578


Zagadnienia przykładowe (będą ale nie tylko one)

1 Rasa i rasizm z perspektywy antropologii kulturowej.

Literatura

E. Nowicka, Świat człowieka. Świat kultury, PWN, Warszawa (wyd. VII. 2006).

Świat człowieka- świat kultury. Antologia tekstów klasycznej antropologii., Wybór: E. Nowicka, M. Głowacka-Grajper, PWN, Warszawa 2007. -WSTEP

E. Krawczak, Antropologia kulturowa. Klasyczne orientacje, szkoły, kierunki, Wyd. UMCS, Lublin 2006.

F. Barth, A. Ginrich, R. Parkin, S. Silverman, Antropologia. Jedna dyscyplina, cztery tradycje: brytyjska, niemiecka, francuska i amerykańska, Wyd. UJ, Kraków 2007.

A. Barnard, Antropologia, Zarys teorii i historii, PIW, Warszawa 2008.

A. Ciążela, Zagadnienia antropologicznego i humanistycznego rozumienia kultury w pedagogice współczesnej. Niejednoznaczność opozycji /w:/Edukacja i kultura. Idea i realia interakcji, red. I. Wojnar, PAN. Kancelaria PAN. Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus”, Warszawa 2006.

C. Jencks, Kultura, tłum. J. Burszta, Zysk i S-ka, Poznań 1999.

Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, wstęp i red A. Mencwel, Wyd. UW, (dowolne wydanie).

E. W. Said, Orientalizm, (dowolne wyd.).

Pojęciowe określenie przedmiotu antropologii kulturowej

Antropologia kulturowa jest nauką o człowieku jako istocie posiadającej kulturę i określanej przez kulturę. Jest poszukiwaniem tego co wspólne w tym co zróżnicowane.

Ukonstytuowanie się programu antropologii kulturowej jest zagadnieniem wyjątkowo złożonym i do dzisiaj budzącym cały szereg kontrowersji.

W sensie literalnym:

Antropologia - nauka o człowieku.

  1. Antropologia biologiczna

  2. Antropologia kulturowa

  3. Antropologia społeczna

  4. Antropologia filozoficzna

Utrwalenie nazwy antropologia w nauce i kulturze w dzisiejszym rozumieniu jako dyscypliny naukowej i filozoficznej następuje od 1859 gdy francuski lekarz i biolog Paul Broca określa tak swoją koncepcję nauki o człowieku jako gatunku.

Koncepcja ta określana dzisiaj jako antropologia biologiczna obejmuje zagadnienia charakterystyki gatunku człowiek i jego zróżnicowania i odpowiada w dzisiejszym rozumieniu formule antropologii biologicznej. Gwałtownie rosnąca popularność antropologii biologicznej wiązała się w XIX z rasizmem rozwijanym przez Artura de Gobineau i eugeniką Francisa Galtona.

Trzeba jednak pamiętać, że pojęcie antropoplogia ma znacznie dłuższą historię gdyż pojecie antropologii jako tradycyjnej dyscypliny filozofii moralnej dotyczące wiedzy o człowieku funkcjonuje już w czasach nowożytnych (XVI-XVIII)

Przykładem takiego funkcjonowania może być :. Immanuel Kant 1798. (I. Kant, Antropologia w ujęciu pragmatycznym, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2005).

To tradycyjne rozumienie przeciwstawiane jest współczesnemu z tego względu, że jak podkreśla Max Scheler wyobrażenia te były osadzone w ogólnym kontekście ugruntowanych wyobrażeń religijnych, które dostarczały ram dla rozumienia człowieka. Dopiero załamanie się tych ram pod wpływem ofensywy nauki i nowych koncepcji takich jak ewolucjonizm rodzi zapotrzebowanie na nową naukę stawiającą w nowy sposób pytanie o człowieka jako pytanie w pełni otwarte i pozbawione przedwstępnych założeń.

Z tej perspektywy należy spojrzeć należy na przednaukowe myślenie antropologiczne i początki naukowego myślenia, które zrosło się z poszukiwaniami antropologicznymi mianowicie narodzin etnografii i etnologii, które w epoce napoleońskiej postawiły pytanie czym? kim jest lud?

Przednaukowe myślenie antropologiczne

Refleksja nad początkami ludzkości. Mity o pochodzeniu człowieka. Biblia - opowieść o wygnaniu z Raju. Budowa wierzy Babel i pomieszanie języków. Synowie Noego - Jafet, Sem i Cham - początek zróżnicowania społecznego.

Starożytne legendy o Wieku Złotym, Arkadii i urokach życia pasterskiego- wiejskiego - sielanki.

Problem podobieństwa i różnicy w relacjach między społecznościami ludzkimi od czasów najdawniejszych oscylujący między poczuciem własnej wyjątkowości danej grupy a mniej czy bardziej wyraźną świadomości ludzkiej tożsamości.

Mitologia „krwi i ziemi” przekonanie o własnej wyższości odwiecznym charakterze związków plemiennych. Przekonanie o wrodzonych jakościach decydujących o jakości człowieka arystokracja - „aristoi” -najlepsi.

Biblia i świadomość tożsamości Ludu - Narodu Wybranego.

Grecki podział n Hellenów i barbarzyńców.

Problem wspólnoty ludzkiej i kulturowych uwarunkowań zróżnicowania ludzkich społeczeństw w okresie „greckiego oświecenia”.

Ksenofanes z Kolofonu„Mniemają śmiertelni, że bogowie są urodzeni i mają strój, głos, kształt jak oni”. „Etiopowie twierdzą, że bogowie ich są czarni i płaskonosi, a Trakowie, że są niebieskoocy i rudowłosi”. A „gdyby byki i konie, i lwy posiadały ręce i mogły nimi malować i dzieła tworzyć, jak ludzie, to konie malowałyby postacie bogów podobne do koni i takież ciała im dawały, a byki podobne do byków, takie dając im kształty, jakie dany gatunek właśnie posiada”.

Cyt. za: W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. I, PWN, Warszawa 1978, s. 33.

Idea równości ludzi w myśli sofistów cyników i stoików. Idea kosmopolis.

Za obejmujące zakres problematyki protoantropologicznej uznać można opisy i refleksję filozoficzną obejmującą kwestie realnego zróżnicowania społeczności ludzkich jak i podejmujące próby zdefiniowania zasad ludzkiej wspólnoty ujawniające się ponad tymi zróżnicowaniami. Obejmuje ona tak dociekania starożytnych sofistów nad różnicą między tym co w społeczeństwie ludzkim wynika z natury a co z umowy jak i renesansowe rozważania nad człowieczeństwem człowieka.

Tradycja chrześcijańska przekonanie o równości ludzi i jej ograniczenia. Tendencja do uznania równości ludzi jako „dzieci bożych” i oportunizm wobec interesów i uprzedzeń dzielących ludzi na lepszych i gorszych.

Czasy nowożytne - wielkich odkryć geograficznych i kolonialnej ekspansji europejskiej to czasy lawinowo narastającego zainteresowania życiem i kulturą ludów pozaeuropejskich. Relacji podróżników kupców i zdobywców, oraz misjonarzy którzy żeby uświadomić wagę swojej działalności przedstawiali relacje z misji realizowanych wśród ludów niechrześcijańskich.

Ambiwalencja szekspirowskich dramatów - Otello i Burza. Otello jako impulsywny Murzyn. Kaliban jako prymitywny dzikus zamieszkujący wyspę i terroryzowany przez przybysza Prospera. (Kaliban jako syn pokonanej przez niego wiedźmy Synoraks będącej władczynią wyspy). Uosobienie naiwności, prostactwa i brzydoty. Pozostawienie wyspy Kalibanowi i powrót Prospera do Mediolanu w zakończeniu

Teorie umowy społecznej - Tomas Hobbes stan natury jako stan walki wszystkich ze wszystkimi.

Odrodzenie starożytnej idealizacji życia pierwotnego i „rajskiego” - dobry, szlachetny dzikus.

John Dryden 1692;

/…/wolny jak pierwszy stworzony przez naturę człowiek,

Nim powstały niewolnicze prawa,

Szlachetny dzikus biegał pośród drzew.

J. Dryden, The conquest of Grenada by the Spaniardscyt. Za. A. Barnard Antropologia, PIW, Warszawa 2008, s.52.

Na podstawie rozszerzającej wiedzy o ludach pierwotnych rozwija się czasach nowożytnych filozofia tzw. religii naturalnej uznającej za istotę wiary przekonania światopoglądowe i moralne pojawiające się w różnych systemach wierzeń, uznające natomiast za ludzki wytwór konkretne formy w których te idee się przejawiają. Świadomość różnorodności wierzeń i sposobów życia stała się dla myślicieli Oświecenia przesłanką krytyki europejskiej kultury jako nie zakorzenionej w naturze ludzkiej a będącej wynikiem historycznych okoliczności i przesądów (Monteskiusz Listy perskie). Tendencje te znajdują najpełniejszy wyraz w twórczości J. J. Rousseau i I. Kanta. Rousseau buduje swoja filozofię na opozycji stanu natury i cywilizacji. Z jego koncepcją wiąże się popularyzacja mitu „dobrego dzikusa” jako człowieka pozostającego w bezpośrednim związku z naturą. Kant natomiast do pełnej postaci rozwija filozofię uniwersalnego wykraczającego poza wszelkie zróżnicowania człowieczeństwa.

NARODZINY Etnografii i etnologii

Nową formułę wnosi tutaj romantyzm. Jedną z zasadniczych idei romantyzmu staje się idea etniczności - narodowości. Najważniejszym momentem w jej ukonstytuowaniu się jest fala powstań antynapoleońskich obejmująca Europę i prowadząca do rozpadu imperium francuskiego. Fala zrywów narodowych w Hiszpanii Rosji i Niemczech, która prowadzi do nazwania bitwy pod Lipskiem (1813) „bitwą narodów” w przeciwieństwie do bitwy pod Austerlitz (1805) określanej jako „bitwa trzech cesarzy”.

Zainteresowanie życiem ludu jako podstawy społecznej wspólnoty narodowej stanowiącej o jej sile prowadzi do rozwoju badań nad życiem i wyobrażeniami ludu dając początek etnografii i etnologii jako naukom zbierającym wiedzę o ludach. Etnografia i etnologia romantyczna. Od braci Grimm do Oskara Kolberga.

Etnografia- opis ludów

Etnologia- nauka o ludach

Razem z etnografią i etnologią opuszczamy grunt myślenia protoantropologicznego i stajemy myślenia naukowego. Formuła unaukowienia wiedzy o człowieku decyduje o specyfice antropologii kulturowej i odróżnia ją od opisów i uogólnień filozoficznych za jaki uznaje się poprzedzające ją dokonania.

Etnografia i etnologia to nauki uznawane często za synonimiczne z antropologią kulturową

ANTROPOLOGIA JAKO NAUKA

Antropologia kulturowa jako nauka

Należy podkreślić, że antropologia kulturowa konstytuuje się jako nauka w wyniku rozwinięcia koncepcji nauk o społeczeństwie jako rozszerzenia programu nauk matematyczno przyrodniczych na zagadnienia społeczne, sformułowanego przez Augusta Comte'a.

Ukonstytuowanie się antropologii kulturowej jako nauki społecznej w sensie pozytywistycznym:

Po pierwsze - prowadzi do tego, że w określaniu antropologii znajdują odbicie kolejne polemiki dotyczące statusu metodologicznego nauk o człowieku, życiu społecznym i kulturze. (przełom antypozytywistyczny, pojawienie się formuły nauk krytyczno-emacypacyjnych, postmodernistyczna krytyka nauki)

Po drugie - między myśleniem naukowym o zróżnicowaniu kulturowym człowieka a refleksją dotychczasowa buduje się wyraźną granicę. Myślenie „naukowe” zostaje oddzielone od myślenia „przednaukowego”.

