7PRAWO KONSTYTUCYJNE

Temat: Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego.

Prawo konstytucyjne używa się na oznaczenie dwóch rzeczy:

1. gałąź prawa - oznacz zespół norm prawnych,

2. dziedzina wiedzy prawniczej.

AD.1. prawo konst. używa się w znaczeniu:

- węższym - zespół norm prawnych zawartych w konstytucji,

- szerszym - prawo kont. jest to zespół norm prawnych wyróżnionych ze względu na ich treść bez względu na formę aktu prawnego - kryterium decydującym jest przedmiot regulacji.

Prawo kont. w znaczeniu szerokim - zespól norm prawnych, których przedmiotem jest regulacja ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.

AD.2. prawo konst. jako określona dziedzina wiedzy prawniczej - 2 metody badawcze:

- metoda dogmatyczna - polega na wyjaśnianiu treści form wykładni prawnych ze względu na miejsce w jakim dana norma się znajduje.

- metoda prawno-porównawcza - polega na porównywaniu ustrojów politycznych państw.

Dziedzina wiedzy prawnej - to znaczenie pojawiło się po raz pierwszy w XVIII w.
w pracach EMER DE VATTEL i było związane z ideologią rewolucji francuskiej (1789 r.), a w szczególności z ideologią postulatu stworzenia kont. pisanej.

W Niemczech i Austrii nie używa się terminu konstytucja, a STAATSRECHT (prawo państwowe), w Rosji gosudarstwiennoje prawo.

W okresie międzywojennym termin prawo państwowe używał prof. Z.Cybichowski, a następnie Konstanty Grzybowisk, S.Rozmaryn, Burda. Na studiach ta nazwa używana była do roku 1975.

Burda - definicja prawa państwowego:

- w znaczeniu wąskim - zespół norm prawnych mający za przedmiot regulację ustroju politycznego i społ.-gosp. Panstwa (taka sama jak definicja prawa kont.)

- w znaczeniu szerokim - całokształt norm prawnych obowiązujących w danym państwie.

Termin prawo polityczne wystąpił po raz pierwszy w dziele J.J.Rousseau z roku 1762 pt.,,Umowa społeczna”. W okresie międzywojennym termin ten używany był przez
prof. Komarnickiego i uważał on, że:

- termin prawo polityczne pochodził od rozumienia polityki jako całości wiedzy o państwie,

- termin prawo polityczne podkreślał specyficzne właściwości norm prawnych, konkretnie nasycenie tych norm polityką.

Prof. M.Starzyński, W.Komarnicki, A.Mycielski.

Prawo kont. - prawo parlamentarne (po raz pierwszy T.Jefferson) używał go jako przewodniczący senatu USA pod koniec XVIII w.

Prawo parlamentarne - 2 znaczenia:

- znaczenie szersze - pr. parlamentarne są to normy prawne odnoszące się do kompetencji organizacji i trybu działania parlamentu (przepisy konstytucyjne, ustawowe, regulaminowe np. regulamin sejmu, zwyczaje parlamentarne).

- znaczenie węższe - pr. parlamentarne rozumie się prawo wewnętrzne parlamentu czyli regulamin parlamentu.

Przedmiot prawa konstytucyjnego:

1. podmiot władzy suwerennej (suweren - lud, naród).

2. ustrój społeczno-gospodarczy państwa (własność, struktura własności, ochrona własności, wolność działalności gosp., granice wolności gosp., system oświaty, system ochrony zdrowia, system zabezpieczenia społecznego obywateli).

3. system organów władzy państwowej - wolności i prawa człowieka i obywatela, obowiązki.

4. określenie podstaw systemu wyborczego (przymiotniki określające prawa wyborcze art. 96 ust. 2 - wybory powszechne, równe, proporcjonalne, tajne i odbywające się w głosowaniu).

Przedmiotem prawa konstytucyjnego - jest określenie podstaw ustroju politycznego i społ.-gosp. państwa. Prawo konstytucyjne jest niejako punktem wyjścia dla innych gałęzi prawa.

Prawo konstytucyjne - miejsce w systemie prawa wg. PULPIANA (III w.n.e.) 2 gałęzie:

• prawo publiczne - prawo odnoszące się do interesu państwa,

• prawo prywatne - prawo odnoszące się do korzyści jednostki.

Prawo konstytucyjne zaliczamy do prawa publicznego obok prawa administracyjnego, karnego finansowego, oraz prawa pracy, a prawo prywatne do prawa cywilnego cywilnego rodzinnego.

Gałęzie prawa dzieli się na:

- prawo formalne - określa tryb postępowania przed organami państwa,

- prawo materialne - określa merytoryczną treść stosunku prawnego ( prawa i obowiązki

podmiotów prawa).

Temat: Pojęcie konstytucji i innych źródeł prawa konstytucyjnego.

1.Istota i pojęcie konstytucji.

Konstytucja - (łac.constituere- ustanawiać, urządzać; constitucio- urządzenie, układ, organizacja; rem publican constituere- czynność prawotwórcza skierowana na nadanie państwu ustroju politycznego).Ta czynność była przeciwstawiana czynnościom mającym za zadanie nadawanie ustaw zwykłych - leges dare, leges scribere.

Decemviri legibus scribundis - komisja 10-ciu powołana do stworzenia prawa (prawa 12 tablic).

Dictator legibus scribundis et publice constituende - w I w.n.e. tytuł dyktatora - prawo zwykłe I ustrojowe.

W średniowieczu termin constitucjo był używany na określenie reguł życia zakonnego.

W XVIII w. Jean Bidon używa constitucio na określenie praw fundamentalnych Francji.

W XVIII w. Monteskiusz używał constitucio w 3 znaczeniach:

1. jako oznaczenie środowiska geograficznego, które jego zdaniem wpływa na ustrój państwa,

2. faktyczny ustrój państwa,

3. podstawowe zasady prawne ustroju politycznego.

W Polsce szlachekiej constitucio był używany na określenie uchwał sejmu.

Konstytucja 3 Maja - ustawa rządowa.

2. Współczesne określenie konstytucji:

- konstytucja w znaczeniu socjologiczno-politycznym - po raz pierwszy w odczycie Ferdynanda Lasalla (1862 r) pt.,, Istocie konstytucji ”. Jest to określenie faktycznego układu sił polit. istniejących danym państwie, który decyduje o treści stanowionego prawa (kont. rzeczywista, faktyczna) - każde państwo posiada taką kont. niezależnie od ustroju polit., niezależnie od tego czy w danym państwie istnieje kont. pisana (w W. Brytanii nie istnieje kont. pisana).

- konstytucja w znaczeniu materialnym - ten termin jest używany na określenie całokształtu norm prawnych mających za przedmiot ustrój polit. państwa bez względu na miejsce jakie zajmuje dany akt prawny w systemie źródeł prawa, w którym te normy się znajdują.

Kont. w sensie materialnym występuje w W. Brytanii - składa się na nią szereg ustaw, bardzo starych (Wielka Karta Swobód - 1215 r., 2 ustawy wydane w XVII w.: 1-petycje praw
z 1628 r., 2-z 1689 r. Bill of Rights - bill o prawach).

- konstytucja w znaczeniu formalnym - jest to akt pisany, ustawa zasadnicza państwa, zawierająca normy o najwyższej mocy prawnej regulujące podstawy ustroju polit.
i społ.-gosp., uchwalana przez powołany do tego organ i zmieniana w szczególnym trybie.

Okoliczności powstania kont. w znaczeniu formalnym (czynniki, które wpłynęły):

- uniwersalne - szkoła prawa natury (władza państwowa powinna być ograniczana przez przyrodzone prawa jednostki),

Koncepcja umowy społecznej - zawarta jest umowa między rządzonym a rządzącymi jest to konstytucja. Władza wydaje określone prawa, żąda przestrzegania tego prawa ale musi to robić w ramach zawartej ze społ. Umowy (kont.),

- racjonalizm - kierunek filozoficzny ( Kartezjusz ). Uznawał rozum za najważniejsze źródło poznania rzeczywistości. Racjonalizm stał w opozycji do średniowiecznej teologii, która uznawała, że najwyższym źródłem poznania jest biblia.

- koncepcja 3-podziału władzy utożsamiana z K. Montezkiuszem ( połowa XVIII w.),

- nowożytna koncepcja praw i wolności jednostki ( koniec XVIII w.) - szkoła liberalizmu - ,,Każdy może czynić to co mu prawo nie zakazuje”,

- szkoła pozytywizmu prawniczego - szkoła XIX w. ( Niemcy ) - przywiązywała największą wagę do prawa pozytywnego-stanowionego.

3. Rodzaje konstytucji:

1. Konstytucje:

- pisane - ujęte w formie jednej lub wielu aktów normatywnych,

- niepisane - opiera się na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych, precedensach sądowych.

2. Konstytucje:

- w sensie formalnym - akt uchwalany, zmieniany w drodze szczególnej procedury,

- w sensie materialnyn.

3. Konstytucje:

- sztywne - która posiada wyższą moc prawną od ustawy zwykłej (ustawy zwykłe nie mogą zmieniać kont. oraz muszą być zgodne z kont.),

- elastyczne - którą zmienia się w takim samym trybie jak ustawę. Konst. nie ma wyższej mocy prawnej od ustawy zwykłej. Ustawa zwykła nie musi być zgodna z konst., ust. Zwykłe mogą zmieniać konst..

Kryterium decydującym jest kryterium mocy prawnej do ustaw zwykłych.

We współczesnych państwach dominują konst. sztywne.

4. Konstytucje:

- jednolite - ujmują całą materię konst. w jednym akcie - Konstytucja RP z dn. 02.04.1997 r.,

- złożone - pod pojęciem konst. kryje się kilka aktów prawnych, każdy reguluje określony wycinek materii konstytucyjnej - Konstytucje III Republiki Francji z 1875 r., składały się na nią trzy ustawy konstytucyjne. Obecnie występuje w Szwecji, Czechach, Izraelu.

Polska miała konst. złożona w latach 1992-1997:

• Mała Konstytucja 1992 r.,

• Przepisy konst. z 1952 r. utrzymane w mocy przez Małą Konstytucję,

• Ustawa konstytucyjna z 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalania Konstytucji RP.

5. Konstytucje:

- pełne - zawierają unormowania wszystkich podstawowych zasad i instytucji ustrojowych,

- fragmentaryczne ( małe konstytucje ) - zawierają one częściowe rozwiązania.

Ten podział pokrywa się z podziałem z pkt. 4.

6. Konstytucje:

- stabilne - konstytucja USA,

- zmienne - konstytucja Francji.

7. Konstytucje:

- rzeczywiste - patrz konst. socjologiczno-polityczne (Lasalla),

- fikcyjne - jest to taka, która zawiera szereg sformułowań nie odpowiadających w danym państwie stosunkom społ.-polit. (konst. Niemiec Republikańskich Republikańskich
( Wajmarska) 1919 r.).

