PRAWO KONSTYTUCYJNE

CZYM JEST KONSTYTUCJA ?

ZASADY KONSTYTUCJI.

W Polsce istnieje system parlamentarno-gabinetowy normowany przez konstytucję. Pojęcie konstytucji pochodzi z łaciny. W polskim nazewnictwie konstytucją nazywano każdy akt prawny uchwalany przez parlament. Stąd Konstytucja 3 Maja w odróżnieniu od innych ustaw nazywała się Ustawą Rządową.

Konstytucja musi:

• być najwyższym aktem prawnym w danym systemie państwowym

• określać ogólne zasady ustrojowe państwa

• określać ustrój i kompetencje organów władzy, a także wzajemne stosunki między trzema władzami

• określanie praw, obowiązków i wolności jednostki

• być trudniejsza do zmienienia niż zwykły akt prawny

Tryb zmiany Konstytucji polskiej - mówi o tym art. 235

Projekt ustawy o zmianie konstytucji musi przedłożyć:

• prezydent

• Senat

• Grupa posłów przekraczająca 1/5 składu Sejmu (92+)

Ustawę o zmianie konstytucji uchwala Sejm większością 2/3 głosów w obecności ½ posłów. W okresie nie dłuższym niż 60 dni, musi ją zatwierdzić Senat. Referendum konstytucyjne nie jest obligatoryjne. Jeżeli poprawki dotyczą:

• zmiany całej Konstytucji

• zmiany rozdziałów: I („Rzeczpospolita”), II („Prawa i obowiązki człowieka”), XII („Tryb zmiany konstytucji”)

Wówczas podmioty uprawnione mogą żądać w ciągu 45 dni przeprowadzenia referendum (obywatele decydują względną większością).

Bezwzględna większość niezbędna jest wówczas, gdy nasz kraj chce ograniczyć swoją suwerenność (np. przystępując do ponadpaństwowych organizacji typu UE). Prezydent musi podpisać przedłożoną mu konstytucję. Wszystkie akty prawne muszą wynikać z upoważnień konstytucji i muszą być z nią zgodne.

ZASADY USTROJU RP

1. Zasada suwerenności narodu - naród jest najważniejszym podmiotem w państwie, z jego mocy powoływane są wszystkie organy

2. Zasada niepodległości i suwerenności państwa

3. Zasada demokratycznego państwa prawnego - oznacza iż w państwie nic nie dzieje się poza prawem

4. Zasada hierarchicznego system źródeł prawa - źródła prawa są uporządkowane od najważniejszego do najmniej ważnego

5. Zasada społeczeństwa obywatelskiego - współudział obywateli w organach władzy, administracji, w organach sądowych

6. Zasada podziału władzy (trójpodziału)

7. Zasada społecznej gospodarki rynkowej - czyli gospodarki rynkowej, która służy społeczeństwu

8. Zasada przyrodzonej godności człowieka - wszystko co wynika z praw człowieka

PREZYDENT

Prezydent w naszym ustroju jest instytucją nową (ale nie do końca). Prezydent w II RP nie istniał, a od 1935 r. miał nawet dość duże uprawnienia. Po wyzwoleniu do 1952 prezydentem był Bolesław Bierut, następnie wprowadzono kolegialną władzę państwa - tzw. Radę Państwa, która miała władzę ustawodawczą (wydawała dekrety z mocą ustaw) - w czasie przerw w sesjach parlamentu.

Obecna ustawa zasadnicza wprowadziła urząd prezydenta (mała konstytucja z 1990). Pierwszego prezydenta wybrało Zgromadzenie Narodowe (Sejm+Senat). Został nim W. Jaruzelski. W 1990 po jego „abdykacji” prezydent został wybrany w wyborach bezpośrednich (L. Wałęsa). Prezydent jest organem władzy wykonawczej, jednakże bardzo osłabionym w stosunku do drugiego organu tej władzy - rządu.

Kandydat na prezydenta musi:

• mieć 35 lat

• mieć obywatelstwo polskie

• zebrać 100 tysięcy podpisów

• mieszkać na terenie RP

Rola prezydenta ogranicza się do funkcji arbitra tzn.

• musi czuwać nad konstytucją

• interweniować w przypadku zakłócenia stosunków na linii rząd - parlament

Prezydent może rozwiązać parlament:

• jeśli parlament nie uchwali budżetu

• jeśli parlament nie jest w stanie sformować rządu

Prezydentura w Polsce jest kadencyjna. Łącznie prezydentem można być tylko przez dwie kadencje. Prezydent ponosi odpowiedzialność przed Zgromadzeniem Narodowym w razie naruszenia prawa. Prezydent nie może pełnić żadnej innej funkcji publicznej (nawet funkcji honorowych - z wyjątkiem tych związanych z pełnieniem urzędu prezydenta). Wybory prezydenckie są bezpośrednie, równe, tajne i powszechne.

Prawo do głosowania (obecnie w I i II turze) ma także polonia zagraniczna. Polonusi stanowią ok. 80 tysięcy wyborców. W wyborach bierze udział każdy obywatel narodowości polskiej (z dokumentem potwierdzającym tożsamość - tylko dowód i paszport), który ukończył 18 lat.

Prezydent ma prawo kontrasygnaty. Kontrasygnata - to podpis prezydenta pod aktami prawnymi, ale także podpis premiera (ministra) pod aktami prezydenckimi. Prezydent ma inicjatywę ustawodawczą - z nią związane jest prawo weta prezydenckiego (aby je odrzucić wymagana jest w Sejmie większość 3/5). Może wnieść każdą ustawę do Trybunału Konstytucyjnego aby sprawdzić jego zgodność z konstytucją. Prezydent powinien mieć wpływ na obsadzenie MON-u, MSWiA, MSZ (tzw. resorty prezydenckie - jest to jednak uprawnienie niekonstytucyjne). W rzeczywistości obecnie jest z tym różnie. Kadencja prezydencka trwa 5 lat od dnia złożenia przysięgi. Prezydent składa przysięgę przed Zgromadzeniem Narodowym.

