POZAPRAWNE SYSTEMY NORMATYWNE

W społeczeństwie oprócz prawa funkcjonują inne systemy normatywne:

• moralność,

• zwyczaje (obyczaje),

• religia,

• normy organizacji społecznej.

Moralność jest to historycznie ukształtowany zespół norm postępowania, u podstaw których leżą oceny dobra i zła.

Moralność w społeczeństwie ma charakter zróżnicowany i najczęściej grupowy. Każda jednostka ma własną moralność. Istnieją także elementarne normy moralne wspólne dla większość członków danego społeczeństwa.

Nauka o moralności nosi nazwę „etyka”.

Różnice pomiędzy prawem a moralnością:

• W społeczeństwie prawo jest jedno, a moralności jest wiele,

• Prawo ma charakter spisany (skodyfikowany), a moralność funkcjonuje w świadomości społecznej,

• Na straży norm prawnych stoją sankcje skupione (zinstytucjonalizowane), które są przewidziane przez przepisy prawne. Na straży norm moralnych stoją sankcje rozsiane (niezinstytucjonalizowane).

• Prawo z natury reguluje zachowania uzewnętrznione, natomiast przedmiotem norm i ocen moralnych mogą być stany i przeżycia wewnętrzne człowieka.

Zwyczaj jest to zespół norm postępowania, u podstaw których leży tradycja, czyli długotrwała praktyka poparta przeświadczeniem (stanem świadomości), że w danych okolicznościach należy tak, a nie inaczej się zachować.

W socjologii dokonuje się odróżnienia między zwyczajem a obyczajem, ponieważ zwyczaj zawiera w sobie większy ładunek ciśnieniowy na człowieka niż obyczaj.

Od zwyczaju należy odróżniać prawo zwyczajowe, czyli normy zwyczajowe uznane przez organizację państwową za prawo.

Doktrynalne warunki, które muszą być spełnione, aby zwyczaj mógł być uznany za prawo:

• zwyczaj powinien obowiązywać od niepamiętnych czasów,

• zwyczaj powinien być w miarę sprecyzowany,

• zwyczaj nie może być sprzeczny z prawem aktualnie obowiązującym.

Normy religijne - możemy wyróżnić dwa rodzaje norm religijnych:

• normy religijne „sensu stricto” są to takie normy, które mają pochodzic od istoty nadprzyrodzonej (Boga),

• normy religijne „sensu largo” są to normy pochodzące od organizacji wyznaniowych, np. prawo kanoniczne w religii katolickiej (normy, które regulują stosunki wewnątrz kościoła i stosunek wiernych do kościoła).

Normy organizacji społecznej:

Każde społeczeństwo w pewien sposób się organizuje, powstają np. partie polityczne, organizacje pozarządowe. Poszczególne organizacje przyjmują swój własny system normatywny, który zwykle jest odzwierciedlony w statucie organizacji, bądź w uchwałach jej władz naczelnych. System normatywny zapewnia organizacji spoistość. Przystępując do danej organizacji automatycznie bierzemy na siebie obowiązek przestrzegania norm, które w tej organizacji obowiązują. Nieprzestrzeganie norm organizacji powoduje wykluczenie z danej organizacji. Organizacje społeczne nie mogą stosować przymusu fizycznego.

Stosunek prawa do innych systemów normatywnych:

Zasady współżycia społecznego:

• koncepcja szeroka - zgodnie z tą koncepcją zasadami współżycia są wszystkie normy pozaprawne funkcjonujące w społeczeństwie, np. normy moralne, zwyczajowe, religijne.

• koncepcja wąska - zgodnie z którą zasady współżycia to tylko część norm moralnych, które uzewnętrzniają się w stosunkach z innymi członkami społeczeństwa.

Rola i funkcja:

Zasady współżycia uelastyczniają prawo i zbliżają prawo do życia.

1

---