8. Konstytucje ( K. Loewenstein ) jego podział:

- normatywne - wywodzą się z władzy ustrojowej narodu, określają zasady organizacji państwa, gwarantujące prawa i wolności obywateli i stanowiące najwyższy szczebel w hierarchii prawa stanowionego,

- nominalne - cechują się brakiem ich możliwości realnego wypełniania, gdyż brakuje ku temu odpowiednich warunków społ.-polit.,

- semantyczne - istnieją w sytuacji, gdy faktyczna władza znajduje się w rękach jednostki lub grupy.

4. Generacje konstytucji.

1.I generacja XVIII-XIX w. - Konstytucja 3 Maja 1791 r., USA - 1779 r., Konstytucja Szwecji 1809 r. do 1974 r., Norwegii 1814 r., Holandii 1815 r.. Konstytucje te nie zawierały regulacji o prawach i wonnościach obywateli.

2. II generacja - ruchy rewolucyjne e Europie 1830-1848 r., Konst. Francuskie 1830 r.,
1848 r., 1852 r., Belgii 1830 r., Konst. Kont II połowy XIX w. - III Republiki Francuskiej 1875 r., II Rzeszy Niemieckiej 1871 r., Szwajcarii 1874 r., Konst. Japonii 1889 r..

3. III generacja - po I wojnie światowej - Konst. Wajmarska 1919 r. (niemiecka), Austrii 1920 r., Czechosłowacji 1920 r., Polska - konst. Marcowa 1921 r., Rosja 1918 r., ZSRR
1924 r., Konst. Stalinowska 1936 r..

Pojawiło się TK i TS, włączenie katalogu praw i wolności obywateli.

4. IV fala generacji - po II wojnie światowej - Konst. IV Republ. Francuskiej 1946 r., Konst. Kont Republ. Francuskiej 1958 r., RFN 1949 r.(ustawa zasadnicza), Włoch 1947 r., Japonii 1946 r..

Są to konst. wzorcowe dla nowych państw Afryki i Azji. Pojawiła się instytucja RPO.

4.V fala generacji - konst. państw wychodzących z ustroju totalitarnego lub autorytarnego - Grecja 1975 r., Portugalia 1976 r., Hiszpania r., wszystkie państwa byłego bloku socjalistycznego, które przyjęły konst. kont latach 1990 - do chwili obecnej poza Węgrami.

1999-Szwajcaria, Finlandia.

Temat: Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej.

Rozmaryn - polski profesor, wskazał na 3 cechy jako ustawy zasadniczej:

1.Szczególna treść konstytucji - polega na tym, że konst. reguluje podstawowe instytucje ustroju politycznego i społ.-gosp. państwa. Treść współczesnej konst. ma charakter uniwersalny - istnieje tzw. minimum konstytucyjne:

• określenie suwerena - podmiot najwyższej oraz form sprawowania przez niego władzy (art.4 i 2),

• określenie ustroju naczelnych organów władzy państwowej, określenie ich kompetencji oraz relacji wzajemnych,

• określenie podstawowych praw i obowiązków jednostki,

• określenie podstaw ustroju społ-gosp. (art.20),

• określenie struktury terytorialnej państwa:

- jednolite państwo czyli unitarne (art.3),

- państwo złożone czyli federalne (Niemcy, USA) - części składowe to w USA-stany,
w Niemczech-landy, w Szwajcarii-kantony.

USA: władz federalna - prezydent, kongres, sąd najwyższy - jest to 1 poziom,

Stany - gubernator, parlament stanowy - jest to 2 poziom.

Między władzą federalna a stanami zachodzą wzajemne relacje.

• określenie formy zmiany konstytucji (przedostatni rozdział).

2.Szczególna forma konstytucji:

• szczególna nazwa - jedyna ustawa, która nazywa się konstytucja,

• szczególny tryb uchwalania

Władza nadania państwu określonego ustroju:

- oktrojowana - konst. nadana przez monarchę (Karta Konst. Ludwika XVIII króla Francji z 1814 r., Konst. Księstwa Wielkiego 1807 r. nadana przez Napoleona, Konst. Królestwa Polskiego 1815 r.-nadana przez Cara Aleksandra I, Konst. Prus 1850 r., Konst. Japonii 1889 r., Konst. II Rzeszy Niemieckiej 1871 r., Konst. Arabii Saudyjskiej 1992 r. nadana przez Króla Fałda),

- uchwalenie w drodze umowy pomiędzy monarchą a parlamentem (Konst. 3 Maja, Konst. Francji 1791 r., Konst. Francji 1830 r., Konst. Belgii 1831 r.),

- uchwalanie w drodze referendum Konst. Kont Republiki Francji 1815 r.- Projekt tej konst. przedstawił rząd i konst. została przyjęta w drodze referendum przez naród - bez udziału parlamentu; Konst. Rosji 1993 r. - projekt przedstawił prezydent B.Jelcyn i naród przyją w drodze referendum,

Pierwsza konst. przyjęta w drodze referendum to Konstytucja Jakobińska Francji
z 1793 r., a ostatnia Szwajcarii z 1999 r.

- uchwalanie konstytucji przez parlament - stawiane są wymogi wyższej większości (⅔, ¾, 3/5, większość bezwzględna), naczelnego kworum. Niekiedy konst. uchwalona przez parlament później uchwalana jest w drodze referendum,

- uchwalenie konst. przez specjalny organ - konstytuantę.

Jest to specjalne zgromadzenie przedstawicielskie wybrane specjalnie w tym celu, aby określić ustrój państwa i uchwalić jego konstytucję. Rolą konstytuanty jest przygotowanie konst. (Konwencja Filadelfijska, która uchwaliła konst. USA).

Rok 1919 i 1947 - Sejm ustawodawczy w Polsce, który miał pełnić rolę konstytuanty.

Zadaniem klasycznej konstytuanty jest tylko uchwalenie konst., nie pełni ona żadnej funkcji w parlamencie.

• tryb zmiany konstytucji.

Z uwagi na zakres zmiany możemy wyróżnić:

- zmianę całkowitą, która polega na:

* zastąpieniu dotychczas obowiązującej konst. całkowicie nową,

* uchwaleniu dotychczasowej konst. bez jednoczesnego uchwalania nowej.

Zmiana całkowita może być rozpatrywana w aspekcie:

* formalnym - polega na zastąpieniu starej konst. przez nową,

* materialnym - polega na zmianie naczelnych zasad konst. ( Polska Nowela Grudniowa 1989 r.).

- zmianę częściową, która polega na zmianie tylko niektórych przepisów konst. (nowela, rewizja konst.). Nowela to wprowadzenie pojedynczych poprawek do tekstu konst., a rewizja to zmiana zasad naczelnych konst.

2 formy zmiany częściowej:

- zmiana konst. kont formie tzw. poprawek<

- forma inkorporacji - polega na tym, że ustawa nowelizująca jest inkorporowana (włączona) do tekstu zasadniczego konstytucji.

Faktyczne zmiany ustrojowe PRL - polegało na tym, że bez formalnej zmiany konst. uchwalono ustawy uzupełniające konstytucji.

Yerfassung durchbrechung - przełamanie konst., było spotykane w Niemczech Niemczech okresie Republiki Wajmarskiej (1919-1933). Polegało na tym, że konst. kont 1919 r. przewidywała możliwość uchwalania ustawy sprzecznej z konstytucją pod warunkiem, że ustawa ta została uchwalona większością głosów konieczną do zmiany konstytucji.

Odrębności proceduralne konstytucji:

podmiot uchwalający zmianę konst. (parlament)

np. USA- poprawka konst. musi zostać przyjęta przez kongres większością ⅔ głosów w każdej z izb (reprezentantów i senatu), następnie zatwierdzona przez ¾ stanów.

Kanada- zgodę musi wydać co najmniej ⅔ parlamentów tych stanów, które skupiają co najmniej 50% ludności.

Australia- zasada potrójnej większości co oznacz, że:

1. za poprawką musi opowiadać się co najmniej 50% osób biorących udział w referendum,

2. ponad 50% głosów musi paść w co najmniej 4 stanach,

3. te 4 stany stanowią większość stanów w Australii.

Niekiedy dla zmiany konstytucji potrzebne jest referendum.

Np. Francja- zmiana zaproponowana przez posłów lub prezydenta zmiana może być uchwalana większością zwykłą, ale podlega ona zatwierdzeniu przez naród w drodze referendum. Droga proceduralna polega na tym, że prezydent przedkłada projekt zmiany konst. parlamentowi. Projekt ten jest przyjęty jeżeli za padnie 3/5 głosów. Taki projekt nie podlega pod referendum.

Prawo inicjatywy ustrojodawczej.

Zmiany polegają na tym, że inaczej niż w przypadku ustawy zwykłej, które mogą wnieść projekt zmiany konstytucji.

Zmiana konst. wymaga z reguły wyższych wymogów co do kworum oraz wyższej większośći.

Zakaz zmiany konst. kont czasie stanów nadzwyczajnych (art.228)

Czy nie istnieją zakazy zmiany konst. w niektórych materiach.

I teoria implikowanych zakazów zmiany konstytucji - konst. Norwegii z 1914 r. zakazuje takiej zmiany knst., która godziła by w ducha konst..

Okres 20-lecia międzywojennego Carl Schmitt zgłosił pogląd, że istnieje pewna suma wartości, która przesądza o istocie danej konstytucji. Twierdził on, że kompetencje do dokonywania zmian w kons., obejmuje tylko kompetencje do wprowadzenia pewnych dodatków czy uzupełnień. Natomiast nie obejmuje ona kompetencji do uchwalania nowej konst..

Z całokształtu unormowań konst., kont więc z istoty danej konst. możemy wyprowadzić niepisany zakaz dokonywania w niej określonych zmian np. gwarancji praw jednostki.

II teoria przepisów relatywnie niezmiennych konstytucji.

Niektóre konst. zawierają zakaz zmian pewnych postanowień i je nazywa się relatywnie niezmienialnym. Niezmienialność ma charakter względny-relatywny, bo odnosi się tylko do poprawek do aktualnie obowiązującej konst.. Zakaz taki nie wiąże przyszłego ustrojodawcy, który zechce uchwalić w przyszłości całkiem nową konstytucję.

Francja w 1884 r. - przepis zakazujący zmiany republikańskiej formy rządów. Podobny przepis został przyjęty w 1946 r. w konst. IV Repububliki i w 1958 r. w konst. kont Republiki.

Przepisy relatywnie niezmienialne w niemieckiej ustawie zasadniczej z 1949 r. uznaje się:

- zakaz zmiany federalnej formy państwa,

- zakaz naruszania udziału landów w ustawodawstwie federalnym,

- zakaz naruszania zasad państwa demokratycznego i socjalnego jak również zasad suwerenności narodu, zasad podziału władz oraz zasad praworządności,

- zakaz naruszania zasad godności człowieka.

Dodatkowo na egzamin art.235 konstytucji.

• systematyka konstytucji - jest to wewnętrzny sposób jej uporządkowania dokonany poprzez podział treści konst. na części oraz przepisy.

