Wykład 2 TEMAT: Ewolucjonizm 1860-1890

Ewolucjonizm podstawowy paradygmat, koncepcja ewolucji kulturowej. Ewolucja stanowi źródło zmienności kultury ludzkiej i powoduje rozwój od form prostych do złożonych, a więc zakłada nieustanny postęp. Dociekania ewolucjonistów koncentrowały się wokół reguł ewolucji dotyczących:

Początki myślenia ewolucjonistycznego

  1. `wielki łańcuch bytów' (niezmienność gatunków)

  2. ewolucja społeczna -> ewolucja biologiczna

  3. Karol Darwin

Ewolucjonizm unilinearny

matrylinearność vs patrylinearność

totemizm

Edward Tylor

    1. badanie kultury za pomocą teorii `przeżytków' elementy, które straciły już swoje funkcje, a ich istnienie stanowi świadectwo tego, jak ważne były w przeszłości

    2. teoria religii ewolucja animizm (animae), fetyszyzm (kontrola nad bóstwami), totemizm (gatunki mają dusze)

początki religii wg J. Lubbocka

 ateizm (brak idei bóstwa)

 fetyszyzm

 kult przyrody (totemizm)

 szamanizm (potężne bóstwa, dostępne tylko szamanom)

 idolatria / antropomorfizm (bogowie podobni do ludzi)

 teizm

James G. Frazer

 magia - religia - nauka

 magia jako fałszywa nauka

 metoda porównawcza i ewolucyjna

 poszukiwanie `kulturowych kompleksów'

 schematyzm, zewnętrzne podobieństwa, relacje pośrednie

Studia nad mitami i religią stały się jego obszarem zainteresowania. Wyłączając Włochy i Grecję Frazer nie podróżował zbyt dużo. Jego głównymi źródłami danych były starożytne historie przesyłane do misjonariuszy i urzędników Imperium Brytyjskiego na całym świecie. Frazer nie stosował zaś podejścia teologicznego. Jako pierwszy opisał powiązania pomiędzy mitami a rytuałami. Jego teorie totemizmu wyparte zostały przez te stworzone przez Claude Lévi-Straussa.

Złota Gałąź (The Golden Bough), najbardziej znana z jego prac, studium starożytnych kultów, rytuałów i mitów, oraz ich powiązań ze wczesnym chrześcijaństwem wciąż jest źródłem ważnych informacji dla antropologów.

ewolucjonizm uniwersalny

 próba złagodzenia e. unilinearnego

 Vere Gordon Childe

 archeologia

 epoki rozwoju ludzkości - rozwój techniczny

 historia ludzkości rozgraniczona na kontynenty

Jego badania skupiały się głównie na neolicie, najbardziej znane jego badania to Skara Brae. Twórca hipotez o rewolucji neolitycznej i rewolucji urbanistycznej.

 Leslie A. White

 technika jest najdawniejszym elementem kultury

 `The Evolution of Culture' - energia kluczową siłą ewolucji kulturowej (nowe źródła energii)

 postęp techniczny przyśpiesza ewolucję k.

Zasady ewolucjonizmu -

1) teza jedności natury ludzkiej;

2) uniwersalizm rozwoju kulturowego;

3) genetyczna ciągłość rozwoju (każdy stan wcześniejszy wpływa na późniejszy);

4) pogląd o ukierunkowanej zmianie kulturowej;

5) dyferencjalny charakter zmiany (od form prostych do złożonych);

6) gradualizm, czyli stadialność rozwoju;

7) unilinearyzm rozwoju w długich okresach czasu;

8) metoda porównawcza;

9) celem badań ewolucjonistycznych było poszukiwanie genezy zjawisk kulturowych;

10) kluczowa rola przeżytków kulturowych

Socjologiczna antropologia Morgana

najważniejszym aspektem ewolucji były przemiany sposobów zdobywania przez ludzi środków utrzymania

