SPIS TREŚCI

Wykaz skrótów. 3

Wstęp. 4

Rozdział I: Państwo w stosunkach międzynarodowych. 6

1. Podmiotowość w prawie międzynarodowym. 6

2. Państwo jako podstawowy podmiot prawa międzynarodowego. 8

3. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych państw. 11

Rozdział II: Prawo dyplomatyczne w systemie współczesnego prawa międzynarodowego. 14

1. Pojęcie dyplomacji. 14

2. Pojęcie i istota prawa dyplomatycznego. 16

3. Źródła i kodyfikacja prawa dyplomatycznego. 17

Rozdział III: Reprezentacja państwa w stosunkach międzynarodowych. 24

1. Pojęcie i istota prawa legacji. 24

2. Podmioty prawa legacji. 26

3. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych. 29

Rozdział IV: Rodzaje i kompetencje organów wewnętrznych państwa w stosunkach międzynarodowych. 32

1. Głowa państwa. 32

2. Parlament. 35

3. Rząd i szef rządu. 37

4. Minister i ministerstwo spraw zagranicznych. 39

Rozdział V: Rodzaje i kompetencje organów zewnętrznych państwa w stosunkach międzynarodowych. 44

1. Stałe misje dyplomatyczne. 44

2. Urzędy konsularne. 50

3. Przedstawicielstwa państw przy organizacjach międzynarodowych. 57

4. Misje specjalne. 60

5. Inne organy zewnętrzne państwa. 64

Zakończenie. 70

Bibliografia. 71

Literatura. 71

Źródła. 72

WYKAZ SKRÓTÓW

Dz. U. - Dziennik Ustaw

IPM - Instytut Prawa Międzynarodowego

KPM - Komisja Prawa Międzynarodowego

MSZ - Ministerstwo Spraw Zagranicznych

MTS - Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

NZ -Narody Zjednoczone

ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych

RB - Rada Bezpieczeństwa

SM - Sprawy Międzynarodowe

ZO - Zgromadzenie Ogólne

WSTĘP

Zarówno prawo dyplomatyczne jak i prawo konsularne są najstarszymi dziedzinami prawa międzynarodowego. Powstały one i kształtowały się wraz z nawiązaniem wzajemnych kontaktów pomiędzy pierwszymi zorganizowanymi państwami. Wraz z rozwojem cywilizacji rozwijały się także stosunki międzynarodowe, co w efekcie doprowadziło do tego, że w dniu dzisiejszym państwa posiadają specjalne organy, które reprezentują je na zewnątrz. Dzielą się one na wewnętrzne (działają i mają siedziby w granicach państwa i zewnętrzne (działają i mają swoje siedziby poza granicami ).

W niniejszej pracy chciałbym omówić w sposób jak najbardziej pełny regulacje prawne oraz funkcjonowanie organów, które reprezentują państwo w jego stosunkach zewnętrznych. Dla potrzeb osiągnięcia tego celu praca została podzielona na pięć części.

W rozdziale pierwszym omawiam problematykę związaną z pozycją prawną państwa jako głównego podmiotu uczestniczącego w stosunkach międzynarodowych.

W rozdziale drugim przedstawiam prawo dyplomatyczne jako jedną z gałęzi prawa międzynarodowego, precyzuję pojęcia dyplomacji i prawa dyplomatycznego, a także opisuje rozwój sztuki dyplomacji oraz omawiam ważniejsze akty prawa dyplomatycznego i konsularnego.

W rozdziale trzecim precyzuję problematykę związaną z zagadnieniem prawa legacji, omawiam podmioty, które mogą korzystać z tego prawa oraz opisuję wyraźny podział organów reprezentujących państwo w stosunkach międzynarodowych na organy wewnętrzne i zewnętrzne.

W rozdziale czwartym prezentuję charakterystykę organów wewnętrznych państwa, które pełnią istotną rolę w kształtowaniu i wykonywaniu polityki zagranicznej państwa.

Ostatni rozdział w całości poświęcony jest charakterystyce podstawowych organów zewnętrznych państwa w stosunkach międzynarodowych.

W procesie pisania niniejszego opracowania wykorzystałem dostępną literaturę, a zwłaszcza prace: R. Bierzanka, J. Symonidesa, L. Gelberga, J. Sutora, W. Góralczyka. Ocena instytucji prawnych jak również praktyki państw opiera się w dużej mierze na poglądach tych właśnie autorów. Dla opracowania problematyki badawczej korzystałem także z niezbędnych źródeł.

Rozdział I

Państwo w stosunkach międzynarodowych.

1. Podmiotowość w prawie międzynarodowym.

Określenie podmiotowości w prawie międzynarodowym po dziś dzień nastręcza szereg dyskusji. Wiąże się to z tym, iż podmiotowość w tej gałęzi prawa ,nie została skodyfikowana tak, jak ma to miejsce w prawie wewnątrz państwowym. Dlatego też termin podmiotowość w prawie międzynarodowym definiowany jest przez teoretyków na różne sposoby. Dla potrzeb tej pracy przyjąłem definicję skonstruowaną przez J.Gilasa : “ podmiotami prawa międzynarodowego publicznego są te podmioty występujące w stosunkach międzynarodowych, których postępowanie reguluje bezpośrednio prawo międzynarodowe. Innymi słowy, podmiotowość prawa międzynarodowego publicznego jest zdolnością nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych.” Wynika z tego, iż podmiot prawa międzynarodowego musi legitymować się zdolnością prawną (zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków) oraz musi posiadać zdolność do czynności prawnych (zdolność do wywoływania skutków prawnych własnymi działaniami).

Specyfika współczesnego prawa międzynarodowego

oraz mechanizmów stosunków międzynarodowych pokazują, że głównymi podmiotami prawa międzynarodowego są suwerenne państwa. Ich podmiotowość ma charakter pierwotny, gdyż powstaje ona wraz z utworzeniem państwa. Podmiotowość ta jest następstwem suwerenności, czyli jest ona niezależna od czyjejkolwiek woli, jest również nieograniczona, gdyż państwa posiadają pełną zdolność do czynności prawnych.

Współczesna praktyka międzynarodowa pokazuje, że istnieją także inni uczestnicy stosunków międzynarodowych, którzy posiadają podmiotowość. Jest to specyficzna grupa podmiotów, bo powstają one z woli państw, które regulując swoje stosunki wzajemne za pomocą prawa międzynarodowego, mogą rozszerzyć krąg jego podmiotów poza siebie samych.

Podmiotowość tych innych uczestników ma charakter wtórny (pochodny) tzn. jest nadana bądź też uznana przez państwa, które w umowie przyznają tym podmiotom zdolność prawną oraz określają zakres zdolności do czynności prawnych.

“Wbrew pozorom koncepcja wielu kategorii podmiotów prawa międzynarodowego nie odbiega znacznie od koncepcji podmiotowości prawno międzynarodowej przysługującej wyłącznie państwom. Nie może zresztą być inaczej, gdyż wspólną i zarazem nieodzowną cechą wszystkich podmiotów prawa międzynarodowego jest zdolność zawierania umów podlegających temu prawu. Kryterium podmiotowości w prawie międzynarodowym stanowi zatem zdolność traktatowa.“ Na potwierdzenie powyższego stwierdzenia pozwolę sobie zacytować art. 3 Konwencji Wiedeńskiej o prawie traktatów z 23 maja 1969 roku:

“Fakt, że niniejsza konwencja nie stosuje się ani, do międzynarodowych porozumień zawartych między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego lub między takimi innymi podmiotami prawa międzynarodowego, ani do międzynarodowych porozumień w formie niepisanej - nie wpływa na:

1. moc prawną tych porozumień;

2. stosowanie do nich którejkolwiek z reguł sformułowanych w niniejszej konwencji, którym podlegałaby na podstawie prawa międzynarodowego niezależnie od tej konwencji;

3. stosowanie konwencji do wzajemnych stosunków między państwami na podstawie porozumień międzynarodowych, których stronami są także inne podmioty prawa międzynarodowego.”

Choć w konwencji te inne podmioty nie są wymienione praktyka pokazuje, iż ius tractatum posiadają:

1. organizacje międzynarodowe

2. Stolica Apostolska

3. wspólnoty powstańcze

4. części składowe państw złożonych

5. terytoria zależne

2. Państwo jako podstawowy podmiot prawa międzynarodowego.

W przeszłości w świetle prawa międzynarodowego państwa były niemal wyłącznie podmiotami stosunków międzynarodowych. W naszym stuleciu sytuacja uległa istotnej zmianie, pojawiły się bowiem inne organizmy międzynarodowe wyposażone w atrybuty podmiotowości prawa międzynarodowego i odgrywające często poważną rolę polityczną. Pozostaje jednak faktem niezaprzeczalnym, iż suwerenne państwa są nadal głównymi podmiotami prawa międzynarodowego.

Norma prawa międzynarodowego nie określa pojęcia państwa, choć akty prawne często posługują się tym pojęciem. Na gruncie rozważań teoretycznych nauki przyjęto, iż na pojęcie państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego składają się trzy podstawowe atrybuty: ludność, terytorium, władza najwyższa. Znalazło to odbicie w wykładni polsko- niemieckiego Mieszanego Trybunału Rozjemczego w sprawie Deutsche Continental- Gesellschaft przeciwko państwu polskiemu w 1929 roku: “ Państwo może istnieć tylko wtedy, gdy posiada pewne terytorium, społeczność ludzką żyjącą na tym terytorium, rząd wykonujący władzę nad tą społecznością i terytorium. Te wymogi uznawane są za niezbędne i niemożliwe jest wyobrażenie sobie państwa bez któregokolwiek z nich”.

Kilka lat później, chcąc niejako w większym stopniu sprecyzować to pojęcie przyjęto w doktrynie, że wyżej wymienione elementy zostaną poszerzone o kolejny - zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami - który zamieszczony został w międzyamerykańskiej Konwencji o prawach i obowiązkach państw podpisanej dnia 26 grudnia 1933 roku w Montevideo.

Podmiotowość państwa w prawie międzynarodowym określają trzy główne czynniki:

1. suwerenność

2. pierwotność

3. pełna podmiotowość. Ad. a) Przez suwerenność państwa rozumiemy: “ po pierwsze - jego samowładność, czyli niezależność od jakichkolwiek czynników zewnętrznych; i po drugie - całowładność ,czyli kompetencja normowania wszystkich stosunków wewnątrz państwa --> [Author:DS] .”

Wyrazem suwerenności jest zazwyczaj utrzymywanie stosunków dyplomatycznych lub stosunków oficjalnych z pozostałymi państwami, członkostwo w organizacjach międzynarodowych oraz zawieranie umów międzynarodowych.

Stwierdzenie czy państwo jest suwerenne czy też nie jest nastręcza szereg trudności.“ W praktyce mogą powstać wątpliwości, czy określone organizacje terytorialne są państwami, czy nie suwerennymi organizacjami terytorialnymi. Dotyczy to na przykład tzw. państw karłowatych. Dowodem, że konkretne państwo karłowate jest państwem w sensie prawa międzynarodowego może być jego przyjęcie do Organizacji Narodów Zjednoczonych lub dopuszczenie do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, przed którym mogą występować tylko państwa. Tak więc, kiedy w 1950 roku Lichtenstein, a w 1954 roku San Marino stały się stronami Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości - tym samym uznano że są to państwa”. Zacieśnianie współpracy międzynarodowej także potęguje trudności w ustaleniu czy dane państwo jest jeszcze suwerenne czy też nie (chodzi tu przede wszystkim o państwa współpracujące politycznie i gospodarczo, które są zależne w tych kwestiach od innych oraz o te, które pozostają pod dominującymi wpływami politycznymi innych państw ).

Ad. b) Państwa uważa się za podmioty pierwotne prawa międzynarodowego, dlatego że każde państwo z chwilą swego powstania staje się ipso facto podmiotem prawa międzynarodowego. Jest to ewenement, gdyż uzyskanie podmiotowości przez inne podmioty prawa międzynarodowego jest wyrazem woli państw które nadają bądź też uznają podmiotowość. Państwa suwerenne były i są podmiotami tworzącymi, zmieniającymi oraz uchylającymi normy prawa międzynarodowego.

Ad. c) Pełna podmiotowość wyraża się w tym, iż państwa w stosunkach zewnętrznych są samodzielne i niezawisłe, ale wyłącznie w granicach, które określają prawem chronione interesy innych państw oraz powszechnie uznane zasady i normy prawa międzynarodowego. W odróżnieniu od innych podmiotów prawa międzynarodowego, którym narzucono z chwilą ich powstania pewne reguły, państwo, podlega wyłącznie prawu, które dobrowolnie przyjęło. Państwo jest jedynym podmiotem prawa międzynarodowego posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych, tzn. może podejmować różne działania na arenie międzynarodowej. Są to trzy podstawowe uprawnienia:

• prawo do nawiązywania i utrzymywania stosunków dyplomatycznych z innymi państwami (ius legationis),

• prawo do zawierania umów międzynarodowych (ius tractatum),

• prawo do wojny (ius bellum) - dziś uznawane za nielegalne zastąpione w dniu dzisiejszym przez i prawo ponoszenia odpowiedzialności prawno międzynarodowej za naruszenie praw innych państw.

3. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych państw.

Suwerenne państwo posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.

Zdolność prawna jest podstawową cechą każdego podmiotu prawa międzynarodowego. Pojęcie to definiowane jest najczęściej jako “ zdolność do tego, żeby być podmiotem praw i obowiązków ”.

Państwo posiada zdolność prawną pierwotną tzn. jest podmiotem prawa międzynarodowego z mocy własnej. Równocześnie z powstaniem państwa powstaje jego zdolność prawna. Jej utrata następuje wraz z chwilą, gdy państwo przestaje egzystować.

“Zdolność do czynności prawnych jest to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych w drodze własnego działania”. Jedynie państwo, jako podmiot prawa międzynarodowego posiada pełną zdolność do czynności prawnych.

Państwo realizuje swoje uprawnienia lub wykonuje ciążące na nim zobowiązania poprzez własne działanie wykonując następujące czynności: “ - może dokonywać wszelkich czynności prawnych;

- może utrzymywać stosunki dyplomatyczne, konsularne;

• może tworzyć normy prawa międzynarodowego; zwłaszcza

zawierać umowy międzynarodowe (ius tractatum);

• ma zdolność procesową przed trybunałami międzynarodowymi;

• przysługują mu przywileje i immunitety;

• ponosi odpowiedzialność za szkody, wynikające z faktu

wyrządzenia szkody lub naruszenia prawa międzynarodowego”.

Państwo suwerenne posiada zarówno zdolność prawną, jak i zdolność do czynności prawnych. Jednak w sytuacji, gdy państwo znajduje się w stanie zależności politycznej lub gospodarczej zdolność do działania jest ograniczona.

Ograniczenia wykonywania działań w ramach wykonywania zdolności do czynności prawnych może być:

1. narzucone - państwu narzuca się pewne rozwiązania i ograniczenia, wtedy, gdy jest to w interesie społeczności międzynarodowej i w jej imieniu. Muszą także zachodzić okoliczności wskazujące, że zagrożony jest byt tej społeczności. Jest to sytuacja wyjątkowa najczęściej związana z instytucją odpowiedzialności państwa agresora za prowadzenie wojny agresywnej (sytuacja taka miała miejsce po zakończeniu drugiej wojny światowej, gdy szczególnym rygorom zostały poddane Niemcy).

2. przyjęte dobrowolnie - państwa dobrowolnie oddały innym państwom możliwość reprezentowania ich na arenie międzynarodowej. Następuje to poprzez podpisanie umowy międzynarodowej, w której państwo suwerenne zwane protegowanym zrzeka się, w całości lub części, swej zdolności do czynności prawnych na rzecz drugiego państwa zwanego protektorem. Zależność dobrowolną w europie przyjęły następujące państwa: Andora (zależna od Francji i Hiszpanii), Lichtenstein (protektorat Szwajcarii), Monako (protektorat Francji), San Marino (protektorat Włoch).