Problem terminu antropologia

Antropologia fizyczna biologiczna i rasizm

Historycznie rzecz ujmując wyrazem owego odcięcia jest sama nazwa „antropologia” która pojawia się jako określenie dziedziny nauk biologicznych stawiających sobie za cel opracowanie biologicznej charakterystyki gatunku człowiek - Homo sapiens sapienstak w kontekście jego cech wspólnych jak i występującego zróżnicowania. (Twórca koncepcji antropologii - Paul Broca (1824-1880) francuski chirurg i badacz zwolennik teorii stałości ras ludzkich. 1858 - pierwsze laboratorium antropologiczne w Paryżu, 1859 pierwsze towarzystwo antropologiczne, 1872 czasopismo „Revued'Anthropologie” 1876 szkoła „Écoled'Antropologie”.)

Antropologia jest więc w punkcie wyjścia nauką biologiczną zajmującą się zróżnicowaniem ludzkości na różne typy biologiczne. Jej punktem wyjścia jest koncepcja rasizmu a więc teza, że ludzkość składa się z odmian biologicznych, posiadających różne cechy biologiczne, a co za tym idzie psychiczne i mentalne, posiadające też różne zdolności i co za tym idzie uzdolnienia kulturotwórcze prowadzące do powstawania kultur o zróżnicowanym charakterze i poziomie. (Rasa - to odmiana w ramach gatunku, która może posiadać płodne potomstwo z innymi odmianami gatunku. Gatunek to grupa, która może osiągać płodne potomstwo. Krzyżówki międzygatunkowe są możliwe ale są bezpłodne - muł.) Myślenie w kategoriach rasy pojawia się jako formuła próbująca zracjonalizować w okresie Oświecenia tradycyjne koncepcje religijne wiążące zróżnicowanie człowieka z legendą o synach Noego i podziałem na (Semitów - Sem, Chamitów - Cham i Jafetytów - Jafet).

Karol Linneusz(XVIII w.) - „w obliczu uderzających różnic między Europejczykami i Hotentotami trudno przypuszczać, że mogliby mieć tych samych przodków”.

(za: R. S. Rose, Krytyczny słownik mitów i symboli nazizmu, Warszawa 2006, s. 22).

Georges -Luis Leclerc hrabia Buffon (XVIII w.) - „Gdyby nie fakt, że ludzie czarni i biali mogą mieć ze sobą dzieci, możnaby mówić o dwu odrębnych gatunkach; czarny człowiek miałby się do białego jak osioł do konia, a raczej jeśli białego nazwiemy człowiekiem, to czarny nie byłby człowiekiem, ale zwierzęciem jak małpa.”

(za: R. S. Rose, Krytyczny słownik mitów i symboli nazizmu, Warszawa 2006, s. 22).

Trzeba jednak podkreślić że dla Buffona różnice rasowe wynikały z wpływu środowiska i były odwracalne a wszyscy ludzie byli potomkami Adama i Ewy. Murzyni żyjący w Europie powinni z pokolenia na pokolenie upodabniać się do Europejczyków i na odwrót.

Rasizm nadający tym różnicom jednoznacznie wartościujące znaczenie (ChristophMeiners - rasy „jasna i piękna” i „ciemna i brzydka” - 1811) i wzbogacający je o nowe koncepcje jak chociażby „rasy aryjskiej” (Fryderyk Schlegel -1819) rozwinął się w pierwszej połowie XIX wieku (Arthur de Gobineau - Esej o nierówności ras ludzkich 1853-1855.)

Pseudonaukowe koncepcje wielości dróg ewolucji człowieka oraz zróżnicowania wiążącego z konstytucją fizyczną poszczególnych ras zróżnicowane cechy psychiczne i możliwości umysłowe jako punkt wyjścia dla antropologii.

Francis Galton brytyjski uczony - statystyczne badania dotyczące dziedziczenia zdolności. Eugenika jako nauka o doskonaleniu gatunku ludzkiego.

Załamanie antropologii rasistowskiej - klęska III Rzeszy.

Antropologia kulturowa jako negacja antropologii biologiczno-rasistowskiej- zróżnicowanie jako wyrastające z różnic o charakterze kulturowym a nie naturalnym.

Powracając do głownego wątku mamy cztery utrwalone formuły użycia nazwy antropologia w kulturze współczesnej:

  1. Antropologia biologiczna

  2. Antropologia kulturowa

  3. Antropologia społeczna

  4. Antropologia filozoficzna

Utrwalenie nazwy antropologia w nauce i kulturze od 1859 gdy francuski lekarz i biolog Paul Broca określa tak swoją koncepcję nauki o człowieku jako gatunku. Jest to funkcjonująca do dzisiaj:

Antropologia biologiczna obejmuje ona zagadnienia charakterystyki gatunku człowiek, jego rozwoju izróżnicowania. Antropologia kulturowapowstała jako wyraz sprzeciwu wobec rasizmu rozwijanego w ramach antropologii biologicznej i uznaje ze kultura nie jest wynikiem biologicznego wyposażenia człowieka -rasy, ale wynikiem mechanizmów pozabiologicznych. Np. konfliktu innowacyjności - utylitaryzmu z tradycjonalizmem jak przedstawił to Edward Burnett Tylor twórca naukowej definicji kultury. (lata siedemdziesiąte XIX w).

Tak więc antropologia kulturowa jako program badawczy stała się nauką podejmującą i rozwijającą problematykę etnologii i etnografii.

Antropologia społecznajest nurtem który na gruncie antropologii kulturowej przeciwstawił się jej założeniom. Rozwinął się on w Wielkiej Brytanii w nawiązaniu do socjologizmu Durkheima i przeciwstawił wyjaśnianiu kulturowemu społeczne. Najbardziej znanym autorem używającym tej nazwy jest Alfred Reginald Radcliffe Brown inicjujący w latach dwudziestych XX wieku wpływowy nurt badań społeczeństw pierwotnych w nauce brytyjskiej ale jako antropologię społeczną definiował również swoje zainteresowania Bronisław Malinowski. Program podjęli ich uczniowie.

Antropologia filozoficzna to nazwa która w 1928 roku wprowadził niemiecki filozof Max Scheler na określenie programu rewizji tradycyjnej filozofii człowieka nie odpowiadającej już jego zdaniem wyzwaniom współczesności.

Stało się to w pracy Stanowisko, człowieka w kosmosie opublikowanej w tym roku.

Refleksję tę podjęli bezpośrednio dwaj niemieccy filozofowie: Helmut Plesssner i Arnold Gehlen.

W potocznym rozumieniu często zaciera się różnica między antropologią filozoficzną a filozofią człowieka. Jednak jak się wydaje kryterium odróżniającym pozostaje tutaj dystansowanie się od tradycyjnego rozumienia człowieka jako przedmiotu filozofii w tradycji filozoficznej.

Kultura to, to co wyrasta ponad sferę instynktów i popędów biologicznych organizujących życie istot żywych, stając się u człowieka dominującym sposobem organizowania życia, obszarem doświadczenia przekazywanego przez uczenie się i nauczanie, czymś co będąc wspólnym wszystkim ludziom, jest jednocześnie indywidualnym dorobkiem każdej społeczności (grupy) wynikającym ze wspólnoty doświadczenia.

Antropologia kulturowa jest więc nauką o człowieku jako istocie posiadającej kulturę i określanej przez kulturę. Jest poszukiwaniem tego co wspólne w tym co zróżnicowane.

Ukonstytuowanie się programu antropologii kulturowej jest zagadnieniem wyjątkowo złożonym i do dzisiaj budzącym cały szereg kontrowersji.

Wiążą się one tak ze statusem antropologii kulturowej jako nauki, pytaniem o to jakiego rodzaju jest nauką i ostatnio z pytaniem czy w ogóle jest nauką.

Po drugie z pytaniem dotyczącym natury różnic między ludźmi - charakterem relacji między kulturowym a biologicznym zróżnicowaniem gatunku homo. Pytaniem czy o zróżnicowaniu decyduje biologia, która powoduje zróżnicowanie kulturowe (rasizm), czy też zróżnicowanie ma charakter kulturowy a biologia nie odgrywa istotnej roli w zróżnicowaniu ludzkości. Należy zwrócić uwagę, że samo pojęcie antropologia wywodzi się z obszaru badań biologicznych i dotyczy zróżnicowania biologicznego - rasowego ludzi. Bezapelacyjne zwycięstwo antropologii kulturowej nad badaniami przyjmującymi przesłanki rasistowskie to dopiero okres po drugiej wojnie światowej i kompromitacji rasizmu jako ideologii III Rzeszy.

Trzecim problemem jest negowany przez podkreślanie naukowego charakteru antropologii kulturowej jej związek konfliktami politycznymi ideologicznymi i religijnymi poprzedzającymi jej powstanie i towarzyszącymi jej rozwojowi. Takie stanowisko prezentuje np. Martin Heidegger:

„Antropologia stanowi taką wykładnię człowieka, przy której wiadomo już w zasadzie, czym człowiek jest, i która nigdy przeto nie może pytać, kim być miałby. Zadając sobie to pytanie musiałaby bowiem samą siebie uznać za zachwianą i przezwyciężoną. Jakżeby spodziewać się tego po niej, gdy przecież zadaniem antropologii, umyślnym i wyłącznym, jest zabezpieczać dodatkowo samozabezpieczenie subiectum?”

M. Heidegger, Czas światoobrazu ,Dopiski (10), tłum.. K. Wolicki,/w:/ Tenże, Budować, mieszkać, myśleć, Eseje wybrane, Oprac: K. Michalski, „Czytelnik”, Warszawa 1977, s. 165-166.

Problem definiowania kultury.

Pojęcie kultury jako wywodzące się z łaciny.

Kultura (cultura - uprawa, colere - uprawiać)

Pojęcie upowszechnione przez Johanna Gottlieba Herdera jako opozycyjne wobec oświeceniowego (francuskiego i angielskiego) pojęcia cywilizacja.

Cywilizacja - (civilis- obywatelski) - dobrostan życia w społeczeństwie osiągnięty dzięki wysiłkowi jego uczestników. (Pojęcie którego używał jeszcze jako jedynego J. J. Rousseau, który ściśle mówiąc krytykował cywilizację a nie kulturę).

Kultura w ujęciu Herdera była zbiorem wartości decydujących o niepowtarzalnym kształcie życia konkretnego społeczeństwa, o jego duchowym obliczu. Tak więc mówiąc o kulturze wprowadza jej podział na kultury konkretne co dało początek hierarchizacji i klasyfikacji kultur.

W anglosaskim kręgu kulturowym. Pojęcie kultura spopularyzował Matthew Arnold Culture and Anarchy 1869 - popularyzacja wartościującego pojmowania kultury jako „tego co najlepsze co pomyślano i powiedziano”. (Obrona kultury wysokiej przed kulturą masową jako zagrażającej anarchią).

Edward Burnett Taylor przejął to popularne już wówczas pojęcie jako określenie swojego przedmiotu badań.

Zdefiniowanie kultury przez czołowego przedstawiciela brytyjskiego środowiska etnograficznego Edwarda Burnetta Tylora na potrzeby swoich badań:

„Kultura, czy też cywilizacja, rozumiana w szerokim sensie etnograficznym, to owa złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaj i wszystkie inne zdolności i zwyczaje nabywane przez człowieka jako członka społeczeństwa” (1871)

E. B. Tylor, PrimitiveCulture: Researchesinto the Development of Mytology, Philosophy, Religion, Art, and Custom, t. 1-2, London : John Murray (Polskie Wydanie Cywilizacja pierwotna: badania rozwoju mitologii, filozofii, wiary, mowy, sztuki i zwyczajów, t. 1-2, Warszawa 1896-1898.