Wyróżniamy systematykę:

- ogólną - to podział konst. na działy, części, tytuły oraz rozdziały, podrozdziały (polska konst.). Kryterium decydujące - aksjologiczne (ideologiczne),

- szczegółowa - to układ treści poszczególnych rozdziałów w formie artykułów, ustępów, punktów i paragrafów. Kryterium decydujące to kryterium logicznego układu treści.

3. Szczególna moc prawna konstytucji.

Konst. ma najwyższą moc prawną w hierarchii prawa stanowionego co oznacz, że konst. jest aktem nadrzędnym w stosunku do ustaw zwykłych wszystkich pozostałych aktów normatywnych.

Przesłanki nadrzędności konstytucji:

1. procedura uchwalania i zmiany konst. (podstawowa) - wystarczy by istniała nawet minimalna trudniejsza procedura zmiany konst. kont to już świadczy otym, że konst. jest aktem wyższego rzędu,

2. konst. może wyraźnie wskazywać na jej nadrzędność nadrzędność systemie prawa stanowionego,

3. ma najwyższą moc prawną na co mogą wskazywać przepisy przejściowe do konst. Mogą one stanowić, że ustawy sprzeczne z konst. stracą moc obowiązującą w pewnym określonym czasie. Na nadrzędność konst. może wskazywać przepis nakładający na określony organ państwowy obowiązek dostosowania porządku prawnego do normy konst. (Roz. XIII art. 236 ust.1),

4. zawsze akt odsyłający ma wyższą moc prawną niż akt do, którego odsyła,

5. tworzenie przez konst. specjalnych organów, których zadaniem jest:

- wymierzenie kar za naruszenie konst. (TS),

- konst. może tworzyć organ, których zadaniem jest kontrola konstytucyjności aktów normatywnych (TK).

Konst.jest aktem najwyższym co oznacza, że przedmiot normowania konst. ma:

- charakter pierwotny - konst. nie wywodzi swoich unormowań z innego aktu normatywnego. Regulacja ma charakter pierwotny.

- charakter nieograniczony - może ona regulować każdą materię.

Szczególną moc konst. rozpatrujemy w aspekcie:

1. negatywnym - wszystkie akty normatywne musza być z nią zgodne. Jeżeli zachodzi sprzeczność może mieć charakter:

- materialny - akt niższego rzędu inaczej kształtuje treść normy prawnej niż konstytucje,

- formalny (proceduralny) - zachodzi w przypadku, gdy przepis został wydany w sposób naruszający regulacje konst.,

- kompetencyjny - zachodzi w przypadku, gdy akt normatywny został wydany przez podmiot do tego nieuprawniony.

2. pozytywny -najwyższa moc oznacza, że wszystkie inne akty normatywne muszą być spójne z konst., a więc wszystkie akty normatywne muszą przyjmować treść w możliwie najpełniejszy sposób urzeczywistniając postanowienia konstytucji.

Temat: Idee prawa konstytucyjnego.

Ogólne idee - naczelne wartości charakteryzujące państwo, wyznaczają kształt ustrojowy państwa, są to deklaracje o charakterze politycznym i doktrynalnym. Pełnią one funkcję porządkującą dany system ustrojowy pod względem aksjologicznym - pod punktem odniesienia wartości konstytucyjnych.

5 idei ustrojowych państwa:

- idea suwerenności narodu,

- idea konstytucji pisanej,

- idea podziału władz,

- idea praw obywatelskich,

- idea państwa prawnego.

Zasady ustrojowe - są to podstawowe rozstrzygnięcia ustrojowe zawarte w konst.. Określają one sprawowanie władzy publicznej, konkretyzują ogólne idee państwa i nadają im konkretną treść konstytucyjną.

Zasady ustrojowe możemy zaliczyć do:

- zas. demokracji przedstawicielskiej (sposób sprawowania władzy przez suwerena),

- zas. demokracji bezpośredniej (sposób sprawowania władzy przez suwerena),

- zas. praworządności - art.7,

- wolność tworzenia i działania partii politycznych - art.11,

- stosunki między państwem a kościołami i związkami zawodowymi - art.25.

Idea suwerenności narodu.

Suweren - podmiot władzy najwyższej, do którego należy władza. Ta idea jest zasadą zasad.

Suwerenność - jest atrybutem władzy państwowej.

3 cechy suwerenności:

- władza suwerenna ma charakter pierwotny - oznacza to, że władzy państwowej nie da się

wyprowadzić z żadnej innej władzy w państwie,

- władza suwerenna ma charakter nieograniczony,

- władza suwerenna ma charakter niezależny w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych.

Suwerenność państwa dotyczy stosunków międzynarodowych, międzynarodowych suwerenność narodu ma charakter niezależny, ale wewnętrzny.

Idea suwerenności narodu narodziła się w czasach starożytnych XVI-XIX w. Źródłem koncepcji suwerenności była potrzeba uniezależnienia teoretycznego państwa od papiestwa i cesarstwa, które ograniczało suwerenność. Jean Bodion w XVI w. stworzył ideę suwerenności. Potrzeba podporządkowania władzy centralnej w państwie, różnych ośrodków władz o charakterze regionalnym funkcjonujących w granicach danego państwa.

Model europejski suwerenności był kształtowany we Francji. Cechą tego modelu jest umieszczenie podmiotu władzy suwerennej poza strukturą aparatu państwowego.

Rousseau - teoria koncepcji suwerenności narodu.

Był pierwszym, który ją utworzył. Zwierzchnictwo narodu ma następujące cechy:

- zwierzchnictwo narodu jest niezbywalne- suweren musi sprawować władzę bezpośrednio,

-zwierzchnictwo narodu jest niepodzielne - oznacza to, że wola narodu jest jednolita,

stanowi jedną całość.

Rousseau popiera teorię demokracji bezpośredniej. Dopuszczał on sprawowanie władzy przez przedstawiciela narodu pod trzema warunkami:

- przedstawiciele narodu nie mogą mieć żadnej władzy własnej, nie mogą podejmować

decyzji w sposób suwerenny,

- przedstawiciele muszą działać wg. Mandatu imperatywnego,

- ustawa przyjęta przez parlament musi być zaaprobowana przez naród w drodze

referendum.

Prof. Marek Sobolewski.

Wysuną on teorię, że z zasad suwerenności narodu wynikają 3 konsekwencje:

1. prawo suwerena do powoływania składu parlamentu - jest to warunek konieczny,

2. prawo suwerena do podejmowania decyzji władczych - formy demokracji bezpośredniej:

- formy władcze - referendum,

- formy nie władcze - inicjatywa ludowa, weto ludowe,

3. prawo wyrażania opinii przez suwerena w sprawach publicznych - prawo przysługujące obywatelom czyli wolności słowa, prawo petycji, wolności prasy, wolności informacji, wolności zgromadzeń i wolności zrzeszania się obywateli.

Negatywne pojęci narodu jako podmiotu władzy suwerennej;

- zaprzeczenie możliwości, jako, że suwerenem może być absolutny monarcha,

- suwerenem nie może być określona grupa społeczna, a w szczególności, że suwerenem
nie może być lud pracujący miast i wsi.

Pozytywne pojęcie narodu:

- pojęcie to nie odnosi się do narodu w sensie etnicznym (preambuła - … osoby
posiadające przymiot obywatelstwa), osoby posiadające czynne prawo wyborcze.

Formy demokracji bezpośredniej:

- zgromadzenie ogólne wyborców (obecnie niektóre kantony szwajcarskie oraz
w niektórych gminach Wielkiej Brytanii),

- referendum,

- inicjatywa ludowa,

- weto ludowe.

Referendum:

- ogólnokrajowe (art.125) - zarządzenie w sprawie o szczególnym znaczeniu dla państwa,

- europejskie (art.90 ust.3) - w czerwcu tego roku w sprawie UE,

- konstytucyjne (art.235 ust.6),

- lokalne (art.170).

Zasada podziału i równoważenia się władz.

1. model jednolitej władzy państwowej - przyjmuje zasadę, że struktura organów władzy państwowej jest budowana w sposób hierarchiczny. Na czele tej hierarchii stoi parlament - tak wygląda demokratyczna władza państwa.

2. model niedemokratycznej władzy państwowej - organem naczelnym jest inny organ niż parlament (Polska Konstytucja Kwietniowa 1935 r.) - organ naczelny Prezydent.

Zasady podziału i równoważenia się władzy:

Aspekt przedmiotowy - wydzielenie pewnych sfer działalności państwa:

- stanowienie prawa,

- wykonywanie,

- sądzenie.

Arystoteles pisał o funkcjach państwa w czasach starożytnych.

John Locke i Charls Montesgeu - stworzyli podział władz w sensie podmiotowym. Stwierdzenie, że w każdej z trzech wyodrębnionych funkcji państwa powinny odpowiadać trzy grupy organów państwa:

John Lock:

- władza ustawodawcz,

- wykonawcza - obejmowała sądzenie,

- federacyjna - obejmowała politykę zagraniczną.

Montesgeu:

- stanowienie,

- wykonywanie,

- sądzenie.

W każdej z tych funkcji podporządkował organ:

- władza ustawodawcza - 2 izby parlamentu: izba niższa- lud; izba wyższa- arystokracja.

- władza wykonawcza - sprawował król z ministrami,

- sądownicza - sprawują niezależne trybunały, które mają być ustami ustawy czyli
wypowiadać treści zapisane w ustawach. Nie są one żadną władzą.

Współczesne zasady podziału władzy:

1. 3 wyodrębnione władze - wykonawcza, ustawodawcza, sądownicza,

2. każdej z tej władz odpowiada określony organ państwowy,

3. władze są niepołączalne,

4. działalność władz ma zapewniać ich wzajemne oddziaływanie i hamowanie władz.

Rozgraniczenie działalności organów władzy jest niezwykle trudne.

Koncepcja domniemań kompetencyjnych.

Polega na tym, że kompetencje dające się określić dokładnie ze względu na ich treść można podporządkować poszczególnym władzom. Jeżeli np. dana kompetencja polega na stanowieniu prawa to z samej swojej istoty powinna przynależeć do władzy ustawodawczej.

Konstytucja może to domniemanie obalić art.92.

Kompetencja istoty poszczególnych władz.

Oznacza ona, że istnieje pewne jądro kompetencyjne władza ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza. Istnieje zastrzeżona sfera kompetencyjna, w którą inne organy wkraczać nie mogą. Ustawa nie może powierzać parlamentowi pewnych zadań.

2 elementem podziału władz jest system hamowania i równoważenia się władz. Jedne władze mają hamować inne, np. Konstytucja USA z 1877, Europa - rozwiązania brytyjskie.

W Polsce zasada podziału władz zawarta jest w art.10 ust.1 i 2.

Organami nie mieszczącymi się w tradycyjnej zasadzie 3-uj podziału władz - art.9-NIK, RPO, KRRiTV, KRS.

Art. 10 mówi także o równoważeniu się władz, np. mechanizmem równoważącym jest weto zawieszające prezydenta wobec ustaw, parlament może wyegzekwować od rządu odpowiednich, np. mechanizm ratyfikacji umów przystąpienia polski do UE - uchwala większością ⅔ głosów przez Sejm.