Wśród państw, które ograniczenie zdolności do czynności prawnej przyjęły dobrowolnie, możemy wyróżnić specyficzną grupę - państw neutralnych wieczyście. Należą do nich Szwajcaria i Austria. “ Państwa trwale (wieczyście) neutralne w zamian za uzyskaną w umowie międzynarodowej gwarancję niepodległości i integralności terytorialnej zobowiązuje się nie używać siły zbrojnej przeciwko innemu państwu ani nie przystępować do toczących się już działań wojennych, z wyjątkiem samoobrony”.

Państwa neutralne ograniczyły swą zdolność do czynności prawnych, gdyż za akceptacją państw koregulujących zrezygnowały z:

- prawa do zawierania układów tworzących sojusze wojskowe;

- prawa do bycia członkami organizacji międzynarodowych, których

statut przewiduje użycie sił zbrojnych;

- możliwości wyrażenia zgody na stacjonowanie na własnym

terytorium obcych sił zbrojnych.

Rozdział II

Prawo dyplomatyczne w systemie współczesnego prawa międzynarodowego.

1. Pojęcie i istota dyplomacji.

Termin „dyplomacja”, historycy wywodzą od wyrazu „diploma - uroczysty, we dwoje złożony dokument. Wyrazy dyplomatyczny i dyplomatyka, powstałe na przełomie XVII i XVIII wieku, oznaczają też uroczyste dokumenty urzędowe. Zbiory ich w tym właśnie czasie zaczyna się wydawać drukiem.”¹ Od nazwy tych dokumentów powstaje cały zespół wyrazów, w tym także termin „dyplomacja”.

Aktualnie „dyplomacja” jest określeniem rozległym i używane bywa w trzech różnych znaczeniach. „W pierwszym, podstawowym znaczeniu, „dyplomacja” występuje jako oficjalna działalność organów państwowych o kompetencjach w sferze stosunków międzynarodowych, głównie przedstawicieli dyplomatycznych realizujących zewnętrzne funkcje państwa służące utrzymaniu i prowadzeniu stosunków między państwami, zapewniające ochronę praw i interesów państwa i jego obywateli za granicą. W drugim - jako opierający się na założeniach naukowych zespół metod i środków oraz sztuka osiągania celów polityki zagranicznej państwa, prowadzenia i utrzymywania stosunków miedzy państwami, a szczególnie prowadzenia rokowań i zawierania traktatów. W trzecim znaczeniu, terminem „dyplomacja” określa się dysponujący odpowiednimi kwalifikacjami zespół ludzi (służba dyplomatyczno -konsularna) oraz aparat organizacyjny (ministerstwo spraw zagranicznych, stałe i ad hoc misje dyplomatyczne) - realizujący cele i zadania polityki zagranicznej i stanowiący wyodrębnioną służbę państwową, wchodzącą w skład naczelnej administracji państwa”.²

Dyplomacja jest ważnym narzędziem polityki zagranicznej. Należy pokreślić, że dyplomacja nie służyła i nie służy wytyczaniu polityki zagranicznej. Stosuje się ją w celu kształtowania, prezentacji i wyjaśniania tej polityki obcym rządom jak również w celu zasięgnięcia informacji o polityce zagranicznej prowadzonej przez inne państwa. Wynika z stąd jasno, iż w stosunku do polityki zagranicznej dyplomacja pełni funkcję służebną. „Dyplomacja nie istnieje niezależnie od polityki zagranicznej; tworzą one razem jedną całość - polityka określa strategię, zaś dyplomacja taktykę”.³

Głębokie przemiany polityczno społeczne, które charakteryzują XX wiek wpłynęły na zmianę form działania dyplomacji. Dawniej dyplomacja często posługiwała się podstępem, nie obce jej były tajne układy, groźby i stosowanie przemocy. We współczesnej dyplomacji opartej na zasadzie pokojowego współistnienia państw takie metody nie mają zastosowania. Obecnie międzynarodowa dyplomacja realizowana jest w myśl zapisów Karty NZ. Rozstrzyganie kwestii spornych następuje nie przez konfrontacje, ale poprzez pokojowe rokowania.

Współczesna dyplomacja wychodzi poza ramy klasycznej dyplomacji dwustronnej (bilateralnej). Obecnie bardzo ważną rolę odgrywa dyplomacja wielostronna (multilateralna), co wiąże się z działalnością przedstawicieli państw w ramach organizacji międzynarodowych. Rozwój współpracy międzynarodowej spowodował, iż wzrosła rola misji specjalnych i dyplomacji ad hoc, coraz częściej zwoływane są konferencje międzynarodowe, coraz częściej słyszy się o spotkaniach na szczycie.

W dzisiejszych czasach dyplomacja, w celu realizacji założeń polityki zagranicznej, niejednokrotnie wychodzi poza ramy tradycyjnych funkcji dyplomatycznych. Coraz częściej w swoich działaniach dyplomacja zajmuje się rozwiązywaniem problemów ponadnarodowych, coraz większej rangi nabiera wspólne działanie państw na rzecz rozwiązywania problemów regionalnych i globalnych (np. problem rozbrojenia)

2. Pojęcie i istota prawa dyplomatycznego.

Obrona własnych interesów i chęć pokojowego współistnienia państw zrodziła potrzebę utrzymywania kontaktów zewnętrznych z sąsiadującymi krajami. Na przestrzeni wieków kontakty te rozwijały się, co doprowadziło do powstania szeregu norm zwyczajowych stosowanych w dyplomacji, które w czasach współczesnych uważane są za fundament prawa dyplomatycznego.

Współcześnie prawo dyplomatyczne definiuje się jako: “dział powszechnego prawa międzynarodowego, na który składa się ogół norm, w tym zwyczajowych, określających zasady reprezentacji państw w stosunkach międzynarodowych, status, organizację oraz działalność organów państwowych i zespołu ludzi powołanych do realizacji stosunków dyplomatycznych państwa. Określa ono między innymi położenie prawne stałych misji dyplomatycznych i ich członków, misji specjalnych oraz przedstawicieli i delegacji państw w organizacjach międzynarodowych. Reguluje między innymi zakres ich funkcji oraz przywilejów i immunitetów, klasy i rangi szefów misji oraz zasady mianowania i odwoływania szefów i członków misji dyplomatycznej. Zajmuje się także formami stosunków dyplomatycznych, między innymi rokowaniami dyplomatycznymi i zasadami obowiązującymi przy organizowaniu konferencji międzynarodowych. Stwarza wreszcie podstawy prawne zapewniające normalne warunki do działalności i prawidłowego realizowania funkcji misji dyplomatycznych opierających się na zasadzie suwerennej równości państw.”⁴

Z definicji powyższej wynika, iż normy współczesnego prawa dyplomatycznego tworzą cały system prawny. System ten reguluje w sposób kompleksowy działalność wszystkich organów oficjalnie powołanych do realizacji polityki zagranicznej oraz reprezentacji państwa na arenie międzynarodowej. Z tego wynika, że na podstawie norm współczesnego prawa dyplomatycznego działa również dyplomacja, która jest głównym narzędziem w stosunkach międzynarodowych i polityce zagranicznej państwa.

3. Źródła i kodyfikacja prawa dyplomatycznego.

Prawo dyplomatyczne przez wiele wieków opierało się wyłącznie na normach zwyczajowych. Jednak z czasem zauważono, że niezbędna jest kodyfikacja tej dziedziny prawa, gdyż jej brak rodzi szereg konfliktów.

W celu zapobieżenia problemom, które pojawiały się z powodu sporów o pierwszeństwo, 19 marca 1815 roku na Kongresie Wiedeńskim przyjęto Regulamin o rangach agentów dyplomatycznych. Ustalono w nim zasady pierwszeństwa oraz rozwiązano kwestię tytułowania szefów misji określając klasy i rangi przedstawicieli dyplomatycznych. Według tych postanowień agenci dyplomatyczni zostali podzieleni na trzy klasy:

„Art. I. 1) Ambasadorowie nadzwyczajni i pełnomocnicy i papiescy legaci

albo nuncjusze.

2) Posłowie nadzwyczajni i ministrowie pełnomocnicy i inni

pełnomocnicy przy rządach.

3) Charges d'affaires, akredytowani przy ministrach spraw

zagranicznych.”⁵

Późniejsze akty prawne zaakceptowały ten podział, dzięki czemu obowiązuje on po dziś dzień.

W Regulaminie Wiedeńskim z 1815 roku po raz pierwszy uznano i zapisano zasadę suwerennej równości państw. Świadczy o tym miedzy innymi zapis Art. VII. „Przy zawieraniu traktatów między kilkoma państwami, których przedstawiciele mają je podpisywać, losowanie rozstrzyga w jakim porządku pełnomocnicy tej samej rangi będą kłaść swe podpisy”.

Akt ten ze swoimi doniosłymi zapisami przyczynił się ogromnie do demokratyzacji międzynarodowych stosunków dyplomatycznych.

Postanowienia przyjęte w Wiedniu uzupełniono 21 października 1818 roku na Kongresie Akwizgrańskim, ustanawiając w protokole z tego spotkania jeszcze jedną klasę - ministra rezydenta. Klasa ta miała być umiejscowiona pomiędzy drugą a trzecią. Ranga ta jednak wyszła obecnie z użycia.⁶

„Tendencja do bardziej wyczerpującego kodyfikowania poszczególnych dziedzin prawa międzynarodowego znamionuje dopiero ostatnią ćwierć XIX wieku. Od tego też okresu datują się próby ujęcia całokształtu prawa dyplomatycznego w formę wielostronnej konwencji. Z ważniejszych prób o charakterze naukowym wymienić warto te chociażby, które - w latach 1895 i 1929 przedsięwziął Instytut Prawa Międzynarodowego.”⁷ Jednak starania podjęte przez IPM nie przyniosły efektów.

W 1928 roku na VI Konferencji Unii Panamerykańskiej w Hawanie została przyjęta Konwencja o agentach dyplomatycznych. Jeden z podstawowych zapisów głosi, że państwa mają prawo do wzajemnej reprezentacji czyli prawo legacji. W dokumencie ustalono podział na klasy i rangi dyplomatyczne, a ponadto omówiono w nim sprawy dotyczące przywilejów i immunitetów. W Konwencji wspomniano również o statusie misji specjalnych.⁸

Postanowienia tej konwencji, choć tylko w ramach regionalnych, były pierwszą w dziejach próbą kompleksowej kodyfikacji prawa dyplomatycznego.

W skali międzynarodowej pracę nad kodyfikacją prawa dyplomatycznego podjęto po II wojnie światowej. W tym czasie gwałtownie zaczęła rozwijać się współpraca międzynarodowa, co zaowocowało rozwojem organizacji międzynarodowych. Nowa forma współdziałania państw niejako wymusiła opracowanie podstawowych norm regulujących jej istnienie. Dlatego też w ramach ONZ przyjęto: Konwencję z dnia 13 lutego 1946 r. o przywilejach i immunitetach ONZ⁹; oraz Konwencję z dnia 21 listopada 1947 r. o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych¹⁰. Obie te konwencje w znacznym stopniu przysłużyły się prawu dyplomatycznemu, gdyż wzorowano na nich statusy wielu organizacji międzynarodowych.

„W 1949 r. Komisja Prawa Międzynarodowego (KPM) na swym pierwszym posiedzeniu wybrała prawo dyplomatyczne jako tę dziedzinę prawa międzynarodowego, która dojrzała do kodyfikacji. Zgromadzenie Ogólne NZ uchwaliło w 1952 r. rezolucję zobowiązującą Komisję do opracowania zasad kodyfikacji prawa dyplomatycznego. Prace nad wstępnym projektem konwencji zostały zakończone w 1958 r. Zgromadzenie Ogólne NZ podjęło w 1959 r. decyzję zwołania konferencji dyplomatycznej w sprawie przyjęcia ostatecznego tekstu konwencji”.¹¹

Konferencja w sprawie uregulowania stosunków dyplomatycznych obradowała w Wiedniu w dniach od 2 marca do 14 kwietnia 1961 roku. Udział w niej wzięło 81 państw oraz 5 obserwatorów organizacji międzynarodowych. 18 kwietnia 1961 r. przyjęto tekst konwencji, który jak zaznaczył M. Lachs, ogranicza się do „ obrotu dyplomatycznego w ścisłym tego słowa znaczeniu pozostawiając do oddzielnego uregulowania zagadnienia konsularne oraz cały nowy i jakże bogaty kompleks problemów wiążący się z organizacjami oraz konferencjami międzynarodowymi”.

Przyjęta konwencja otrzymała nazwę Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych. Uregulowała ona wszystkie zasadnicze problemy związane z normami prawa dyplomatycznego tzn. zapisano, w jaki sposób ustanawia się stosunki dyplomatyczne, ujednolicono zasady mianowania szefa i członków misji rangi szefów misji, uregulowano zasady pierwszeństwa, przywileje i immunitety, oraz zapisano, jak ma wyglądać zakończenie funkcji dyplomatycznej.

Już we wstępie do konwencji zapisano, że wszystkie państwa uznają od zamierzchłych czasów pozycję prawną przedstawicieli dyplomatycznych. Między innymi dlatego konwencja w głównej mierze opiera się na wielowiekowym dorobku prawa zwyczajowego. Nie objęła ona jednak w całości wszystkich norm zwyczajowych, dlatego postanowiono, że normy międzynarodowego prawa zwyczajowego powinny nadal obowiązywać w sprawach, które nie zostały wyraźnie uregulowane postanowieniami konwencji. Postanowienia Wiedeńskie nie ograniczyły się tylko i wyłącznie do spisania obowiązujących norm zwyczajowych, gdyż w treści konwencji uregulowano sprawy wywołujące dotychczas spory: „Zagadnienie funkcji misji dyplomatycznych, podobnie jak w Komisji Prawa Międzynarodowego i Komisji Prawnej Zgromadzenia Ogólnego było na Konferencji Wiedeńskiej przedmiotem ożywionej dyskusji. Duża rozbieżność stanowisk uwidoczniła się w przedmiocie wykonywania przez misję dyplomatyczną w państwie przyjmującym ochrony interesów państwa wysyłającego i jego obywateli oraz wykonywanie przez misję niektórych funkcji konsularnych”. W rezultacie zapisano, iż wykonywanie tych zadań odbywać się będzie zgodnie z prawem wewnętrznym państwa przyjmującego i w taki sposób, żeby uniknąć mieszania się w wewnętrzne sprawy tego państwa.

Konwencja Wiedeńska jest aktem, stanowiącym współcześnie podstawowe źródło prawa dyplomatycznego. W doktrynie panuje pogląd, iż dokument ten stanowi milowy krok w dziedzinie demokratyzacji prawa dyplomatycznego i w znacznym stopniu przyczynił się do ujednolicenia praktyki dyplomatycznej.

24 kwietnia 1963 roku przyjęto Konwencję Wiedeńską o stosunkach konsularnych. Uregulowano w niej podstawowe zasady nawiązywania stosunków konsularnych, określono status członków urzędu konsularnego, funkcje konsularne oraz sytuację prawną samego urzędu konsularnego.

Kolejnym aktem prawnym, którego nie można pominąć wymieniając źródła prawa dyplomatycznego, jest Konwencja Wiedeńska o misjach specjalnych uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne NZ na podstawie rezolucji z 8 grudnia 1969 roku. Konwencję przedstawiono do podpisu w Nowym Jorku dnia 16 grudnia 1969 roku.