Kadencja może być krótsza jeśli:

• prezydent umrze

• prezydent zrzeknie się swojej funkcji

• Zgromadzenie Narodowe większością 2/3 uzna prezydenta za niezdolnego do pełnienia funkcji publicznej

• Trybunał Stanu - orzeknie, że prezydent jest winny przestępstwa karnego bądź przestępstwa konstytucyjnego (w momencie postawienia prezydenta w stan oskarżenia prezydent zostaje zawieszony w swoich czynnościach)

• Sąd Najwyższy orzeknie, że wybory prezydenckie zostały przeprowadzone niezgodnie z prawem

Prezydent wydaje akty normatywne (art. 142). Są to rozporządzenia i zarządzenia w zakresie swoich kompetencji. Może wydawać akty prawne wprowadzające stan wyjątkowy, etc., także akty proceduralne - np. kierujące ustawę do TK.

Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu oraz zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu. Skraca kadencję Sejmu. Ma inicjatywę ustawodawczą. Może zarządzić ogólnokrajowe referendum. Podpisuje ustawy i zarządza ich ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Kieruje ustawy do Trybunału Konstytucyjnego. Składa wniosek o pociągnięcie członków rady ministrów, posłów i senatorów przed Trybunał Stanu. Prezydent desygnuje i powołuje premiera, przyjmuje dymisję Rady Ministrów, odwołuje ministra wobec którego sejm zastosował wotum nieufności. Zwołuje i przewodzi radzie gabinetowej. Ma prawo łaski, wręczania orderów, przyjmowania i akceptowania wniosków o zrzeczenie lub nadanie obywatelstwa. Prezydent powołuje I prezesa Sądu Najwyższego, prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, prezesa NSA, prezesów Sądu Najwyższego, wnioskuje do Sejmu o powołanie prezesa NBP. Powołuje członków Rady Polityki Pieniężnej, powołuje i odwołuje członków KRRiT, nadaje statut kancelarii prezydenckiej, powołuje i odwołuje szefa swojej kancelarii.

SEJM i SENAT

Wszelkie regulacje dotyczące posła należy odwoływać do senatora. Poseł i senator sprawują swój mandat. Mandat obejmuje się z chwilą złożenia przysięgi (ślubowania - na pierwszym posiedzeniu). W Polsce istnieje mandat wolny (art. 104). Oznacza to, że posłowie nie są związani żadnymi instrukcjami swoich wyborców. Mandat wolny oznacza niezależność, uniwersalność i nieusuwalność. Z mandatem związane są uprawnienia i obowiązki posła i senatora.

Uprawnienia poselskie i senatorskie:

• immunitet - zapewniający niezależność i poczucie bezpieczeństwa. Istnieją dwa rodzaje immunitetu:

1. immunitet formalny

2. immunitet materialny

Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu posła / senatora nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej i karno-administracyjnej. Jest to treścią immunitetu formalnego. Immunitet formalny można uchylić (głosami innych posłów - 2/3 przy quorum ½). Także sam poseł może zgodzić się na rozpoczęcie procedury karnej, lub karno-administracyjnej. O immunitecie formalnym mówi pkt. 2 art. 105

Jeżeli postępowanie karne, lub karno administracyjne toczyło się przeciw posłowi przed wyborami - może być kontynuowane nawet jeżeli w wyniku wyborów został posłem (Sejm może jednak zdecydować o zawieszeniu postępowania).

Immunitet materialny - oznacza, że pewne czyny, które normalnie są przestępstwami, jeżeli zostaną popełnione w ramach działalności wchodzącej w zakres sprawowania mandatu poselskiego, nie są postrzegane przez prawo jako przestępstwo ani w trakcie sprawowania mandatu, ani po kadencji. Za takie czyny poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem - pkt. 1, art. 105. Jeżeli jednak podczas pełnienia swoich obowiązków poseł obrazi jakieś osoby trzecie wówczas zaczyna chronić go immunitet formalny.

O wyrażenie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności posła / senatora wnioskuje prokurator generalny (minister sprawiedliwości).

Niezależnie od immunitetu posła chroni nietykalność (art. 105, pkt. 5). Oznacza to, że poseł nie może być zatrzymany (na 48 godzin) ani aresztowany (na dłużej), chyba, że zostanie złapany na gorącym uczynku, a jego zatrzymanie jest niezbędne dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Inne uprawnienia posła / senatora to:

• dieta poselska

• bezpłatne przejazdy PKP

Poseł musi uczestniczyć w posiedzeniach sejmowych i w posiedzeniach komisji sejmowych. Jeżeli poseł opuszcza w sposób nieusprawiedliwiony posiedzenia Sejmu i Senatu jego dieta zostaje obniżona.

Poseł musi uczestniczyć w pracy co najmniej jednej komisji poselskiej (co najwyżej dwóch).

Poseł musi składać oświadczenia o stanie majątkowym (po raz pierwszy - w ciągu 30 dni od objęcia mandatu, potem co rok - do dnia 31 marca, wreszcie 2 miesiące do końca kadencji). Brak tego oświadczenia likwiduje prawo posła do diety poselskiej. Oświadczenia objęte są tajemnicą służbową - poseł musi wyrazić zgodę na publikację tych danych. Oświadczenia bada specjalnie powołana komisja.

W oświadczeniu majątkowym powinna się znaleźć:

• informacja o stanie majątkowym

• nieruchomości

• udział w spółkach prawa handlowego - spółka jawna, komandytowa, z.o.o., akcyjna

• informacje o nabyciu majątku państwowego / gminnego

Rejestr korzyści - wszystko to co poseł otrzymał w związku z wykonywaniem mandatu. Prowadzony jest na bieżąco.

Poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z wykorzystywaniem majątku skarbu państwa, lub samorządu terytorialnego (poseł nie może zasiadać w radach nadzorczych spółek skarbu państwa) - art. 107, pkt. 1.