Główne szkoły antropologiczne: Początki antropologii jako nauki- ewolucjonizm

Cztery utrwalone formuły użycia nazwy antropologia w kulturze współczesnej:

  1. Antropologia biologiczna

  2. Antropologia kulturowa

Problematyka którą można określić jako nauki o

zróżnicowaniu kulturowym podejmują nauki

pokrewne które rozwinęły się w epoce

romantyzmu:

Etnografia- opis ludów

Etnologia- nauka o ludach

Völkerkunde - wiedza o ludach

  1. Antropologia społeczna - oponentka asntropoplogii kulturowej na gruncie antropoplogiiniebiologicznej

  2. Antropologia filozoficzna

Narodziny antropologii kulturowej jako zderzenie czterech tendencji intelektualnych.

a) refleksji humanistycznej, działalności humanitarnej i misjonarskiej wobec ludów pozaeuropejskich.

b) zainteresowań krajami pozaeuropejskimi

c) rasizmu

d) ewolucjonizmu

Historia powstania Królewskiego Instytutu Antropologicznego jako źródło nazwy antropologia kulturowa:

1844 - założenie Londyńskiego Towarzystwa Etnologicznego nawiązującego do idei humanitarnych związanych z walką o zniesienie niewolnictwa i humanitarnego traktowania tubylców w koloniach.

1863 - rozłam w towarzystwie i założenie przez Jamesa Hunta Londyńskiego Towarzystwa Antropologicznego głoszącego hasła rasistowskie i program dywersytarianistyczny (poligenetyczny) (Tezę o wielości dróg ewolucji prowadzących do pojawienia się człowieka a więc jego zróżnicowania biologicznego)

1871 - zjednoczenie z inicjatywy wybitnego darwinisty i krytyka socjaldarwinizmu (koncepcji przenoszenia darwinizmu na grunt społeczny) Thomasa Huxleya rozbitego środowiska badaczy społeczności pozaeuropejskich w Królewskim Instytucie Antropologicznym, którego nazwa była wyrazem kompromisu ze środowiskami rasistowskimi ale w której ton zaczęli nadawać zwolennicy tradycji humanitarnej której ton nadał Edward Burnett Tylor co spowodowało zwycięstwo orientacji kulturowej i określenie tego czym zajmował się Instytut jako antropologii kulturowej.

1)Charakterystyka ewolucjonizmu:

Ewolucjonizm to orientacja intelektualna rozwijająca się w drugiej połowie XIX, której zasadniczym motywem jest przekonanie, iż świat ulega nieustannym stopniowym zmianom w wyniku których następują procesy stopniowego doskonalenia się jego poszczególnych elementów.

Chociaż historycy podkreślają, że historia ewolucjonizmu sięga starożytności i już Hipokrates mówił o dziedziczności cech nabytych - to wiek XIX nadał teorii nowy rozmach,

Tę karier ewolucjonizm uznać należ za efekt wyzwalania się myśli europejskiej z pod presji kreacjonizmu czyli przekonania, że istniejący porządek świata powstał w wyniku jednorazowego aktu stworzenia i ma charakter statyczny a zmiany w nim się dokonujące maja co najwyżej charakter wahadłowy lub cykliczny czyli oznaczają przemiany prowadzące w istocie do punktu wyjścia (dzień i noc, pory roku, narodziny dojrzałość i śmierć, zaburzenia społeczne i porządek, koło fortuny, zegar deistów, itd.).

Kwestionowanie tych mniemań z reguły uznawano za domenę nauki stąd rozwój ewolucjonizmu wiązał się z postępem badań naukowych. Koncepcje ewolucji pojawiały się w różnych obszarach ludzkiej wiedzy - kosmologii: „hipoteza Kanta - Laplace'a”, w historii: koncepcja. J. A. Condorceta, w biologii: J. B. A. Lamarcka.

Szczyt popularności ewolucjonizmu związał się z ogłoszeniem teorii ewolucji biologicznej przez - K. Darwina i A. R. Wallace'a, która w sposób spójny i konsekwentny przedstawiała udokumentowaną badaniami koncepcję zmian świata przyrodniczego zadając cios tradycyjnemu kreacjonizmowi tam gdzie wydawał się najbardziej oczywisty. Koncepcja ta weszła naarenę dziejów w atmosferze wyjątkowego skandalu związanego z uznaniem jej za atak na chrześcijaństwo. W powszechnym odczuciu uczyniła ona z ewolucjonizmu jego

Alternatywenadając ewolucjonizmowi niezwykłą popularność.

Ewolucjonizm filozoficzny Herberta Spencera (1820-1903)

Herbert Spencer stał się myślicielem, który działając równolegle do Darwina i Wallace'a stworzył filozoficzną wizję kosmicznej ewolucji traktując rozwój wszechświata jako podległy prawu tworzenia się układów coraz bardziej złożonych. Tak rozumiana ewolucja tworzyła spójny mechanizm tłumaczenia zmian zachodzących w historii jako przedłużenia kosmicznej i biologicznej ewolucji oraz postrzegany jako proces postępowy proces rozwijania się coraz bardziej skomplikowanych struktur życia społecznego ludzi. Stanowiła ona tym samym formułę wiążąca antropologię filozoficzną z naukowa.

Antropologia kulturowa w orbicie ewolucjonizmu.

Antropologia kulturowa skoncentrowała swoje wysiłki na obszarze społeczeństw pierwotnych jako punkcie odniesienia dla określenia mechanizmów ewolucji określających rozwój społeczny od najbardziej pierwotnych form do najbardziej rozwiniętych. Podejście takie wymagało przede wszystkim wypracowania narzędzi pozwalających na dokonywanie takich analiz. W jego ramach zaczęto metodycznie badać poszczególne elementy życia społecznego taki jak systemy organizacji rodziny, struktury wierzeń itd. dążąc do ukazania ich historycznej ewolucji i pozwalające na porównywanie poszczególnych społeczeństw i ustalanie szczebla rozwoju na którym się znalazły. Ważnym dokonaniem określającym tożsamość antropologii kulturowej stało się sformułowanie tak zwanej opisowej definicji kultury przez Edwarda Burnetta Taylora.

Na gruncie antropologii w sensie właściwym spośród licznych badaczy którzy problem ewolucji ludzkości uczynili przedmiotem metodycznej refleksji tworząc potężny ruch intelektualny wskazać należy przede wszystkim Lewisa Henry Morgana i Edwarda Burnetta Taylora.

Przedstawiciele ewolucjonizmu :

1) Edward Burnett Taylor (1832 -1917)

Jako pierwszy określił swoje badania jako antropologię czyli nową naukę o człowieku cywilizacji koordynującą inne dyscypliny integrującą ich dane i doświadczenia.

Ważnym elementem określenia tożsamości antropologii kulturowej jest opisowa (tj. w założeniu unikająca wartościowania) koncepcja kultury.

„Kultura, czy też cywilizacja, rozumiana w szerokim sensie etnograficznym, to owa złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaj i wszystkie inne zdolności i zwyczaje nabywane przez człowieka jako członka społeczeństwa” (1871)

E. B. Tylor, PrimitiveCulture: Researchesinto the Development of Mytology, Philosophy, Religion, Art, and Custom, t. 1-2, London : John Murray (Polskie Wydanie Cywilizacja pierwotna: badania rozwoju mitologii, filozofii, wiary, mowy, sztuki i zwyczajów, t. 1-2, Warszawa 1896-1898.

Ujęcie ewolucji w formule trzech stadiów: Dzikość, Barbarzyństwo, Cywilizacja.

Koncentracja na ewolucji elementów kulturowych. Racjonalność jako cecha ujęcia Taylora Koncepcja przeżytków jako czynników hamujących postęp.

Koncentracja na ewolucji elementów kulturowych. Racjonalność jako cecha ujęcia Taylora Koncepcja przeżytków jako czynników hamujących postęp.

„Bądźmy wdzięczni idiotom.[..] Jakże cudownie jest się przekonać, jak bardzo głupota, przywiązanie do tradycji wbrew zdrowemu rozsądkowi, uparte przesądy przyczyniły się do zachowania na nasz użytek śladów historii naszej rasy - śladów, które utylitaryzm byłby bezlitośnie zlikwidował.”

Cyt. Za R. Deliege, Historia antropologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2011, s.30.

Koncepcja pochodzenia religii Tylora

Animizm - wyobrażenie świata jako przenikniętego duchem, jako pierwsza faza rozwoju religii. Wyobrażenie bóstw jako zjawisko późniejsze.

2) James George Frazer (1854-1941)

„Złota Gałąź” dzieło pisane przez całe życie.

Koncepcja: magii - religii - nauki, jako kolejnych faz w rozwoju ludzkiego spostrzegania świata.

3) Lewis Henry Morgan (1818-1881)

Badania nad instytucjami małżeństwa i rodziny. Ujęcie ewolucji w formule trzech stadiów: Dzikość, Barbarzyństwo, Cywilizacja. Uznanie iż dzikość i barbarzyństwo rozpadają się na stan starszy, średni i młodszy, cywilizacja na sta starożytny i współczesny. Uznanie iż ewolucja powinna być zawsze rozpatrywana jako ewolucja konkretnego społeczeństwa i wszystkie społeczeństwa przechodzą przez poszczególne stany. O tempie ewolucji decyduje splot okoliczności. Historia ludzkości jest „przypuszczalnie historią jednego gatunku”.

„Umysł ludzki, właściwie ten sam u wszystkich jednostek we wszystkich plemionach i narodach rodzaju ludzkiego /…/ działa i musi w taki sam jednorodny sposób/…/. Wyniki jego działań/…/ łączą się w logicznie powiązany łańcuch wspólnych doświadczeń”

L. H. Morgan, Ancient Society or Researches on the Lines of Human Progress trough Savagery and Barbarism to Civilization, New York 1877 s. 60.(cyt. Za E. Krawczewska, Antropologia kulturowa, klasyczne kierunki, szkoły i orientacje, Wyd. UMCS, Lublin 2006, s. 61)

Ewolucjonizm stanowi najlepszy przykład stanowiska określanego jako atrybutywne rozumienie kultury.

Atrybutywne rozumienie kultury to uznanie za przedmiot realnie istniejący kultury jako określonego zespołu zachowań właściwych wszystkim ludziom i uznawanie za zadanie nauki opisania jej cech atrybutów . (Podejście o\to obok ewolucjonizmu prezentuje np. dyfuzjonizm)

Jego przeciwieństwem jest dystrybutywne rozumienie kultury uznające, iż jedynymi realnie istniejącymi postaciami kultury są kultury poszczególnych grup ludzi. Nie ma więc sensu badanie kultury jako takiej a jesynie poszczególnych kultur. (podejście funkcjonalistyczne, psychokulturalizm).

Marksistowska kontynuacja ewolucjonizmu w
broszurze Fryderyka Engelsa (1820-1895)Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa (1884).

Praca, w której Engels wykorzystał koncepcje Lewisa Henry Morgana jako podbudowę pod prezentację marksistowskiego obrazu rozwoju człowieka. Ewolucjonizm stał się partnerem dla marksizmu ze względu na swoje wyczulenie na zmienność historii.

Rozpatrując tę kwestię warto przytoczyć pogląd Victora Wittera Turnera (1920-1985) który w swej bardzo znanej pracy Proces rytualny (1969 wyd. polskie: PWN Warszawa 2010 s. 141-142) przedstawiając własną (nawiązującą do opozycji Durkheima sacrum-profanum) koncepcję uniwersalnej opozycji w życiu społecznym między systemem hierarchicznym określającym codzienność a stanem communitas wspólnoty dopełniającej i przewartościowującej codzienność i normalność systemu hierarchicznego:

„Podejrzewam, że Lewis Henry Morgan(1877) tęsknił za nadejściem światowej communitas. Na przykład w ostatnich górnolotnych paragrafach Społeczeństwa pierwotnego pisze: >Zwykły rozwój własności nie jest ostatecznym przeznaczeniem ludzkości, jeśli postęp ma być prawem przyszłości, tak jak był prawem przeszłości […] rozpad społeczeństwa zapowiada zakończenie drogi rozwojowej, której celem i końcem jest własność, ponieważ taka droga zawiera elementy samozniszczenia. Demokracja w rządzie, braterstwo w społeczeństwie, równość pod względem praw i przywilejów oraz powszechna edukacja zapowiadają następny, wyższy poziom społeczny, do którego doświadczenie, inteligencja i wiedza stale dążą<(s. 552). Czym jest ten >wyższy poziom<? Tu właśnie Morgan wyraźnie ulega błędowi popełnionemu przez takich myślicieli, jak Rousseau i Marks: pomylenie communitas, która jest wymiarem wszystkich społeczeństw, przeszłych i teraźniejszych, ze społeczeństwem archaicznym i prymitywnym. > To będzie odrodzenie - pisze dalej- wolności, równości i braterstwa starożytnych ludów w wyższej formie<”.