Jak wskazuje sama nazwa głównym zadaniem Konwencji miało być kompleksowe uregulowanie kwestii istnienia i działania specjalnych misji dyplomatycznych. Akt ten miał być dopełnieniem Konwencji Wiedeńskiej z 1961 roku o stosunkach dyplomatycznych oraz Konwencji Wiedeńskiej z 24 kwietnia 1963 roku o stosunkach konsularnych. Fakt ten spowodował, że przy pracach nad nią wzorowano się na tych aktach i dlatego zagadnienia w niej zawarte są rozmieszczone analogicznie, jak zagadnienia w obydwu wyżej wymienionych aktach.

Wymieniając akty prawne regulujące prawo dyplomatyczne nie można pominąć Konwencji ONZ o zapobieganiu i karaniu przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej włącznie z przedstawicielami dyplomatycznymi, podpisanej 14 grudnia 1973 roku.

Akt ten powstał w wyniku znacznego wzrostu zamachów na nietykalność osób korzystających z międzynarodowej ochrony prawnej.

Zapis Konwencji wnosi nowy element, który od tej pory zaczęto stosować w praktyce. Mianowicie chodzi o zapis art. 14 z którego wynika, że do Konwencji mogą przystępować wszystkie państwa świata ( zapis ten określono później klauzulą „wszystkich państw”).

Problemy prawne związane z rozwojem organizacji

międzynarodowych i tzw. dyplomacji wielostronnej spowodowały, iż zaistniała konieczność uregulowania prawnego tych kwestii. Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie reprezentacji państw w ich stosunkach z powszechnymi organizacjami międzynarodowymi obradowała w Wiedniu w dniach od 4 lutego do 14 marca 1975 roku. W rezultacie prac dnia 14 marca uchwalono Konwencję o reprezentacji państw w stosunkach z organizacjami międzynarodowymi o charakterze uniwersalnym.

Powyższy dokument uregulował zasadniczo kwestię związane z ochroną i statusem państwa - gospodarza oraz ustalił status organizacji. Znalazły się tu także postanowienia dotyczące przywilejów i immunitetów misji i delegacji obserwatorów (państw członkowskich i misji). Zapisy Konwencji szczególnie dokładnie rozróżniają stałe reprezentacje od delegacji do organów, i od konferencji które są delegacjami nie mającymi charakteru stałego. Na mocy postanowień tej Konwencji stali przedstawiciele państw stają się ważnym elementem struktury organizacji międzynarodowych.

W nauce prawa międzynarodowego za źródła prawa dyplomatycznego uznaje się poza wymienionymi aktami:

- „wielostronne umowy międzynarodowe,

• umowy wielostronne i dwustronne regulujące status prawny oraz przywileje i immunitety organizacji międzynarodowych i ich funkcjonariuszy oraz przedstawicieli państw i delegacji,

• umowy dwustronne,

• akty prawa wewnętrznego,

• praktykę sądowa i dyplomatyczna,

• doktrynę prawa dyplomatycznego”.

Można powiedzieć, iż w art. 38 Statutu MTS dokonano hierarchizacji źródeł prawa międzynarodowego. Jak wynika z jego formuły podstawowymi źródłami są traktaty międzynarodowe, zwyczaje międzynarodowe i zasady ogólne prawa. Natomiast za źródła pomocnicze uznaje się orzecznictwo i doktrynę prawa międzynarodowego publicznego. Jako że, prawo dyplomatyczne jest jednym z działów prawa międzynarodowego, zapis ten odnosi się także do tego prawa.

Rozdział III

Reprezentacja państwa w stosunkach międzynarodowych.

1. Pojęcie i istota prawa legacji.

W nauce prawa międzynarodowego prawo legacji (ius legationum) rozumiane jest jako “jeden z podstawowych atrybutów suwerenności państwowej i oznacza uprawnienie podmiotu prawa międzynarodowego do wysyłania swoich i przyjmowania obcych przedstawicieli dyplomatycznych, jednakże tylko za obopólną zgodą zainteresowanych stron. Jest to prawo podmiotu prawa międzynarodowego do utrzymania lub nie utrzymania stosunków dyplomatycznych z drugim podmiotem tego prawa.”¹

Pierwsze wzmianki o kontaktach międzypaństwowych i podejmowanych przez posłów misjach znajdujemy w źródłowych przekazach dotyczących narodów historycznych zamieszkujących w starożytności Bliski i Daleki Wschód oraz Grecję i Rzym. W tym miejscu na potwierdzenie powyższych faktów przytoczyć można znaną każdemu „ Iliadę”, w której Homer wspomina o poselstwach Odyseusza do Chryzesa i Achillesa, a także opisuje odprawę poselstwa Achajów do króla Troi, Priama.

Początkowo państwa doraźnie korzystały z prawa legacji. Poselstwa powoływano (ad hoc) wtedy, gdy zaistniała potrzeba przeprowadzenia określonych rokowań, zawarcia układów, sojuszów lub umów handlowych. Ewolucja stosunków społeczno - politycznych oraz czynniki ekonomiczne i zaawansowanie w cywilizacyjnym rozwoju spowodowały, że kontakty międzynarodowe ożywiły się. Wzrosła współzależność państw i tradycyjna działalność dyplomatyczna prowadzona od przypadku do przypadku już nie wystarczała. Wyłoniła się więc potrzeba utrzymywania stałych stosunków dyplomatycznych.²

W wieku XX, kontakty między państwami stały się tak ścisłe, że utrzymywanie stosunków dyplomatycznych stanowi podstawowy element współpracy państw należących do społeczności międzynarodowej i praktycznie nie ma państwa, które nie utrzymywałoby kontaktów z innymi państwami.

Podmioty prawa międzynarodowego same z własnej i nieprzymuszonej woli decydują o tym, z kim i na jakich warunkach nawiążą kontakty. Wymóg zgody jest warunkiem nieodzownym do ustanowienia stosunków dyplomatycznych, a co za tym idzie także i misji dyplomatycznych. Nie można żądać, aby jakikolwiek podmiot nawiązał z innym stosunki dyplomatyczne, gdyż jest to sprzeczne z Konwencją Wiedeńską o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961 roku, w której to art. 2 wyraźnie mówi, że „ustanawianie stosunków dyplomatycznych następuje za wzajemną zgodą”(jest to prawo, a nie obowiązek).

Do niedawna w doktrynie obowiązywał podział prawa legacji na czynne i bierne. Przez prawo legacji czynne rozumiano - prawo do wysyłania własnych przedstawicieli dyplomatycznych. Natomiast bierne prawo legacji definiowano jako - prawo do przyjmowania obcych przedstawicieli dyplomatycznych. W wyniku utrwalenia się zasady suwerennej równości państw, podział ten utracił swe pierwotne znaczenie. Współcześnie praktyka międzynarodowych stosunków pokazuje, iż podział na prawo legacji na czynnej i biernej stosują tylko nieliczne organizacje międzynarodowe, które przyjmują i akredytują obcych przedstawicieli, a nie akredytują za granicą własnych.

2. Podmioty prawa legacji.

Z istoty prawa międzynarodowego wynika, iż głównymi podmiotami prawa legacji (ius legationis) są suwerenne państwa. Przeważająca ich większość to państwa unitarne, charakteryzujące się jednolitym systemem władzy (np. Polska, Włochy, Francja). Powołane w nich organy w dziedzinie stosunków zewnętrznych prowadzą jednolitą politykę i w ich przypadku sprawa legacji nie powoduje żadnych wątpliwości.

Jednak we współczesnym świecie istnieje kilka państw o odmiennej, złożonej strukturze, w których określenie organów uprawnionych do prawa legacji nastręcza nieco kłopotów.

Najbardziej dziś rozpowszechnioną formą państwa złożonego jest federacja. W tej strukturze podmiotem prawa międzynarodowego jest państwo, jako całość, a nie jego części składowe. Konstytucja federacji stanowi, że tylko i wyłącznie władze federalne mają zdolność do działania i one jako jedyne są uprawnione do wykonywania prawa legacji. Jako przykład państwa federacyjnego można wskazać Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, które w kontaktach zagranicznych muszą przestrzegać regionalnego prawa międzynarodowego zapisanego w Konwencji oprawach i obowiązkach państw amerykańskich (podpisanej w Montevideo 26 grudnia 1933). Art. 2 tego aktu stanowi, że „państwo związkowe stanowi jedną osobę w obliczu prawa międzynarodowego.”³

W dniu dzisiejszym mniej rozpowszechnioną formą państwa złożonego jest konfederacja - powstaje ona ”na podstawie umowy międzynarodowej kilku państw jako luźne, lecz trwałe zjednoczenie, dla osiągnięcia wspólnych celów, przeważnie w dziedzinie polityki zagranicznej i obrony”.⁴ Jak wynika z definicji konfederacja opiera się nie na konstytucji, lecz na normach prawa międzynarodowego, bo państwa łączy umowa międzynarodowa. To właśnie w zapisach umowy państwa decydują, o ile ograniczą swoją suwerenność. Mogą ją ograniczyć do tego stopnia, że konfederacja jako całość będzie realizowała prawo legacji. Zazwyczaj jednak państwa pozostawiają sobie tę kompetencję. „Formą konfederacji jest obecnie tzw. Wspólnota Narodów (The Commonwelth), będąca bardzo luźnym związkiem wchodzącym w jej skład suwerennych państw (większość byłych kolonii brytyjskich) i Wielkiej Brytanii. Jeśli chodzi o prawo legacji, to w przypadku niektórych państw należących do „Wspólnoty” realizowane jest ono za pośrednictwem Wielkiej Brytanii, pozostałe jednak, jak Indie, Pakistan, Ghana, Kanada i inne, realizują to prawo samodzielnie, posiadając szeroką sieć swych stałych misji dyplomatycznych”.⁵

Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja „minipaństw” (Lichtenstein, Monaco, San Marino, Andora), gdyż dobrowolnie ograniczyły one swoją zdolność do działania na arenie międzynarodowej. Państwa te reprezentacje w stosunkach międzynarodowych przekazały innemu państwu. Państwa opiekuńcze, sprawują nad „minipaństwami” swoisty protektorat, gdyż prowadzą w ich imieniu politykę zagraniczną i obronną oraz bardzo często realizują prawo legacji. W Europie Francja i Hiszpania działają wspólnie w imieniu Andory, Włochy działają w imieniu San Marino, Francja w imieniu Monaco. W Azji - Indie działają w imieniu królestwa Bhutanu.

Jak pokazuje międzynarodowa praktyka, czasami zdarza się tak, że państw tracą podmiotowość prawno międzynarodową, lecz przy tym zachowują prawo legacji. Sytuacja taka może mieć miejsce podczas wojny, gdy okupowane jest terytorium państwa. „Zakłada się [...], że rząd emigracyjny może korzystać z prawa legacji, tylko wówczas, gdy znalazł się poza granicami swego państwa na skutek okupacji jego terytorium przez obce państwo - agresora. Przyznaje się zatem, że rząd ten w dalszym ciągu reprezentuje swoje państwo i naród.”⁶

Bardzo sporna jest kwestia realizacji prawa legacji, gdy w państwie działają równocześnie dwa rządy. Sytuacja taka może zaistnieć wtedy, gdy drugi rząd dojdzie do władzy w wyniku przewrotu. Nasuwa się pytanie, który rząd ma prawo legacji ? Doktryna rozwiązuje ten problem opierając się na kryterium efektywności rządu (tzn. decyduje fakt rzeczywistego wykonywania władzy w państwie). Jednak praktyka pokazuje, że państwa nie stosują się do tej zasady i przy zawieraniu stosunków dyplomatycznych, kierują się własnym interesem i przesłankami politycznymi.

Prawo legacji, w stopniu ograniczonym, przyznawane jest też czasami organom stojącym na czele narodu walczącego o swoją niepodległość. „Przedstawiciele ich nie mają zazwyczaj oficjalnego statusu dyplomatycznego. Jednakże zgodnie ze zwyczajem międzynarodowym, od dawnych czasów, przedstawiciele powstańców biorący udział w negocjacjach z przedstawicielami strony przeciwnej, korzystają faktycznie z nietykalności w okresie trwania rokowań, pod warunkiem, że druga strona wyraziła zgodę na ich przyjęcie i że wywiesili białą flagę".⁷

Stolica Apostolska jest kolejnym podmiotem prawa międzynarodowego, który może zawierać i utrzymywać stosunki dyplomatyczne. W publikacjach przedwojennych podkreślano, że na podstawie zapisów zawartych w Traktatach Laterańskich z 11 lutego1929 r. Stolica Apostolska uzyskała potwierdzenie podmiotowości prawno międzynarodowej. Później możliwość wykonywania prawa legacji została potwierdzona na Konwencji Wiedeńskiej w 1961 roku. Jak pokazuje praktyka prawo to Stolica Apostolska szeroko realizuje.

Poza wyżej wymienionymi podmiotami także niektóre organizacje międzynarodowe utrzymują stosunki dyplomatyczne. O możliwości ich utrzymywania decyduje wola państw tworzących organizację, którą potwierdzają zapisy statutowe. W praktyce niektóre organizacje międzynarodowe korzystają z biernego prawa legacji. To znaczy, że państwa mogą ustanowić przy tych organizacjach swoje stałe przedstawicielstwa.

3. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych.

Państwa jako podmioty prawa międzynarodowego mają prawo do wykonywania czynności prawnych, to znaczy mogą nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. Czynią to za pośrednictwem organów - określonych osób, które podejmują decyzje i działają w imieniu państwa. Tak więc, wszelkie decyzje i czynności organów, mające charakter konwencjonalny, uważane są za działania państwa. Państwo ponosi odpowiedzialność międzynarodową za działanie swych organów w stosunkach zewnętrznych.

Od organów państwa należy odróżnić zespoły ludzi spełniające różne zadania pomocnicze w stosunku do organów i związane z funkcjonowaniem zewnętrznym państwa (np. organem państwa jest Minister Spraw Zagranicznych, natomiast Ministerstwo Spraw Zagranicznych to zespół urzędników wykonujących czynności pomocnicze).

Działalność organów państwa w stosunkach zewnętrznych regulują zarówno normy prawa wewnętrznego, jak i prawa międzynarodowego.

Normy konstytucyjne, ustawodawstwo oraz związana z nimi praktyka decydują, które organy i w jakim zakresie uprawnione są do występowania na zewnątrz w imieniu państwa. Prawo wewnętrzne decyduje również o tym jakie są zasady podejmowania przez państwo decyzji w stosunkach międzynarodowych.

Doktryna dzieli najwyższe organy państwa, mające kompetencje w sprawach stosunków międzynarodowych na:

„ - organy ustalające wolę i zasady polityki państwa w dziedzinie jego stosunków międzynarodowych, do których zalicza się głównie parlament lub inne ciała spełniające jego rolę,

- organy powołane do realizacji i wyrażania ze skutkiem prawnym tej woli, do których należeć będą przede wszystkim: szef państwa, szef rządu, minister spraw zagranicznych, którzy nie potrzebują specjalnych pełnomocnictw od parlamentu (z wyjątkiem specyficznych sytuacji) do występowania jako organy państwa w stosunkach międzynarodowych”.⁸

W stosunkach międzynarodowych najczęściej spotyka się tę ostatnią kategorię, dlatego też stosunek tych organów do innych państw oprócz prawa wewnętrznego, reguluje prawo międzynarodowe. „Prawo międzynarodowe określa przede wszystkim przywileje i immunitety służące takim organom, a także ich kompetencje w stosunkach międzynarodowych, określa osoby nie potrzebujące specjalnych pełnomocnictw, a wtedy, gdy inne osoby działają na podstawie kompetencji wskazanych przez prawo wewnętrzne, prawo międzynarodowe ustala zasady, którymi winny odpowiadać pełnomocnictwa”.⁹

Tak więc, pozycję prawną organów państwa w stosunkach międzynarodowych należy rozpatrywać z perspektywy dwóch systemów prawnych - prawa wewnętrznego i prawa międzynarodowego.