Poseł i senator nie może łączyć bycia posłęm i senatorem z pełnieniem innych funkcji państwowych (niepołączalność). Art. 102 i 103

ORGANY WEWNĘTRZNE PARLAMENTU

Istnieją dwa rodzaje organów:

• pomocnicze

• kierownicze

Są trzy organy kierownicze:

• Marszałek Sejmu - w przypadku niezdolności do pełnienia urzędu przez prezydenta przejmuje jego obowiązki. Marszałek stoi też na straży praw i godności Sejmu („dowodzi” strażą marszałkowską). Reprezentuje Sejm na zewnątrz. Zwołuje posiedzenia Sejmu i przewodniczy im. W przypadku nieobecności marszałka obradami kierują wicemarszałkowie, a pomagają im sekretarze. Marszałek czuwa także nad tokiem i terminowością prac Sejmu. Wydaje zarządzenia porządkowe. Nadaje statut kancelarii i powołuje jej szefa

• Prezydium Sejmu - marszałek i wicemarszałkowie (w Sejmie nie ma ograniczeń co do liczby wicemarszałków, w Senacie jest ich najwyżej 3). Prezydium przygotowuje plan pracy Sejmu. Ustala tygodnie sesji sejmowych z trzymiesięcznym wyprzedzeniem. Dokonuje wykładni regulaminu Sejmu

• Konwent Seniorów - marszałek i wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów poselskich i niektórych kół (klub może utworzyć 15 posłów, koło - 3). Konwent Seniorów ma zapewnić współpracę między klubami i kołami poselskimi

Organy pomocnicze:

• komisje

1. stałe

2. inne

1. Komisji stałych jest obecnie 27 (tyle ile jest wymienionych w regulaminie Sejmu)

• resortowe - w swojej nazwie odpowiadają resortowi ministerialnemu

• funkcjonalne - powołane do pełnienia ściśle określonych funkcji (regulaminowa, etyki poselskiej, etc.)

2. Do innych komisji należą komisje powoływane ad hoc - nadzwyczajne i śledcze

Komisja nadzwyczajna tworzona jest ad hoc do zajęcia się jakąś sprawą - kiedy sprawa zostanie załatwiona, komisja znika. Tylko w Sejmie może być powołana komisja śledcza - powołana do prowadzenia śledztwa przeciw parlamentarzyście. Parlament polski pracuje w ramach systemu permanentnego działania. Oznacza to, że parlament jest zwoływany wtedy, gdy jest taka konieczność (można go zwołać z dnia na dzień). Posiedzenia sejmowe w zasadzie muszą być jawne (mogą zostać utajnione). Jawność zapewniona jest przez:

• obecność prasy

• obecność publiczności

• zapowiedź terminu

• istnienie stenogramów (bardzo szczegółowe opisy posiedzeń)

Prasa może uczestniczyć w posiedzeniach komisji - za zgodą przewodniczącego komisji.

SĄDOWNICTWO

Sądownictwo w Polsce jest władzą niezależną od władzy ustawodawczej i wykonawczej.

W zakresie merytoryczności orzeczeń nadzór nad poprawnością orzeczeń sprawuje Sąd Najwyższy.

Akt mianowania sędziego jest aktem prezydenta, ale kandydatów na sędziego wskazuje Krajowa Rada Sądownictwa. Również odwołanie sędziego odbywa się na wniosek KRS.

Konstytucja RP wyróżnia sądy i trybunały. Trybunały są zobowiązane przez procedurę (cywilną bądź karną), ale rozróżnia je sposób powoływania i kadencyjność. W sądownictwie „zwyczajnym” sędzia nie ma określonego czasookresu pełnienia funkcji. Natomiast Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu są ciałami kadencyjnymi - TK (9 lat), TS - na kadencję Sejmu (teoretycznie 4 lata).

Mamy sądownictwo powszechne i sądownictwo wojskowe. Sądownictwo wojskowe jest powołane do sądzenia żołnierzy, podlega też izbie najwyższej SN.

Sądownictwo zapewnia dwuinstancyjność i kondradyktoryjność (udział obu stron w sprawie).

Nowinką są sądy gospodarcze - przeprowadzające postępowania cywilne wynikające z Kodeksu Handlowego.

Konstytucja'97 wprowadziła instytucję sądów administracyjnych. Wprowadzone mają być do 2002 roku. Obecnie istnieje jeden taki sąd - NSA. Istotą skarg do NSA jest:

• badanie prawidłowości decyzji administracyjnych

Struktura sądów

Sąd rejonowy

Sąd okręgowy (dawny sąd wojewódzki)

Sąd apelacyjny

Sąd Najwyższy

Sąd okręgowy może być sądem odwoławczym (drugoinstancyjnym) w stosunku do orzeczeń sądu rejonowego, lub jako sąd I instancji dla ważnych spraw. Sądy apelacyjne to sądy odwoławcze dla sądów okręgowych występujących w roli I instancji, lub sądy rozpatrujące orzeczenia ostateczne przy nadzwyczajnych środkach odwoławczych (kasacja)

Sąd Najwyższy - rozpatruje kasacje od orzeczeń sądów apelacyjnych, tu także kierowane są pytania dotyczące wykładni prawa.

W prawie formalnym znajdziemy informację o tym, w którym sądzie rozpocznie się postępowanie.

W sądownictwie cywilnym decyduje wartość przedmioty sporu.

W zawiłych sprawach niemajątkowych sądem I instancji jest sąd okręgowy.

W sądownictwie karnym generalnie sądem I instancji jest sąd rejonowy, z wyłączeniem czynów, które są uznane za zbrodnie (zagrożone karą od 3 lat pozbawienia wolności), lub takich czynów, które ze względu na zawiłość są od razu kierowane do sądu okręgowego.

Dwuinstancyjność oznacza, że od każdego wyroku w I instancji przysługuje odwołanie dopóki wyrok się nie uprawomocni (7 dni - termin na złożenie wniosku o pisemne uzasadnienie wyroku - dopóki sąd nie napisze uzasadnienia wyrok nie jest prawomocny). Od momentu dostarczenia uzasadnienia strona ma 14 dni na złożenie wniosku odwoławczego. Dopiero jeśli nie wpłynie wniosek o odwołanie, wyrok się uprawomocnia.

Najszybszy termin na uprawomocnienie to 21 dni (7+14) - wtedy gdy w pierwszej instancji skazany nie odwołuje się od wyroku.