A. Dzikość - zbieranie owoców i orzechów; łapanie ryb i ogień; łuk i strzała

B. Barbarzyństwo - wyroby z gliny; oswojenie zwierząt; narzędzia żelazne;

C. Cywilizacja - alfabet fonetyczny i pismo.

dzikość - (a) niższy stan dzikości (od powstania człowieka do wprowadzenia rybołóstwa i nabycia posługiwania się ogniem - ludy zbierackie) - (b) średni (kończy się wraz z wynalezieniem łuku i strzały) - (c) wyższy (zaczyna się wraz z wynalezieniem łuku i strzały a kończy wynalezieniem garncarstwa)

barbarzyństwo - (a) niższy stan (zaczyna się odrębność geograficzna Starego i Nowego Świata, na półkuli wschodniej kończy się wraz z oswojeniem zwierząt, a na zachodniej z uprawą kukurydzy za pomocą nawadniania oraz wykorzystaniem cegły) - (b) średni - od nabycia umiejętności wytopu rudy żelaza(c) - zaczyna się wynalezieniem obróbki żelaza, a kończy wynalezieniem alfabetu i pisma

Cywilizacja - znajomość pisma

powyższy podział skonstruował w oparciu o poziom cywilizacyjny Europy i białej Ameryki

badanie konkretnych społeczeństw - pars pro toto

studia nad rozwojem rodziny -

studia Johanna Bachofena i Johna McLennana - patriarchat, ale wcześniej był matriarchat, a wcześniej promiskuizm (amazonki miały być okresem przejściowym);

Morgan - brak struktur rodzinnych - (życie w grupie, promiskuzim) - rodzina swoista (punalua) - wspólne małżeństwo braci ze wspólnymi żonami bądź sióstr ze wspólnymi mężami - rodzina syndiasmiczna (parzysta) - nietrwałe małżeństwo jednej pary - rodzina patriarchalna (1 m + wiele kobiet) - rodzina monogamiczna - powstała wraz z rozwojem indywidualnej własności

znaczenie Morgana - usystematyzował dane dotyczące różnych kultur świata, zbudował system pojęć i terminów

NEOEWOLUCJONIZM Leslie A. White (1900 - 1975)

definicja kultury według White'a - to symbol zjawisk jak wzory zachowań, narzędzi, innych wytworów materialnych, wierzenia, wiedza, postawy i wartości i wszystkie one są uzależnione od symboli. kultura jako całość i jako kultury oddzielnych konkretnych grup społecznych

komponenty kultury -

1) ideologiczny, obejmujący wierzenia;

2) socjologiczny, obejmujący zwyczaje, instytucje, wzory zachowań,

3) psychologiczny - związany z sentymentami, uczuciami i postawami;

4) technologiczny, obejmujący narzędzia i związane z nimi technologię;

kultura istnieje w czasie - rola wynalazku

teoria ewolucji kultury -

ewolucjonizm multilinearny

 Julian H. Steward odmienne trajektorie rozwoju w różnych regionach świata

Przedstawiciel ekologii kulturowej (jednej z metodologii antropologi kultury, pojawiła sie w latach 30-tych-40-tych XXw.), który zwracał uwagę na charakter środowiskowy natur, na liczebność populacji, poziom techniczny. Ekologię kulturową charakteryzowało pojmowanie kultury w aspekcie natury. Według jej przedstawicieli, kultura jest odpowiedzią na naturę oddzieloną od człowieka, ale determinowaną przez naturę (natura wymaga czegoś od nas-ludzi, a my odpowiadamy zachowaniami kulturowymi).

 George P. Murdock

 Human Relations Area Files

neodarwinizm

 socjobiologia

 Edward O. Wilson (kultura jak natura, altruizm, geny)

 Robin Fox (instynkt społeczny zwierząt, `pochodzenie' u naczelnych

WYKŁAD 3 Dyfuzjonizm przypisuje dyfuzji kulturowej szczególne znaczenie w procesie zmiany oraz rozwoju kultury i badająca dzieje i skutki przenikania wytworów kultury z jednych obszarów do drugich.