W doktrynie przyjęto podział organów reprezentujących państwo w stosunkach międzynarodowych na organy mające stałą siedzibę na terytorium własnego państwa -wewnętrzne oraz organy mające stałą siedzibę na terytorium obcego państwa - zewnętrzne.¹⁰

Do organów wewnętrznych (centralnych) o kompetencjach w zakresie stosunków międzynarodowych zalicza się:

1. parlament,

2. głowę państwa,

3. rząd (w tym premiera i ministra spraw zagranicznych).

Do organów zewnętrznych o kompetencjach w zakresie stosunków międzynarodowych zalicza się:

1. stałe misje dyplomatyczne,

2. przedstawicielstwa państw przy organizacjach międzynarodowych,

3. urzędy konsularne,

4. misje specjalne.

Do organów państw za granicą zalicza się ponadto tzw. ośrodki kulturalno - propagandowe, misje wojskowe, oddziały wojskowe, samoloty wojskowe, okręty wojenne, oddziały biorące udział w doraźnych siłach zbrojnych ONZ, oraz przedstawicieli państw w różnych komisjach międzynarodowych.

Rozdział IV

Rodzaje i kompetencje organów wewnętrznych państwa w stosunkach międzynarodowych.

1. Głowa państwa.

Wielowiekowa tradycja, kształtująca się od okresu feudalnego wskazuje, że szczególną pozycje i znaczenie w stosunkach zewnętrznych państw zajmuje głowa państwa (zwana również szefem, prezydentem lub naczelnikiem państwa), gdyż jest ona najwyższym organem władzy państwowej. Normy zwyczajowe określają tę pozycje jako tzw. „ius repraesentationis omnimodae, czyli nieograniczonego, pełnego prawa reprezentowania państwa w stosunkach zewnętrznych oraz zespołu przywilejów i immunitetów składających się na to, co potocznie określa się „immunitetem suwerena” .¹

W przeszłości monarcha absolutny miał praktycznie nieograniczoną władzę, uważano go za suwerena, podmiot prawa międzynarodowego, który reprezentował państwo, a także ustalał i prowadził politykę zagraniczną. Obecnie głowa państwa to jeden z organów konstytucyjnych, a co za tym idzie jego uprawnienia w obszarze stosunków międzynarodowych ograniczają zapisy konstytucyjne poszczególnych państw.

I tak na przykład, jeżeli w konstytucji zapisany jest system prezydencki to, pozycja głowy państwa jest praktycznie nieograniczona. Do prezydenta należy decydujący głos w polityce zagranicznej państwa, a co za tym idzie, może on podejmować decyzje bez uzgodnienia z rządem, czy też parlamentem (Francja, Stany Zjednoczone).

Jeżeli zaś w ustawie zasadniczej zapisany jest system kanclerski, to główną role w sprawach polityki zagranicznej odgrywa szef państwa (Niemcy, Wielka Brytania). Prezydent, poza funkcjami reprezentacyjnymi, nie posiada w tym systemie uprawnień i bez upoważnienia udzielonego przez rząd nie może działać w sprawach dotyczących polityki zewnętrznej.

Kompetencje te sprowadzają się z reguły do: prawa reprezentowania państwa, prawa przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych państw obcych oraz wysyłania do nich przedstawicieli swego państwa.

Z kolei w systemie parlamentarno - gabinetowym (tzw. „mieszanym”), polityką zagraniczną państwa zajmuje się kilka organów (głowa państwa, rząd i parlament), które współdziałając realizują tę politykę (Polska). ²

Obecnie głowa państwa może występować w różnych postaciach przewidzianych przez prawo wewnętrzne - bądź w formie jednoosobowej (jak ma to miejsce w większości państw), bądź dwuosobowej (San Marino), bądź kolegialnej (Szwajcaria). W świetle norm prawa międzynarodowego różnice te jednak nie wpływają w zasadniczy sposób na pozycję szefa państwa. Ponadto nie wpływa na tę pozycje zapis stwierdzający, że głowa państwa jest monarchą, lub że jest prezydentem wybieranym na czas określony lub sprawującym ten urząd dożywotnio.

W czasie wizyt na terytorium innego państwa, szefowi państwa powinno się okazywać specjalne honory. Jest to związane z faktem, że jego osoba uosabia powagę, jedność i osobowość prawnomiędzynarodową suwerennego państwa. Głowie państwa przysługują wszystkie przywileje i immunitety dyplomatyczne: „ ...szef państwa jeśli nie podróżuje incognito, nie podlega jurysdykcji karnej, administracyjnej i z pewnymi wyjątkami, nie podlega też jurysdykcji miejscowej w sprawach cywilnych. Wyłączności te rozciągają się na jego rodzinę i ze względów kurtuazyjnych korzystają z nich osoby towarzyszące (świta). Szef państwa jest nietykalny. Wszelkie zamachy na głowę państwa traktowane są jako czyny skierowane przeciw innemu państwu i zagrożone zaostrzoną sankcją karną. Przywilej nietykalności rozciąga się na rezydencje, pojazdy, środki lokomocji i korespondencje.”³

Uprzywilejowana pozycja prawnomiędzynarodowa głowy państwa nie wyklucza jednak odpowiedzialności za akty urzędowe, które stanowią poważne przestępstwo przeciw prawu międzynarodowemu. Potwierdza to art. 227 Traktatu Wersalskiego, w którym zapisano, że były cesarz Niemiec Wilhelm II zostanie postawiony w stan oskarżenia pod zarzutem obrazy moralności międzynarodowej i świętej powagi traktatów. Ponadto art. 7 Statutu Międzynarodowego Trybunału Wojskowego (Norynberskiego) zapisano, iż nie może stanowić podstawy do uwolnienia od odpowiedzialności albo złagodzenia kary, stanowisko urzędowe oskarżonych, zarówno w wypadku, gdy mamy do czynienia z szefem państwa, jak również z odpowiedzialnym funkcjonariuszem rządowym.⁴

Polska Konstytucja z 1997 roku w art.126 stanowi, że najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej, głową państwa jest prezydent, który stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Natomiast art.133 ustala, że jest on reprezentantem państwa w stosunkach międzynarodowych. Z zasady prezydent nie może wykonywać swoich kompetencji samodzielnie. Na przykład ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych dotyczących granic państwa, sojuszów obronnych oraz umów pociągających za sobą obciążenie finansowe państwa lub konieczności zmian w ustawodawstwie wymaga upoważnienia wyrażonego w ustawie. Większość aktów urzędowych prezydenta wymaga też dla ich ważności kontrasygnaty szefa rządu. Ponadto należy pamiętać, że prezydent w zakresie polityki zagranicznej współdziała z szefem rządu i właściwym ministrem. Prezydent reprezentuje państwo na zewnątrz składając oficjalne wizyty państwowe oraz przyjmując delegacje zagraniczne i prowadząc negocjacje. On także mianuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych Rzeczypospolitej Polskiej oraz przyjmuje listy uwierzytelniające od przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.⁵

2. Parlament.

Jako najwyższy organ reprezentujący wolę i interesy suwerennego państwa, parlament posiada kompetencje w zakresie kształtowania polityki zewnętrznej państwa. Ich treść i zakres zależy od rozwiązań przyjętych w zapisach konstytucji poszczególnych państw. I tak na przykład jeżeli w ustawie zasadniczej przyjęto system rządów prezydenckich lub kanclerski, to rola parlamentu sprowadza się jedynie do działań w sferze ustawodawczej. Natomiast jeżeli przyjęto system rządów parlamentarno - gabinetowy, to rola tego organu nabiera znacznie większego znaczenia, gdyż poza wymienioną wyżej funkcją ustawodawczą, może on również kształtować, kontrolować jak też bezpośrednio realizować politykę zagraniczną państwa.

Według konstytucji wielu państw, zarówno ratyfikacja, jak i wypowiedzenie ważniejszych umów międzynarodowych winna być poprzedzona uchwałą jednej lub obu izb parlamentu. Taki stan prawny jest również w Polsce: „ Ratyfikacja przez Rzeczypospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1) pokoju, sojuszy układów politycznych lub układów wojskowych,

2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

2) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy.” ⁶

Kolejnym prawem o ogromnym znaczeniu, które w większości konstytucji przyznaje się parlamentowi jest prawo do pośredniego lub bezpośredniego decydowania o ogłoszeniu stanu wojny lub pokoju. Na przykład Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, w razie zbrojnego napadu na kraj lub, gdy z umów międzynarodowych wynika konieczność wspólnej obrony przeciwko agresji, decyduje o stanie wojny (art. 116. ust.1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej).

W wielu państwach legislatywa spełnia znaczącą rolę w zakresie powoływania i odwoływania rządu. W praktyce prac parlamentarnych wykształcono zarówno konstytucyjne (pytania ad hoc, interpelacje), jak i polityczne metody nadzoru nad działaniami zarówno rządu jako całości jak i poszczególnych ministrów (w tym ministra spraw zagranicznych).

Ponadto warto zwrócić uwagę na parlamentarne komisje spraw zagranicznych, których działania w ostatnich latach zyskują na znaczeniu. Ich członkowie niejednokrotnie składają oficjalne wizyty, prowadzą bezpośrednie rokowania i rozmowy z głowami państw i rządami, czasami także mają prawo do przesłuchania i aprobaty kandydatów na ambasadorów. ⁷

Wreszcie podkreślić należy niebagatelną rolę jaką na arenie międzynarodowej odgrywają przedstawiciele parlamentów. To poprzez kontakty przewodniczących izb parlamentarnych, jak również uczestnictwo "zwykłych" parlamentarzystów, w różnego rodzaju spotkaniach międzynarodowych (np.: w obradach istniejącej już od 1889 r. Unii Międzyparlamentarnej lub Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy), zyskuje się szereg doświadczeń, które sprzyjają wzmocnieniu i rozwojowi instytucji demokratycznych, jak również międzynarodowej współpracy pokojowej.

3. Rząd i szef rządu.

Zarówno większość współczesnych konstytucji, jak i praktyka stosunków międzynarodowych pokazuje, iż w obecnych czasach, rząd (zwany też radą ministrów lub gabinetem) jest organem, który podejmuje decyzje i kieruje rzeczywistą działalnością państw w zakresie dotyczącym stosunków zewnętrznych. To gabinet, poprzez swoje działanie lub jego brak wyraża wolę państwa, a co za tym idzie, kreuje dla państwa określone prawa i obowiązki. Jego główną rolą i celem jest wypracowanie polityki państwa (w tym polityki zewnętrznej), ustalenie założeń realizacyjnych tej polityki, stwarzanie generalnych warunków wykonywania zadań wyznaczonych w ramach tej polityki.

Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z 1997r., Rada Ministrów prowadzi politykę zagraniczną, w szczególności sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa, a także zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji.⁸

Do kompetencji rządu, które w ostatnich latach są coraz częściej wykorzystywane także w polskiej w praktyce traktatowej, należy zatwierdzanie i wypowiadanie umów międzynarodowych. Są one skonstruowane w specyficzny sposób, tak że nie wymagają ratyfikacji szefa państwa, poprzedzonej zgodą parlamentu, lecz jedynie wymagają akceptacji rządowej.

Współcześnie obserwuje się narastającą tendencję do traktowania rządu jako synonimu państwa. Obecnie, w imieniu rządu i przez jego przedstawicieli, zawieranych jest wiele umów międzynarodowych, które ze względu na sposób ich zawarcia, nazywane są międzyrządowymi. Także dwustronne komisje współpracy gospodarczej zwane są częstokroć rządowymi lub międzyrządowymi. Ponadto międzynarodowe organizacje skupiające państwa również określane są czasami organizacjami międzyrządowymi, co więcej nawet w samej nazwie organizacji występuje zapis „międzyrządowa” np.: Międzyrządowa Komisja Oceanograficzna, Międzyrządowa Organizacja Morska. Wreszcie tak powszechne oficjalne wizyty i delegacje wzajemne określane są popularnie rządowymi.⁹

Określone obowiązki w zakresie koordynacji prac rządu ciążą na szefie rządu, zwanym także premierem, przewodniczącym, prezesem rady ministrów, kanclerzem (w krajach, w których występuje system rządów prezydenckich, pracami rządu kieruje sam prezydent).

Tak jak ma to miejsce w wielu państwach, także i w polskim systemie prawnym na pozycję i rolę Prezesa Rady Ministrów składają się dwie zasadnicze funkcje: z jednej strony jest on Przewodniczącym Rady Ministrów, z drugiej zaś monokratycznym organem administracji państwowej, wyposażonym w sferę własnych zadań i kompetencji. Ten podwójny charakter roli Prezesa Rady Ministrów w Konstytucji zarysowany jest stosunkowo słabo czytelnie, znacznie wyraźnie natomiast formułowany jest w ustawie o rządzie. W świetle Konstytucji i Ustawy o Rządzie, Prezes Rady Ministrów kieruje pracami Rady Ministrów, reprezentuje Radę Ministrów, koordynuje i kontroluje pracę ministrów. ¹⁰

Premier, jako przewodniczący organu kolegialnego, który ustala podstawowe zasady i wytyczne dotyczące polityki zagranicznej, podejmuje ważniejsze decyzje w tym zakresie. Ponadto do jego kompetencji należy wykonywanie nadzoru nad resortem spraw zagranicznych. Szef rządu, jako że dysponuje bardzo szerokim pełnomocnictwem, ma prawo do prowadzenia rokowań, a nawet i do zawierania umów międzynarodowych. Przyjmuje się, że tak, jak ma to miejsce w wypadku głowy państwa, osoba sprawująca funkcję prezesa rady ministrów, nie musi posiadać specjalnych pełnomocnictw, aby swoimi działaniami wyrazić wolę państwa, a co za tym idzie, jego oświadczenia i akty wiążą państwo. Prezes rady ministrów ma prawo do przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych, a także innych reprezentacji państw obcych. W czasie oficjalnych wizyt, osoba sprawująca funkcję szefa państwa korzysta, z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych.

Praktyka współczesnych stosunków międzynarodowych pokazuje, iż coraz liczniejsze są kontakty między szefami rządów. Coraz większą rolę odgrywają bezpośrednie spotkania, konferencje, a także osobisty udziału w pracach najbardziej reprezentatywnych organów międzynarodowych. Szczególnie ważne są tzw. "spotkania na szczycie", na których zarówno szefowie państw, jak i rządów, starają się rozwiązać najważniejsze problemy.¹¹

4. Minister i ministerstwo spraw zagranicznych.

Pośród członków rządu, w dziedzinie stosunków zewnętrznych, najdonioślejszą rolę odgrywa minister spraw zagranicznych (zwany też: w Anglii i Stanach Zjednoczonych - sekretarzem stanu, w Kurii Rzymskiej - kardynałem sekretarzem stanu). Jest to związane z tym, iż doba globalizacji, której nieodłączną cechą jest wielostronność współpracy międzypaństwowej oraz konieczność stałego kontaktu z innymi państwami, niejako zmusza państwa do podniesienia rangi organu, który bezpośrednio realizuje politykę zagraniczną państwa.

Uprawnienia ministra spraw zagranicznych są bardzo rozległe i zazwyczaj obejmują kwestie związane z kierowaniem i koordynowaniem działań państwa w dziedzinie stosunków zagranicznych oraz realizacją polityki zagranicznej państwa. Organ ten w szczególności: prowadzi rokowania z przedstawicielami innych państw, utrzymuje kontakty z przedstawicielami misji dyplomatycznych działających w danym państwie, mianuje pracowników dyplomatycznych wszystkich stopni (za wyjątkiem ambasadorów i posłów). Ponadto do jego zadań należy: towarzyszenie głowie i szefowi państwa w oficjalnych wizytach składanych za granicą, wystawianie listów uwierzytelniających charge' d' affaires własnego państwa i przyjmowanie oficjalnych charge' d' affaires innych państw oraz kontrasygnowanie listów uwierzytelniających i odwołujących szefów placówek dyplomatycznych (art. 41,pkt. 2 Konwencji Wiedeńskiej z 1961r.). ¹²

Minister spraw zagranicznych reprezentuje państwo na zewnątrz bez potrzeby okazywania specjalnych pełnomocnictw. Jego oświadczenia są wiążące pod względem prawno międzynarodowym.