Wyrok w II instancji uprawomocnia się w chwili orzekania (zmienić go można tylko w wyniku kasacji). Wniosek kasacyjny może zostać złożony jeśli przy orzekaniu wyroku doszło do naruszenia prawa - np. zdecydowanie wyższa kara niż żądał prokurator, sędzia był krewnym oskarżonego, lub jakimś innym dobrym znajomym, sąd został źle obsadzony (zbyt mały skład sędziowski, wyrok nie został podpisany). W sądownictwie wojskowym istnieją sądy garnizonowe i okręgowe. Są to tylko i wyłącznie sądy karne. Istnieje też izba wojskowa Sądu Najwyższego.

SĘDZIA

Musi:

• skończyć studia prawnicze

• zdać egzamin sędziowski

Po zdanym egzaminie delikwent zostaje asesorem sądowym - jest człowiekiem wydającym wyroki, ale jego wyroki są cały czas kontrolowane. Po ukończeniu asesury i pozytywnym rozpatrzeniu wyników, może być mianowany na sędziego rejonowego

• musi mieć 26 lat

Nadzór jaki sprawuje nad sądami Sąd Najwyższy:

Sąd Najwyższy jest jedynym organem oceniającym merytoryczność orzeczeń. Od niego pochodzą wytyczne wymiaru sprawiedliwości (jak traktować niektóre zapisy ustawowe).

Żeby zostać sędzią Sądu Najwyższego trzeba:

• przez 10 lat być sędzią, lub profesorem prawa, lub doktorem habilitowanym prawa (wtedy można jednak zostać sędzią tylko w swojej dziedzinie)

• przez 10 lat pracować jako adwokat lub prokurator, lub jakiś inny zawód prawniczy

Sąd Najwyższy ocenia skuteczność stosowanych przez sądy środków. Mamy pięć izb Sądu Najwyższego:

• karna

• wojskowa

• cywilna

• administracyjna

• pracy i ubezpieczeń społecznych

Wszyscy sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Przyjęcie dowodu lub jego odrzucenie zależy tylko i wyłącznie od sądu. Sędzia nie ma prawa należeć do partii politycznej, nie może też wykonywać innej pracy oprócz pracy sędziego (oprócz wykładania na uczelni).

Sędziowie mają immunitet formalny. Podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej. Najsurowszą karą jest pozbawienie prawa do wykonywania zawodu.

KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA

Rada ta została utworzona na mocy konstytucyjnych zapisów. W KRS są przedstawiciele wszystkich trzech władz (nie jest to więc samorząd sędziowski). KRS jest organem doradczo-legislacyjnym (opiniuje wszystkie akty prawne zmieniające system prawny). Przypomina ona rady istniejące min. w Hiszpanii i Francji. Już w 1989 roku zaczęto mówić o konieczności utworzenia Rady. W skład KRS wchodzi:

• 4 posłów i 2 senatorów (wybieranych przez Sejm / Senat na okres kadencji Sejmu)

• I prezes SN

• Prezes NSA

• Minister sprawiedliwości

• Osoba powołana przez prezydenta RP

• 15 członków wybranych spośród sędziów (2 z SN, 1 z NSA, 2 z apelacyjnych, 9 z okręgowych, 1 z wojskowych). Wyboru dokonują zgromadzenia ogólne poszczególnych sądów na 4 letnią kadencję.

KRS ze swego składu wybiera przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących. Rada zbiera się co najmniej co 3 miesiące. KRS przedstawia prezydentowi listę sędziów do mianowania. Rozpatruje wnioski w przypadku odwołania sędziego. KRS decyduje o przeniesieniu sędziego do innego sądu. Każdy akt nominacji sędziowskiej podpisuje prezydent. KRS daje wytyczne odnośnie etyki sędziowskiej. Od decyzji KRS przysługuje odwołanie do NSA i SN. Prezydent nie może odmówić nominacji sędziowskiej.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Nie jest zaliczony do organów sądownictwa przez konstytucję. W pewnym sensie jest jednak organem władzy sądowniczej ze względu na pewną zbieżność z sądem:

• zasada niezawisłości sędziowskiej

• prawo do interpretowania przepisów prawnych

• stosowanie się ściśle do litery prawa

Trybunał Konstytucyjny stanowi prawo, a Trybunał Stanu stosuje je. TK jest nieznany w polskim ustawodawstwie, jest zjawiskiem nowym. Ustawę o TK uchwalono w kwietniu 1985 r. Orzeczenia TK poddano wówczas kontroli Sejmu - Sejm mógł odrzucić orzeczenia TK (2/3 głosów przy quorum ½).

Dopiero nowa ustawa o TK z sierpnia 1997 spowodowała zmiany w strukturze i działaniu TK. Przez dwa lata trwał okres przejściowy (orzeczenia dotyczące ustawy, które zostały przyjęte przez Sejm przed ustawą mogły być odrzucone, inne - nie). Obecnie wszystkie orzeczenia TK wchodzą w życie natychmiast, chyba, że dotyczą dodatkowych wydatków budżetowych (wtedy orzeczenie TK może wejść w życie z opóźnieniem - max do 18 miesięcy).

Członkowie TK muszą posiadać najwyższą wiedzę prawniczą. Skład TK jest składem sądowym. Wszyscy powołani do TK muszą mieć wiedzę sędziów SN.

TK składa się z 15 sędziów wybieranych przez Sejm na okres 9-letniej kadencji. Sędziami TK mogą być profesorowie prawa jak również doktorzy habilitowani prawa. Mogą być to także osoby, które co najmniej 10 lat spełniały jeden z zawodów prawniczych (sędzia radca prawny, adwokat). Sędzia TK nie może należeć do:

• partii

• ZZ

Ani robić nic sprzecznego i nie licującego z zawodem sędziego. Wybór sędziego TK zapada bezwzględną większością głosów.

Pozycja sędziego TK jest taka sama jak pozycja sędziego SN. Prezesa i wiceprezesa TK powołuje prezydent. Kandydatów na prezesa (2) i wiceprezesa (2) przedstawiają sędziowie TK ze swojego grona.