Pochodzenie rodziny własności prywatnej i państwa prezentuje w sposób zwięzły wizję przemian społecznych opary na ogólnym schemacie

Nawiązania do Morgana ukazywały tytułowe:

jako zjawiska historyczne związane z rozwojem nierówności społecznych i egoizmu, które mają chronić. W nowoczesnym społeczeństwie bezklasowym opartym na równości są one skazane na zanik.

Broszura Eengelsa stała się tekstem kanonicznym dla rozwoju orientacji marksistowskiej w antropologii społecznej i jej związku z nurtami neoewolucjonistycznymi.

W Polsce ewolucjonistyczny marksizm prezentowali na przełomie XIX i XX wieku pionierzy polskiej antropologii Ludwik Krzywicki i Kazimierz Kelles-Krauz.

Krytyka ewolucjonizmu.

Dyfuzjonizm

Dyfuzjonizm.

Założenia kierunku.

Przedstawiciele kierunku określanego dzisiaj jako dyfuzjonizm sami określali siebie jako szkołę historyczno kulturową. Współczesna nazwa kierunku wywodzi się od określenia procesów uznawanych przez nich za kluczowe dla rozumienia cywilizacji czyli dyfuzji. (dyfuzja - przenoszenie, przepływ). Za decydujące w rozwoju ludzkości uważali kontakty między kulturami w wyniku, których dokonania jednych kultur są przejmowane przez przedstawicieli innych kultur. Wynalazki rozprzestrzeniają się na zasadzie kręgów rozchodzących się na wodzie po wrzuceniu kamienia. Cywilizacja rozprzestrzenia się na zasadzie takich właśnie kręgów mających ośrodki obszar oddziaływania i peryferie. Zadaniem antropologii jest właśnie badanie owych procesów.

Stanowisko dyfuzjonistów wynikało z przeciwstawienia się przekonaniu ewolucjonistów o twórczym charakterze ludzi jako z natury skłonnych do dokonywania wynalazków i nowatorstwa tworzącego bogactwo i różnorodność kultur. Dyfuzjoniści uważali, że jest wręcz przeciwnie : „Wydaje się bardziej poprawne uważać umysł człowieka z natury za nietwórczy w zakresie wszystkich tych kwestii, które nie dotyczą najbardziej bezpośrednich zamierzeń życiowych” (Friedrich Ratzel) .

Ludzie znaczące wynalazki zdecydowanie częściej kopiują lub wymyślają - świadczy o tym rozprzestrzenianie się specyficznych ludzkich wytworów które można identyfikować ze względu na specyficzne cechy. Badanie pochodzenia tych wynalazków ewolucji ich form pozwala śledzić rozwój cywilizacji tworząc jej przestrzenny obraz.

Koncentracja na wędrówkach elementów prowadziła do traktowania kultury jako agregatu a nie systemu.

Dyfuzjoniści byli pracownikami muzeów badającymi głownie zbiory antropologiczne i koncentrowali się na zabytkach kultury materialnej.

Przedstawiciele:

Inicjator badań szkoły, z wykształcenia antropogeograf. Zasługą Ratzla było związanie badań z czynnikiem geograficznym. Uznawał kontakty między kulturami za źródła podobieństw nawet odległych społeczeństw dopuszczał odrębności i samoistny rozwój raczej w kulturze duchowej niż materialnej.

Twórca teorii kręgów kulturowych (Kulturkreis). Źródła dla rozwoju kręgów stanowią „kultury zasadnicze”, których wzajemne oddziaływanie pozwala wyjaśnić rozwój kultury ludzkiej

Wpływ dyfuzjonizmu

Wilhelm Schmidt (1868 - 1954)

Związek z zakonem werbistów. Dążenie do uzasadnienia priorytetu chrześcijaństwa wśród religii świata. Próby wykazania, że monoteizm wywodzi się z jednego źródła i rozszerza drodze dyfuzji co miałoby potwierdzać prawdę chrześcijańskiego objawienia jako faktu wyjątkowego w dziejach a więc wymykającego się analizom przyczynowym.

Grafton Eliot Smith (1871-1939)

Wiliam James Perry(1868-1949)

Twórcy koncepcji panegipskiej zwanej również panegipcjanizmem. Uważali iż w dziejach kultury miał miejsce tylko jeden moment twórczości, który określił rozwój całej kultury światowej mianowicie cywilizacja starożytnego Egiptu. Rozwój cywilizacji jest zjawiskiem niepowtarzalnym Wszystkie cywilizacje wywodzą się z egipskiej inspiracji.

Wyprawa Kon - Tiki rok 1947. Wyprawa Ra - 1969

wyprawa Ra II - 1970.

Heyerdahl był Norwegiem interesującym się antropologią. Postanowił zweryfikować praktycznie tezy panegipcjanistów o możliwości rozprzestrzeniania się kultury na wielkie odległości i pokonywanie barier naturanych. Pierwsz i najsławniejsza wyprawa miała odpowiedzieć na pytanie: Czy lndianie z Ameryki Południowej mogli zasiedlić Wyspę Wielkanocną. Odpowiedzią było zorganizowanie wyprawy na trzcinowej tratwie zbudowanej według indiańskich wzorów z czasów prekolumbijskich. Kon-tiki to bóg Słońca Inków.

Następne analogiczne wyprawy podejmowane były z aryki północnej do ameryki środkowej łodzią z papirusu. Ra to bóg słońca Egipcjan.

Wyprawy Kon-tiki i Ra II zakończyły się sukcesem.

Dyfuzjonizm odegrał wielką rolę w badaniach etnograficznych między innymi w Polsce.

Dyfuzjonizm jest obecny we współczesnej antropologii w tzw. Badaniach areałów kulturowych czyli obszarów o w miarę jednorodnych wzorcach kulturowych.

Krytyka ewolucjonizmu - dystrybutywne rozumienie kultury 1

Dwa zasadnicze nurty opozycji wobec ewolucjonizmu rozwijające się w kierunku dystrybutywnego rozumienia kultury:

A - pozytywizujący - socjologizujący (antropologia społeczna) francusko brytyjski - Wiliam Robertson Smith - Emile Durkheim i jego szkoła - brytyjski funkcjonalizm: Alfred Reginald Radclife-Brown, Bronislaw Malinowski i ich uczniowie - Adam Kuper

B - antypozytywistyczny - kulturalistyczny (antropologia kultury) - niemiecko-amerykański - Frans Boas i jego uczniowie (amerykańscy psychokulturaliści :Ruth Benedict, Margaret Mead, i cały legion innych znakomitości) Marshall Sahlins,

Tendencja pozytywizująca zrodziła się jak zwraca uwagę je wybitna reprezentantka z drugiej połowy XX wieku - Mary Douglas w klasycznej już pracy Czystość i zmaza (PIW, Warszawa 2007, Seria Antropologiczna, s. 56-67) w swoistym dialogu z dorobkiem Edwarda Burnetta Tylora jaki podjął w latach osiemdziesiątych teolog i badacz Starego Testamentu William Robertson Smith.

Należał do ruchu intelektualnego, który w XIX stuleciu postawił sobie za cel nowe zdefiniowanie religijności wobec postępu badań naukowych. Religia stała się dla nich uniwersalnym przesłaniem etycznym. Tradycja odwołująca się do kwestii nadprzyrodzonych i objawienia stała się obciążeniem magii i guseł.

Robertson Smith prezentując stanowisko umiarkowane nie wyrzekł się Objawienia jednak ewolucję rozumiał jako pogłębianie w religii treści moralnych i marginalizację rytualnych.

William Robertson Smith, The religion of the Semites, Edinburgh 1889 (Wykłady o religii Semitów - polski tytuł w zapowiedzi w serii wyd. Biblioteka Klasyków Antropologii)

W stosunku do Tylora manifestuje się tu odwrócenie metodologiczne. Dla Tylora istotne były przeżytki pozwalające odczytywać przeszłość Dla Smitha to co w przeszłości żywe i trwałe.

Tak więc Robertson Smith z jednej strony zainspirował więc Frazera z jego podziałem historii na okres panowania magii a następnie religii i okres panowania nauki.

Z drugiej zainspirował Emila Durkheima w poszukiwaniach uniwersalnych mechanizmów uspołecznienia czyniących ze społeczeństwa samoistny rodzaj bytu opartego na własnych prawach - socjologizm.

Durkheim był pozytywistą i agnostykiem a więc osobą w potocznym sensie „nie wierzącą” wpisał jednak kult w podstawowe struktury społeczeństwa (w religii społeczeństwo czci samo siebie).

W myśleniu Durkheima i jego szkoły rodzi się przekonanie że skoro każde społeczeństwo jest autoteliczną całości to należy badać takie właśnie całości i ich wewnętrzną logikę.

Należy również zauważyć że dla funkcjonalistów brytyjskich pokolenia Mary Douglas a więc lat 30-50tych - połowy XX wieku gdy zaczęły w środowisku naukowym odżywać zainteresowania religijne stał się narzędziem rehabilitowania problematyki religii rytuału i magii.

Szkoła durkheimowska - socjologizm.

Założenia kierunku.

Szkoła durkheimowska rozwinęła się na gruncie socjologii jednak jej badania obejmujące obszar antropologii wywarły doniosły wpływ na rozwój tej dziedziny (podobnie jak badania procesów wychowania zapewniły jej trwałe miejsce na gruncie pedagogiki).

Nastawienie systemowe interpretacje starające się dostrzegać wzajemny splot i układ poszczególnych momentów całości życia społecznego danego społeczeństwa niż dociekań o charakterze genetycznym.

Podstawowe pojęcia w twórczości Durkheima i jego uczniów i zarazem tematy jego zainteresowań to: więź społeczna - „solidarność społeczna”, jej typy i zróżnicowanie, struktura społeczna - „morfologia społeczna” i mechanizm działania -„fizjologia społeczna”.

Podstawowym pojęciem orientacji durkheimowskiej jest fakt społeczny czyli fakt mający charakter ponadjednostkowy. Fakt społeczny jest przedmiotem badania nauk społecznych.

Fakty społeczne tworzą rzeczywistość społeczną w której jednostka funkcjonuje jako czymś zastanym. Ta rzeczywistość kształtuje jednostkę. Kultura jest zewnętrzna wobec jednostki.

Przedstawiciele:

Solidarność a jednostka, dwa typy solidarności mechaniczna i organiczna

Sacrum i profanum

Pierwotne klasyfikacje

Uznawany jest za najwybitniejszego współpracownika i kontynuatora Durkheima. Jego dorobek stanowi rozwinięcie i praktyczne zastosowanie Metody systemowej wypracowanej przez Durkheima.

Od socjologii do etnologii

Szkic o darze

Sezonowe przemiany społeczeństwa Eskimosów

Lewa i prawa strona

LevyBruhl zasługuje na pamięć jako twórca koncepcji rozwoju myślenia od myśli prelogicznej właściwej społecznościom pierwotnym do myśli logicznej właściwym społecznościom cywilizowanym. Koncepcja została rozwinięta również na gruncie pedagogiki przez Jeana Piageta.

Obrzędy przejścia (1909 wyd. pol.2006)

FUNKCJONALIZM BRYTYJSKI

Funkcjonalizm - jedna z najważniejszych i najbardziej wpływowych orientacji orientacja badawcza wyrosła z krytyki ewolucjonizmu i dyfuzjonizmu. Punktem wyjścia funkcjonalizmu jest socjologizm Durkheima. U podstaw teoretycznych leży niechęć wobec tradycji antropologii kulturowej i formuła antropologii społecznej.

Konsekwencją teoretycznych rozstrzygnięć jest dystrybutywna koncepcja kultury. Funkcjonalizm kwestionuje genetyczne rozpatrywanie zagadnień antropologii. Kwestionuje również idee porównywania kultur. Każda z nich jest traktowana jako autonomiczna całość.