Choć Prawo Międzynarodowe nie zawiera enumeratywnego wyliczenia przywilejów i immunitetów przysługujących ministrowi spraw zagranicznych, to „należy jednak przyjąć, że korzysta on z takich przywilejów i immunitetów, jakie przysługują przedstawicielom dyplomatycznym. Również protokolarnie jego ranga odpowiada co najmniej ambasadorowi. Pogląd ten zasadza się na założeniu, że minister nie może być gorzej traktowany niż podlegli mu służbowo szefowie misji dyplomatycznych.”¹³

Współczesna praktyka stosunków międzynarodowych pokazuje, iż każda zmiana na stanowisku ministra spraw zagranicznych, skutkuje niezwłocznym oznajmieniem tego faktu innym państwom. Tak więc, każdy minister po objęciu resortu informuje o tym korpus dyplomatyczny własnego państwa, jaj również za pośrednictwem placówek dyplomatycznych, notyfikuje ten fakt rządom innych państw.

W polskim systemie prawnym do zakresu działania Ministra Spraw Zagranicznych należą wszystkie sprawy zagraniczne i międzynarodowe z wyjątkiem tych, które są zastrzeżone do właściwości innych organów państwowych: Sejmu, Prezydenta, Rady Ministrów lub innych organów i instytucji państwowych. W szczególności do jego zakresu działania należy: opracowanie zasad realizacji polityki zagranicznej przyjętej przez Radę Ministrów, reprezentowanie i ochrona za granicą interesów polski, jej obywateli oraz polskich osób prawnych, przygotowywanie umów i traktatów międzynarodowych, przygotowywanie wniosków o ratyfikację umów międzynarodowych, występowanie do Prezydenta z wnioskami o mianowanie i odwoływanie ambasadorów i posłów Rzeczypospolitej Polskiej, przygotowywanie wniosków dla Prezydenta dotyczących przyjęcia listów uwierzytelniających, albo odwołujących ambasadorów i posłów państw obcych, mianowanie konsulów Rzeczypospolitej Polskiej oraz występowanie do Prezydenta o wystawienie im listów komisyjnych, udzielanie zezwoleń na działalność konsulów państw obcych w Polsce. Ponadto do jego zakresu działania należy zacieśnianie więzi z Polonią zagraniczną, prowadzenie polityki kadrowej i obsadzanie stanowisk urzędniczych w podległych jednostkach organizacyjnych w kraju i za granicą ¹⁴.

Z reguły minister spraw zagranicznych ma do pomocy sekretarza stanu, dyrektora generalnego zapewniającego ciągłość służby, wiceministrów, którzy koordynują działalność kilku departamentów lub odpowiadają za określoną dziedzinie działalności ministerstwa.

Minister do pomocy w kierowaniu i koordynowaniu polityki zagranicznej posiada zaplecze merytoryczne i funkcjonalne, jakie stanowi urząd nazywany zazwyczaj ministerstwem spraw zagranicznych (inne nazwy to np.: w Kanadzie - Departament Spraw Zagranicznych, w Kurii Rzymskiej - Secretaria Status, w Anglii - Foreign Office, w Stanach Zjednoczonych - Departament Stanu (Departament of State), w Szwajcarii - Związkowy „Departament Polityczny”).

Złożoność współczesnych stosunków międzynarodowych spowodowała, iż poszerzył się zakres funkcji i zadań jakie realizuje MSZ. W dniu dzisiejszym urząd ten na bieżąco gromadzi informacje na temat sytuacji na świecie, dba o interesy swego państwa i obywateli, sprawuje bezpośrednie kierownictwo nad misjami dyplomatycznymi, utrzymuje kontakty z przedstawicielami dyplomatycznymi i misjami specjalnymi, a wreszcie zajmuje się także koordynacją działalność traktatowej państwa.

W Ministerstwie Spraw Zagranicznych można wyróżnić trzy typy jednostek organizacyjnych (zwanych często departamentami):

a) polityczno - terytorialne, obejmują państwa położone na określonym obszarze geopolitycznym. Do ich obowiązków należy utrzymywanie z tymi państwami stosunków społeczno - politycznych, utrzymywanie i kierowanie placówek zagranicznych, w tym głównie misji przedstawicielskich i urzędów konsularnych, a także utrzymywanie w Polsce kontaktów z przedstawicielstwami dyplomatycznymi państw tego obszaru. Przykładem może być Departament Europy Zachodniej, Departament Afryki i Bliskiego Wschodu, Azji, Australii i Ameryki Łacińskiej, Departament Ameryki Północnej;

b) funkcjonalne, koordynują i realizują zadania w zakresie określonych dziedzin stosunków międzynarodowych: informacji, kultury, współpracy z organizacjami międzynarodowymi, spraw ekonomicznych, handlowych, konsularnych, protokołu dyplomatycznego, itp.;

c) administracyjne, zapewniają właściwe funkcjonowanie resortu spraw zagranicznych. Mają charakter służb technicznych, pomocniczych i usługowych.

Departamenty (zwane także dyrekcjami, zarządami, biurami) składają się z mniejszych jednostek organizacyjnych jak np.: referaty, sekcje, wydziały oraz samodzielnych stanowisk jak np.: radca, doradca.¹⁵

Rozdział V

Rodzaje i kompetencje organów zewnętrznych państwa w stosunkach międzynarodowych.

1. Stałe misje dyplomatyczne.

Genezę powstania stałych poselstw bardzo trafnie opisał S.E. Nahlik: „Zrodziła je nieodzowna potrzeba nowego typu stosunków międzynarodowych. Rozwijał się ideał jednolitej społeczności chrześcijańskiego średniowiecza, której mieli przewodzić papież i cesarz. Formują się większe czy mniejsze suwerenne państwa, nie uznające czynnika nadrzędnego. Że jest ich niewiele cały system europejski opiera się na zasadzie równowagi, a zachować ją może tylko gra krzyżujących się aliansów. Trzeba zatem utrzymywać ciągły kontakt z partnerem, ale nie zaniedbywać stosunków i z przeciwnikiem; przy zmianie koniunktury może dojść między nimi do zamiany ról. Trzeba więc obserwować wszystkich i wszystko, wiedzieć, co się dzieje u innych, a ich z kolei informować o własnych zamierzeniach. Wymaga to bieżącego kontaktu poprzez pośredników dobrze obznajomionych z obu stronami, a zarazem w każdej chwili gotowych do negocjacji”.¹

Pierwsze stałe poselstwa, zwane z czasem misjami dyplomatycznymi, powstały w drugiej połowie XV wieku z inicjatywy Mediolanu i Wenecji. Początkowo istniały one tylko w miastach włoskich, później pojawiły się również w wielkich stolicach europejskich - w Paryżu, Londynie. W XVI stuleciu stałe poselstwa były już zjawiskiem ogólnoeuropejskim.

Współcześnie stałe misje dyplomatyczne są najważniejszym organem zagranicznym bezpośrednio reprezentującym państwo w stosunkach dyplomatycznych. W swojej działalności placówki dyplomatyczne kierują się dyrektywami rządu, które przekazywane są poprzez Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Działania misji, a ściślej biorąc przedstawiciela dyplomatycznego, uważa się za działania państwa wysyłającego. Tak więc, misja dyplomatyczna jest „oficjalnym urzędem państwa wysyłającego, o charakterze przedstawicielskim, który znajduje się i działa na terytorium państwa przyjmującego, kierowanym przez właściwie upełnomocnionego przedstawiciela dyplomatycznego, jednoosobowo odpowiedzialnego za działalność misji”.²

Podstawowe uregulowanie prawne na jakim opiera się działalność misji dyplomatycznej zawiera się w Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 1961 roku. Sytuację prawną misji dyplomatycznej regulują ponadto normy prawa zwyczajowego oraz akty prawa wewnętrznego państw.

Z art. 2 wymienionej powyżej Konwencji wynika, iż do ustanowienia stosunków dyplomatycznych między państwami oraz stałych misji dyplomatycznych konieczna jest wzajemna zgoda państw.

Najczęściej przedstawicielstwa dyplomatyczne otwierane są w tych państwach, które ze względów gospodarczych lub politycznych, mają istotne znaczenie dla państw otwierających. Tak więc liczba stałych przedstawicielstw dyplomatycznych w poszczególnych państwach jest różna i w głównej mierze zależna od roli danego państwa w stosunkach międzynarodowych.

Jak wyżej wspomniano na czele misji stoi pełnomocny przedstawiciel dyplomatyczny - szef misji, który jest odpowiedzialny za działalność placówki. Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych w art. 14 wyróżnia trzy klasy szefów misji dyplomatycznych:

a) ambasadorów i nuncjuszów, akredytowanych przy głowie państwa oraz innych szefów misji równorzędnego stopnia;

b) posłów, ministrów i internuncjuszów, akredytowanych przy głowie państwa;

c) charges d' affaires, akredytowanych przy ministrze spraw zagranicznych.

Państwa w drodze porozumienia uzgadniają między sobą klasę szefów misji. Ponadto, „państwo wysyłające powinno upewnić się, że osoba, którą zamierza akredytować jako szefa misji w państwie przyjmującym, otrzymała agrement tego państwa. [...] Po uzyskaniu agrement, podmiot wysyłający wystawia osobie głowy państwa listy uwierzytelniające. Ambasador lub poseł uzyskuje następnie audiencję u głowy państwa przyjmującego, której przedstawia listy uwierzytelniające. Charges d'affaires mianowani są przez ministra spraw zagranicznych i otrzymują listy wprowadzające, przeznaczone dla ministrów spraw zagranicznych państw przyjmujących.”³ Od momentu wręczenia listów przedstawiciel jest uprawniony do wykonywania swoich funkcji. Zgodnie z art. 14 Konwencji w grupie charges d' affaires rozróżnia się dwa tytuły: charge d'affaires ad interim i charge d' affaires en pied. Ten pierwszy kieruje pracą misji dyplomatycznej jedynie chwilowo, gdy np.: szef jest chory, wyjechał na urlop czy też został wezwany na konsultacje do MSZ. Funkcję charge d' affaires ad interim pełni z reguły najstarszy rangą pracownik misji, np. radca. Drugi z wspomnianych - charge d'affaires en pied ma odmienny status, gdyż sprawuje funkcje szefa misji. Tytułu tego używa się na ogół rzadko, i to raczej w szczególnych przypadkach.

W działalności dyplomatycznej niebagatelną sprawą jest kwestia pierwszeństwa. W obrębie każdej z trzech grup szefów misji, wymienionych w kartach Konwencji o stosunkach dyplomatycznych, pierwszeństwo zależy od daty złożenia listów uwierzytelniających, a w przypadku charge d'affaires - od daty wręczenia listów wprowadzających (art. 1). Tak więc pierwszeństwo szefa misji nie zależy od wielkości ani znaczenia reprezentowanego państwa, lecz od czasu pełnienia dyplomatycznej misji w danym państwie.

Zgodnie z art. 3 par.1 Konwencji Wiedeńskiej funkcje misji dyplomatycznej polegają między innymi na:

„- reprezentowaniu państwa wysyłającego w państwie przyjmującym;

- ochronę w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli, w granicach ustalonych przez prawo międzynarodowe;

- prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego;

- zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz zdawanie z tego sprawy rządowi państwa wysyłającego;

- popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwem wysyłającym a państwem przyjmującym oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków gospodarczych i naukowych”.

Jak widać, zakres funkcji, które ma spełniać misja dyplomatyczna jest bardzo duży. Stąd też wynika szeroki zakres uprawnień do działań w imieniu państwa wysyłającego, który posiada przedstawicielstwo dyplomatyczne, np. szefowie misji posiadają ogólne pełnomocnictwo do reprezentowania rządu i państwa w stosunkach międzynarodowych. Oznacza to, iż bez konieczności posiadania specjalnych pełnomocnictw może on m. in. reprezentować państwo i składać oświadczenia woli. Specjalnego pełnomocnictwa przedstawiciel dyplomatyczny wymaga jedynie do podpisania umowy międzynarodowej.

Od woli i potrzeb państwa wysyłającego, oraz od funkcji jakie ma spełniać, zależy wewnętrzna struktura organizacyjna placówki dyplomatycznej. Typowa misja dyplomatyczna składa się z następujących działów: działu konsularnego, działu kulturalnego, działu ekonomicznego, działu prasowego, działu wojskowego, działu nauki i techniki, działu politycznego (polityki zagranicznej i wewnętrznej), sekretariatu szefa misji (sekcja protokolarna), działu administracyjnego, służby technicznej: radiotelegrafista, szyfrant itd.

Jak wynika z prawa dyplomatycznego, państwo przyjmujące musi zapewnić członkom misji dyplomatycznej gwarancję bezpieczeństwa oraz warunki uniezależniające misję od władz państwa przyjmującego. Warunki takie określa wspomniana już Konwencja Wiedeńska z 1961 roku, w której spośród 53 artykułów, aż 26 jest poświęcona tym sprawom.

Nietykalność osobista jest jednym z najstarszych uprawnień, jakie przysługują służbie dyplomatycznej misji. Uprawnienie to oznacza, że władze państwa przyjmującego nie mogą ani aresztować, ani nawet zatrzymać przedstawiciela dyplomatycznego (art. 29 „Nie podlega on aresztowaniu ani zatrzymaniu w żadnej formie”). Co więcej, państwa przyjmujące są zobowiązane do zapewnienia ochrony i niedopuszczania do naruszenia nietykalności przez osoby postronne (art. 29 „Państwo przyjmujące [...] przedsięweźmie odpowiednie kroki, aby zapobiec wszelkiemu zamachowi na jego osobę, wolność lub godność”).

Nietykalnością objęte są również pomieszczenia należące do pracowników misji. Ochronie podlegają biura, rezydencja szefa misji oraz wszystkie pomieszczenia i mieszkania należące do personelu misji.

Ponadto zasadą nietykalności są objęte umeblowanie, środki transportu, archiwa, korespondencja misji i jej pracowników. Mówi o tym art. 24 Konwencji: „Archiwa i dokumenty misji są nietykalne w każdym czasie i niezależnie od miejsca, gdzie się znajdują”.

Oprócz wyżej wymienionych przywilejów misji dyplomatycznej przysługuje immunitet jurysdykcyjny tzn. wyłączenie misji i członków jej personelu spod orzecznictwa sądów państwa akredytującego. Dotyczy to spraw karnych, cywilnych i administracyjnych. Pracownicy dyplomatyczni misji odpowiadają tylko przed sądem własnego kraju, dlatego też państwo przyjmujące może jedynie zażądać zadość uczynienia i opuszczenia państwa.

Zakres uprawnień przysługujących przedstawicielstwu dyplomatycznemu jest jak widać szeroki. Jednak nie wszyscy członkowie personelu placówki dyplomatycznej korzystają z nich w jednakowym stopniu, gdyż zakres przywilejów i immunitetów zależy od statusu poszczególnych członków. Jak wynika z konwencji pracowników misji można podzielić na: personel dyplomatyczny, personel administracyjno -techniczny, służby misji.

Najbardziej uprzywilejowaną pozycję posiada personel dyplomatyczny, gdyż korzysta on w pełni z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych.

W jego skład wchodzą członkowie przedstawicielstwa mający stopień dyplomatyczny. Są to: szefowie przedstawicielstwa, radcy, sekretarze, attaches.