Mimo różnych nurtów w dyfuzjonizmie, jego wspólnymi cechami są: uznanie kontaktów międzykulturowych za główną przyczynę decydującą o dynamice rozwoju kultury, traktowanie kultury jako zbioru elementów tworzących kompleksy o odmiennej dla poszczególnych obszarów (areałów, kręgów) kombinacji cech, koncentracja uwagi na zapożyczeniach, minimalizowanie roli ewolucji kulturowej oraz preferowanie interpretacji historycznej i geograficznej (zmienności kultury w czasie i przestrzeni).

tradycja filologiczna

 Max Muller - orientalista, filolog

 badania nad powiązaniami religii i języków starożytnej Grecji i Rzymu z językami i religiami Indii

 Adolf Bastian

 rozróżnienie `idei etnicznych' vs `idei elementarnych' (uniwersalia kulturowe)

 konwergencja odpowiedzialna za `idee elmentarne'

dyfuzjonizm właściwy

 Friedrich Ratzel - antropogeogafia

 szukanie tras dyfuzji i migracji cech kulturowych

 pojedyncze składniki kultury - dyfuzja

 kompleksy kulturowe - migracje

 (afrykański łuk myśliwski a łuk nowogwinejski)

 Leo Frobenius

 kręgi kulturowe

dyfuzjonizm brytyjski

 Grafton E. Smith & William J. Perry

 dyfuzjonizm `heliocentryczny'

 `The Children of the Sun'

 wszystkie wielkie osiągnięcia kulturowe wywodzą się z Egiptu faraonów

Thor Heyerdahl Propagator dyfuzjonizmu

 1947 wyprawa `Kon-tiki'

 Peru -> wyspy Tuamotu

 1969 wyprawa Ra, 1970 wyprawa Ra II, Maroko-> Barbados

Teoria areału kulturowego

 wyodrębnienie poszczególnych areałów

 zarejestrowanie `cech kulturowych' (najmniejszych jednostek kultury)

 Melville J. Herskovits

 kompleks bydła Afryki Wschodniej

 (koczownictwo, pochodzenie patrylinearne, grupy wieku, opłaty za Ŝonę, kojarzenie zwierząt domowych z przodkami)

Alfred Louis Kroeber

 student Franza Boasa

 badacz pierwotnych kultur indiańskich

 opracował mapę areałów kulturowych Am. Płn.

 Cultural and Natural Areas of Native North America (1939)

Kręgi kulturowe Ameryki Północnej i Środkowej (Harold E. Driver)

 Arktyka Zachodnia

 Arktyka Centralna i Wschodnia

 Subarktyka Yukon

 Subarktyka Mackenzie

 Subarktyka Wschodnia

 Wybrzeże Północno-Zachodnie

 Wielkie Równiny

 Preria

 Wschód

 Kalifornia

 Wielka Kotlina

 Baja California

 Południowy Zachód

 Płaskowyż

 Meksyk Północno-Wschodni

 Mezoameryka

 Archipelag Karaibski

Jego głównym przedmiotem zainteresowań była etnosocjologia, badania nad kulturami ludów pierwotnych, teoria i historia kultury. W 1917 roku założył Amerykańskie Towarzystwo Antropologiczne, któremu przez wiele lat przewodniczył. Prowadził badania terenowe w krajach obu Ameryk, głównie w amerykańskim Nowym Meksyku (1915-1920), Meksyku (1924,1930) i Peru (1925, 1926, 1942), badał tam pierwotne kultury indiańskie (np. Mohave, Zuni, Yurok).

Wykład 4 Funkcjonalizm (1)

funkcjonalizm

 `szkoła funkcjonalna naprawdę nie istnieje; to mit wymyślony przez profesora Malinowskiego' (A.Radcliffe-Brown)

 antropologia jako nauka przyrodnicza (wykrywanie praw)

 `ewolucjonizm bez idei ewolucji'

wczesny funkcjonalizm (antropologiczny) wg RK Mertona

 funkcjonalna jedność społeczeństwa

 każdy system społeczny jest powiązaną wewnętrznie całością (badania)

 funkcjonalizm uniwersalny

 każdy elementarny system społeczny pełni w nim istotną funkcję

 funkcjonalna niezbędność

 każda część systemu jest w nim niezbędna

Początki funkcjonalizmu

 metafora organiczna

 Herbert Spencer

 Emile Durkheim

Emile Durkheim

 Elementarne formy życia religijnego.