Funkcjonalizm:

Bronisław Malinowski (1884-1942)

Urodził się w Krakowie jego ojciec Lucjan był językoznawcą profesorem filologii słowiańskich UJ. W młodości łączyła go przyjaźń z Stanisławem Ignacym Witkiewiczem (Witkacym). W latach 1902 -1906 studiował na UJ w Krakowie. W latach 1910-1913 studiował w Londynie w London School of Economics and Political Science gdzie zetknął się bliżej z problematyką antropologii kulturowej. W 1914 podjął wyprawę na teren Oceanii i rozpoczął badania na Wyspach Trobrianda.

(W wyprawie uczestniczył początkowo S. I. Witkiewicz, który na wieść o wybuchu pierwszej wojny światowej zdecydował się na powrót do kraju i wstąpienie do armii rosyjskiej -co stało się przyczyną rozluźnienia kontaktów.)

W 1916 Malinowski obronił doktorat na Uniwersytecie Londyńskim. Następnie powrócił do badań teinowych na wyspach Pacyfiku. W 1919roku ożenił się z Elsie Rosalinde Masson córką profesora chemii Uniwersytetu W Melbourne. W 1927 objął profesurę i pierwszą katedrę antropologii Uniwersytetu Londyńskiego. W latach trzydziestych prowadził badania w Afryce i Meksyku. Pod koniec życia przeniósł się do Stanów Zjednoczonych Zmarł nagle w dzień po otrzymaniu nominacji na profesora Uniwersytetu New Haven.

Pracą, którą uznaje się za manifest funkcjonalizmu są Argonauci Zachodniego Pacyfiku opublikowani w Londynie w 1922 roku(obok wydanej w tym samym roku książki Radcliffe-Browna Wyspiarze z Andamanów) . Do jego najbardziej znanych prac należą również: Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji (1929) Ogrody koralowe i ich magia (1935).

Podstawowe założenia; Każdą kulturę należy rozpatrywać jako całość. Każdy element danej kultury staje się zrozumiały tylko w kontekście całości. Całość posiada określoną strukturę uwarunkowana ludzkimi potrzebami. Podstawowe znaczenie mają potrzeby biologiczne. Potrzeby można podzielić na pierwotne instrumentalne i integratywne. Ich zaspokajanie wyznacza cały system kultury.

Alfred Reginald Radclife-Brown (1881-1955)

Wyspiarze z Andamanów (1922)

Koncepcja Radcliffe Browna opiera się na idei jedności nauk przyrodniczych i społecznych Antropologia jest w jego ujęciu gałęzią socjologii Używa nazwy antropologia społeczna,

Za wyjściowe uważa potrzeby społeczne i na nich buduje wyjaśnienia funkcjonalne.

W dalszym rozwoju funkcjonalizmu ujawniła się tendencja do odchodzenia od pozytywistycznych ideałów i zbliżenia rozumienia antropologii do nauk historycznych oraz pojawienia się tendencji do wiązania badań antropologicznych z indywidualną religijnością. Tendencje te doszły do głosu w badaniach najwybitniejszego antropologa w pokoleniu następców Malinowskiego i Radcliffe-Browna - Edwarda Evana Evansa-Pritcharda (1902-1973) - badacz społeczności afrykańskich -Nuerów i Azande, autor wielu prac o Nuerach (na polski przetłumaczono Religię Nuerów), Theories of PrimitiveReligion (1965) Magia, czary i wyrocznie u Azande

Tendencje te kontynuuje wybitna reprezentantka z drugiej połowy XX wieku - Mary Douglas (ur. 1921) Czystość i zmaza (PIW, Warszawa 2007. Jej twórczość otwarta jest również na tendencje opozycyjne wobec ortodoksyjnego funkcjonalizmu takie jak dorobek Szkoły Manchesterskiej.

Jej twórczość wyraża tendencję do koncentracji na uniwersalnym znaczeniu rytuałów i w porządkowaniu rzeczywistości przez człowieka.

Oponenci klasycznego funkcjonalizmu : Szkoła Manchesterska

Zwracanie uwagi na znaczenie konfliktu w życiu społeczności pierwotnych. Eksponowanie dynamiki i zmienności w ich życiu.

Max Gluckman (1911-1975)

Victor Witter Turner (1920-1985) jak pisał Turner wyrażając krytycyzm wobec pokolenia Malinowskiego i Radcliffe-Browna:

„Wykształcenie zdobyłem w ortodoksyjnej, społeczno-strukturalnej tradycji antropologii brytyjskiej, która - grubo upraszczając skomplikowaną rację, na której się ona opiera - uważa „społeczeństwo” za system pozycji społecznych. Taki system może mieć strukturę segmentarną, hierarchiczna albo obydwie na raz. Chciałbym tu podkreślić, że jednostkami struktury społecznej są relacje między statusami, rolami i urzędami. (Oczywiście nie używam tu terminu „struktura” w sensie preferowanym przez Lévi-Straussa). Wprowadzenie modeli społeczno-strukturalnych było niezwykle pożyteczne w objaśnianiu wielu ciemnych plam na mapie kultury i społeczeństwa, ale podobnie jak inne znaczące metody wglądu strukturalny punkt widzenia stał się z czasem krępującym myśl fetyszem. Doświadczenie terenowe i ogólne lektury z zakresu sztuki przekonały mnie, że wymiar „społeczny” nie jest identyczny ze „społeczno-strukturalnym”. Istnieją też inne modalności stosunków społecznych.” V.W. Turner ,Proces rytualny (wyd. ang. 1969) PWN Warszawa 2010 s. 143.

Adam Kuper i refleksyjne uzasadnienie koncepcji antropologii społecznej oraz krytyka kulturalizmu.

Chociaż pierwotną specjalizacją Kupera była antropologia Afryki, z którą wiązały go kolejne projekty badawcze i profesura o tej specjalizacji na Uniwersytecie w Lejdzie, to jego najbardziej znane dokonania wiążą się z krytyczną historią antropologii, ma którym to obszarze stał się jednym z najpopularniejszych autorów.

Najbardziej znane z jego dzieł dotyczących tej problematyki przetłumaczone zostały również na język polski. Są to:

1) drugie wydanie jego historii najnowszej antropologii brytyjskiej Antropology and antropologist. The modern britischschool noszącej polski tytuł Między charyzmą i rutynąAntropologia brytyjska 1922-1982, Łódź 1987przedstawiającej logikę rozwoju brytyjskiej antropoplogii społecznej

2) Wymyślanie społeczeństwa pierwotnego. Transformacje mitu, Kraków 2009 - również tłumaczenie drugiego wydania pracy noszącej pierwotnie tytuł The Invention of PprimitiveSociety .Transformations of anillusion, przedstawiająca problem tworzenia wyobrażenia o społeczeństwie pierwotnym jako sztucznej konstrukcji, która wbrew logice myślenia naukowego zdominowała myślenie antropologiczne, prowadząc do wytwarzania wizji organizującej myślenie w kategoriach opozycji pierwotne - cywilizowane. O ile przy tym pierwsze wydanie z 1988 roku zmierzało do uznania zjawiska za odchodzące w przeszłość, tytułowe złudzenie - w wydaniu drugim - uznaje problem za nie tracący znaczenia i ciągle odradzający się na gruncie antropologii. Stąd tytułowe „wymyślanie”, zamiast wymyślenia, a przy tym stale zagrażające naukowemu charakterowi antropologii - prowadzące do zastąpienia poetyckiego „złudzenia” złowróżbnym „mitem”.

oraz

3) Kultura. Model antropologiczny Kraków 2005, który to tytuł niekoniecznie wiernie oddaje swój angielski krytyczny sens wyrażony słowem Accounta podejmujący właśnie rozrachunek z tradycją kulturalistyczną.

Krytyka ewolucjonizmu - dystrybutywne rozumienie kultury 2

Dwa zasadnicze nurty opozycji wobec ewolucjonizmu rozwijające się w kierunku dystrybutywnego rozumienia kultury:

A - pozytywizujący - socjologizujący (antropologia społeczna) francusko brytyjski - Wiliam Robertson Smith - Emile Durkheim i jego szkoła - brytyjski funkcjonalizm: Alfred Reginald Radclife-Brown, Bronislaw Malinowski i ich uczniowie - Adam Kuper

B - antypozytywistyczny - kulturalistyczny (antropologia kultury) - niemiecko-amerykański - Frans Boas i jego uczniowie (amerykańscy psychokulturaliści :Ruth Benedict, Margaret Mead, (i cały legion innych znakomitości) Marshall Sahlins,

Historyzm Franza Boasa.

Założenia kierunku

Historyzm to orientacja metodologiczna która uznaje, że rozwój społeczny charakteryzuje się zmiennością i różnorodnością prowadząca do powstawania indywidualnych całości, których nie można ująć w żadne prawidłowości ogólne. Relatywizuje wszystko do czasu i miejsca. Neguje myślenie kategoriami uniwersalizującymi.

Myśl Boasa reprezentuje konsekwentny zwrot metodologiczny od atrybutywnego (tj. nastawionego na analizę wspólnych cech kultury ludzkiej jako całości) do dystrybutywnego (tj. nastawionego na charakterystykę poszczególnych kultur) podejścia do kultury.

Boas jako wychowawca i nauczyciel najwybitniejszych amerykańskich antropologów. Inicjator nowej antyewolucjonistycznej orientacji w amerykańskiej antropologii.

Klasyczna amerykańska antropologia kulturowa - Konfiguracjonizm, Psychokulturalizm.

Klasyczna amerykańska antropologia kulturowa rozwinęła się na gruncie działalności Franza Boasa przekazującego swoim uczniom program badania zróżnicowania kulturowego i indywidualnych cech poszczególnych kultur. Zasadniczą cechą owych badań stała się problematyka kulturowych podstaw osobowości a więc właśnie formuła definiowana jako psychokulturalizm.

A/. Konfiguracjonizm:

Ruth Benedict (1887-1948)

Uczennica i doktorantka Franza Boasa. Poszczególne kultury jej zdaniem należy analizować w kategoriach konfiguracji (układu) elementów pochodzących z różnych sfer życia. (np. gospodarka, rodzina, religia). Konfiguracja ta to „wzór kultury”. Wzór tworzony jest na bazie jednej dominującej wartości (lub ich zbioru) która przenika wszystkie sfery życia i stanowi czynnik krystalizacji osobowości uczestników danej kultury. Wzór jest Zasze pewnym typem psychologicznym Tak więc wzór dotyczy tak jednostki jak kultury.

Najsławniejsza praca Wzory kultury (1934). Analiza porównawcza trzech kultur Indian Zuni grupy Pueblo w Nowym Meksyku wzoru powściągliwości i egalitaryzmu (kultura apollińska) Dobuańczyków z Nowej Gwinei - kulturę strachu wrogości, zdrady i podstępu. i Kwakiutlów z Północno- Zachodniego wybrzeża Ameryki - kultury skrajnych emocji.

Pracą przedstawiającą rozbudowany wzór kulturowy jest Chryzantema i miecz (1946) przedstawiająca konfigurację wartości kultury japońskiej Oscylującej między wzorem piękna i harmonii a wojowniczości i honoru.

B/. Psychokulturalizm:

Edward Sapir (1884-1939)

Antropolog i językoznawca zajmował się wpływem kultury na ludzkie myślenie i zachowania. Człowiek jako Istota nieświadomie poddająca się modelowaniu przez kulturę, tak w sferze własnych zachowań jak i myślenia które jest kształtowane i możliwe tylko za pomocą języka. Kultura język osobowość 1949.

Hipoteza Sapira -Whorfa

Spotkanie Edwarda Sapira w 1931 z Benjaminem Lee Whorfem (1897-1941) zaowocowało tz. Hipotezą głoszącą iż to język określa sposób w jaki ludzie myślą; Struktury języka sa strukturami myślenia i postrzegania świata. To nie świat wewnętrzny ani zewnętrzny, w którym ona żyje, odzwierciedla się w języku, ale język buduje wewnętrzny świat człowieka i decyduje o tym jak postrzega on środowisko w którym żyje. Hipoteza ta ogrywa duża rolę w argumentacji na rzecz relatywizmu kulturowego i tezy ograniczonych możliwościach przekładu międzykulturowego uznając że języki są w istocie na wzajem na siebie nie przekładalne.

