzi do utraty samokontroli, zaburzenia procesów poznawczych, utraty zdolność do hamowania reakcji emocjonalnych.
Silne emocje nie trwają długo ponieważ:
- następuje hamowanie w układzie siatkowatym (samoczynne wygaszenia)
- rozładowanie przez wykonanie czynności (lęk - ucieczka, płacz, jedzenie atak)
EMOCJE STENICZNE - pobudzające do działania (gniew, złość, lęk, radość, nadzieja.)
EMOCJE ASTENICZNE - hamujące działanie, bierne (smutek, lęk, zadowolenie.)
Ad.C. TREŚĆ EMOCJI
O treści emocji wnioskujemy z ekspresji, czyli z zewnętrznych przejawów emocji.
Formy ekspresji emocjonalnej:
- Mimika - wyraz twarzy, układ mięśni twarzy.
- Pantomimika - postawa ciała, kin estetyka (ruchy, gesty)
- Wokalizacja (reakcja para lingwistyczne) - dźwięki nie będące mową (aha, mm!)
- zachowania, np. atakowanie innych, obejmowanie, niszczenie przedmiotów…
- wypowiedzi słowne.
Funkcje ekspresji:
- informuje o czyimś stanie emocjonalnym,
- wyraża stosunek do czegoś(kogoś), np. wyraz wstrętu,
- jest środkiem wpływania na innych, np. groźna mina,
- jest środkiem rozładowania napięcia emocjonalnego.
Klasyfikacja emocji - P.Ekman - wg ekspresji twarzy.
Emocje podstawowe są to emocje:
- pierwotne - występują także u zwierząt
- uniwersalne - ich ekspresja jest rozpoznawalna w różnych kulturach
- najbardziej typowe - najczęściej wymieniane. - są to strach, złość, radość, smutek, wstręt.
C. Izard - do w/w dodaje - wstyd, poczucie winy, zaskoczenie ni, zainteresowanie i pogardę.
Emocje pochodne:
Stanowią połączenie różnych emocji tworząc reakcje na konkretną sytuację społeczną, np. zaskoczenie i strach dają emocję trwogi. Emocje pochodne często nazywane są uczuciami.
Pochodzenie ekspresji
Podłoże ewolucyjne - ekspresja emocji jest wrodzona.
Dowód - rozwój ekspresji u dzieci niewidzących i niesłyszących.
Rozwój osobniczy i wpływ środowiska. Osobiste doświadczanie emocji i uczenie się ekspresji przez warunkowanie i naśladowanie innych.
Najwcześniejszy wzór ekspresji - twarz ludzka (rodzice).
Pierwsza ekspresja - płacz.
Wpływ kultury - różnice w okazywaniu emocji, wynikają z różnic w organizacji życia społecznego, tradycji, religii, warunków i stylów życia.
REGUŁY OKAZYWANIA: to obowiązujące w danej społeczności zasady określające, jakie emocje powinny być prezentowane lub maskowane w poszczególnych sytuacjach. („co wypada a co nie”).
Reguł tych się uczymy. Naruszenie tych reguł naraża nas na dezaprobatę. Przy zmianie środowiska kulturowego nieznajomość reguł okazywania może być barierą komunikacyjną, przyczyną nieporozumień lub konfliktów.
Ad.D. CZAS TRWANIA EMOCJI
- Sekundy - ekspresje (np.zaskoczenie) i zmiany somatyczne, np.skurcz żołądka, bicie serca.
- minuty - silne, gwałtowne emocje - afekty
- dni, tygodnie - nastroje.
- miesiące, lata - zaburzenia emocjonalne - subiektywne, nieprzyjemne odczucia, przeszkadzające człowiekowi w efektywnym funkcjonowaniu.
DEPRESJA (tzw. „duża”) - obniżony nastrój, brak energii, smutek, izolacja, myśli samobójcze
MANIA - podwyższony nastrój, nadmiar energii, podejmowanie nieraz dziwacznych , impulsywnych przedsięwzięć
FOBIE - silny, irracjonalny lęk przed jakimś obiektem lub sytuacją np,: klaustofobia, lęk wysokości, ekspozycji społecznej i inne
LĘK PANICZNY - pojawia się nagle bez wysraźnego powodu. Uczucie przerażenia trwające 15-30 min., reakcje somatyczne. Przekonanie, że umiera lub popada w chorobę psychiczną
- Lata lub całe życie - utrzymują się cechy osobowości związane z emocjonalnością, przeżywaniem sytuacji problemowych, wrażliwością emocjonalną oraz takimi cechami jak nieśmiałość, neurotyczność (lęk, wrogośc, drażliwość)
Podmiotowa samokontrola emocji - jak sterujemy własnymi emocjami.