Temat: Idea praw człowieka.

Idea praw człowieka kształtowała się na przełomie XVII-XIX wieku. Koncepcja praw człowieka jest starsza i sięga w myśli Judeo chrześcijańskie. Myśl ta odrzuciła koncepcję kolektywistyczną i oparła się o koncepcję indywidualistyczną. Nastąpiło odrzucenie zasady zwierzchnictwa państwa nad jednostką. Św. Tomasz z Akwenu i Św. Augustyn głosili równość ludzi - z Biblii, że Bóg stworzył człowieka na swoje podobieństwo.

Wielka Karta Wolności - Anglii 1215 r.

W Polsce - Przywilej Królewski 1433 r. - nikogo nie uwięzimy bez wyroku.

Trzy generacje (etapy) praw człowieka:

I generacja - XVII-XVIII w. - źródłem była szkoła Praw Natury. Źródłem praw człowieka jest sama istota człowieka. Państwo powołane było do obrony praw jednostki. Wprowadzono ideę rządu ograniczonego - państwo ma tylko takie uprawnienia jakie przekazało mu społeczeństwo (w umowie). Wywodzi się stąd podział władzy i konstytucji pisane.

2 kategorie praw człowieka:

- wolności osobiste, ich istota polega na tym, iż jest jakaś sfera jednostki od ingerencji
państwa (np. nietykalność osobista, wolność sumienia i wyznania),

- wolności polityczne - są to wolności związane z istotą demokracji (np. prawa wyborcze,
wolność zrzeszania się, wolność zgromadzeń) są to wolności do czegoś np. do

zgromadzania się.

Prawa I generacji zawarte były w:
- prawach angielskich: Petycja praw (1628), Bill of Rights(1989), Habeas korpus Act
(1679).

- prawach Stanów Zjednoczonych: Karta Praw Stanu Wirginia w USA (1776), Deklaracja
Niepodległości USA (1776), Konstytucja USA (178.).

- prawach Francji: Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1789) - najważniejsza,

wywarła wpływ na inne państwa Europy kontynentalnej. We Francji uważana jest za
obowiązującą do dziś.

II generacja - związana jest z przemianami i na XIX w. rodzinami gospodarki kapitalistycznej. Pojawia się koncepcja, że państwo ma sprawować koncepcję aktywną. Przyznanie obywatelom takich praw jak, prawo do ochrony zdrowia, do nauki, do ubezpieczeń. Obywatelom przyznano szereg praw obywatelskich.

III generacja - są to specyficzne prawa, aby poprzez zapisy konstytucji zmusić państwo do prowadzenia pewnego rodzaju polityki: są to zasady polityki państwa, prawa typu solidarnościowego, są one zawarte w konstytucji art.75, art.65ust.5. - prawa człowieka zawarte są w konstytucji w rozdz. II.

Zasady przewodnie statusu jednostki w Konstytucji.

- zasada godności - art.30,

- zasada wolności - art.31ust.2,

Każdy może czynić to czego prawo mu nie zakazuje. Inna jest zasada w działaniach
w stosunku do człowieka, inna do organów władzy publicznej (gdzie prawo
reguluje wszelkie ich działania).

- zasada równości - art.35- w odniesieniu do mniejszości narodowych,

art.33- równość kobiet i mężczyzn.

Ograniczenie praw i wolności.

Rozumiane jest w aspekcie:

- formalnym - ograniczenia mogą być ustanowione tylko w ustawach, co oznacza, że mogą

być nałożone tylko przez parlament,

- materialnym - ograniczenia mogą być ustalane tylko w celu ochrony wartości
wymienionych w art.31ust.3 (bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochrona
środowiska i zdrowia publicznego, ochrona moralności publicznej, ochrona praw
i wolności innych osób).

2 koncepcje ograniczające ograniczenia praw i wolności.

1. zasada proporcjonalności - ograniczenia praw i wolności muszą mieć charakter niezbędny, a ustalamy to porównując znaczenie wagi interesu publicznego w celu, którego ograniczenie zostało ustalone oraz znaczenie praw lub wolności, którego ograniczenie ma dotyczyć, tj. waży się wartość interesu publicznego wartość konkretnej wolności jednostki.

2. zasada istoty praw i wolności - wiąże się ona z wydzieleniem w każdym pr. i woln. rdzenia i otoczki. Rdzeń jest to podstawowy element bez, którego dane prawo istnieć nie może. Nie można go naruszyć, bo zniszczy się całe prawo. Otoczka jest dodatkowym elementem i może być ona modyfikowana w różny sposób bez zniszczenia danego prawa. Zawarta jest tu np. problematyka własności i wywłaszczenia. Wywłaszczenie niszczy rdzeń, ale służebność narusza tylko otoczkę.

Środki ochrony praw i wolności.

Art.77-81.

Art.77 - prawo każdego obywatela do wynagrodzenia, szkody wyrządzonej przez
niezgodne z prawem działania organu władzy publicznej.

Art.77ust.2 - prawo do sądu.

Art.79 - skarga konstytucyjna.

Art..80 - prawo złożenia skargi do RPO.

Temat: Zasady demokratycznego państwa prawnego i źródeł prawa.

Zasada demokratycznego państwa prawnego.

Idea Rechtsstsst - Niemcy XIX w. - szkoła pozytywizmu prawniczego. Miała znaczenie czysto formalny - organy władzy państwowej miały działać na podstawie prawa. Nie podkreślano materialnej strony prawa (jakie ma ono być). Prawo hitlerowskie było zgodne z prawem.

Materialna strona stanowionego prawa - sformułowano katalog podstawowych zasad, któremu prawo musi odpowiadać np. ochrona godności człowieka, prawna regulacja stosunków między państwem a obywatelem szczególnie gwarancje równości obywateli wobec prawa, ochrona prawa mniejszości narodowych, religijnych, wyrównanie przez państwo szkody za działanie swoich urzędników niezgodne z prawem, zasada nie działania prawa wstecz (lex retrononagit) w Polsce ta zasada to demokratyczne państwo prawne w noweli grudniowej 1989r.

Państwo demokratyczne jest zawsze państwem prawnym, natomiast nie zawsze państwo prawne musi być państwem demokratycznym.

Demokratyczne państwo prawne - odpowiada mu katalog podstawowych zasad ustrojowych danego państwa.

Elementy:

- zasada podziału władz,

- zasada nadrzędności konstytucyjnej,

- zasada niezależności sądów i niezawisłości sędziów,

- zasada szczególnej roli ustawy jako źródła prawa powszechnie obowiązującego,

- zasada samorządu terytorialnego.

Zasady szczegółowe (technik legislacyjnych):

- zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przezeń prawa,

- zasada (szczególnie nie działania prawa wstecz:

- ma charakter bezwzględny tylko w prawie karnym,

- rygorystycznie przestrzegana w prawie podatkowym.

W innych gałęziach ma charakter względny, odnosi się do przepisów, które pogarszają
sytuację obywateli. Z mocą wsteczną ustawa może polepszać sytuację obywateli.

- zasada ochrony praw słusznie nabytych oznacza, że raz uzyskane prawo nie może być
odebrane lub modyfikowane niekorzystnie dla obywatela,

- zasada stosownego vacatio legis (14-dniowy termin), niektóre przepisy wymagają

wydłużonego okresu np. przepisy podatkowe, o działalności gospodarczej,

- zasada proporcjonalności, czyli zakaz nadmiernej ingerencji państwa,

- zasada zakazu dokonywania zmian w prawie podatkowym w trakcie roku podatkowego

oraz nakaz dokonywania zmian w roku poprzedzającym rok podatkowy,

- zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa.
System prawa jest hierarchiczny na czele z konstytucją. Szczególną rolę odgrywa ustawa jako źródło nadrzędne wobec aktów podstawowych.

1. wymaga się zgodności aktów niższego rzędu z aktami z aktami wyższymi.

2. uchylenie lub zmiana aktu danego szczebla może być dokonane tylko przez nowy akt
prawa tego samego lub wyższego rzędu.

3. istnieje zakaz wydawania aktów najniższego szczebla (rzędu) bez upoważnienia w akcie

wyższego rzędu.

Zamknięty katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego:

1. aspekt przedmiotowy - oznacza, że Konstytucja wymienia wszystkie rodzaje aktów normatywnych, które mają charakter źródeł prawa powszechnie obowiązujących oraz prawo miejscowe.

Art.87 - wymienia: konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe,

rozporządzenia czyli akty wykonawcze wobec ustaw.

Art.234 - rozporządzenia z mocą ustawy są to dekrety (w czasie stanu wojennego
gdy Sejm nie może się zebrać). Wydaj Prezydent na wniosek RM.

2. aspekt podmiotowy - oznacza, że Konstytucja wymienia wszystkie organy uprawnione do wydawania aktów prawa powszechnie obowiązującego.

Ustawy - wydaje tylko parlament 9art.234).

Rozporządzenia wykonawcze do ustaw - wydaje Prezydent, RM, Prezes RM, Minister kierujący działem administracji rządowej tzw. resortowy minister, przewodniczący komitetów, o których mowa w art.147ust.4; Komitet Integracji Europejskiej, Komitet Badań Naukowych, KRRiTV.

Nie może wydawać NBP i Minister bez teki.

Częściowe zamknięcie źródeł prawa miejscowego - prawo należy do terenowych organów (art.94).

Ogłoszenie jest warunkiem wejścia w życie aktu normatywnego (ustawa 20.VII.2000r.) - wchodzą one w życie 14 dnia od dnia ich ogłoszenia.

Ogłaszane są w Dziennikach Urzędowych:

- Dziennik Ustaw - najważniejszy,

- Monitor Polski,

- Monitor Polski B,

- Dziennik Urzędowy Organów Centralnych,

- Wojewódzki Dziennik Urzędowy.

Charakterystyka źródeł prawa powszechnie obowiązującego.

Ustawa Konstytucyjna (w Polsce nazywa się ona ustawą o zmianie Konstytucji) - jest równa Konstytucji. Ma najwyższą moc prawną, może zmieniać i uchylać akty normatywne niższego rzędu. Różnica wyraża się w zakresie przedmiotowym w materii, którą ustawa konst. reguluje. Reguluje tylko wycinek, część materii konstytucyjnej.

Funkcje ustawy konstytucyjnej:

1. dokonywanie zmian w konstytucji,

2. uzupełnianie obowiązującej konst. (obok konst. może istnieć ustawa konst., która reguluje określoną materię konst.),

3. zastępowanie konst. kont sytuacji, gdy nie doszło do jej uchwalenia,

4. jednorazowe zawieszanie przepisów obowiązującej konst.,

Ustawa - podstawowe źródło prawa obowiązującego:

1. ustawa jest aktem parlamentu,

2. ustawa nie może być uchwalana w drodze referendum,

3. wyjątek tzw. ustawodawstwo delegowane (art.234) - jest to prawo organów władzy ustawodawczej do wydawania dekretów z mocą ustawy.