Abram Kardiner (1891-1981) Ralf Linton (1893-1953)

Kardiner był psychiatrą który przeniósł swoje zainteresowania na grunt antropologii. Jego koncepcja rozwinęła się pod wpływem psychoanalizy. Problemem centralnym stało się dla niego pojęcie osobowości podstawowej jako głębinowej struktury osobowości. odróżniał on socjalizacje pierwotna i wtórną. W kulturach prostych istnieje jeden wzór wychowania dzieci co tworzy jeden wzorzec osobowości głębinowej. Determinuje on tożsamość kulturową społeczności wykreślając drogi rozwoju kultury.

Podstawowe prace Kardiner opublikował z Ralfem Lintonem.

Linton swoją własną koncepcję ogłosił w klasycznej pracy Kulturowe podstawy osobowości (1945). wprowadził w niej formułę „osobowości statusowej” umożliwiającej badanie zróżnicowania społecznego.

Margaret Mead (1901-1978)

Uczennica Ruth Benedict. Pierwsze badania prowadziła na wyspach Polinezji. Jej najważniejsze prace: Dojrzewanie na Samoa (1928) Dorastanie na Nowej Gwinei (1930) Płeć i charakter w trzech społeczeństwach pierwotnych (1935). Zasadnicza problematyką prac podejmowanych prze Margaret Mead w tych studiach stały się zagadnienia kulturowych uwarunkowań procesów różnicowania ról płciowych w poszczególnych społecznościach i względność kulturowa cech uznawanych w poszczególnych społeczeństwach za kobiece i męskie ora różnorodność poglądów na temat seksualności człowieka.

Margaret Mead odegrała podobnie jak Ruth Benedict ważną rolę w procesie przeobrażeń kulturowych społeczeństwa amerykańskiego stając się ideologiem ruchów feministycznych i kontrkulturowych lat sześćdziesiątych.

Ważną rolę odegrało również jej klasyczne studium

Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego .

Krytyka: Derek Freeman, Margaret Mead and Samoa. The Making and Unmaking of an Anthropological Myth, Harvard 1983

Należy podkreślić, że współcześnie tradycję kulturalistyczną kontynuuje MarshalSahlins (1930), który debiutował jako zagorzały krytyk kulturalizmu i współtwórca neoewolucjonizmu.

Kulturalizm kojarzy się z reguły z poglądami goszacymi liberalizm i relatywizm kulturowy jak to stało się w USA za sprawą Boasa. Trzeba jednak zauważyć, że pod względem politycznym kulturalizm jest ambiwalentny czego najleszym przykładem jest Afryka Południowa gdzie kulturaliści zaangażowali się w politykę apartheidu jako wyraz obrony tożsamości kulturowej.

Dobym przykładem są tu postawa i poglądy Wernera WilliegoMaxaEiselena (1899-1977) prezentującego kulturalistyczne uzasadnienie segregacji rasowej jako segregacji kulturowej. Eiselen, będący dzieckiem niemieckich misjonarzy działających w Afryce Południowej - wykształcony na niemieckich uczelniach, nie uważał bynajmniej, że istnieje coś takiego jak nierówność ras. Uważał, że nie ma żadnych dowodów na wyższość jednej rasy nad drugą, a jedynie kwestią okoliczności pozostaje wykorzystanie tego potencjału w danym historycznie momencie. Uważał natomiast, że wartością najwyższą jest kultura określająca tożsamość jednostki, w związku z czym należy chronić jej odrębność i autonomię. Stąd wywodziła się krytyka polityki „cywilizowania ludów niecywilizowanych” głoszonej przez kolonizatorów i teza, iż polityka powinna być nakierowana na tworzenie „wyższej kultury Bantu, a nie czarnych Europejczyków”.

NOWE ZJAWISKA W ANTROPOLOGII KULTUROWEJ W DRUGIEJ POŁOWIE XX WIEKU I POCZĄTKACH XXI

STRUKTURALIZM.

Claude Levi-Strauss (ur. 1908-2009)

Strukturalizm jako koncepcja dominująca w antropologii lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Levi-Strauss jako główny przedstawiciel koncepcji i inspirator całego nurtu.

Nawiązanie do koncepcji strukturalistycznych w lingwistyce sformułowanych przez Ferdinanda de Saussure. (Zakwestionował on tradycje językoznawstwa historycznego koncentrując się na strukturze organizacji relacji między elementarnymi cząsteczkami wyrazów stanowiących tworzywo języka. Celem językoznawstwa stało się w tym ujęciu znalezienie uniwersalnych zasad organizujących empiryczną wielość języków.)

Uznanie że kulturą rządzą podobne prawa jak językiem.

Potoczne i teoretyczne rozumienie struktury. Potoczne rozpatrywanie poszczególnych elementów w kontekście całości. Teoretyczne rozumienie struktury na gruncie strukturalizmu prowadzi do traktowania ludzkiego myślenia jako organizowanego wewnętrzna strukturę narzucającą mu swoją logikę. Kultura przestaje być tworem ludzkim lecz staje się wynikiem uwarunkowań związanych z logiką ludzkiego myślenia - strukturalizm określa s ze względu na jego stosunek do podmiotowości „antyhumanizmem teoretycznym” a ze względu na stosunek do historii antyhistoryzmem.

Ponieważ strukturalizm w ujęciu Claude Levi-Straussa odwołuje się do głębokich struktur ludzkiego myślenia jego zasadniczą tendencją jest odwrót od badań terenowych i skupienie się na uogólniającej refleksji porównawczej. (świadectwem tych tendencji jest najpopularniejsza książka Levi Straussa Smutek tropików (1955) w której prezentuje opis swoich badań terenowych podkreślając ograniczenia tych pierwszych.

Konsekwencja strukturalizmu jest uznanie istnienia uniwersalnej struktury organizującej ludzkie myślenie i decydującej o funkcjonowaniu człowieka. Teza ta stała się przedmiotem do dzisiaj niewygasłych kontrowersji wokół strukturalizmu

Krytyka psychokulturalizmu - Neoewolucjonizm

Neoewolucjonizm jest kierunkiem który rozwijając się po drugiej wojnie światowej powraca do problemów, które stanowiły główny obszar zainteresowania ewolucjonizmu. Odchodzi więc od definiowania przedmiotu antropologii jako badań społeczeństw przedpiśmiennych na rzecz zainteresowania obszarem ewolucji społecznej prowadzącej ku współczesności. Podejmując kwestie mechanizmów ewolucji neoewolucjonizm staje na pozycjach materializmu wychodząc od materialnych uwarunkowań ewolucji.

Leslie Alvin White (1900-1975)

L. A. White uważany jest za twórcę założeń koncepcji neoewolucjonistycznej. Wychodząc od przyrodniczych uwarunkowań życia społecznego za podstawowy proces decydujący o rozwoju kultury uznaje stopień opanowania przez nią źródeł energii pozwalającej na tworzenie mniej lub bardziej złożonych systemów kulturowych. Proces ten ująć można w pięciu etapach poczynając od wykorzystywania energii własnych mięśni, przez energię zwierząt, roślin, bogactw naturalnych a w końcu atomu.

White rozróżnia w kulturze trzy sfery technologiczną, socjologiczną i ideologiczną. Ta pierwsza stanowi czynnik dynamizujący pozostałe. Jego dążeniem jest zbudowanie uniwersalnego opisu dynamicznych przeobrażeń rozwoju kultury w sensie atrybutywnym.

MarshalSahlins (1930)

M. Sahlins rozwijając założenia White'a wprowadził rozróżnienie na ewolucję ogólną - mierzoną złożonością systemu społecznego i ilością produkowanej energii i ewolucję konkretną - wyznaczaną przez adaptację danej kultury do środowiska różnicującą drogi ewolucyjnego rozwoju. W swoich późnych dziełach Sahlins wraca na pozycje kulturalizmu stając się jego ostatnim wielkim obrońcą.

Materializm kulturowy

Marvin Harris (1927 - 2001)

Materializm kulturowy Marvina Harrisa nawiązuje podobnie jak neoewolucjonizm do założeń materializmu (w tym marksistowskiego) uznaje za centralne dla rozumienia kultury zagadnienia związane z gospodarowaniem a więc możliwościami produkcyjnymi i reprodukcyjnymi społeczeństwa. Działalność mająca na celu zaspakajanie potrzeb biologicznych w określonym środowisku decyduje o kształcie kultury a nie odwrotnie. W ujęciu Harrisa analiza struktury życia społecznego wysuwa się przed zagadnienie ewolucji jednak można powiedzieć , że jego stanowisko jest w swojej ogólnej strukturze raczej komplementarne wobec rozważań neoewolucjonistów niż konkurencyjne.

Założeniem metodologii antropologii Harrisa jest rezygnacja ze studiów nad kulturą wewnętrznej perspektywy i analiza zewnętrzna, w której badacz przedstawia własną interpretację zgromadzonych faktów. Najbardziej znaną analiza Harrisa stała się analiza zjawiska świętej krowy” w Indiach jako uwarunkowanego przez racjonalność ekonomiczną rolniczego społeczeństwa .

Antropologia ekologiczna

Jest nurtem stawiającym w centrum uwagi zagadnienia relacji między człowiekiem i środowiskiem. W ujęciu tego nurtujesz to relacja dynamiczna gdyż życie społeczne nie tylko dostosowuje się do środowiska ale i je przekształca. Kultura jest więc postrzegana jako wyraz dynamicznej adaptacji do środowiska.

Julian Steward (1902 -1972)

Pionierem nurtu był Julian Steward używający dla kierunku swoich badań określenia „ekologia kulturowa”. Problem relacji Ze środowiskiem prowadzi do koncepcji ewolucji multilinearnej tj. realizującej się na wielu indywidualnych i niepowtarzalnych ale porównywalnych drogach. Wspólną z poprzednio omawianymi formułami jest sprzeciw wobec tez strukturalizmu uznającego prymat mechanizmów organizujących myślenie na rzecz prymatu kontaktu z rzeczywistością otaczającą człowieka.

Krytyka strukturalizmu

Postmodernizm a antropologia kulturowa. Orientacja badawcza czy krytyka antropologii.

Ważnym zjawiskiem wpływającym na rozwój teorii antropologicznej stała się w latach osiemdziesiątych fala krytyki związanej z nurtem ponowoczesności. Jej główną ideą stało się uznanie dorobku antropologii za element krytykowanego przez postmodernistów modernizmu. Obiektem krytyki stała się tak idea antropologii jako nauki, jak i sama koncepcja możliwości obiektywnego poznania innych kultur.

PoststrukturalizmMichel Foucault (1926-1984)

(Panopticon - więzienie w którym skazaniec kontroluje sam siebie w obawie przed niewidzialnym strażnikiem)

Jacques Derrida (ur. 1930); Gilles Deleuze (1925); Jean Baudrillard (1929-2007)

Za najważniejszy nurt teoretyczny postmodernizmu uznać można z tej perspektywy poststrukturalizm. Jest to nurt którego podstawową tezą jest zakwestionowanie właściwego strukturalizmowi przekonania, że można odnaleźć uniwersalny klucz do ludzkiego myślenia i uznanie, że myślenie ludzkie ma charakter dynamiczny i związku z tym odnaleźć można w nim wiele formuł nie dających się sprowadzić do wspólnego mianownika. Tak więc skoro niema takiej uniwersalnej formuły jej budowanie jest zawsze pewnym autorytarnym narzucaniem określonego ładu który ma historyczny charakter.

Antropologia marksistowska i marksizująca .

Tradycja myślenia marksistowskiego. Marks i „wspólnota pierwotna”. Engels Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa.

Claude Meillasoux (1925-2005) Badania nad ekonomiką pierwotnych społeczeństw afrykańskich. Ukazywanie ekonomicznych przesłanek ewolucji społecznej.

Maurice Godelier (1934) Synteza marksizmu i strukturalizmu koncentracja na traktowaniu społeczeństw przedkapitalistycznych jako zwartych integralnych całości.