Podobną sytuację prawną członkowie personelu administracyjno -technicznego w którego skład wchodzą między innymi: szyfranci, radiotelegrafiści, lekarze, tłumacze, kierownik kancelarii wraz z całym personelem kancelarii.

Inaczej traktuje personel służby, gdyż jego członkowie korzystają w stopniu ograniczonym z przywilejów i immunitetów. Do członków tego personelu należą: kierowcy, gońcy oraz cała służba zatrudniona przez państwo wysyłające.

Zakończenie misji przedstawiciela dyplomatycznego następuje:

- z inicjatywy samego przedstawiciela dyplomatycznego,( np. podanie się do dymisji),

- z woli państwa wysyłającego,( np. odwołanie w ramach polityki kadrowej),

- z woli państwa przyjmującego,(np. uznanie za persona non grata - czyli uznania za osobę niepożądaną),

- na wskutek wypadków losowych lub powstania okoliczności zewnętrznych, uniemożliwiających dalsze istnienie obrotu dyplomatycznego,( np. śmierć, wybuch wojny)”.⁴

Działalność misji dyplomatycznej kończy się z chwilą wręczenia głowie państwa listów odwołujących. Należy jednak podkreślić, że zakończenie misji szefa przedstawicielstwa dyplomatycznego nie jest jednoznaczne z zerwaniem stosunków dyplomatycznych.

2. Urzędy konsularne.

Instytucja konsulatu kształtowała się wraz z rozwojem handlu i kupiectwa. Jej początków badacze dopatrują się w instytucji proksena i prokseni (proksenoi) - tzn. gościnności, opieki, która istniała w starożytnej Grecji. Przez wieki opieka nad obywatelami przebywającymi poza granicami państwa przybierała różne formy, ale dopiero w drugiej połowy XVIII wieku nabrała właściwego nam współcześnie znaczenia.⁵

Znaczenie i istotę urzędu konsula bardzo trafnie sprecyzował L. Gelberg, który pisał: „W odróżnieniu od przedstawicieli dyplomatycznych, będących reprezentantami politycznymi swoich rządów, konsulowie są funkcjonariuszami swego państwa stale przebywającymi w określonym miejscu na terytorium drugiego państwa, za jego zgodą, w celu wykonywania na jego terytorium w określonym okręgu pewnych funkcji administracyjnych związanych z ochroną swego państwa i jego obywateli”.⁶

Działalność pierwszych placówek konsularnych opierała się wyłącznie na prawie zwyczajowym. Później zaczęto ją regulować umowami dwustronnymi. Współcześnie podstawowa regulacja prawna na jakiej opiera się działalność konsularna to Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z 24 kwietnia 1963 roku.⁷

Praktyka pokazuje, że państwa regulując stosunki konsularne opierają się na przepisach wyżej wymienionej Konwencji, ale kwestie szczegółowe regulują w umowach dwustronnych. Dla stron Konwencja Wiedeńska stanowi stanowi lex generalis, a umowy dwustronne - lex specjalis. Również prawo wewnętrzne ma wpływ na sytuację prawną przedstawicielstwa konsularnego.

Należy podkreślić, że sytuacja prawna urzędu konsularnego, nie jest taka sama, jak szefa placówki konsularnej. Urząd konsularny podlega zarówno prawu międzynarodowemu, jak i prawu wewnętrznemu, zaś szef placówki konsularnej jako organ zewnętrzny państwa podlega wyłącznie prawu międzynarodowemu.

Zgodnie z Konwencją nawiązanie stosunków konsularnych pomiędzy państwami następuje po uprzednim wyrażeniu zgody (art. 2 par.1) W paragrafie 2 tego artykułu przyjęto, że zawarcie stosunków dyplomatycznych, jest równoznaczne z wyrażeniem zgody na zawarcie stosunków konsularnych. Jednakże zależność taka nie ma wpływu na zakończenie stosunków konsularnych, gdyż zerwanie stosunków dyplomatycznych nie pociąga ipso facto zerwania stosunków konsularnych. Konwencja nie precyzuje warunków, na podstawie których państwo przyjmujące może nie udzielić zgody, czyli wszystko jest w gestii państwa przyjmującego.

Po wyrażeniu zgody na ustanowienie stosunków konsularnych, osoba wyznaczona na szefa placówki otrzymuje od władz swego państwa listy komisyjne, w których określa się dokładnie siedzibę urzędu konsularnego, jego klasę oraz okręg konsularny, w którym będzie działać. Państwo przyjmujące musi zaaprobować miejsce siedziby i okręg działania. Konsul z chwilą otrzymania od władz państwa przyjmującego zezwolenia na pełnienie funkcji konsularnych (tzw. exequatur), zaczyna swoją działalność.

Zasadniczym zadaniem urzędów konsularnych jest wykonywanie funkcji konsularnych. Ale nie tylko urzędy mogą wykonywać te funkcje, gdyż Konwencja Wiedeńska usankcjonowała uznawaną powszechnie w praktyce zasadę oznaczającą, że misja dyplomatyczna może również wykonywać funkcje konsularne.

W myśl Konwencji funkcje konsularne mogą wykonywać osoby notyfikowane w ministerstwie spraw zagranicznych państwa przyjmującego.

Omawiana Konwencja w artykule 5 dosyć szeroko wymienia funkcje konsularne. Funkcje te polegają na:

1. ochronie interesów państwa wysyłającego oraz jego obywateli, w granicach dozwolonych przez prawo międzynarodowe;

2. popieraniu rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych między państwem wysyłającym a przyjmującym oraz na popieraniu w inny sposób przyjaznych stosunków między tymi państwami;

3. zapoznawaniu się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami i rozwojem życia handlowego, gospodarczego, kulturalnego i naukowego w państwie przyjmującym, sporządzaniu sprawozdań w tym przedmiocie dla rządu państwa wysyłającego oraz informowaniu osób zainteresowanych;

4. wydawaniu paszportów i dokumentów podróży obywatelom państwa wysyłającego oraz wiz lub odpowiednich dokumentów osobom, które pragną udać się do państwa wysyłającego;

5. udzielaniu pomocy i opieki obywatelom państwa wysyłającego, zarówno osobom fizycznym, jak i prawnym;

6. działaniu w charakterze notariusza i urzędnika stanu cywilnego;

7. doręczaniu pism sądowych i pozasądowych dokumentów oraz wykonywaniu rekwizycji sądowych;

8. wykonywaniu kontroli i inspekcji w odniesieniu do statków morskich i rzeczy posiadających przynależność państwową państwa wysyłającego oraz statków powietrznych zarejestrowanych w tym państwie, a także udzielaniu pomocy tym statkom i ich załodze.⁸

W praktyce przyjęto, że państwa w umowach dwustronnych dokładnie precyzują zakres funkcji jakie może wykonywać urząd konsularny. Podkreślić należy, że państwo wysyłające nie ma prawa powierzać urzędnikowi konsularnemu spraw, których natura jest sprzeczna z prawem wewnętrznym państwa przyjmującego lub też normami dwustronnymi regulującymi współpracę.

Placówka konsularna może wykonywać swoje funkcje w okręgu konsularnym. Art. 1.pkt.b precyzuje pojęcie okręgu konsularnego. Jest to obszar wyznaczony placówce do pełnienia funkcji konsularnych. Obszar działania zazwyczaj ustala państwo wysyłające w listach komisyjnych, jednak zdarza się, że państwo przyjmujące kierując się własnym interesem może zmienić granice działania konsulatu. Tylko w szczególnych okolicznościach i za zgodą władz państwa przyjmującego możliwe jest rozszerzenie granic działania konsula.

W myśl postanowień Konwencji Wiedeńskiej szefowie placówek konsularnych dzielą się na cztery klasy:

a) konsulów generalnych,

b) konsulów,

c) wicekonsulów,

d) agentów konsularnych.

Konsula generalnego, konsula oraz wicekonsulów mianują zazwyczaj organy centralne państwa, natomiast agent konsularny może być także powołany przez konsula. Ranga szefa placówki konsularnej nie wpływa na zakres przysługujących mu uprawnień.

Urzędnicy konsularni tradycyjnie dzielą się na konsulów zawodowych (consules missi) i konsulów honorowych (consules electi). Ci pierwsi są zazwyczaj obywatelami państwa wysyłającego i jego funkcjonariuszami. Zupełnie inaczej przedstawia się pozycja tych drugich, gdyż są oni najczęściej obywatelami państwa przyjmującego (nie urzędnikami lecz najczęściej biznesmenami) i funkcja konsula honorowego jest ich dodatkowym zajęciem. Konsulów honorowych najczęściej ustanawia się w miastach, które są dla państwa wysyłającego istotne, ale ze względu na małą liczę spraw konsularnych nie opłacalne jest tam tworzenie stałego biura. Konsul ten piastuje swój urząd na podstawie upoważnienia państwa które reprezentuje.

Sprawę precedencji w służbie konsularnej reguluje art. 16, który stanowi: „Szefowie placówek konsularnych w danej klasie posiadają rangę w zależności od daty udzielenia exequatur”. Tak więc, sprawa pierwszeństwa wśród kierowników urzędów konsularnych, jest rozwiązana analogicznie jak w przypadku przedstawicieli dyplomatycznych. Jak pokazuje praktyka, precedencja w stosunkach konsularnych nie ma tak wielkiego znaczenia, jak w dyplomacji.

Państwo wysyłające decyduje, kto ma wchodzić w skład personelu urzędu konsularnego. Personel ten musi jednak zostać uprzednio notyfikowany państwu przyjmującemu.

Wśród pracowników urzędu konsularnego możemy wyróżnić:

1. funkcjonariuszy (urzędników) konsularnych - uprawnionych do wykonywania funkcji konsularnych. Są to konsulowie generalni, konsulowie, wicekonsulowie, agenci konsularni i attache konsularni.

2. personel administracyjno- techniczny - czyli pracownicy obsługujący urząd

3. członków służby - czyli osoby zatrudnione w służbie domowej placówki konsularnej.

Zgodnie z art. 25 Konwencji zakończenie funkcji członka placówki konsularnej następuje w razie:

1. zawiadomienia przez państwo wysyłające państwa przyjmującego, że jego czynności zostały zakończone;

2. cofnięcia exequatur;

3. notyfikacji przez państwo przyjmujące państwa wysyłającego, że państwo przyjmujące przestało go uważać za członka personelu konsularnego.

Doktryna wymienia jeszcze inne sposoby zakończenia funkcji między innymi: śmierć, upływ czasu podanego w listach komisyjnych, wybuch wojny, uznanie za persona non grata.

Znaczną część Konwencji o stosunkach konsularnych zajmują przepisy dotyczące przywilejów i immunitetów przysługujących urzędowi konsula. Zgodnie z tymi przepisami osobami posiadającymi pełne uprzywilejowanie są kierownicy urzędów konsularnych. Pozostałym pracownikom, tzn. personelowi administracyjno - technicznemu przysługuje przywilej nietykalności, którego zakres w porównaniu z przywilejami dyplomatów jest znacznie węższy. Urzędnicy ci bowiem mogą zostać zatrzymani, a nawet aresztowani. Przeciwko nim można wszcząć postępowanie karne. Ponadto obowiązani są oni do stawiennictwa przed sądem w charakterze świadka. Immunitet jurysdykcyjny przysługuje im jedynie w odniesieniu do czynności dokonanych przy wykonywaniu funkcji konsularnych. Znikome przywileje przysługują członkom rodzin urzędników konsularnych, gdyż nie muszą się oni rejestrować, ani też posiadać zezwolenia na pobyt, ponadto korzystają z immunitetu podatkowego i celnego.⁹

Podstawowym i nieodłącznym immunitetem konsularnym jest nietykalność archiwów i dokumentów konsularnych sformułowana w art. 33, w świetle którego archiwa i dokumenty konsularne są zawsze nietykalne, gdziekolwiek by się znajdowały.

Sprawa pomieszczeń konsulatu ma się podobnie, gdyż są one nietykalne. Jednak na uwagę zasługuje fakt, że immunitet nie objął rezydencji kierownika urzędu, chociaż w praktyce w umowach dwustronnych państwa taki immunitet wzajemnie uznają.

Ogólnie rzecz biorąc przywileje i immunitety konsularne są bardziej ograniczone niż przywileje i immunitety dyplomatyczne i generalnie można zauważyć, że przysługują one wyłącznie wtedy, gdy wykonuje się czynności urzędowe. Konwencja nie sprzeciwia się temu, by państwa w umowie dwustronnej rozszerzyły ich zakres.

Z ważniejszych postanowień konwencji można jeszcze wspomnieć to, że państwo ją ratyfikujące zobowiązane jest do udzielenia wszelkich ułatwień dla wykonywania funkcji placówki konsularnej.

3. Przedstawicielstwa państw przy organizacjach międzynarodowych.

W wieku XX nastąpiła diametralna zmiana charakteru działalności dyplomatycznej. Formy dyplomacji dwustronnej, uzupełnione zostały przez działania wielostronne, w których swą politykę zagraniczną realizuje wiele państw. W celu realizacji wspólnych celów powołano do życia szereg organizacji międzynarodowych, do których państwa wysyłały swoje delegacje (przedstawicielstwa ad hoc). Rozwój kontaktów na forum organizacji spowodował iż, poszczególne państwa akredytowały przy organizacjach stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne, które pozwalały na lepsze urzeczywistnienie swego udziału i utrzymywanie z nimi ciągłego kontaktu. Powołanie stałego przedstawicielstwa zapewniało ponadto ochronę interesów państwa w danej organizacji. ¹⁰

Współcześnie misje państw przy organizacji międzynarodowej stanowią jeden z podstawowych elementów współpracy politycznej, gospodarczej i kulturalnej państw. Ich działanie opiera się w głównej mierze na przepisach zawartych w Konwencji Wiedeńskiej o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi z 14 marca 1975 roku.

Konwencja uznaje prawo państw członkowskich do tworzenia stałych misji dyplomatycznych przy organizacjach międzynarodowych jeżeli pozwalają na to zapisy statutowe. Art. 6 wymienia następujące cele, jakie mają spełniać misje państw członkowskich. Są one następujące:

• zapewnienie reprezentacji państwa wysyłającego w organizacji międzynarodowej,

• utrzymywanie kontaktów między państwem wysyłającym a organizacją,

• prowadzenie rokowań z organizacją i w obrębie organizacji,

• podejmowanie działalności w organizacji i informowanie o działalności organizacji rządu państwa wysyłającego,

• ochronę interesów państwa wysyłającego wobec organizacji.

Należy podkreślić, że Konwencja uregulowała również sytuację prawną delegatów i obserwatorów do organów, a także status prawny stałych obserwatorów państw nie będących członkami organizacji.

W świetle Konwencji państwa, które nie są członkami organizacji międzynarodowej mają prawo do ustanawiania stałych misji obserwacyjnych, wtedy, gdy zezwalają na to przepisy statutowe organizacji.