Zadania TK:

• orzeka w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją

• zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga zgody wyrażonej w ustawie

• zgodności przepisów prawa wydawanych przez Naczelne Organy państwowe z konstytucją i ustawami

• zgodności działania partii politycznych z konstytucją (może delegalizować partię)

• rozpatruje skargi konstytucyjne (składane przez obywateli)

• TK rozpatruje spory kompetencyjne między Centralnymi Organami Państwa

Akty już uchwalone mogą kierować do TK:

• prezydent

• premier

• Marszałek Sejmu i Senatu

• 50 posłów, 30 senatorów

• I prezes SN

• Prezes NSA

• Prokurator generalny

• Prezes NIK-u

• Rzecznik Praw Obywatelskich

• Krajowa Rada Sądownictwa - odnośnie aktów normatywnych, które zmieniłyby ustrój sądów i zagroziły niezawisłości sądów

• Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego

• Ogólnokrajowe organy Związków Zawodowych

• Władze organizacji pracodawców

• Władze organizacji zawodowych

TK orzeka w trybie jednoinstancyjnym. Składy przy orzekaniu - 3, 5, 7, 15 osób. Orzeczenia zapadają zwykłą większością. W TK stosowana jest procedura prawa cywilnego.

TK faktycznie dokonuje wykładni legalnej (takie uprawnienie nie zostało jednak umieszczone w konstytucji)

ISTOTA SKARGI KONSTYTUCYJNEJ

Jest powiązana z ochroną praw jednostki. Art. 79: „Każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone ma prawo na zasadach określonych w ustawie wnieść skargę do TK w sprawie zgodności z konstytucją, lub zgodności z aktem normatywnym orzeczenia na podstawie którego zostały naruszone jego prawa lub wolności konstytucyjne.

Istotne są cztery elementy:

• skarga ma charakter incydentalny - związana jest z konkretnym naruszeniem prawa

• ograniczona jest do naruszeń prawa lub wolności o konstytucyjnym charakterze

• wcześniej trzeba wyczerpać drogę instancyjną dla danego rodzaju orzeczeń

• wniesienie skargi musi odbyć się w terminie 2 miesięcy od otrzymania prawomocnego orzeczenia sądu.

O nadaniu skardze biegu decyduje TK w składzie 1 sędziego. Sędzia sprawdza zgodność skargi ze wszystkimi tymi czterema elementami. Następnie jeśli skarga przejdzie rozpatrywana jest przez 3 sędziów - lub 5 sędziów (ale nie może wśród nich być ten który wstępnie rozpatrywał skargę). Na tym etapie można odrzucić skargę jako całkowicie bezzasadną. Jeżeli skarga nie zostanie odrzucona musi się odbyć rozprawa chyba, że strony zgodzą się bez walki, że orzeczenie jest niezgodne z konstytucją lub uchwałą.

Kiedy sędzia zdecyduje o nadaniu biegu sprawie może wnioskować o wstrzymanie wykonywania wyroku lub orzeczenia którego dotyczy skarga.

Skutkiem orzeczenia TK jest cofnięcie wyroku lub orzeczenia, bądź możliwości pozornego rozpatrywania wyroku.

TRYBUNAŁ STANU

Trybunał stanu odpowiada za odpowiedzialność konstytucyjną osób sprawujących władzę. Trybunał Stanu istniał w II RP. W PRL powstał na mocy ustawy z marca 1982 r. (ta ustawa nie została znowelizowana do dzisiaj). W nowej konstytucji z 1997 r umieszczono zapis o TS. TS wybierany jest przez Sejm spośród ludzi spoza jego grona na kadencję Sejmu. I przewodniczącym jest z urzędu pierwszy prezes SN. Oprócz tego w skład wchodzi dwóch wiceprzewodniczących i 16 członków (w sumie więc 19 chłopa). Przewodniczący, wiceprzewodniczący i 8 członków musi mieć uprawnienia sędziowskie.

W postępowaniu TS stosujemy zasady postępowania karnego (stąd skład nie w pełni sędziowski). TS sądzi za odpowiedzialność konstytucyjną. Może również działać jako sąd karny i wymierzać sankcje przewidziane przez sąd karny. Postępowanie w TS jest dwuinstancyjne (w drugiej instancji sądzą inni sędziowie niż w pierwszej). Przed TS mogą zostać postawieni:

• prezydent

• marszałkowie Sejmu i Senatu (jeśli pełnią funkcję prezydenta)

• premier

• ministrowie

• p.o. ministrów

• prezes NBP

• prezes NIK

• członkowie KRRiT

• Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych

• posłowie i senatorowie (tylko i wyłącznie za art. 107 - naruszenie przepisów antykorupcyjnych)

Zakresem odpowiedzialności konstytucyjnej jest naruszenie konstytucji w zakresie sprawowania swojego stanowiska (tzw. delikt konstytucyjny). Przy delikcie konstytucyjnym który nie jest przestępstwem orzeczenie TS dotyczy tylko ograniczenia pewnych praw. Katalog kar:

Jeżeli czyn nie wypełnia znamion przestępstwa orzeka się utratę biernego i czynnego prawa wyborczego (2-10 lat), zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk, lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością państwową lub społeczną (2-10 lat), utrata orderów i wyróżnień (2-10 lat).

Z uwagi na szczególne okoliczności TS może orzec o winie i odstąpić od wykonania kary. Nawet wtedy jednak skazany zostaje pozbawiony urzędu / funkcji.

Mamy pięć stadiów postępowania:

1. Zgłoszenie wstępnego wniosku - w sprawach pociągania premiera (ministrów) przed TS uprawnienie do zgłoszenia wniosku ma prezydent i grupa 115 posłów (1/4 składu Sejmu). Jeżeli chodzi o prezydenta - pociąga go do odpowiedzialności grupa ¼ członków ZN - 140 posłów i senatorów. W przypadku pozostałych osób wniosek zgłaszać mogą prezydent RP, 115 posłów lub komisja śledcza (decyzja zapada w niej 2/3 głosów członków komisji).