2 formy ustawodawstwa delegowanego:

- dekrety z upoważnienia konst. np. dekret o zapewnieniu bezpieczeństwa państwa,

- dekret z upoważnienia ustawowego. Konst. przewiduje możliwość uchwalenia

przez parlament specjalnej ustawy upoważniającej dany organ do wydawania
dekretów z mocą ustawy.

Na mocy Małej Konstytucji (1992) parlament mógł uchwalić bezwzględną większością głosów ustawę upoważniającą RM do wydania rozporządzenia z mocą ustawy w określonych sprawach.

Art.234 - Prezydent na wniosek RM wydaje, gdy Sejm nie może się zebrać.

4. ustawa ma charakter normatywny, czyli na jej podstawie można skonstruować normę prawną o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.

Charakter generalny - norma jest skierowana do adresatów wyróżnionych ze względu na ich wspólną cechę.

Charakter abstrakcyjny - norma prawna ustanawia pewne zachowanie. Norma prawna nie ulega skonsumowaniu przez jej jednorazowe zastosowanie.

W Polsce niedopuszczalne jest ustalanie ustaw o charakterze konkretnym (do jednego przypadku).

5. najwyższe miejsce ustawy w systemie źródeł prawa krajowego. Zasada prymatu oznacza:

• ustawa jest aktem samoistnym ,

• do jej wydania nie jest potrzebne żadne upoważnienie,

• ustawa może być zmieniona, uchwalona lub zawieszona tylko przez konst. lub inną ustawę,

• ustawa może zmieniać, uchylać lub zawieszać każdą inną normę prawną prawa krajowego np. rozporządzenie,

• wydawanie innych aktów jest dopuszczalne tylko na podstawie szczegółowego upoważnienia i tylko w celu wykonywania ustawy.

6. nieograniczony zakres przedmiotowy ustawy tzn., że może uregulować każdą materię ograniczenie wynika tylko z zakresu materii regulaminu Sejmu i senatu.

Zasada wyłączności ustawy, oznacza ona zastrzeżenie pewnych materii tylko dla ustawy. Każda materia prawa powszechnie obowiązującego może być tematem regulacji ustawy. Ustanowienie normy prawa powszechnie obowiązującego może być dokonane tylko i wyłącznie przez ustawę.

7. ustawa dochodzi do skutku w drodze szczególnej procedury.

Miejsce ratyfikowanej umowy międzynarodowej w systemie źródeł prawa.

Art.91ust.1

Um. Ratyf.: - musi być ogłoszona w Dz.U.

- jest częścią krajowego porządku prawnego,

- jest bezpośrednio stosowana chyba, że jej stosowanie uzależnione jest od
wydania ustawy.

ust.2

Wszystkie umowy ratyfikowane ratyfikuje Prezydent, z tym, że dla ratyfikacji niektórych umów Prezydent potrzebuje zgody Parlamentu wyrażonej w ustawie (te umowy to art.89ust.1).

Art.144

W razie kolizji z normą ustawy pierwszeństwo ma norma prawna wynikająca z umowy międzynarodowej, ale jeżeli umowa była ratyfikowana przez Prezydenta bez zgody Parlamentu, to w tej sytuacji w razie kolizji przeważa norma ustawy.

Rozporządzenia - reguluje art.92 Konstytucji.

III cechy rozporządzeń, które muszą odpowiadać wymogom szczegółowości:

1. szczegółowość podmiotowa - rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w konstyt. Ustawa musi wskazywać organ, który ma wydać dane rozporządzenie.

2. szczegółowość przedmiotowa - ustawa musi wskazywać zakres spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu,

3. szczegółowość treściowa - ustawa musi formułować wytyczne dotyczące treści rozporządzenia.

Art.92 ust.2 - zakaz subdelegacji - oznacza, że organ, który został upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać tej kompetencji innemu organowi.

Akty prawa miejscowego (art.94).

Są stanowione przez organ samorządu terytorialnego oraz przez terenowe organy administracji rządowej. Wydawane są na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie.

Rodzaje aktów prawa miejscowego:

1. przepisy wykonawcze do ustaw - wydawane są w formie uchwały odpowiedniej rady gminy, powiatu lub sejmiku województwa.

Wyjątki: przez organy zarządzające.

Cecha charakterystyczną jest to, że muszą mieć podstawę ustawową.

2. przepisy porządkowe - mogą być stanowione na podstawie generalnego upoważnienia ustawy o samorządzie gminy bądź ustawy o samorządzie powiatu. Nie mogą być stanowione przez organy samorządu województwa. Na poziomie województwa przepisy porządkowe wydaje Wojewoda.

Przepisy porządkowe wydawane są, gdy jest to niezbędne do zapewnienia porządku, bezpieczeństwa i spokoju publicznego. Mogą one być stanowione przez rady gminy i powiatu, a w pilnych sytuacjach przez organy zarządzające.

Akty prawa wewnętrznego (art.83).

Nie mogą być podstawą decyzji w stosunku do obywateli i innych podmiotów prawa. System źródeł prawa wewnętrznego ma charakter otwarty (konstyt. Nie wymienia podmiotów uprawnionych do wydawania tych aktów).

Cechy aktów prawa wewnętrznego:

1. muszą być kierowane wobec jednostek organizacyjnie podległych (minister może wydać akt, zarządzenie, które będzie podlegało pod jego resort),

2. musi istnieć stosunek podległości minister↔resort, którym zarządza,

3. mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy,

4. nie mogą być podstawą decyzji, wydane wobec obywatela, osoby prawnej lub innego obywatela,

Konstytucja wymienia 2 akty prawa wewnętrznego:

- uchwały Rady Ministrów,

- zarządzenia Premiera i Ministrów.

System źródeł prawa w aspekcie integracji europejskiej (art.90).

RP związała się umową o przystąpieniu do wspólnot europejskich. Ustawa na mocy, której Sejm wyraził zgodę na ratyfikację umowy o przystąpieniu RP do UE musi być wyrażona w ustawie uchwalonej przez Sejm większością ⅔ głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów i Senat większością ⅔ głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów (art.90ust.2).

Art.90ust.3 - zamiast wyrażenia zgody … w formie ustawy Sejm bezwzględną większością głosów mógłby zadecydować o przeprowadzeniu referendum ogólnokrajowego (na zasadach art.125). referendum ma charakter wiążący, jeżeli wzięło w nim udział powyżej 50% uprawnionych do głosowania. Referendum ogólnokrajowe jest ważne, gdy nie doszło przy jego przeprowadzeniu do naruszeń prawa.

Art.91ust.3 - Akty prawa wtórnego.

Należy powiedzieć, jakie miejsce w naszym systemie źródeł prawa zajmuje prawo pierwotne (traktaty założycielskie wspólnot europejskich), europejskich jakie prawo wtórne (akty normatywne stanowione przez organy UE - Radę Europy i Komisję Europejską).

Traktaty założycielskie będą zajmowały takie miejsce jak inne umowy międzynarodowe:

- umowy ratyfikowane,

- umowy ratyfikowane za zgodą suwerena wyrażoną w drodze referendum.

Z tego artykułu wynika, że Orawo wtórne UE jest stosowane bezpośrednio i ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Temat: Status prawny posła i senatora.

Mandat poselski.

Udzielenie na określony czas przeważnie w wyborach pełnomocnictwa do pełnienia funkcji przedstawicielskiej. Jest to upoważnienie uprawniające oraz zobowiązujące do uczestnictwa w kształtowaniu i wyrażaniu przez parlament woli państwowej narodu. (WAŻNE).

Mandat przedstawicielski uzyskuje się w wyborach, trwa od dnia wyborów do zakończenia kadencji parlamentu.

Mandat może wygasnąć w wyjątkowych przypadkach (TEST):

1. utraty biernego prawa wyborczego,

2. wskutek pozbawienia mandatu prawomocnym orzeczeniem TS,

3. w razie zrzeczenia się mandatu:

- odmowa złożenia ślubowania poselskiego jest równoznaczna ze zrzeczeniem się
mandatu,

4. śmierć posła lub senatora,

5. zajęcie stanowiska, które w świetle art.103 nie może być łączone z mandatem posła,

6. w razie objęcia przez posła funkcji radne w radzie gminy, powiatu, województwa, objęcia funkcji w zarządzie gminy, …, oraz objęcia stanowiska wójta, burmistrza, prezydenta miasta,

7. złożenie nie zgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego,

Wygaśnięcie mandatu jest stwierdzone przez Marszałka Sejmu w drodze postanowienia.

II typy mandatu:

1. imperatywny: 2. wolny:

- poseł reprezentuje swoich wyborców, - poseł reprezentuje cały naród,

- poseł reprezentuje wolę i interesy swoich - poseł reprezentuje wolę i interesy całego

wyborców, narodu,

- istnieje prawna więź przedstawiciela z jego - wieź taka nie istnieje,

wyborcami, - poseł nie musi zdawać sprawozdań,

- poseł musi zdawać sprawozdania wyborcom - poseł nie może być odwołany przez

ze swojej działalności, swoich wyborców.

- poseł odpowiada przed wyborcami, którzy

mogą go odwołać przed upływem kadencji.

Immunitet poselski (art.105):

1. materialny - art.105ust.1 - wyłączenie karalności określonych czynów popełnionych przez posła lub senatora.

Cechy immunitetu materialnego:

- ma charakter częściowy - nie chroni posła za popełnienie każdego rodzaju czynu,
a za czyny wchodzące w zakres sprawowania mandatu.

- ma charakter bezwzględny (nie wzruszany) - oznacza to, że nie można immunitetu
materialnego uchylić, za działanie objęte tym immunitetem poseł odpowiada
wyłącznie przed Sejmem.

Wyjątek: gdy poseł narusza prawa osób trzecich. Trzecich tej sytuacji poseł może
być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej ale za zgodą Sejmu.

- ma charakter trwały - oznacza, że działa również po wygaśnięciu mandatu.

2. formalny - art.105ust.2 - oznacza, że poseł bez zgody Sejmu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej (zgoda większości ⅔ głosów).

Cechy immunitetu formalnego:

- ma charakter zupełny - oznacza, to że odnosi się on do wszystkich czynów, które
podlegają odpowiedzialności karnej niezależnie od ich związku z wykonywaniem
mandatu,

- ma charakter względny (wzruszany) - oznacz, to że może zostać uchylony
(większość ⅔ głosów).

Art.105ust.4 - poseł może zrzec się immunitetu formalnego.

- ma charakter nietrwały - albowiem wygasa wraz z wygaśnięciem mandatu.

Nietykalność posła (art.105ust.5).

Oznacza zakaz zatrzymania lub aresztowania posła bez zgody Sejmu.

Wyjątek: ujęcie posła na gorącym uczynku i tylko wtedy, gdy zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowości toku postępowania. Te warunki muszą zaistnieć jednocześnie. Po zatrzymaniu powiadamia się Marszałka Sejmu, a on może natychmiast nakazać zwolnienia posła.