Typowe przedstawicielstwa dyplomatyczne państw przy organizacjach międzynarodowych składają się z: personelu dyplomatycznego, administracyjnego, technicznego oraz służby, którym kieruje akredytowany przy danej organizacji szef misji. Skład ilościowy misji ustala państwo wysyłające, biorąc pod uwagę to, że musi on być ustalany w sposób „rozsądny i normalny”(zależny od potrzeb misji). Przepisy Konwencji podkreślają, że członkowie misji powinni legitymować się obywatelstwem państwa wysyłającego

Postanowienia Konwencji stwarzają możliwość, aby w charakterze szefa misji przy kilku organizacjach międzynarodowych była akredytowana jedna i ta sama osoba. Co więcej państwo wysyłające może w porozumieniu z innym państwem akredytować wspólnego szefa misji przy jednej organizacji międzynarodowej.¹¹

Szef stałego przedstawicielstwa przy organizacji międzynarodowej musi posiadać umocowanie do działań w imieniu państwa wysyłającego, które zobowiązany jest przedstawić władzom organizacji. Listy uwierzytelniające (credentials) wystawia w zależności od przepisów wewnątrzpaństwowych oraz wymogów organizacji międzynarodowej głowa państwa, szef rządu, minister spraw zagranicznych lub inny organ do tego upoważniony. Zakres umocowania określa do jakich organów organizacji przedstawiciel jest delegowany i jakie działania może podejmować. „Szef misji nie musi mieć specjalnych pełnomocnictw do przyjęcia tekstu traktatu między państwem a organizacją międzynarodową. Jednakże w szczególnych przypadkach musi mieć pełnomocnictwo, by podpisać traktat lub podpisać go ad referendum.”¹²

Siedziba misji dyplomatycznej powinna być zarazem miejscem lokalizacji siedziby organizacji. Istnieje jednak odstępstwo od tej zasady, bo jeżeli władze organizacji i państwo siedziby się temu nie sprzeciwią, to może być ona ulokowana w innym miejscu.

Państwo ustanawiające misję przy organizacji międzynarodowej zobligowane jest do tego, aby wszelkie zmiany i działania dotyczące misji były zawczasu oznajmiane zarówno władzom organizacji, jak i państwu, gdzie dana organizacja ma siedzibę.„ [...]państwo wysyłające zobowiązane jest notyfikować organizacji fakty mianowania, stanowisko, tytuł oraz porządek pierwszeństwa członków misji, ich przybycie i ostateczny wyjazd lub zakończenie funkcji w misji, jak również inne zmiany w ich statusie. Obowiązek notyfikacji rozciąga się także na członków rodziny członków misji, członków personelu służby oraz dotyczy lokalizacji pomieszczeń misji i rezydencji prywatnych.”¹³

Przepisy Konwencji dotyczące zasad precedencji zarówno dla przedstawicieli państw członkowskich, jak i dla obserwatorów określa się według porządku alfabetycznego nazw państw.

Misja dyplomatyczna przy organizacji międzynarodowej korzysta z szeregu przywilejów i immunitetów. Jest to niezbędny warunek skutecznej i niezależnej działalności misji. Są one wzorowane na przepisach konwencyjnych z 1961 i 1975 roku i każdorazowo zapisywane w formie umowy wielostronnej lub też umowy dwustronnej. Ich zakres może się więc bardzo różnić w przypadku poszczególnych państw.¹⁴

4. Misje specjalne.

Na pewnym etapie rozwoju społecznego zaistniała potrzeba porozumiewania się pomiędzy pierwotnymi społecznościami. Zdaniem wielu badaczy te pierwsze próby komunikacji i dialogu odbywały się poprzez wysyłane specjalnie delegacje (misje), których głównym zadaniem było przekazanie ważnego orędzia od jednego szczepu do drugiego lub od jednej grupy lokalnej do drugiej takiej grupy. Rozwój cywilizacyjny spowodował, iż charakter tej instytucji wielokrotnie się zmieniał. W rezultacie przemian, działalność misji specjalnych w stosunkach międzypaństwowych nie ograniczyła się wyłącznie do przekazywania woli suwerena i wykonywania zadań protokolarno-ceremonialnych, lecz ze względu na swoistą elastyczność oraz olbrzymie możliwości przystosowawcze, w czasach współczesnych instytucja ta ma bardzo wszechstronnie stosowane. W XX wieku narastająca współzależność państw i związana z tym intensyfikacja obrotu międzynarodowego spowodowały, że ta forma dyplomacji stała się bardzo popularna. Szczególnie po drugiej wojnie światowej, gdy państwa doceniły rolę bezpośredniej dyplomacji i zaczęły ją bardzo często stosować, zaobserwowano prawdziwy rozkwit działalności tej instytucji.¹⁵

Gwałtowne upowszechnienie stosowania misji specjalnych spowodowało, że Komisja Prawa Międzynarodowego, podjęła pracę nad kompleksowym ujęciem norm prawnych dotyczących tej instytucji. Należy podkreślić, że w pracy kodyfikacyjnej opierano się na ideach przyświecających twórcom Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych oraz Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach konsularnych, przez co przygotowany projekt stanowi uzupełnienie i rozwinięcie wspomnianych aktów. Ukoronowaniem pracy społeczności międzynarodowej była kompleksowa regulacja prawna zapisana w Konwencji z dnia 8 grudnia 1969 roku w sprawie misji specjalnych.¹⁶

Definicja misji specjalnej, zamieszczona w art. 1a wyżej wymienionej Konwencji, zawiera wszystkie cechy, jakie winny ją charakteryzować. „Misja specjalna jest misją na określony czas, reprezentującą państwo, wysyłaną przez jedno państwo do państwa drugiego za zgodą tego drugiego celem załatwienia z nim spraw szczególnych lub dokonania względem niego określonego zadania.” Tak więc założono, że zarówno czas trwania, zakres reprezentacji państwa, jak i cel misji, ustala się każdorazowo i przy tym ogranicza się ramami koniecznymi dla spełnienia określonego zadania.

Na podstawie wieloletniej praktyki w stosunkach międzynarodowych wykształcono następujące rodzaje misji specjalnych:

1. misje specjalne suwerenów i książąt należących do rodziny królewskiej, szefów państw, w tym kolegialnej głowy państwa;

2. misje specjalne szefa i członków rządu oraz misje specjalne osobistości reprezentujących głowę państwa;

3. misje specjalne, na których czele nie stoją wyżej wymienione osobistości wysokiej rangi państwowej, a które reprezentują państwo zgodnie z postanowieniami Konwencji o misjach specjalnych z 1969r.

4. misje specjalne o charakterze czysto dyplomatycznym, na czele których stoją przedstawiciele resortu spraw zagranicznych, minister spraw zagranicznych, sekretarze i podsekretarze stanu, ambasadorowie itp.¹⁷

Misja specjalna może być wysłana wyłącznie wtedy, gdy zainteresowane państwa się na to zgadzają. Interesująco tę kwestie rozwija J. Sutor który pisze: „Za obopólną zgodą zainteresowanych państw, misja specjalna może być wysłana bądź do jednego lub więcej państw, bądź też wspólna misja specjalna dwóch lub więcej państw może być wysłana do jednego lub więcej państw, albo też dwa lub więcej państw może jednocześnie wysyłać swe misje specjalne do innego państwa celem załatwienia sprawy leżącej w ich wspólnym interesie.”¹⁸ Należy w tym miejscu zaznaczyć, że wszystkie państwa przyjmujące powinny być uprzednio poinformowane zarówno o celu misji, jak i planie podróży (art. 4).

W praktyce często się zdarzało się, że to poprzez misje specjalne nawiązywano lub przywracano stosunki między państwami, dlatego też w myśl art.7, istnienie dyplomatycznych lub konsularnych stosunków nie jest warunkiem niezbędną do przyjęcia lub wysłania misji specjalnej .

W Konwencji zapisano, że misja specjalna składać się może

z jednego lub większej ilości przedstawicieli reprezentujących państwo wysyłające, spośród których państwo to wyznacza szefa (art. 9.1). Skład misji obejmować może: personel dyplomatyczny, personel administracyjno -techniczny oraz personel pomocniczy. Członkowie misji ustalani są swobodnie przez państwo wysyłające, jednakże państwo to jest zobowiązane do notyfikowania państwu przyjmującemu składu osobowego. Ponadto członkowie misji powinni w zasadzie mieć obywatelstwo państwa wysyłającego. Odstępstwo od tej reguły następuje wyłącznie za zgodą państwa przyjmującego (art. 10).

Bardzo charakterystyczny zapis dotyczy spraw pierwszeństwa, gdyż zapisano, że gdy dwie lub więcej misji jednocześnie jest przyjmowane na terytorium państwa przyjmującego lub państwa trzeciego, to w przypadku braku innych ustaleń, precedencja następuje według porządku alfabetycznego.

Problem siedziby misji specjalnej reguluje art. 17, który przewiduje, że jej miejsce uzgadnia państwo wysyłające z państwem przyjmującym. Jednakże w przypadku braku porozumienia w tej kwestii misja specjalna będzie miała siedzibę w miejscu siedziby Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Funkcje jakie ma spełniać misja specjalna określa się w drodze wzajemnego porozumienia pomiędzy zainteresowanymi państwami. W celu należytego wykonywania tych funkcji państwo przyjmujące powinno przyznać misji specjalnej ułatwienia, stosownie do charakteru i zadań misji specjalnej (art.22). Wobec powyższego ustalenia konwencja przyznaje zarówno misji, jak i jej członkom odpowiednie przywileje i immunitety. Jednak, jak trafnie zauważa F. P. Speedwell, „Większość postanowień tej konwencji dotyczących przywilejów i immunitetów odtwarza z małymi zmianami odpowiednie postanowienie wiedeńskiej konwencji dyplomatycznej...”¹⁹ Na uwagę jednak zasługuje bardzo charakterystyczna regulacja dotycząca nietykalności pomieszczeń misji specjalnej. Mianowicie uzgodniono, że do pomieszczeń misji można wejść nie uzyskując zgody szefa misji w przypadku tzw. nadzwyczajnych okoliczności. Jednakże zgodnie z art. 21 nie dotyczy to pomieszczeń osób, które zwyczajowo korzystają z pełnych przywilejów dyplomatycznych np.: szef rządu, szef państwa.

Konwencja w równie charakterystyczny sposób unormowała status członków misji specjalnej, którzy posiadają wysoką rangę, gdyż zapisano że poza uregulowaniem zawartym w tym akcie, korzystać oni będą z ułatwień, przywilejów i immunitetów przyznawanych przez prawo międzynarodowe.

Zgodnie z postanowieniami konwencji misja specjalna zaczyna pełnić swoje funkcje z momentem wejścia w oficjalny kontakt z Ministerstwem Spraw Zagranicznych lub innym organem państwa przyjmującego, który wyznaczono we wcześniejszym porozumieniu.

Natomiast w myśl art. 20 funkcje misji specjalnych kończą się w przypadku:

a) porozumienia odnośnych państw;

b) wypełnieniu zadań misji specjalnej;

c) upływu czasu trwania przyznanego misji specjalnej, chyba że zostanie

on wyraźnie przedłużony;

d) notyfikacji przez państwo wysyłające, że rozwiązuje lub odwołuje misję

specjalną;

e) notyfikacji przez państwo przyjmujące, że uważa misję specjalną

za zakończoną.

Podkreślić należy, że w myśl Konwencji zerwanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych nie skutkuj zakończeniem działania misji specjalnej istniejącej w trakcie takiego zerwania.

5. Inne organy zewnętrzne państwa.

Państwa, poza organami zewnętrznymi scharakteryzowanymi we wcześniejszych częściach niniejszej pracy, dysponują także innymi, odgrywającymi równie ważną rolę w stosunkach międzynarodowych. Są to:

a) przedstawicielstwa handlowe,

b) ośrodki kulturalno-propagandowe,

c) przedstawiciele państw w komisjach międzynarodowych,

d) oddziały wojskowe,

e) misje wojskowe,

f) doraźne siły ONZ,

1. specjalne organy quasi - dyplomatyczne.

Ad. a) Rozwój handlu międzynarodowego spowodował, że w praktyce międzynarodowej państwa wykształciły instytucję przedstawiciela handlowego (radcy handlowego, attaches handlowego). Organ ten wchodzi w skład misji dyplomatycznej lub konsularnej. Przedstawicielstwa handlowe działają pod nadzorem szefa misji, lecz zazwyczaj funkcyjnie, administracyjnie i budżetowo podlega resortowi handlu zagranicznego. Członkowie (szef i personel) przedstawicielstwa handlowego są jednocześnie członkami zagranicznej służby, dlatego też noszą tytuły dyplomatyczne i posiadają taki sam status jak inni członkowie misji (przysługują im przywileje i immunitety). Głównymi zadaniami przedstawicielstwa handlowego, oprócz reprezentowania państwa i działania na rzecz rozwijania stosunków gospodarczych, jest obserwacja gospodarki kraju przyjmującego i przekazywanie władzom wysyłającym, informacji dotyczących sytuacji tej gospodarki „[...] zajmują się one m.in. badaniem sytuacji ekonomicznej kraju pobytu, odnotowują ruch cen i zmiany kursów, uczestniczą w przygotowaniu umów z zakresu międzynarodowych stosunków ekonomicznych, udzielają pomocy przedsiębiorstwom handlu zagranicznego w ich działalności oraz dokonują oceny tej działalności.”²⁰

Ad. b) Władze państwa mając na uwadze rozwój współpracy kulturalnej, naukowej i turystycznej oraz kształtowanie pozytywnego wizerunku swego kraju za granicą, otwierają w krajach zaprzyjaźnionych, instytuty kultury, ośrodki informacyjne itp. Instytucje te są specyficznymi organami państwa za granicą, które zajmują się propagowaniem kultury państwa wysyłającego. Praktyka międzynarodowa pokazuje, że instytuty kultury, zajmują się przede wszystkim: udostępnianiem wiedzy o życiu społeczno -politycznym, gospodarczym, kulturalnym i naukowym, popularyzowaniem dorobku kultury i nauki, organizowaniem imprez artystycznych i naukowych oraz pośredniczeniem w kontaktach i wymianie informacji między państwem wysyłającym i państwem przyjmującym. Zwierzchnictwo nad nimi ma MSZ, ministerstwo kultury lub inny wyznaczony organ centralny. Nadzór nad nimi sprawuje szef misji dyplomatycznej lub misji konsularnej, jednak formalnie nie wchodzą one w skład struktury organizacyjnej misji. Zdarza się często, że instytutami kultury kierują osoby wchodzące w skład misji dyplomatycznej lub misji konsularnej. Status prawny omawianych instytutów najczęściej regulują umowy dwustronne, gdyż prawo międzynarodowe nie wykształciło norm w tym zakresie. Personelowi oraz pomieszczeniom instytutu kulturalnego przyznaje się zazwyczaj przywileje i immunitety. Ich zakres, najczęściej na zasadzie wzajemności, przyznaje się we wspomnianych umowach międzypaństwowych.

Ad. c) Jak pokazuje praktyka, państwa powołują czasami specjalne komisje, które nadzorują realizację układów pokojowych, rozejmowych itp. Komisje takie uważane są za organy międzynarodowe. W celu obiektywnej oceny badanej materii, w skład takich komisji wchodzą przedstawiciele kilku państw. Członków komisji powołuje i odwołuje państwo wysyłające zgodnie z zapisami zawartymi w porozumieniu. Przedstawiciele państw wchodzący w skład komisji podczas jej prac podlegają jurysdykcji państwa wysyłającego. Członkowie komisji korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, których zakres ustalany jest w specjalnych porozumieniach.

Ad. d) W prawie międzynarodowym oddziały wojskowe państwa wysyłającego stacjonujące legalnie na terytorium państwa przyjmującego uważane są za organy państwa wysyłającego pod warunkiem, że przed ich przybyciem państwo przyjmujące w sposób suwerenny wyrazi na to zgodę.

Status tych oddziałów każdorazowo regulują dwu- lub wielostronne umowy międzynarodowe. W tych umowach, m.in., określa się w jakim zakresie przysługują oddziałom wojskowym (jako organom państwa wysyłającego) przywileje i immunitety dyplomatyczne. W praktyce najczęściej członkowie obcych sił zbrojnych korzystają z immunitetu jurysdykcyjnego i to wyłącznie w odniesieniu do czynów popełnionych w toku pełnienia przez nich obowiązków służbowych. Wspomniane traktaty, regulują w sposób bardzo szczegółowy się termin ich obowiązywania oraz czas w jakim można je wypowiedzieć. Tak więc, nie mogą one mieć charakteru wieczystego.