Spojrzenie z zewnątrz

Zjawiskiem które nasila się w ostatnim ćwierćwieczu jest krytyka myślenia antropologicznego rozwijająca się w wyniku konfrontacji tradycji antropologicznej z dorobkiem antropologów reprezentujących zewnętrzny wobec tradycji europejskiej punkt widzenia związanych z nieeuropejskimi kulturami.

Ruch ten inicjuje niejako praca Anouara Abel- MalekaOrientalism in Crisis (kryzys orientalizmu) podejmująca zagadnienie konieczności przewartościowania koncepcji teoretycznych orientalizmu (tj. dziedziny studiów zajmujących się kulturami krajów bliskiego wschodu, Indii i Dalekiego Wschodu) dotyczących przeciwieństwa między Wschodem a Zachodem .

Popularność i rozwinięcie zawdzięcza książce Palestyńczyka Edwarda Saida (1935-2003) Orientalizm (1978- ost. wyd. polskie 2008)

Polemika wokół „boskości” kapitana Cooka.

Punkt wyjścia Książka Marshalla SahlinsaWyspy historii (1985 wyd. polskie 2006).

Polemika GananathObeyeskerere (pochodzący z Ceylonu) Apoteoza kapitana Cooka. Europejskie mitotwórstwo w rejonie Pacyfiku 1992 (wyd. polskie 2007). Obeyeskerere występuje w obronie racjonalności tubylców przed europejskim mitotwórstwem mającym jego zdaniem reprodukować przekonania białych o swojej wyjątkowości.

Najnowszym przykładem „spojrzenia z zewnątrz może być opracowanie ArjunaAppaduraia (1949) Nowoczesność bez granic (1998 wyd. polskie 2006.)

Appadurai jest działającym w USA antropologiem indyjskim. W swoich badaniach podkreśla dynamikę przemian kulturowych wywołanych przez kolonializm europejski w krajach środkowego wschodu i ich trwanie pomimo zakończenia panowania kolonialnego

Metodologiczna charakterystyka antropologii

Problem statusu teoretycznego antropologii.

Poziom ogólności twierdzeń. Dwa nurty teoretyczne:

  1. podejście historyczne (partykularystyczne)

  2. nurt scjentystyczny.

Techniki badań:

Metoda terenowa - pojęcie „teren”, badania terenowe a uogólnienia teoretyczne, problem języka, dystans i asymilacja wobec badanej kultury.

Metoda obserwacji.

Wywiad jako metoda - konieczność budowania wywiadu przez określenie kontekstu, wybór informatora.

Badanie kultury poprzez doświadczenia jednostek - autobiografia, biografia rodzinna.

Analiza faktów - opis i interpretacja, opis gęsty -interpretacja jako organiczna część opisu, dialog badacza i badanego.

Metoda porównawcza - wyjaśnianie i i rozumienie w antropologii:

- wyjaśnianie genetyczne - przyczynowe

- wyjaśnianie teleologiczne - funkcjonalne

-wyjaśnianie kontekstowe - strukturalne

- quasi-wyjaśnianie -klasyfikowanie badanego zjawiska do szerszej kategorii

Problemy metodologiczne związane z badaniem obcych kultur.

Geneza kultury. Antropogeneza. Rasa i rasizm.

Geneza kultury.

Problem genezy kultury jako zespołu zachowań przekazywanych w drodze uczenia się w przeciwieństwie do instynktu przekazywanego przez dziedziczenie.

Tradycja ukazująca kulturę jako właściwą jedynie człowiekowi formę utrwalania i przekazywania doświadczeń.

Pytanie o narodziny człowieka w świetle współczesnej wiedzy jako komplikujące tradycyjne wyobrażenia. Konieczność uznania stopniowego charakteru narodzin kultury i uznanie że pewne jej zaczątki możemy obserwować w świecie zwierząt.

Antropogeneza

Chrześcijańska tradycja jako źródło tezy o zasadniczej odrębności człowieka wobec zwierząt sprzyjającej dostrzeganiu w pojawienia się człowieka zasadniczej cezury oddzielającej człowieka od zwierząt i prowadząca do poszukiwania tego co człowieka różni wobec zwierząt. Podkreślanie wyższości człowieka nad zwierzętami przeciwstawianie człowieka zwierzętom - ludzi i bestie, oraz człowieka i zwierzęciu w człowieka - obudziła się w nim bestia.

Problem człowieka i antropogenezy

Człowiek jako gatunek:

Gatunek to grupa organizmów żywych, w obrębie której może zachodzić krzyżowanie się dające płodne potomstwo. (istnieje możliwość krzyżówek bezpłodnych np. muł)

Kryterium oczywiste wobec istot żyjących ale zawodne wobec wymarłych.

Problem interpretacji historii rodzaju homo - kwestia w jakim stopniu mamy do czynienia z gatunkiem w odniesieniu do człowieka neandertalskiego - czy wobec człowieka z CroMagnon był gatunkiem czy rasą?

Kryteria morfologiczne i genetyczne w klasyfikacji gatunków

Swoiste cechy człowieka wobec pokrewnych gatunków

Miejsce człowieka w świecie zwierząt

Gromada - Ssaki

Podgromada - Łożyskowce

Rząd - Naczelne

Nadrodzina - Człowiekopodobne (hominaidea)

Rodzina - Człowiekowate

Rodzaj - Człowiek

Gatunek Człowiek rozumny

Podgatunek - Człowiek rozumny współczesny

Główne momenty ewolucji człowieka:

1 zmiany prowadzące do rozwoju australopiteka, 5-3,5 mln lat temu. - Lucy 3 mln lat temu

2. wyewoluowanie z australopiteka nowej formy homo habilis ok. 2mln lat temu

3. pojawienie się uformowanego homo erectus około1 mln lat temu

4. powstanie gatunku homo sapiens około 200 tyś. lat temu narodziny człowieka z CroMagnon ok. 40 -35 tysięcy lat temu.

Kwestia interpretacji mechanizmu ewolucji. Koncepcja Edgara Morinastawiająca problem nierównomiernego rozwoju poszczególnych organów i możliwości człowieka rodzących specyficzne dla niego problemy z ich opanowaniem. Mózg jako struktura ewolucyjna stwarzająca człowiekowi największe problemy. Formuła homo sapiens - homo demens.

E. Morin, Zagubiony paradygmat natura ludzka, Warszawa 1979

Rasa i rasizm.

Problem biologicznego zróżnicowania ludzi

Rasizm Arthur de Gobineau - Esej o nierówności ras ludzkich 1853-1855

Pseudonaukowe koncepcje wielości dróg ewolucji człowieka oraz zróżnicowania wiążącego z konstytucją fizyczną poszczególnych ras zróżnicowane cechy psychiczne i możliwości umysłowe.

Tradycyjna i współczesna naukowa krytyka rasizmu.

Najwcześniejsze okresy rozwoju kultury ludzkiej. Rewolucja neolityczna Powstanie cywilizacji.

Pojęcie epoki archeologicznej

Kryterium określania charakteru znalezisk materiał i sposób wykonywania narzędzi.

Epoki archeologiczne:

Epoka kamienia starszego (paleolit)

Epoka kamienia nowszego (neolit)

Epoka brązu

Epoka żelaza

Tradycyjna polska nomenklatura :

Paleolit - epoka kamienia łupanego - okres gospodarki łowiecko - zbierackiej

Neolit - epoka kamienia gładzonego - okres gospodarki rolniczo - hodowlanej

Paleolit Historycznie chronologicznie potwierdzona epoka w historii ludzkości obejmuje okres od ok. 1000 000 lat przed nasza erą do ok. 8 tysięcy lat przed nasza erą a więc okres obejmujący nie tylko historię człowieka w ścisłym sensie Homo sapienssapiens ale również rodzaju Homo.

Paleolit dzielimy na :

Paleolit dolny od ok. 1 000 000 lat do ok. 1 00 000 lat p.n.e.

Paleolit środkowy od ok. 100 000 lat do ok. 40 000 lat p.n.e.

Paleolit górny od ok. 40 000 lat do ok. 14 000 lat p.n.e.

Epipaleolit(paleolit schyłkowy) lub mezolit (kamień średni) ok. 12 000 do 8 000 lat p.n.e.

Pojawienie się człowieka Homo Sapiens Sapiens (człowiek z CroMargon) wiąże się z początkiem paleolitu górnego.

Okres paleolitu górnego - szczytowy okres rozwoju kultury łowieckiej opartej na polowaniu na wielkie ssaki charakterystyczne dla fauny plejstoceńskiej (okres zlodowacenia)

Osiągnięcia łowców górnego paleolitu:

Pojęcie i zjawisko rewolucji neolitycznej. Rewolucja = przewrót Nie tyle gwałtowny co odwracający radykalnie to co było dotąd.

Przejście od gospodarki łowiecko-zbierackiej do rolniczo-hodowlanej jako fundamentalna zmiana relacji między człowiekiem a przyrodą.

Przejście od gospodarki przyswajającej do gospodarki wytwórczej, od gospodarki nieproduktywnej do produktywnej, od symbiotycznej do narzucającej,

KOMPLIKACJA I POGŁĘBIENIE ZWIĄZKÓW MIĘDZY CZŁOWIEKIEM A PRZRODĄ W WYNIKU REWOLUCJI NEOLTYCZNEJ.

Rewolucja neolityczna jako fundamentalny przełom w dziejach ludzkości otwierający drogę do cywilizacji. Koncepcja trzech rewolucji w dziejach ludzkości : rewolucja neolityczna - rewolucja przemysłowa - rewolucja informatyczna.

Rene Girard - koncepcja kozła ofiarnego jako źródła hodowli i uprawy roślin. Spożywanie uprzednio hodowanych na ofiarę osobników

Powstanie pierwszych cywilizacji

Pojęcie cywilizacji. Cywilizacja oznacza stopień rozwoju społecznego cechujący się: Znaczną liczbą ludności, złożoną struktura hierarchiczną, specjalizacją ról i funkcji społecznych, natężeniem styczności międzyludzkich, organizacją państwową.

Cechy cywilizacji: wzrost mocy produkcyjnych, zróżnicowanie społeczne, administracja i pismo, urbanizacja.

Cechy charakterystyczne społeczeństw pierwotnych (nie cywilizowanych):

Gospodarka i sposoby adaptacji do środowiska naturalnego

Człowiek i środowisko

Pojęcie środowiska naturalnego

Podstawowe problemu ekologii

Środowiska ubogie i bogate

Środowisko a różne dziedziny kultury

Bezpośrednie i pośrednie wpływy środowiska na kulturę

Dyktat środowiska i margines swobody kulturowej

Gospodarka a środowisko

Definicja gospodarki

Gospodarka obejmuje te zjawiska, przedmioty i procesy, które bezpośrednio wiążą się z wytwarzaniem (zdobywaniem), podziałem, a w pewnym stopniu także z konsumpcją dóbr materialnych stanowiących podstawę zaspokojenia potrzeb biologicznych człowieka.

Specyfika gospodarki pierwotnej i sposoby jej badania

Środowisko gospodarka aspekt technologiczny

Typy gospodarki pierwotnej:

Tradycyjne podziały - łowiectwo, rolnictwo i pasterstwo

Współcześnie - podział najbardziej ogólny i podstawowy - gospodarka przyswajająca i produkcyjna.

TYPY GOSPODARKI PIERWOTNEJ :

A) Niewyspecjalizowane łowiectwo i zbieractwo

B) Wyspecjalizowane łowiectwo i zbieractwo - nastawienie się na określone rodzaje zwierząt i roślin (bizony, zwierzęta morskie na Dalekiej Północy, ryby, wielkie zwierzęta plejstoceńskie w okresie zlodowacenia)

C) Kopieniactwo - uprawa roli oparta na spulchnianiu ziemi narzędziami ręcznymi (kopaczka ręczna, motyka) Kopieniactwo jako rolnictwo „ogrodowe” - w wielu społ. pierwotnych domena kobiet. Również ogrody jamowe na Triobrandach.