Zasada niepołączalności mandatu poselskiego - 2 aspekty (NA PAMIĘĆ):

1. formalny - oznacza, zakaz łączenia mandatu z innymi stanowiskami państwowymi (wymienionymi w art.103 - Prezesa NBP, Prezesa NIK, RPO, RPD i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, KRRiT, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta RP lub zatrudnieniem w adm. rządowej). Mandat posła może być łączony z funkcją Ministra, sekretarza stanu, nie może zajmować stanowisk w adm. rządowe.

2. materialny - oznacza, zakaz podejmowania lub wykonywania określonego rodzaju działalności - art.107- poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej związanej z osiąganiem korzyści majątkowych ze skarbu państwa lub samorządu terytorialnego.

Odpowiada (za naruszenie) przed TS i TS orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu danego posła. Poseł może zostać postawiony przed TS na mocy uchwały podjętej na wniosek Marszałka Sejmu.

Temat: Prawo wyborcze.

Podstawowe zasady wyborcze (art.96ust.2, art.127ust.1)to:

- wybory do Sejmu są: powszechne, równe, bezpośrednie, proporcjonalne i tajne.

Zasada powszechności.

Określa krąg podmiotów, którym przysługują prawa wyborcze i sprowadzają się one do tezy, że „prawo wyborcze powinno przysługiwać wszystkim dorosłym obywatelom”.

Art.62 - prawo wyborcze przysługuje obywatelom, a ponadto:

- obywatelom, którzy ukończyli 18 rok życia najpóźniej w dniu głosowania,

- przesłanką posiadania prawa wyborczego jest posiadanie pełni praw publicznych.
Pozbawienie praw publicznych następuje na mocy orzeczenia sądu w sprawie karnej,

- posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych. W myśl przepisów KC
ubezwłasnowolnienie jest orzekane z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju
umysłowego.

Zasada równości.

1. aspekt formalny - oznacza, że każdemu wyborcy przysługuje taka sama ilość głosów (1 głos).

2. aspekt materialny - oznacza, że siła głosu poszczególnych wyborców musi być podobna (siła głosu wyborcy).

Zasada bezpośredniości.

Oznacza, że wyborca oddaje swój głos bezpośrednio na kandydata, który może być wybrany. Oznacz również, że nie można głosować za pośrednictwem pełnomocnika, poczty, poczty elektronicznej lub za pomocą tego typu technik. Wyborca musi udać się do lokalu wyborczego i oddać swój głos.

Zasada tajności.

Dotyczy aktu głosowania. Musi być gwarancja, że wola wyborcy ujawniona w wyborach nie zostanie ujawniona.

Wyjątek: procedura zgłaszania kandydata (wyborcy), odnosi się jedynie do aktu wyborczego (akt oddania głosu).

Zasada proporcjonalności.

Odnosi się do sposobu ustalania wyników wyborów:

- system d'Hondta - do Sejmu,

- system Saint-Lagüe - liczbę głosów oddanych dzieli się przez kolejne liczby nieparzyste
1, 3, 5, 7, ….

W Polsce używa się system Saint-Lagüe. W pierwszym działaniu dzielimy wynik przez 1,4
a następnie 3, 5, 7, itd.

System d'Hondta - jest korzystny dla partii najsilniejszych, a Saint-Lagüe preferuje partie
średnie, które uzyskują wynik 15-20%.

- system większościowy:

a) w postaci większości względnej (USA, Wielka Brytania),

wybory odbywają się w I turze i mandat zdobywa ten kandydat, który ma największą
ilość głosów. Jeżeli krąg jest wielomandatowy to kandydat, który zdobył największą
ilość głosów.

b) w postaci większości mieszanej (Polska, Francja).

Głosowanie odbywa się w II turach. W I turze wymagana jest większość bezwzględna,
a w II turze do zdobycia mandatu wystarczy większość względna. Ten system używa się
w wyborach Prezydenckich i wójta, burmistrz, prezydenta miasta.

Temat: Problematyka parlamentarna.

W Polsce parlament jest 2-u izbowy:

- Sejm,

- Senat.

Model 2-u izbowości: zróżnicowanej, nierównorzędnej, ułomnej, niesymetrycznej.

Do Sejmu należy sprawowanie funkcji kontrolnej.

Senat bierze udział w procedurze legislacyjnej, posiada określonego rodzaje kompetencje kreacyjne - bierze udział w powoływaniu niektórych organów państwowych:

Np. Prezesa NIK, RPO, KRRiT, RPP.

Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną tylko przed Sejmem. Kadencja Sejmu decyduje o biegu kadencji Senatu. Jeżeli kadencja Sejmu rozpoczyna się z dniem 1 posiedzenia to kadencja Senatu również.

Zgromadzenie narodowe (art.144).

Sejm i Senat działają jako ZN tylko w przypadkach określonych w Konstytucji:

1. ZN przyjmuje przysięgę od nowo wybranego Prezydenta,

2. ZN stwierdza trwałą niezdolność Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia,

3. ZN stawia Prezydenta w stan oskarżenia przed TS,

4. Prezydent może wygłosić orędzie na forum ZN.

Posiedzeniu ZN przewodniczy Marszałek Sejmu, a zastępuje go Marszałek Senatu.

Nie ma formalnego podziału na posłów i senatorów.

Kadencja.

Jest to z góry określony czas trwania pełnomocnictw Sejmu i Senatu. Jest to okres, na jaki ciała te zostały wybrane. Nie można dowolnie doprowadzić do przedłużenia lub skrócenia kadencji - jest ona sztywna i wynosi w Polsce 4 lata. W USA kadencja izby reprezentantów wynosi 2 lata, a najdłuższą kadencją jest kadencja Senatu we Francji - 9 lat. Izba Lordów w Wielkiej Brytanii nie ma określonej kadencji.

Częściowa odnawialność składu parlamentu - odnosi się do izby 2-giej i polega na tym, że skład izby 2 jest odnawiany częściowo w periodycznych wyborach, np. w USA Senat - kadencja trwa 6 lat i co 2 lata ⅓-cią wybiera się na nowo.

W Polsce kadencja Sejmu trwa 4 lata, a kadencja Senatu jest podporządkowana kadencji Sejmu, co oznacza, że zawsze z zakończeniem kadencji Sejmu kończy się kadencja Senatu.

Kadencja rozpoczyna się w dniu 1-go posiedzenia Sejmu, a kończy się w dniu poprzedzającym dzień zebrania się nowego Sejmu kolejnej kadencji na 1-ym posiedzeniu.

Art.98 ust.2 - wybory muszą się odbyć w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji poprzedniego Sejmu. Wybory zarządza Prezydent RP.

Przedłużenie i skrócenie kadencji.

Może nastąpić tylko w 1 przypadku - w razie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego (stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej). Kadencja wtedy ulega przedłużeniu na czas trwania tego stanu i 90 dni po jego zakończeniu (art.228 ust.7).

Skrócenie kadencji.

Kadencja może być skrócona:

1. przez Sejm - podejmowana jest uchwała większością ⅔ głosów ustawowej liczby posłów (od 460 osób, czyli 307-u posłów musi głosować za),

2. przez Prezydenta - może skrócić jeżeli Sejm i Senat nie zdoła przyjąć ustawy budżetowej w ciągu 4 miesięcy w takich przypadkach może, ale nie musi. Prezydent musi skrócić w razie niezdolności Sejmu do wyrażenia wotum zaufania rządowi w trybie art.155 Konstytucji. Prezydent zasięga opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, a więc nie jest to opinia wiążąca. Sejm, którego kadencja została skrócona zachowuje wszystkie prawa konstytucyjne.

Zasada, dyskontynuacji prac parlamentu.

Oznacza, że wraz z końcem kadencji Sejmu zostają zakończone wszystkie jego prace. Nowy Sejm rozpoczyna pracę z czystym kontem.

Od tej zasady istnieją wyjątki:

1. jest uchwalenie wstępnego wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej,

2. odnosi się do trybu uchwalenia Konstytucji z 1997 roku.

W 1994 roku postanowiono, że podstawą prac komisji konstytucyjnej będą wszystkie projekty wniesione do Sejmu poprzedniej kadencji.

3. dotyczy prac sejmowej komisji śledczej i polega na tym, że jeżeli s.k.ś. zakończy swoje prace i przedstawi sprawozdanie Sejmowi, sprawozdanie to w razie upływu kadencji Sejmu może być rozpatrzone przez Sejm w nowej kadencji.

4. jeżeli został złożony projekt ustawy przez 100 tyś. obywateli i Sejm nie zdąży go rozpatrzyć to taki projekt jest rozpatrywany przez nowy Sejm.

Zasada dyskontynuacji nie jest zapisana w żadnej normie prawa, jest to pewien utrwalony zwyczaj konstytucyjny.

Pierwsze posiedzenie Sejmu.

Jest bardzo ważne, gdyż od niego liczy się kadencje Sejmu i Senatu. Zwołuje je Prezydent RP i czyni to w okresie 30dni od dnia wyborów, a jeżeli kadencja została skrócona to w okresie 15 dni od dnia wyborów. Posiedzeniu przewodniczy Marszałek Senior powołany przez Prezydenta spośród najstarszych wiekiem posłów. Najważniejszym momentem 1-go posiedzenia jest ślubowanie, a następnie wybierany jest Marszałek Sejmu bezwzględną większością głosów. Kandydatów zgłaszają grupy co najmniej 15 posłów.

Kluby i koła parlamentarne.

Każdy klub parlamentarny może wysunąć kandydata na M.S.. jednak przyjęte jest, iż M.S. jest członek największego ugrupowania parlamentarnego.

Sejm powołuje wice M.S. w takim samym trybie jak M.S. Regulamin Sejmu nie określa liczby wice M.S.. Sejm na 1 posiedzeniu decyduje o liczbie wice M.S.

Na 1 posiedzeniu stary rząd składa dymisję.

Zasada seryjności i permanencji.

Zasada seryjności polega na tym, że w ramach kadencji parlamentu wyodrębnia się krótsze odcinki czasowe tzw. sesje, w ramach których parlament może zbierać się na posiedzeniu.

W Polsce obowiązuje zasada permanencji - polega na tym, że parlament może zbierać się na posiedzenia w dowolnym czasie w ramach kadencji parlamentu. Posiedzenie zwołuje M.S.

Zasada jawności pracy parlamentu.

1. aspekt formalny - oznacza możliwość uchwalania regulaminu Sejmu i Senatu (art.112). Regulamin określa:

- organizację i porządek prac Sejmu,

- tryb powoływania i działalności organów Sejmu,

-sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów
państwowych wobec Sejmu,

Regulamin Sejmu ma postać uchwały. Określa on sposób ich wykonywania, nie
może być przedmiotem ustawy. Materia ustawy nie może wchodzić w materię
regulaminu.

2. aspekt materialny - polega na stworzeniu parlamentowi niezbędnych gwarancji swobody wykonywania ich mandatu, mówi o tzw.:

- autonomii personalnej - wyłączność ustalania składu organów wewnętrznych,

- autonomii budżetowej - wyłączność ustalania budżetu,

- autonomii terytorialnej - odrębność siedziby parlamentu i wyłączność zarządzania

tym terenem, do którego należy parlament,

- autonomii jurysdykcyjnej - wyłączność w orzekaniu o sprawach immunitetu oraz
odpowiedzialność dyscyplinarna posłów.