2. Postępowanie w komisji odpowiedzialności konstytucyjnej - praca w komisji spełnia funkcję postępowania przygotowawczego (przesłuchiwanie świadków, zbieranie dowodów). Komisja sprawdza czy potwierdza się wniosek wstępny Wniosek dostarczany jest oskarżonemu i jego obrońcy (jeśli takiego posiada). To komisja określa sposób postępowania, zakres dopuszczanych dowodów etc. W skład komisji wchodzą posłowie i senatorowie. Oskarżycielem w sprawie jest Sejm.

3. Akt oskarżenia - przeciw prezydentowi zostaje podjęty jako uchwałą 2/3 głosów Zgromadzenia Narodowego. W przypadku pozostałych delikwentów decyzję podejmuje Sejm w drodze uchwały:

1. w przypadku ministrów (premiera) - większością 3/5

2. reszta - bezwzględna większość przy quorum ½

W przypadku przyjęcia aktu oskarżenia, Sejm wybiera spośród swego grona dwóch oskarżycieli. W momencie przyjęcia aktu, osoba wobec której toczy się postępowanie zawiesza sprawowanie swojej funkcji.

4. Trybunał Stanu w I instancji - w pierwszej instancji TS orzeka w składzie 5 osobowym (ustala się drogą losowania - proporcje sędziowie:niesędziowie=3:2)

5. Trybunał Stanu w II instancji - 7-osobowy skład (bez tych 5 którzy sądzili poprzednio (proporcja 4:3, 5:2)

TOK USTAWODAWCZY

Tok ustawodawczy jest wieloetapowy. Ustawa przechodzi przez Sejm, Senat, jeszcze raz przez Sejm. Tok legislacyjny jest nadrzędny względem toku ustawodawczego. Tok legislacyjny - to tworzenie prawa (czyli ustawy + uchwały).

Prawo inicjatywy ustawodawczej - czyli prawo zgłoszenia projektu ustawy posiadają:

• prezydent

• 15 posłów lub komisja sejmowa

• Senat - podjętą uchwałą (jako całość)

• Rada ministrów

• Grupa 100 tysięcy obywateli posiadających czynne prawo wyborcze

Żeby zgłosić projekt ustawy należy do niego dołączyć cały pakiet środków dodatkowych - przewidywane skutki (gospodarcze, społeczne, finansowe). Wnioskodawca musi określić różnice między starą a nową ustawą oraz plusy nowej ustawy. Wnioskodawca powinien także określić cel ustawy. Wszystkie podmioty (poza grupą 15 posłów i komisją sejmową) muszą w projekcie umieścić informację że projekt jest zgodny z prawem europejskim. Następnie projekt zostaje przeanalizowany przez Marszałka Sejmu, który musi stwierdzić, że projekt nie posiada rażących błędów.

Jeżeli marszałek zaakceptuje projekt rozpoczyna się sejmowy etap „obróbki” ustawy. Ustawa wpływa do Sejmu. Zanim rozpoczyna się pierwsze czytanie wszyscy posłowie dostają do ręki projekt ustawy. Pierwsze czytanie odbywa się zazwyczaj w komisji. Jedynie najważniejsze ustawy są czytane na posiedzeniu sejmowym. Pierwsze czytanie rozpoczyna wystąpienie wnioskodawcy, który uzasadnia projekt ustawy. Następnie padają pytania na które wnioskodawca odpowiada. Potem zaczyna się debata nad projektem. Na koniec zapada decyzja czy odrzucić ustawę w całości, czy też odesłać do komisji (bądź czy kontynuować pracę w komisji). Komisja na koniec pracy nad ustawą sporządza sprawozdanie w którym sugeruje:

• przyjęcie projektu bez poprawek

• przyjęcie projektu z poprawkami

• odrzucenie w całości

W momencie sporządzania sprawozdania w komisji nie ma zazwyczaj jednogłośności (bo gdzie dwóch Polaków tam trzy zdania, cztery ideologie i pięć partii). Część zaproponowanych poprawek zostaje w komisji odrzucona, ale wnioskodawca ma prawo przyjęcia takich poprawek, jako tzw. wniosku mniejszości.

Drugie czytanie zawsze odbywa się na posiedzeniu Sejmu. Na początku występuje poseł sprawozdawca komisji, który przedstawia zdanie komisji na temat ustawy. Następnie rozpoczyna się debata nad ustawą - w toku której poprawki mogą wnosić posłowie lub wnioskodawca (każdy poseł może też wcześniej brać udział w pracach komisji nawet jeżeli nie jest jej członkiem - może wówczas zgłaszać wnioski, nie ma tylko prawa głosu). Poprawki te nie mogą wypaczyć kształtu ustawy. Jeżeli podczas debaty przyjętych zostanie zbyt dużo poprawek projekt można (nie trzeba) z powrotem odesłać do komisji.

Trzecie czytanie (już z poprawkami) kończy się głosowaniem. Najpierw głosuje się wniosek o odrzucenie całej ustawy (jeśli takowy został zgłoszony). Następnie głosuje się nad poprawkami - od tych najdalej idących. Po przegłosowaniu poprawek odbywa się ostatnie głosowanie - nad ustawą z naniesionymi poprawkami. Ustawy są zazwyczaj uchwalane zwykłą większością przy quorum ½ (zwykła większość wymaga tego, aby było więcej głosów za niż przeciw, wstrzymujący się - nie liczą się zupełnie; przy bezwzględnej większości więcej musi być tych głosujących za niż głosujących przeciw + wstrzymujących się). Jeżeli głosowanie będzie pozytywne ustawa zostaje uchwalona. Taka ustawa wędruje następnie do Senatu. Senat ma 30 dni (20 w wypadku budżetu), aby coś z tą ustawą zrobić. Senat może:

• przyjąć ustawę bez poprawek

• nanieść swoje poprawki

• odrzucić ustawę w całości (nie może odrzucić budżetu)

Jeśli Senat przyjmie ustawę bez poprawek zostaje ona odesłana do prezydenta. Jeśli Senat nie wyrobi się w czasie, uznaje się, że przyjął ustawę bez poprawek.