Ad. e) Niekiedy zdarza się, że państwa na podstawie specjalnych porozumień międzynarodowych, wysyłają specjalne misje wojskowe do innych państw. W myśl prawa międzynarodowego misja wojskowa to rodzaj specjalnego przedstawicielstwa wojskowego państwa wysyłającego, czyli jest to organ zewnętrzny państwa. Takie misje, zazwyczaj o charakterze polityczno - wojskowym, wysyłane są w różnych celach (np. inspekcyjnych, obserwacyjnych, nadzorczych). Misjom wojskowym jako organom zewnętrznym państwa, przyznaje się na podstawie specjalnych porozumień lub na podstawie międzynarodowego prawa zwyczajowego, przywileje i immunitety dyplomatyczne. Czas trwania tych misji, jest uzależniony w głównej mierze od celów jakie mają do spełnienia. Tak więc misja wojskowa może mieć charakter zarówno tymczasowy, jak i stały. Obecnej praktyce, do misji wojskowych o charakterze tymczasowy stosuje się często przepisy Konwencji Wiedeńskiej o misjach specjalnych z 1969 roku.

Ad. f) Doraźne siły ONZ (zwane także pokojowymi, porządkowymi, policyjnymi ,obserwacyjnymi), są formacją uzbrojoną, skierowaną przez poszczególne państwa członkowskie ONZ na podstawie ich suwerennej decyzji, w celu wykonania określonej misji o charakterze pokojowym w innym państwie za jego uprzednią zgodą. Siły zbrojne ONZ wysyłane są najczęściej w celu: kontrolowania terytorium, na którym istnieje groźba powstania konfliktu, nadzorowania plebiscytów lub nadzorowania rozejmu. Siły te powoływane są przez Radę Bezpieczeństwa na podstawie specjalnych porozumień zawieranych pomiędzy Sekretarzem Generalnym, który reprezentuje ONZ, a państwem przyjmującym. „Porozumienia te określają m.in. mandat, funkcje i rozmieszczenie wojsk, obowiązki państw dostarczających kontyngenty wojskowe, czas trwania służby, zasady załatwiania sporów itp.” Ponadto na podstawie wspomnianych porozumień, członkom pokojowych sił ONZ przysługują przywileje i immunitety. Ich zakres jest zrównany z zakresem jaki posiadają funkcjonariusze organizacji należących do systemu ONZ. Oprócz tych uprawnień, członkowie misji pokojowej mają prawo do użycia broni palnej w obronie własnej.

W skład Doraźnych Sił Zbrojnych ONZ wchodzą kontyngenty formacji uzbrojonych przekazywane dobrowolnie przez państwa członkowskie. Misje pokojowe ONZ mają charakterystyczne podwójnie podporządkowanie, gdyż podlegają zarówno dowództwu wyznaczonemu przez ONZ, jak i znajdują się pod bezpośrednim nadzorem oficerów państwa wysyłającego, którzy odpowiadają za dyscyplinę w swoich oddziałach. Siły doraźne w państwie przyjmującym muszą przestrzegać ustawodawstwa wewnętrznego. Nie mają prawa prowadzić ani działalności politycznej, ani żadnej innej, która jest sprzeczna z pokojowym charakterem misji. Doraźne siły mogą natomiast poruszać się po całym terytorium państwa pobytu oraz mają prawo używać znaków i flagi ONZ. Do obowiązków państwa przyjmującego należy przede wszystkim ułatwienie wykonywania działań i poszanowanie międzynarodowego charakteru sił pokojowych. Pokojowy charakter sił zbrojnych ONZ podkreśla fakt, iż w przypadku pojawienia się sporów misje powinny stosować głównie perswazję i rokowania.

Ad. g) W praktyce stosunków międzynarodowych, gdy nie są do końca uregulowane stosunki dyplomatyczne, powołuje się czasami specjalne organy quasi-dyplomatyczne i quasi konsularne. Ma to najczęściej miejsce gdy:

- nie uregulowano do końca spraw związanych z zakończoną wojną, - państwa nie uznają się wzajemnie, - państwa uznają się częściowo.

Misje powołane w wyżej wymienionych sytuacjach, niezależnie od nazwy, faktycznie pełnią funkcję przedstawicielstw politycznych państw - misji dyplomatycznych. Powstanie tych organów, ich status oraz czas działania, państwa uzgadniają w specjalnych porozumieniach. W nich też określany jest zakres przywilejów i immunitetów przysługującym misji i jej członkom.

„Jeśli chodzi o tzw. quasi - lub pseudodyplomację, to ma ona miejsce szczególnie w sytuacjach, gdy w praktyce pewne funkcje państwowe za granicą pełnią określone instytucje spoza kręgu dyplomacji i służby konsularne, korzystając z tego tytułu z uprzywilejowanego statusu.”

W praktyce najczęściej funkcje takie pełnią: biura turystyczne, izby handlowe itp. Tak więc, należy wyraźnie podkreślić, że organy quasidyplomatyczne nie są oficjalnymi reprezentantami państwa.

ZAKOŃCZENIE

W niniejszej pracy starałem się zwięźle scharakteryzować sytuacje prawną ważniejszych organów wewnętrznych i zewnętrznych państwa. Podkreśliłem ich niebagatelne znaczenie i opisałem role jaką odgrywały i odgrywają nadal w kształtowaniu międzynarodowej współpracy, polityki, wymiany gospodarczej i kulturalnej. Szczególnie uwypukliłem fakt, że w ostatnich dziesięcioleciach ich znaczenie wyraźnie wzrosło tak, że w dniu dzisiejszym, gdy państwa są ściśle ze sobą powiązane i współpracują w różnorodnych dziedzinach, wprost nie sposób sobie wyobrazić życia międzynarodowego z pominięciem pracy tych organów.

BIBLIOGRAFIA

LITERATURA

Antonowicz L, Podręcznik prawa międzynarodowego, Warszawa 1994

Bierzanek R., Jakubowski J., Symonides J., Prawo międzynarodowe i stosunki międzynarodowe, Warszawa 1980

Bierzanek R., Symonides J., Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1997

Ehrlich L., Prawo międzynarodowe, Warszawa 1956

Gilas J., Prawo międzynarodowe, Toruń 1996

Gelberg L., Prawo międzynarodowe i historia dyplomatyczna - Wybór dokumentów, Warszawa 1954 - 1960

Gelberg L., Zarys prawa międzynarodowego, Warszawa 1977

Góralczyk W., Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa 1998

Grabowska G., Prawo dyplomatyczne w stosunkach państw z organizacjami międzynarodowymi, Katowice 1980

Kocot K., Wolfke K., Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, Wrocław - Warszawa 1976

Nahlik S. E., Narodziny nowożytnej dyplomacji, Wrocław 1971

Ochendowski E., Prawo administracyjne, Toruń 1999

Paszkowski M., Dyplomacja wielostronna na forum organizacji międzynarodowych, Warszawa 1976

Sawicki S., Prawo międzynarodowe publiczne. Wybrane zagadnienia, Warszawa 1981

Sutor J., Prawo dyplomatyczne i konsularne, Warszawa 1996

Winiarski B., Wybór źródeł do nauki prawa międzynarodowego, Warszawa 1938

ŹRÓDŁA

Konwencja o przywilejach i immunitetach ONZ z 13 lutego 1946 r., Dz. U. 1948, nr 39, poz. 286.

Konwencja o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych z 21 listopada 1947 r., Dz. U. 1970, nr 4, poz. 25.

Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961 r., Dz. U. 1965, nr 37, poz. 309.

Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z 24 kwietnia 1963 r., Dz. U. 1982, nr 13, poz. 98.

Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów z 23 maja 1969 r., Dz. U. 1990, nr 74, poz. 440.

Konwencja Wiedeńska o misjach specjalnych z 8 grudnia 1969 r., Dz. U. 1985, nr 48, poz. 245.

Konwencja ONZ o zapobieganiu i karaniu przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej włącznie z przedstawicielami

dyplomatycznymi z 14 grudnia 1973 r., Dz. U. 1983, nr 37, poz. 168.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. 1997, nr 78, poz. 483.

J. Gilas, Prawo międzynarodowe, Toruń 1996, s. 116-117.

L. Antonowicz, Podręcznik prawa międzynarodowego, Warszawa 1994, s. 16.

Tekst konwencji patrz, Dz. U. 1990, nr 74, poz. 440.

Cyt. za: R. Bierzanek, J. Jakubowski, J. Symonides, Prawo międzynarodowe i stosunki międzynarodowe, Warszawa 1980, s. 132

L Gelberg, Prawo międzynarodowe i historia dyplomatyczna - Wybór dokumentów, Warszawa 1954 - 1960, s. 356-359.

L. Ehrlich, Prawo międzynarodowe, Warszawa 1956, s. 104-105.

W. Góralczyk, Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa 1998, s. 124.

J. Gilas, op. cit., s. 118.

L. Antonowicz, op. cit., s. 15.

J. Gilas, op. cit., s.118.

R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1997, s. 136.

¹ Zbiorowi takiemu, obejmującemu przede wszystkim traktaty między państwami, Leibniz (Leibnitz, Gottfried Wilhelm, filozof niemiecki, wydawca zbioru traktatów) w roku 1693 przydaje w tytule przymiotnik łaciński diplomaticus, a w roku 1726 Dumont (du Mont, wydawca zbioru traktatów) - francuski przymiotnik diplomatique, S. E. Nahlik, Narodziny nowożytnej dyplomacji, Wrocław 1971, s. 7.

² J. Sutor, Prawo dyplomatyczne i konsularne, Warszawa 1996, s.28.

³ Sir Victor Wellesley, Diplomacy in Fetters, London 1943, s. 30, cyt. za: M. Lachs, Instrumenty współczesnej dyplomacji, Sprawy Międzynarodowe 1961, nr 11, s. 15.

⁴ J. Sutor, op. cit., s. 29.

⁵ Tekst Regulaminu patrz, B. Winiarski, Wybór źródeł do nauki prawa międzynarodowego, Warszawa 1938, s. 6-7.

⁶ Ibidem, s. 21.

⁷ S. Nahlik, W przededniu kodyfikacji prawa dyplomatycznego, Sprawy Międzynarodowe 1958, nr 6, s. 47.

⁸ B. Winiarski, op. cit., s. 433-437.

⁹ Tekst konwencji patrz, Dz. U. 1948, nr 39, poz. 286.

¹⁰ Tekst konwencji patrz, Dz. U. 1970, nr 4, poz. 25.

¹¹ J. Sutor, op. cit., s. 34.

M. Lachs, Prace kodyfikacyjne Organizacji Narodów Zjednoczonych, Państwo i Prawo, 1960, nr 1, s. 7.

Tekst konwencji patrz Dz. U. 1965, nr 37, poz. 309.

F. Przetacznik, Niektóre problemy Kodyfikacji Prawa Dyplomatycznego, Sprawy międzynarodowe, 1961, nr 9, s. 107.

Tekst konwencji patrz, Dz. U. 1982 , nr 13, poz. 98.

Tekst konwencji patrz, Dz. U. 1985 , nr 48, poz. 245.

Tekst konwencji patrz, Dz. U. 1983, nr 37, poz. 168.

Tekst patrz, K. Kocot, K. Wolfke, Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, Wrocław - Warszawa 1976, s. 589-613.

J. Sutor, op. cit., s. 30.

¹ J. Sutor, Prawo dyplomatyczne i konsularne, Warszawa 1996, s. 68.

² Szerzej S. E. Nahlik, Narodziny nowożytnej dyplomacji, Wrocław 1971, s. 1-2.

³ Tekst konwencji patrz, B. Winiarski, Wybór źródeł do nauki prawa międzynarodowego, Warszawa 1938, s. 433-437.

⁴ L. Gelberg, Zarys prawa międzynarodowego, Warszawa 1977, s. 104.

⁵ J. Sutor, op. cit., s.78.

⁶ Ibidem, s. 81.

⁷ Ibidem, s. 82.

⁸ Ibidem, s. 39.

⁹ J. Gilas, Prawo międzynarodowe, Toruń 1996, s. 295.

¹⁰ Szerzej, L. Gelberg, op. cit., s. 192.

¹ R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1997, s. 162.

² Szerzej patrz, J. Sutor, Prawo dyplomatyczne i konsularne, Warszawa 1996, s. 43-44.

³ R. Bierzanek, J. Symonides, op. cit., s. 163.

⁴ L. Gelberg, Zarys prawa międzynarodowego, Warszawa 1977, s. 195.

⁵ Szerzej patrz Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997r. Dz. U. 1997, nr 78, poz. 483.

⁶ Ibidem, art. 89 ust.1.

⁷ Szerzej patrz, J. Sutor, op. cit., s. 42-43.

⁸ Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, art.147, Dz. U. 1997, nr 78, poz. 483.

⁹ Szerzej R. Bierzanek, J. Symonides, op. cit., s. 165.

¹⁰ E. Ochendowski, Prawo administracyjne, Toruń 1999,

¹¹ Szerzej, L. Gelberg, op. cit., s. 179.

¹² Tekst konwencji patrz: Dz. U. 1963, nr 37, poz. 232.

¹³ R. Bierzanek, J. Symonides, op. cit., s. 168.

¹⁴ Tekst ustawy patrz: Dz. U. 1974, nr 21, poz. 115.

¹⁵ R. Bierzanek, J. Symonides, op. cit., s. 169.

¹ S.E. Nahlik, , Narodziny nowożytnej dyplomacji, Wrocław 1971, s. 48.

² J. Sutor, Prawo dyplomatyczne i konsularne, Warszawa 1996, s. 52.

³ J. Gilas, Prawo międzynarodowe, Toruń 1996, s. 52.

⁴ W. Góralczyk, Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa 1998, s. 85-86.

⁵ Szerzej patrz J. Sutor, op. cit., s. 273 - 276.

⁶ L. Gelberg, Zarys prawa międzynarodowego, Warszawa 1977, s. 215.

⁷ Szerzej patrz: R. Krzyżanowski, Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych, Sprawy Międzynarodowe 1963, nr 7,s. 114-126.

⁸ Szerzej o funkcjach konsularnych pisze np.: F. Przetacznik, Podstawowe zasady Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach konsularnych, Sprawy Międzynarodowe 1964, nr 11, s. 30-32.

⁹ S. Sawicki, Prawo międzynarodowe publiczne. Wybrane zagadnienia, Warszawa 1981, s. 38-43.

¹⁰ Szerzej na ten temat: G. Grabowska, Prawo dyplomatyczne w stosunkach państw z organizacjami międzynarodowymi, Katowice 1980, s. 53-85.

¹¹ Temat patrz: J. Sutor, op. cit., s. 250.

¹² J. Gilas, op. cit., s. 309 -310.

¹³ J. Sutor, op. cit., s. 251.

¹⁴ Szerzej patrz, G. Grabowska, op. cit., s. 162-183.

¹⁵ Szerzej o tym, F. Przetacznik, Misje specjalne jako jedna z form dyplomacji, Sprawy Międzynarodowe 1969, nr 10, s. 89-99.

¹⁶ Temat patrz, M. Paszkowski, Dyplomacja wielostronna na forum organizacji międzynarodowych, Warszawa 1976, s. 23-24.

¹⁷ J. Sutor, op. cit., s. 236.

¹⁸ Tamże, s. 235.

¹⁹ F.P. Speedwell, Funkcjonowanie misji specjalnych, Sprawy Międzynarodowe 1970, nr 3, s.122.

²⁰ R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1997, s. 172.

Szerzej patrz, J. Sutor, op. cit., s. 58-59.

Ibidem, s. 63-64.

Ibidem, s. 61-62.

Szerzej patrz, R. Bierzanek, J. Symonides, op. cit., s. 175-176.

J. Sutor, op. cit., s. 65.

Ibidem, s.56.

4

---