Organizacja wewnętrzna Sejmu.

1. organy kierownicze:

1. Marszałek Sejmu,

2. Prezydium Sejmu,

3. Konwent Seniorów.

2. organy pomocnicze:

1. Komisje Sejmowe.

DOUCZUĆ SIĘ Z KSIĄŻKI GARLICKIEGO!!!

Funkcje parlamentu (art.95 ust.1 i 2).

1. Funkcja kontrolna - Konstytucja powierza jej sprawowanie tylko Sejmowi i odnosi się ona do działalności RM. Tej funkcji nie podlega Prezydent - ponieważ nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Odpowiedzialność polityczną za pomocą kontr asygnaty przejmuje rząd przez podpisanie przez Premiera.

Art.95 ust.2 - Sejm pełni funkcję kontrolną tylko w stosunku do ministrów (RM). Przez RM rozumie się całość administracji rządowej.

Kontrola może być wykonywana przez:

a) sam Sejm - jako cała izba w ramach funkcji kontrolnej może uchwalać:

• rezolucje,

• deklaracje,

• apele,

• oświadczenia.

b) Komisje Sejmowe - mogą sprawować funkcję kontrolną permanentnie i dysponują 2
instrumentami:

• prawo żądani informacji - odnosi się do ministrów oraz kierowników naczelnych
  organów administracji rządowej i są oni zobowiązani do:

- przedstawiania sprawozdań,

- udzielania informacji,

- uczestniczenia w posiedzeniach komisji.

• Prawo żądania wysłuchania - możliwość uchwalania przez Komisje Sejmowe dezyderatów opinii.

Różnice:

- dezyderat - uchwała komisji zawierająca postulaty w określonej sprawie. Jest kierowany
do RM, członków RM, Prezesa NIK, Prezesa NBP, Prezesa Głównego Inspektoratu Pracy.
Adresat dezyderatu nie ma prawa obowiązku wykonywania postulatów zawartych
w dezyderacie, ale musi zająć stanowisko wobec dezyderatu w terminie 30 dni,

- opinie - (czym się odróżnia) zawiera stanowisko komisji w określonej sprawie i jest
kierowana do wszystkich centralnych organów i instytucji rządowych. Na żądani komisji (tylko) adresat opinii musi zająć stanowisko w ciągu 30 dni.

Szczególne procedury kontrolne:

- tworzenie komisji śledczych - art..111 Konstytucji - ustawa z 1990r. o s.k.ś.,

- interpelacje i zapytania,

- kontrola wykonania budżetu państwa.

Komisja śledcza jest powołana do zbadania określonej sprawy. Polega na tym, że K.S. może powołać świadków na przesłuchanie i dla tego jej działalność musi opierać się na ustawia, gdyż tylko ustawa określa obowiązki obywatela, np. obowiązek stawiennictwa przed wysoką komisją.

Skład K.Ś. - wchodzą do 11 członków i powinien odzwierciedlać reprezentację w Sejmie klubów i kół poselskich mających swoich przedstawicieli w Konwencie Seniorów odpowiednio do jej liczebności:

- K.Ś. działa na podstawie przepisów K.P.K., a więc w szczególności wzywa i przesłuchuje
świadków,

- K.Ś. może zwrócić się do prokuratora general. o przeprowadzenie określonych czynności,

- K.Ś. może zwrócić do sądu okręgowego w W-wie o nałożenie kary porządkowej wobec
osoby nie stawiającej się na wezwanie komisji albo uchylającej się od składania zeznań,

- K.Ś. może żądać złożenia pisemnych wyjaśnień lub przedstawienia dokumentów.

Prace K.Ś. kończą się sporządzeniem sprawozdania ze swojej działalności, które przedkładane jest Marszałkowi Sejmu, a następnie jest udostępniane posłom i nad takim sprawozdaniem odbywa się debata plenarna. Sejm podejmuje odpowiednie kroki. K.Ś. może wystąpić z wnioskiem o pociągnięcie pewnych osób do odpowiedzialności przed T.S.
i większością ⅔ głosów.

Zapytania, interpelacje i pytania w sprawach bieżących.

Posłowie występują mając prawo do jednego pytania.

Interpelacje - są składane w sprawach o zasadniczym znaczeniu, zawsze na piśmie, składane wobec członka rządu, odpowiedź udzielana jest również na piśmie w ciągu 21 dni. Jeżeli poseł uzna odpowiedź za niewystarczającą może odbyć się debata plenarna nad interpelacją.

Zapytania - składane w innych sprawach niż interpelacje. Odpowiedzi na zapytanie udzielana jest również w ciągu 21 dni, na piśmie. Nad zapytaniem nie przeprowadza się debaty.

Pytania w sprawach bieżących - są formułowane ustnie na każdym posiedzeniu.
O możliwości zadania pytania poseł informuje Prezydium Sejmu na 12 godzin przed rozpoczęciem posiedzenia. Odpowiedz jest udzielana na posiedzeniu Sejmu w formie ustnej, nie można przeprowadzić debaty, ale można zadawać krótki dodatkowe pytania.

Kontrola wykonania budżetu.

R.M. w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego składa sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Wraz z tym sprawozdaniem d Sejmu wpływają 2 dokumenty NIK-u, a mianowicie analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz opinia w przedmiocie absolutorium dla R.M. sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu absolutorium R.M. z wykonania ustawy budżetowej. Uchwała taka powinna być podjęta w ciągu 90 dni od dnia złożenia sprawozdania przez rząd.

Absolutorium - pozytywne skwitowanie wykonania ustawy budżetowej w ubiegłym roku budżetowym. Nie udzielenie absolutorium nie rodzi obowiązku ustąpienia R.M. absolutorium uchwalane jest przez Sejm, NIK wydaje opinię.

c) posłów.

2. Funkcja ustawodawcza.

Inicjatywa ustawodawcza - jest to prawo określonych podmiotów do wnoszenia projektów ustaw w wyniku czego po stronie Sejmu rodzi się obowiązek rozpatrzenia projektu w szczególnej procedurze.

Kto może złożyć inicjatywę ustawodawczą:

- posłowie, (co najmniej 15 posłów, albo komisja sejmowa),

- Senat - jako cała izba, podejmuję uchwałę o wystąpieniu z inicjatywą ustawodawczą
(zwykłą większością głosów na wniosek co najmniej 10 senatorów),

- Prezydent - uprawnienie prezydenta jest zwolnione z obowiązku kontr asygnaty,

- R.M.,

- grupa 100 tyś. obywateli - inicjatywa ludowa.

2 ograniczenia inicjatywy ustawodawczej:

1. grupa 100 tyś. obywateli nie może wystąpić z projektem ustawy budżetowej (art.221),

2. projekt o zmianie Konstytucji.

Projekt ustawy jest przedkładany na ręce Marszałka Sejmu, on w razie wątpliwości czy projekt nie jest zgodny z prawem może zwrócić się do komisji ustawodawczej, a ta większością 3/5 głosów może uznać projekt za niedopuszczalny. Marszałek Sejmu kieruje projekt do I czytania, które odbywa się na posiedzeniu plenarnym albo na posiedzeniu komisji.

I czytanie obejmuje:

- uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę,

- pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy,

- debatę nad ogólnymi zasadami projektu.

Jeżeli I czytanie odbywa się na posiedzeniu plenarnym wtedy Sejm może podjąć decyzję
o odrzuceniu projektu w całości, a jeżeli nie to kieruje go do komisji.
Na zakończenie komisja przygotowuje sprawozdanie, w którym proponuje Sejmowi:
- przyjęcie projektu bez poprawek,

- przyjęcie projektu z poprawkami,

- odrzucenie projektu.

Tak przygotowany projekt ustawy wędruje do II czytania na posiedzeniu plenarnym Sejmu i obejmuje:

- przedstawienie sprawozdania komisji,

- przeprowadzenie debaty,

- zgłoszenie poprawek i wniosków.

Prawo zgłoszenia poprawek przysługuje każdemu posłowi, wnioskodawcy projektu oraz R.M.

Marszałek Sejmu może odmówić przyjęcia poprawek, których nie przedłożono komisji - uprawnienie M.S. Do momentu zakończenia II czytania wnioskodawca może wycofać swój projekt.

Jeżeli w II czytaniu zgłoszone są poprawki, wtedy projekt ustawy wraca do komisji, która opracowuje stanowisko wobec tych poprawek i projekt ustawy wędruje do III czytania.
W III czytaniu Sejm uchwala ustawę zwykłą większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Temat: Organy władzy wykonawczej.

Prezydent.

Monarchia - król.

Republika - prezydent.

Kolegialna głowa państwa 1952-1997 (w Polsce).

1787 - Konstytucja USA wprowadziła instytucję prezydenta.

1848 - I w Europie we Francji prezydent.

1875 - Konstytucja Francji na trwałe wprowadziła prezydenta.

Z upowszechnieniem roli prezydenta po I wojnie światowej 1919 Konstytucja Republiki Wajmarskiej zapoczątkowała ono etap silnej prezydentury. Ale w większości krajów przyjęła się koncepcja słabej prezydentury (m.in. Konstytucja Marcowa 1821).

Silna prezydenturę zachowały państwa byłego ZSRR, Rumunia, Bułgaria, słabą Czechy, Węgry.

Nowela kwietniowa 1989 - pozycja prezydenta była teoretycznie bardzo silna. Mała Konstytucja z 1992r. osłabiła tą pozycję, a Konstytucja z 1997r.upowszechniła słaba prezydenturę.

Konstytucja z 1935r. przyjmowała bardzo silną pozycję prezydenta również po II wojnie światowej na podstawie Małej Konstytucji z 1947r. Bolesław Bierut prowadził silną prezydenturę. Następnie na mocy noweli kwietniowej z 1989r. - prezydent PRL. W wyborach powszechnych w 1990r. wybrano prezydenta Lecha Wałęsę na jedną kadencję.

Pozycja ustrojowa prezydenta.

Art.10 ust.2 - zasada podziału władzy w aspekcie podmiotowym.

Prezydent jest organem władzy wykonawczej.

System półprezydencki → wybory powszechne (prezydent z woli narodu) → jest to zracjonalizowany system parlamentarny czyli system parlamentarny z pewnym elementem półprezydenckim.

Funkcje (zadania) prezydenta:

Art.126 - okresla funkcje ustrojowe prezydenta:

- najwyższy przedstawiciel RP, państwa (nie narodu),

- gwarant ciągłości władzy państwowej (ma prawo skrócenia kadencji Sejmu).

Art.234 - prawo prezydenta do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w czasie stanu
wojennego.

- czuwa nad przestrzeganiem konstytucji (ma prawo skierowania wniosku do TK).

Art.156 - może wystąpić z wnioskiem do pociągnięcia członka RM przed TS,

- stoi na straży bezpieczeństwa i suwerenności państwa, nienaruszalności i niepodzielności
terytorium ( najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych RP).