W dwóch pozostałych sytuacjach (tj. naniesione poprawki, bądź odrzucenie ustawy) - ustawa wraca do Sejmu. Sejm ma możliwość odrzucenia poprawek naniesionych przez Senat. Odrzucenie poprawki wymaga bezwzględnej większości głosów. Kiedy już wszystko zostało załatwione ustawa trafia na biurko prezydenta. Prezydent ma 21 dni na rozpatrzenie ustawy i decyzję o podpisie. Prezydent może także:

• ustawę zawetować

• odesłać ustawę do Trybunału Konstytucyjnego

Jeżeli prezydent podpisze ustawę odsyła ją do prezesa rady ministrów i zleca jej opublikowanie w dzienniku ustaw. W wypadku weta Sejm może je oddalić większością 3/5 głosów.

Jeżeli prezydent odeśle ustawę do Trybunału Konstytucyjnego wówczas TK może:

• uznać, że ustawa jest zgodna z konstytucją (wtedy prezydent MUSI ją podpisać)

• uznać, że ustawa jest sprzeczna z konstytucją (wtedy prezydentowi podpisać jej NIE WOLNO)

• uznać, że całość ustawy jest zgodna, ale jakiś jeden przepis jest sprzeczny - wówczas prezydent może podpisać ustawę bez tego przepisu, albo odesłać ustawę do Sejmu, żeby została poprawiona

Istnieje szybka ścieżka legislacyjna. Rządowi często zależy na szybkim uchwaleniu ustawy. Rada Ministrów może uznać projekt ustawy za pilny - wówczas nie 3, a dwa czytania; Senat ma nie 30 dni, a 14; a prezydent nie 21 dni a 7. Wszystko inne tak samo.

ORGANY PAŃSTWOWE

Organem państwowym jest osoba, lub grupa osób podejmujących w imieniu państwa tzw. decyzje władcze. Jeżeli organ państwowy podejmuje taką decyzję to tak, jakby była to decyzja samego państwa:

Organy państwowe:

Ustawodawcze Sądy i trybunały Organy kontroli i ochrony prawa Organy wykonawcze

Sejm, Senat Trybunał Stanu, NIK, RPO, KRRiT administracja

Organy wykonawcze

Administracja rządowa Administracja samorządowa

(w jej strukturze mieści się

prezydent jeśli zdefiniujemy

że administracja rządowa to

ogół podmiotów zajmujących

się rządzeniem).

RADA MINISTRÓW

Rada ministrów jest ciałem kolegialnym. W jej skład wchodzą poszczególni ministrowie. Jednakże poszczególni ministrowie mają szereg uprawnień ogólnorządowych, ale także własne, charakterystyczne dla nich uprawnienia.

Rada ministrów ponosi odpowiedzialność polityczną przed Sejmem, i odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu.

Rada Ministrów jest silnie związana z Sejmem. To Sejm jest zapleczem Rady Ministrów, poza tym RM musi cały czas cieszyć się zaufaniem Sejmu. W skład RM wchodzą:

• Prezes RM

• Wiceprezesi

• Ministrowie (resortowi - tyle ile jest działów administracji rządowej i tzw. bez teki - ministrowie odpowiedzialni za spełnianie szczególnych zadań)

• Przewodniczący komitetów wskazanych w ustawach - szefowie Komitetu Integracji Europejskiej i Komitetu Badań Naukowych

Prezes Rady Ministrów może być jednocześnie ministrem.

W ścisłym słowa znaczeniu w skład RM nie wchodzą sekretarze i podsekretarze stanu (czyli po ludzku wiceministrowie), oraz kierownicy urzędów centralnych. Urzędy centralne podlegają:

• Radzie Ministrów

• Premierowi

• Ministrom

Rząd to:

• po pierwsze: gabinet (właściwa Rada Ministrów)

• po drugie: Rada Ministrów + podporządkowana jej struktura organizacyjna

• po trzecie: wszystkie organy zajmujące się rządzeniem

Tworzenie rządu

Rząd podaje się do dymisji (dymisja - oświadczenie prezesa Rady Ministrów, składane w imieniu RM, zawierające prośbę o rozwiązanie całej RM). Dymisję składa się na ręce prezydenta.

Na pierwszym posiedzeniu nowego Sejmu urzędująca Rada Ministrów musi podać się do dymisji, a prezydent musi ją przyjąć. Prezes Rady Ministrów musi również złożyć dymisję wówczas, gdy Sejm nie udzieli mu wotum zaufania - prezydent musi ją przyjąć. Prezes RM musi podać się do dymisji jeśli Sejm przegłosuje wotum nieufności - wtedy prezydent też musi przyjąć dymisję.

Może zaistnieć sytuacja w której prezes RM ma z jakiś powodów wszystkiego dość i składa rezygnację. Wówczas prezydent może przyjąć tę dymisję, ale nie musi.

Do momentu powołania nowego rządu władzę wciąż sprawuje stary rząd. Jednocześnie z rządem do dymisji podają się sekretarze, podsekretarze, wojewodowie i wicewojewodowie - o przyjęciu tych dymisji decyduje nowy prezes Rady Ministrów.

Kiedy na pierwszym posiedzeniu premier poda się do dymisji, następnie powinno się w ciągu 14 dni stworzyć nowy rząd. Prezydent zwraca się do największych ugrupowań - pytając o propozycje dotyczące rządu. Zazwyczaj kształtuje się koalicja posiadająca większość w Sejmie, która wskazuje kandydata na premiera. Następnie z kandydatem tym rozmawia prezydent, który następnie desygnuje go na premiera. Premier kompletuje rząd i znów udaje się do prezydenta, który musi zaakceptować skład rządu (powołać Radę Ministrów). Prezydent przyjmuje przysięgę od rządu, a następnie premier wygłasza przed Sejmem expose, nad którym toczy się debata. Po skończonej debacie rozpoczyna się głosowanie nad wotum zaufania (bezwzględna większość ustawowej liczby posłów przy quorum ½). Jeśli rząd nie uzyska wotum zaufania sprawuje władzę do zakończenia drugiego etapu.