Samokontrola to sterowanie własnymi emocjami tak aby ich przebieg był zgodny z osobistymi zasadami (celami) i społecznymi standardami.
Sposoby samokontroli:
Unikanie sytuacji i informacji przykrych a poszukiwanie przyjemnych
Samouspokajanie się- zaangażowanie procesów poznawczych w zmianę emocji. Np. zmiana znaczenia nadawanego sytuacji, - akceptacja sytuacji, - spojrzenie od innej strony, - bagatelizowanie, - wzbudzanie myśli, fantazji i wspomnień w celu redukcji przykrych emocji
Zachowania lub czynności obronne - redukcja silnych emocji poprzez: zwerbalizowanie doznań („wygadanie się”), wysiłek fizyczny, zmianę miejsca i otoczenia związanego z powstaniem emocji negatywnych, zażywanie lekó lub narkotykó itp.
samokontrola ekspresji - polega na ostosowaniu emocji do reguł życia społecznego lub własnych interesów, wbrew aktualnie doznawanym emocjom np. nie należy okazywać publicznie przeżywanej złości, gniewu, płaczu, lęku itp.
Wpływ nastroju na sądy i zachowania
- Każdy człowiek dąży do podtrzymywania pozytywnego nastroju.
- Zasada zgodności - zwiększa aktywność, ale nie ryzykowną i przykrą, wpływa na bardziej pozytywną ocenę obecnej i przyszłej sytuacji.
- Nastrój negatywny obniża gotowość do działania, wzbudza wiele ocen i myśli negatywnych, reflekcji.
Sposoby poprawiania nastroju (badania Inst.Gallupa):
- Poszukiwanie dystraktorów („trzeba coś robić”, „trzeba się wziąć za pracę”)
- zjedzenie czegoś smacznegopraktyki religijne
- ćwiczenia fizyczne, zakupy
- rozmyślanie o przyczynie, natroju itp.
R. Thayer: różnice między kobietami i mężczyznami:
Kobiety - startegie pasywne: kawa, słodycze, jedzenie (otyłość!!!), zakupy, spełnianie zachcianek, szukanie wsparcia u innych
Mężczyźni - stategie aktywne: aktywność fizyczna, szukanie rozrywek, alkohol, narkotyki
INTELIGENCJA EMOCJONALNA
Podstawą kształtowania inteligencji emocjonalnej są wczesne doświadczenia emocjonalne, przede wszystkich w rodzinie.
Zaburzone wzory reagowania emocjonalnego kształtują rodzice którzy:
Opierają proces wychowania na metodach represyjnych: karaniu, pouczaniu, krytykowaniu, ośmieszaniu, rygorystycznej kontroli, lekceważeniu, (niska samoocena)
Nie wspierają dzieci w sytuacjach dla nich trudnych emocjonalnie
Mają ograniczoną samokontrolę emocjonalną - nie panują nad emocjami negatywnymi złością, gniewem. Nie rozumieją przyczyn swoich emocji.
Dostarczają dzieciom złych wzorów rozładowywania silnych emocji (kłótnie, awantury, akty agresji, picie alkoholu w obecności dzieci)
Unikają okazywania uczuć, wstydzą się ich, są oschli lub rzeczywiście nie kochają swoich dzieci.
Wysyłają fałszywe sygnały o doznawanych emocjach i uczuciach, np. mówią , że kochają dzieci, ale nie mają dla nich czasu.
Inteligencja emocjonalna to zdolności rozpoznawania własnych i cudzych uczuć, zdolność motywowania się i kierowania emocjami zarówno własnymi jak i innych ludzi.
Pięć kompetencji emocjonalnych i społecznych:
SAMOŚWIADOMOŚĆ - „jaki jestem, jakie są moje emocje”, które dominują, jak się przejawiają w konkretnych sytuacjach.
SAMOREGULACJA - czyli panowanie nad swoimi przeżyciami, samokontrola, dostosowanie się do norm, zmian, elastyczność, innowacyjność.
MOTYWACJA - radzenie sobie z trudnościami, optymizm, wzbudzanie pozytywnych emocji
EMPATIA - świadomość uczuć innych ludzi, zdolność do współczucia, wsparcie emocjonalne.
UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE - umiejętność wzbudzania u innych pożądanych reakcji, zdolność do porozumienia, łagodzenia konfliktów, współdziałania, przyjaźni.