Art.116 ust.2 - w zastępstwie Sejmu może postanowić o ogłoszeniu stanu wojny.

Tryb wyboru prezydenta.

Wybierany w powszechnych, bezpośrednich, równych wyborach i głosowaniu tajnym. System większości bezwzględnej (mieszanej). Istnieje możliwość wyboru w II turach. Druga tura odbywa się tylko wtedy, gdy żaden z kandydatów nie uzyskał większości bezwzględnej. Biorą w niej udział dwaj kandydaci, którzy w I turze otrzymali najwięcej głosów.

W przypadku śmierci kandydata lub wycofania się, w to miejsce wstępuje kandydat, który w I turze otrzymał najwięcej głosów. Wygrywa ten kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów. II tura może się odbywać, ale nie musi (w 2000r. Kwaśniewski w I turze uzyskał bezwzględną liczbę głosów i został prezydentem).

Czynne prawo wyborcze (tak jak do Sejmu i Senatu):

- posiadanie obywatelstwa polskiego,

- ukończone 18 lat,

- oprócz osób, które są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw wyborczych przez Sąd.

Bierne prawo wyborcze:

-ukończone 35 lat,

- mają czynne prawo wyborcze.

Kandydatów zgłaszają grupa 100 tyś. obywateli. Wybory zarządza Marszałek Sejmu, nie wcześniej niż na 100 i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego prezydenta. Marszałek zarządza wybory nie później niż 14 dni po opróżnieniu urzędu w cięgu 60dni od dnia zarządzenia wyborów, w dzień wolny od pracy.

Kadencja prezydenta trwa 5 lat, można być prezydentem przez maksymalnie 2 kadencje czyli 10lat.

Status prawny prezydenta (mandat).

- zasada niepołączalności mandatu prezydenta (inkotitibilitas),

- nie ponosi odpowiedzialności polityczne, bo konst. nie przewiduje odwołania
prezydenta, ale może on być kontrolowany przez opinię publiczną,

• odpowiedzialność polityczna - za kierunek prowadzonej polityki (Rząd przed Sejm),

• odpowiedzialność konstytucyjna - za naruszenie prawa (konst. lub ust.),

Kontrasygnata - rząd kontras. ust. prezydenta i przez podpisanie przyjmuje za niego odpowiedzialność polityczną za akty urzędowe prezydenta.

- ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed TS, decyduje o tym Zgromadzenie
Narodowe większością ⅔ głosów ustawowej liczby członków (460 posłów + 100
senatorów). Z wnioskiem występuje grono 140 członków ZN.

Opróżnienie urzędu prezydenta.

- śmierć,

- zrzeczenie się urzędu,

- stwierdzenie nieważności wyborów - SN może wydać takie orzeczenie, jeśli wyda
wyrok po zaprzysiężeniu urząd jest opróżniony.

- uznanie o trwałej niezdolności do sprawowania urzędu - orzeka ZN większością ⅔
głosów ustawowej liczby członków,

- skazanie prezydenta wyrokiem TS.

Przejściowa niezdolność do sprawowania urzędu prezydenta (gdy jest chory) - zawiadamia Marszałka Sejmu, gdy sam nie może tego zrobić, decyzję w tej sytuacji podejmuje i wydaje TK.

Kontrasygnata (art.144 ust.20 - podpisanie aktu urz. Prezydenta przez prezesa RM - może mieć tylko formę pisemną.

- odnosi się tylko do aktów pisemnych,

- może podpisać ją tylko prezes RM.

Akty urzędowe prezydenta - są to wszystkie decyzje i działania podejmowane przez prezydenta w okresie wykonywania urzędu (decyzje o charakterze normatywnym - rozporządzenia, zarządzenia).

Prolongaty - akty urzędowe prezydenta nie wymagające zatwierdzenia.

Kompetencje prezydenta (wg. grup).

1. wobec Parlamentu,

2. wobec Rządu,

3. wobec władzy sądowniczej,

4. w sprawach polityki zagranicznej,

5. w sprawach obronności i bezpieczeństwa państwa,

6. prawotwórcze,

7. tradycyjne kompetencje głowy państwa (prawo łaski, nadawanie obywatelstwa oraz orderów i odznaczeń).

Ad.1. - zarządza wybory do Sejmu i Senatu,

- ma inicjatywę ustawodawczą,

- veto prezydenta zawieszające wobec ustaw odrzucane większością 3/5 głosów,

- skracanie kadencji Sejmu,

- orędzia prezydenta na forum Sejmu, Senatu lub ZN (art.140).

Ad.3. - prawo łaski.

Abolicja - ustawa parlamentu darowująca lub puszczająca w niepamięć pewne typy przestępstw .

Amnestie - ustawa parlamentu w sposób generalny łagodząca skutki orzeczeń sądów.

Ad.4. - prezydent sprawuje zwierzchnictwo sił zbrojnych za pośrednictwem MON.

Ad.5. - może wprowadzać częściowy lub powszechny mobilizację,

- w sprawach obronności - Rada Bezpieczeństwa Narodowego - organ doradczy
w sprawach obrony.

Mobilizacja zarządzana w razie bezpośredniego zewnętrznego zagrożenia państwa.

3 rodzaje stanu nadzwyczajnego:

- stan wojenny - wprowadza prezydent,

- stan wyjątkowy - wprowadza prezydent,

- stan klęski żywiołowej - wprowadzany przez RM.

Sejm może uchylić rozporządzenie prezydenta wprowadzające stan wojenny i wyjątkowy większością bezwzględną, ale nie może uchylić rozporządzenia RM o stanie klęski wyjątkowej.

W razie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego ulega przedłużeniu kadencja Sejmu (o czas trwania stanu nadzwyczajnego + 90 dni po jego zakończeniu). Nie może być wtedy przeprowadzone referendum ogólnokrajowe i wybory prezydenckie. Nie może być też zmieniana konstytucja. W czasie stanu wojennego prezydent wydaje rozporządzenia z mocą ustawy.

Prezydent wydaje (akty prawa miejscowego):

- rozporządzenia jako akty wykonawcze do ustawy,

- zarządzenia,

- we wszystkich innych sprawach wydaje postanowienia.

Rada Ministrów.

Jest organem władzy wykonawczej (art.10 ust.2). wszystkie rozporządzenia z wyjątkiem prolongaty akceptuje Sejm, czyli ma on większą władzę.

→ art.146 ust.1 → ustanowiono domniemanie kompetencji na rzecz RM. Wszystkie kompetencje muszą być wyraźnie zaznaczone.

Do RM:

- należy polityka państwa (jej prowadzenie).

Tryb powołania RM.

Zaczyna się w chwili złożenia przez Prezesa RM dymisji ministrów. Następuje to:

1. na I posiedzeniu nowo wybranego Sejmu,

2. w razie nie uchwalenia przez Sejm votum zaufania dla rządu, gdy:

- w trybie art.154 ust.2 - gdy rząd jest dopiero powoływany,

- art..160 - kiedy RM już działa, ale Premier zgłasza do rządu po raz drugi wniosek
o votum zaufania, ma to na celu umocnienie pozycji rządu,

- wyrażenie RM votum nieufności, wtedy Sejm musi równocześnie wybrać nowego
Premiera (nową koalicję rządzącą),

- rezygnacja Prezesa RM powoduje złożenie dymisji całej RM.

To Premier decyduje, kiedy złożyć dymisję rządu. Rząd nie ma na to wpływu. Tylko w tym jednym przypadku prezydent może odmówić przyjęcia dymisji RM (może niejako zmusić Premiera do pozostania na stanowisku).

W razie śmierci Premiera następuje dymisja rządu z wnioskiem występuje wiceminister.

Wotum nieufności wobec Premiera jest niedopuszczalne.

• I etap powołania RM.

W ciągu 14 dni od I posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji RM prezydent desygnuje Prezesa RM oraz powołuje nowy rząd. Desygnowany Prezes RM nie zastępuje starego tylko kompletuje nowy rząd. Do zaprzysiężenia działa stary rząd i ustępuje w momencie zaprzysiężenia nowego. Nowa RM musi uzyskać votum zaufania. W ciągu 14 dni od momentu zaprzysiężenia przez prezydenta , premier musi w Sejmie wygłosić expose (program działania) i prosi Sejm o udzielenie votum zaufania, który udziela go bezwzględna większością głosów (gdy ,,za” głosuje więcej niż ,,przeciw” i ,,wstrzymuje się” razem wziętych).

Może dojść do:

- może nie dojść do skompletowania rządu,

- rząd nie otrzyma votum zaufania.

• II procedura powołania RM (zwana I rezerwową) (art.154 ust.3).

Sejm w ciągu 14 dni wybiera nowego Prezesa RM i proponowany przez niego skład rządu (14+14 dni - większość bezwzględna). Tu rola prezydenta jest bardzo ograniczona.

• II etap rezerwowy (III etap).

Chodzi o powołanie rządu mniejszościowego. Procedura jest analogiczna do I procedury,
z tym wyjątkiem, że votum zaufania udzielane jest zwykłą większością głosów. Jeżeli Sejm nie udzieli votum zaufania dla rządu to prezydent musi skrócić kadencję. Wyjątek, gdy jest stan wyjątkowy.

Votum nieufności - większość ustawowej liczby posłów (231 głosów).

Z wnioskiem udzielenie votum nieufności może wystąpić grupa 46 posłów. Głosowanie odbywa się po upływie 7 dni od dnia zgłoszenia wniosku. Powtórnie po upływie 3 miesięcy. Termin ten nie obowiązuje, gdy wniosek zgłosi 115 posłów.

Sejm może udzielić votum nieufności wobec poszczególnym członkom RM z wyjątkiem Premiera. Z wnioskiem występuje grupa 69 posłów, ale udzielenie votum nieufności poszczególnemu ministrowi następuje większością ust. (231 głosów).

Skład RM.

-Premier,

- ministrowie,

- mogą być powoływani wicepremierzy oraz przewodniczący komitetów określonych
w ustawie (Komitet Integracji Europejskiej i Komitet Badań Naukowych).

2 kategorie ministrów:

- resortowi - kierownicy działów administracji rządowej,

- bez teki - wypełniają zadania określone przez Premiera.

Rozporządzenia wydają tylko ministrowie resortowi oraz przez przewodniczących dwóch wymienionych komitetów.

RM obraduje na posiedzeniach (we wtorki). Podejmuje decyzje w drodze uzgodnienia, osiąga się kompromis. Decyzje ministrów podejmowane są w trybie obiegowym (uzgadniania stanowisk, korespondencyjnym). Gdy RM zbiera się i obraduje pod przewodnictwem prezydenta jest to Rada Gabinetowa. Zwoływana jest tylko w sprawach szczególnej wagi (art.141) i nie może wypełniać kompetencji RM.

RM (kompetencje prawotwórcze):

- wydaje rozporządzenia,

- nie wydaje zarządzeń (wydają je Premier i ministrowie).

Doczytać: - kompetencje Premiera (art.148).

- kompetencje RM (art.146 ust.4).

29

---