D) Rolnictwo zaawansowane -uprawa ziemi narzędziami ciągniętymi przez ludzi bądź zwierzęta (radło, pług)

E) Pasterstwo

Problem równoległości typów gospodarowania i ich występowania we współczesnym świecie.

Dystrybucja dóbr

A) Własność

Problem z rozumieniem własności - własność w rozumieniu dzisiejszym a posiadanie w rozumieniu pierwotnym.

- komunalna (czyli wspólna komuna - wspólnota)

- grupowa

- indywidualna

- prywatna

Związek rozwoju form własności z rozwojem gospodarki, rolnictwo jako wiążące się z rozwojem własności ( różnice między rozumieniem własności terytorium przez społeczności myśliwskie a własności ziemi w społecznościach rolniczych)

B) Dziedziczenie

Problem uprawnienia do dziedziczenia i jego zasady.

C) Dar - wzajemność- wymiana

Dar jako forma dystrybucji środków w społeczeństwach pierwotnych.

Wzajemność jako zasada funkcjonowania daru.

Dar a prestiż.

Mechanizm utrzymywania społecznej równowagi i podtrzymywania społecznych więzi.

D) Handel

Wymiana między plemionami. Cicha wymiana. Wymiana bezpośrednia. Problem ekwiwalentności wymiany w społeczeństwach pierwotnych.

Wykład

Struktura społeczna - wiek, płeć, pokrewieństwo i powinowactwo

Problem struktury społecznej -dwie orientacje:

Tzw. marksizująca i socjologiczna. Pierwsza z nich wiąże strukturę społeczną z organizacją życia gospodarczego, podziałem pracy i wynikającymi zeń różnicami interesów i pozycji społecznej, druga koncentruje się na opisie obserwowanych zjawisk zróżnicowania społecznego unikając monokauzualnych interpretacji.

Problem interpretacji zjawisk związanych z wiekiem, płcią, pokrewieństwem i powinowactwem związany z koniecznością przełamywania potocznych i oczywistych z perspektywy zakorzenienia kulturowego interpretatora treści wiązanych z pojęciami określającymi relacje społeczne takie jak rodzina, mężczyzna, kobieta, kazirodztwo, pokrewieństwo itd. w innych kulturach.

Elementarne formy zróżnicowania społecznego:

  1. Różnice związane z wiekiem

Rytuały przejścia, rytuały inicjacyjne

  1. Płeć jako podstawa podziałów międzyludzkich

Biologiczne i kulturowe rozumienie płci

Problem tożsamości płci w różnych kulturach. (Berdasz przykład uznania przyjmowania roli kobiecej przez mężczyznę u Indian Wielkich Równin)

Elementarne instytucje społeczne -struktury związane z pokrewieństwem

  1. Koncepcje form pokrewieństwa, małżeństwa i rodziny

  2. Macierzyństwo i ojcostwo

  3. Rodzina

  4. Definicje małżeństwa

  5. Pokrewieństwo i powinowactwo. Kazirodztwo. Egzogamia i endogamia

Zasady ustalenia pokrewieństwa - unilateralna i bilateralna

Unilateralne (lineażowe) - matrylinearyzm i patrylinearyzm

Bilateralna - rodowa

  1. Zawiązywanie i rozwiązywanie małżeństwa

Obrzędy małżeńskie

„cena za narzeczoną”

Życie seksualne

Ojcostwo i macierzyństwo

Rozwód

Wykład

Struktura społeczna - Status, hierarchia, struktura polityczna.

Struktury hierarchiczne:

Problem statusu i rangi.

Status to pojęcie roli i pozycji społecznej nie zawierające elementu hierarchizacji w przeciwieństwie do rangi.

Status przypisany i osiągany.

Związek hierarchii społecznej z typem gospodarowania.

Struktura kastowa.

Niewolnictwo.

Organizacja polityczna - problemy definicyjne.

Problem przywództwa

Struktura władzy - znaczenie starszyzny plemiennej.

Problem „prawa” w społeczeństwie przedpaństwowym.

Terytorium a organizacja społeczna.

Etniczność -Uznawanie odrębności siebie i innych (postrzeganie grupy jako odrębnej) pod względem:

a)elementów kultury (język, religia, obyczaje, zachowania ekonomiczne)

b)genealogii, (wspólnota pochodzenia)

c)terytorium (ojczyzna - niekoniecznie akurat zamieszkiwana, ale wspólna ziemia obiecana dla Żydów żyjących w diasporze)

d)cechy indywidualne (charakter grupowy (np. narodowy), cechy fizyczne np. „lud lnianowłosy, rosły”, itd.)

Problem etniczności jako problem ostatnich dziesięcioleci.

Etniczność i nacjonalizm

Typy grup etnicznych;

  1. miejskie mniejszości etniczne,

  2. grupy etniczne mające swój naród przynależności poza granicami państw w którym żyją,

  3. grupy regionalne, „zalążkowe narody” (np. Kaszubi)

  4. ludy tubylcze,

Dwie koncepcje etniczności:

A. Koncepcja prymordialistyczna (primordializm). - (pierwotnościowa) uznająca etniczność za fundamentalne odczucie człowieka i w związku z tym za podstawę organizacji wszelkich społeczeństw.

Przykładem koncepcji prymordialistycznej może być znana praca Amerykańskiego politologa Samuela P. Huntingtona Zderzenie cywilizacji uznająca wzory kultury za fundamentalny czynnik różnicujący ludzkość na grupy które tylko racjonalna izolacja może powstrzymać przed permanentnymi wyniszczającymi konfliktami

Koncepcja funkcjonalistyczna. - Uznaje że więź społeczna nie ma jako taka określonego charakteru i w konkretnych społeczeństwach, w oparciu o dążenia i interesy elit zostaje zdefiniowana i upowszechniona przybierając postać - więzi etnicznej - narodowej, dynastycznej religijnej klasowej itd.

Dobrym przykładem koncepcji funkcjonalistycznej jest pracaArjunaAppaduraia (1949) Nowoczesność bez granic (1998 wyd. polskie 2006.)

Bardzo dobrym przykładem myślenia funkcjonalistycznego jest opracowanie profesora historii na Uniwersytecie w TelAwiwieShlomoSandaKiedy i jak wynaleziono naród żydowski, Wyd. akademickie Dialog, Warszawa 2011.

Aktualnie w Polsce:

  1. Walicki, Odwieczny naród. Czyżby?

Recenzja książki Michała Łuczewskiego, Odwieczny naród. Polak i katolik w Żmiącej, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Toruń 2012.

„Gazeta Wyborcza”, Sobota-Niedziela, 23-24 lutego 2013, s. 32 magazyn.

Myślenie pierwotne.

Problem specyfiki myślenia pierwotnego - pytanie czy myślenie pierwotne w stosunku do myślenia cywilizowanego posiada cechy pozwalające uznać go za jego przeciwieństwo czy jest jedynie początkową formułą czegoś co się doskonali i rozwija. Czy w społeczeństwach pierwotnych myśli się według innych reguł czy jedynie w inny sposób - LucienLevyBruhl

Ogólnoludzka wspólnota myślenia.

Typy społeczeństwa a typy myślenia.

Problem myślenia pierwotnego. Myślenie pierwotne jako myślenie prymitywne. Myślenie pierwotne jako myślenie będące siłą społeczeństw pierwotnych które żyją i rozwijają się pomimo swojej słabości wobec środowiska. Mit jako siła społeczna.

Kwestia historyczności myślenia pierwotnego.

Czy myślenie pierwotne jest czymś co człowiek przezwycięża w rozwoju historycznym czy też czymś co tkwi w historii ludzkości jako jej stała podstawa? Czy dzieci myślą jak człowiek pierwotny a jedynie edukacja podnosi ich myślenie do poziomu myślenia cywilizowanego? Koncepcje Piageta i Kohlberga.

Kultura obiektywna i kultura subiektywna. Czy dorobek myślenia powstałego w drodze rozwoju cywilizacji jest cechą wszystkich uczestników życia współczesnego? Czy może istnieć przepaść między standardami wypracowanymi przez cywilizację a myśleniem jednostek. Czy cywilizacja może się załamać wskutek narastania tego rozziewu?

Wszechobecność formuł myślenia pierwotnego w myśleniu współczesnym -mit i magia w życiu współczesnym.

Myślenie „cywilizowane' regułą w społeczeństwach cywilizowanych?

Charakterystyka myślenia pierwotnego

Podstawowe kategorie myślenia pierwotnego:

Problem rozróżnienia myślenia indywidualnego i zbiorowego

Brak zasad logiki formalnej w myśleniu pierwotnym

Dopuszczalność transformacji w myśleniu pierwotnym

Symbolizm i obrazowanie w myśleniu pierwotnym

Koncepcja czasu

Koncepcja przestrzeni

Znaczenie problem dosłowności i prawdziwości mitu

Problem sakralności w myśleniu pierwotnym

Konserwatyzm myślenia pierwotnego

Etnocentryzm

Myślenie magiczno - religijne

Magia i religia jako historyczne formuły wyodrębniające się ze świata pierwotnych wyobrażeń o świecie.

Problem wierzeń pierwotnych jako wiążących obawy wobec sił uważanych za nadprzyrodzone z aktywną postawą wobec nich a więc możliwość wywierania wpływu na rzeczywistość.

Religia jako system wierzeń oparty na systematyzacji przekonań dotyczących porządku świata. W rozwiniętej postaci wiążący się z przekonaniem o istnieniu wszechmocnych istot boskich.

Pytanie o związek przechodzenia od dominacji wyobrażeń magicznych do religijnych z rozwojem społecznym. Wszechmoc boska jako uzasadnienie ładu społecznego opartego na panowaniu ? Magia jako wyraz buntu przeciwko panowaniu i władzy - czarostwo i satanizm jako wyraz sprzeciwu uciskanych? Spychanie magii na margines życia w społeczeństwach o ustabilizowanym porządku społecznym i odżywanie jej w czasach kryzysów - rozwój wiary w czarownice i magię w XV-XVII wieku i jej upadek w XVIII i XIX. XX wieczny renesans zainteresowań magią

„Religia jako postawa pokory, magia jako postawa buntu” (Andre Breton)

Magia a nauka i technika.

Magia jako zespół jednoczący intuicyjne przekonania o duchowej naturze ipraktyczną działalność. Rozdzielenie w wyniku doświadczenia technicznej sfery praktycznego działania i obiektywizujących uogólnień doświadczeń od sfery światopoglądowej. Wyodrębnienie magii i nauki

Kategorie związane z wierzeniami pierwotnymi:

- Animizm - wiara w istoty duchowe obecne w ciałach i rzeczach.

- Mana - siła emanująca z przedmiotów, przenikające i oddziałująca na otoczenie

- Tabu - zakaz nie wymagający uzasadnienia, a wywołujący w razie przekroczenia doniosłe skutki

- Rozróżnienie podstawowych rodzajów magii przez Jamesa G. Frazera:

a) Magia homeopatyczna - oparta na zasadzie iż podobne wywołuje podobne

b) Magia kontaktowa - magia oparta na zasadzie rzeczy które pozostawały w kontakcie zawsze zachowują zdolność oddziaływania na siebie.

- Czarownictwo

- Rytuał - Rytualna czystość i skalanie

- Sakralne role społeczne:- szaman i kapłan.

a) Szaman - osoba nawiązująca dzięki predyspozycjom i umiejętnościom kontakt osobisty z siłami nadprzyrodzonymi

b) Kapłan - osoba nawiązująca kontakt z siłami nadprzyrodzonymi w sposób zinstytucjonalizowany i zrytualizowany.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
578
578 649
Dz U 2006 83 578
Dz U 2006 83 578 Samodz funkcje techn w budown
Dz-U-1998-Nr-91-poz-578
Księga 2. Postępowenie nieprocesowe, ART 578 KPC, Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dn
578
Dz U 1998 Nr 91 poz 578
578 579
578
Dz U 2006 83 578
578
578
578-587, materiały ŚUM, IV rok, Patomorfologia, egzamin, opracowanie 700 pytan na ustny
f nachmias metody?dawcze w naukach społV8 578
578
Dziennik Ustaw z 06 r Nr? poz 578 w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie
578
578

więcej podobnych podstron