System totemiczny w Australii (1912)

 totemizm, ewolucjonizm, funkcjonalizm (za pomocą obrzędów ludzie oddają cześć samemu społeczeństwu)

 O niektórych pierwotnych formach klasyfikacji. Przyczynek do badań nad wyobrażeniami zbiorowymi (1902)

 jak umysł ludzki klasyfikuje rzeczywistość

Marcel Mauss

 Szkic o darze (1924)

 źródłem daru jest oczekiwanie odbiorcy

 obecny element odpłaty (późniejszy dar, szacunek, uznanie społeczne)

 wbudowany w system uprawnień i zobowiązań

 dar jest instytucją powszechną (uniwersalną?)

Bronisław Malinowski

monografie (relacje z badań)

 Argonauci Zachodniego Pacyfiku. Relacje o poczynaniach i przygodach krajowców z Nowej Gwinei

 śycie seksualne dzikich w północnozachodniej Malezji. Miłość, małżeństwo i życie rodzinne u krajowców z Wysp

Triobranda Brytyjskiej Nowej Gwinei

 Ogrody koralowe i ich magia. Studium metody upraw ziemi oraz obrzędów towarzyszących rolnictwu na Wyspach

Triobranda

zalety monografii Malinowskiego

 wszechstronność - poszczególny element nie może być wyjaśniany w izolacji

 krytyka źródeł - mówienie o działaniach a działania

 próby odkrycia logiki działania i myślenia `krajowców'

 wymiana kula

 naszyjniki soulava z czerwonych muszli

 naramienniki mwali z białych muszli

 aspekty ekonomiczne (przy okazji wymiana handlowa)

 aspekty społeczne (socjalizacja, zasada wzajemności)

 doświadczenie międzykulturowe (przyjęcie wiary i sposobu myślenia gospodarzy w czasie pobytu na ich wyspie)

funkcjonalizm Malinowskiego

 pkt wyjścia jest organizm biologiczny

 kultura jako „aparat do zaspokajania potrzeb”

 funkcjonalizm to „teoria przekształceń

organicznych - to znaczy

indywidualnych - potrzeb w potrzeby pochodne czy też imperatywy kultury”

forma organizacji kulturowej

 instytucja - „grupa ludzi połączonych ze sobą w celu zrealizowania (…) działania. Posiada ona zawsze

wyposażenie materialne i techniczne (..) status prawny lub zwyczajowy, przedstawiony w formie językowej w

mitach, legendach, regułach i maksymach, jest też przygotowana do spełniania swego zadania”

zaspokajanie potrzeb

instrumentalnych

 gospodarka

 `kulturowy zestaw narzędzi i dóbr

konsumpcyjnych musi być wyprodukowany, wykorzystywany, utrzymywany i zastąpiony nowymi wytworami'

 kontrola społeczna

 `zachowanie ludzkie (…) musi być skodyfikowane, uregulowane w działaniu i zaopatrzone w sankcje'

 wykształcenie

 materiał ludzki (…) musi być odnawiany, kształtowany, ćwiczony i wyposażony w pełną wiedzę o tradycji plemiennej'

 organizacja polityczna

 `(…) władza musi być określona i dysponować środkami zapewniającymi pełne wykonywanie jej poleceń'

potrzeby integratywne

 integratywne imperatywy kultury

 nauka

 magia

 mit

 religia

 sztuka

James Clifford „O etnograficznej autokreacji”

 „Agronauci Zachodniego Pacyfiku” +

„Dziennik w ścisłym znaczeniu tego wyrazu”

 realistyczna, kulturowa fikcja

 dziennik pisany po polsku + kiriwiński

 „Jądro ciemności”

 kryzys tożsamości na granicach cywilizacji

 etnograficzna subiektywność

 postawa ironiczna

 pisany po angielsku + francuski

Wykład 5 TEMAT: Funkcjonalizm (2)

Alfred Reginald (Radcliffe) Brown

Birmingham 1881

Cambridge

Andamany 1906 -1908

Australia Zach. 1910-1911

Katedry antropologii:Kapsztad, Sydney, Chicago, Oxford

Funkcjonalizm Radcliffa-Browna