Drugi etap to inicjatywa Sejmu. Rozpoczyna się 14 dni po zakończeniu I etapu. Sejm bezwzględną większością głosów desygnuje premiera, który następnie kompletuje rząd. Rząd także musi uzyskać wotum zaufania (bezwzględna większość, quorum ½).

Jeśli nie powiedzie się drugi etap, 14 dni po jego zakończeniu rozpoczyna się etap III. Inicjatywa wraca do prezydenta. Prezydent bez konsultacji z kimkolwiek desygnuje premiera, ten niezależnie od swojej partii kompletuje gabinet, przyjmuje ślubowanie, a następnie udaje się do Sejmu po wotum zaufania (tym razem względnej większości głosów). Jeżeli i tym razem się nie uda, prezydent rozwiązuje parlament i rozpisuje nowe wybory. Do czasu powołania nowego sejmu rządzi ostatni zaprzysiężony rząd.

Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną realizowaną przed Sejmem i odpowiedzialność konstytucyjną (naruszenie konstytucji i ustaw w zakresie urzędowania). Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed Sejmem - Sejm może wyrazić mu konstruktywne wotum nieufności (zgłasza je 46 posłów). Wotum rozpatrywane jest w tydzień po zgłoszeniu. Jeżeli takich wniosków jest kilka - rozpatruje się je w kolejności zgłoszenia. Jeżeli wotum przejdzie, automatycznie zostaje powołany nowy premier, który powołuje nowy rząd.

Przed Sejmem odpowiedzialność polityczną ponoszą także ministrowie (wobec nich zgłasza się zwykłe wotum nieufności).

Każdego ministra może zmienić także premier.

Rząd ponosi odpowiedzialność konstytucyjną. Jeżeli w zakresie swego urzędowania minister / premier naruszył konstytucję / ustawę - wówczas ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.

Rada Ministrów spotyka się na posiedzeniach - raz w tygodniu (tradycyjnie we wtorek). Posiedzenia zwołuje i przewodniczy im premier. Premier ustala też ich porządek. Na posiedzeniach prowadzi się dyskusję, głosowanie jest rzadkością (wtedy gdy drogą dyskusji nie można osiągnąć porozumienia). Posiedzenia rządu są poufne - opinia publiczna nie ma do nich dostępu. Jeśli jakiś minister nie może przybyć na posiedzenie - przysyła kogoś ze swego resortu. Taki ktoś nie ma jednak prawa głosu (prawo głosu tego ministra zyskuje jakiś inny, który w tym wypadku ma 2 głosy).

Istnieje także instytucja korespondencyjnego uzgadniania stanowisk - premier wysyła jakiś dokument do ministrów i jeżeli ci w określonym czasie nie zgłoszą zastrzeżeń - dokument zostaje przyjęty przez aklamację.

Zadania:

• rada ministrów realizuje (wykonuje) budżet. Wykonywanie budżetu polega na zarządzaniu pieniędzmi

• rada ministrów przygotowuje projekt budżetu

• wydaje akty wykonawcze do ustaw (zapewnia ich wykonywanie)

• prowadzi politykę zagraniczną, zawiera umowy międzynarodowe

• prowadzi politykę wewnętrzną

• kontroluje i koordynuje całość administracji rządowej

• ma prawo inicjatywy ustawodawczej

• ma prawo zgłaszania poprawek do ustaw

• ma prawo nadać ustawie charakter projektu pilnego

SAMORZĄD TERYTORIALNY

Idea samorządności terytorialnej w Polsce zrodziła się w 1989. Na fali demokratyzacji kraju zdecydowano się na decentralizację systemu zarządzania państwem. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest:

• gmina - a więc (na podstawie Ustawy o Samorządzie Terytorialnym) wspólnota samorządowa jej mieszkańców. Na gminę składają się dwa czynniki - terytorium + mieszkańcy. O ilości, granicach nazwach gmin i powiatów decyduje RM. O województwach decyduje Sejm i Senat. Gmina ma wszystkie uprawnienia, które nie zostały zastrzeżone dla innych podmiotów samorządu terytorialnego. Gmina wykonuje:

1. zadania własne

2. zadania zlecane (z zakresu administracji rządowej)

Zadania własne gminy służą zaspokojeniu potrzeb miejscowej społeczności (prowadzenie żłobków, przedszkoli, dbanie o transport lokalny, etc.).

Zadania zlecone - zlecane są albo ustawą, albo na drodze porozumienia administracyjnego. Podmiot administracji rządowej może zlecić gminie wykonanie jakiegoś zadania (przekazać mu na to fundusze).

Gmina ma osobowość prawną (jest osobą prawną). Dzięki temu gmina ma swój majątek, swoje mieszkania, ma swoje drogi, przystanki, meble, etc. Gmina może działać w obrocie, może podpisywać umowy.

Gminie zgodnie z konstytucją przysługuje mienie komunalne - tj. własność i inne prawa majątkowe (może pożyczać, dzierżawić)

Źródła własności gminnej:

• otrzymywanie majątku państwowego należącego do Rad Narodowych (od państwa)

• uczestnictwo w obrocie (kupno, sprzedaż)

• podatki, opłaty, etc.

• coroczne subwencje otrzymywane od państwa (umieszczane w budżecie)

Dochody gmin:

Z wewnątrz:

• podatki (podatek od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportu, od spadku i darowizny, od posiadania psów)

• opłaty - klimatyczna, skarbowa (płacona przy transakcji kupno-sprzedaż)

• spadki i darowizny

• mieszkańcy mogą się samoopodatkować

Z zewnątrz:

• subwencje - a) ogólna - kwota, którą każda gmina dostaje z budżetu państwa. O wielkości subwencji decyduje ilość mieszkańców; b) oświatowa - w zależności od liczby uczniów szkół podstawowych

• dotacje celowe (na zadania własne i zlecone)

• 15 % podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych w danej gminie

• 5 % podatku osobowego od osób prawnych

W gminach funkcjonują następujące organy:

• rada gminy - organ stanowiący i kontrolny. Pochodzi z czteroprzymiotnikowych (bez proporcjonalności) wyborów. Kadencja rady gminy jest 4-letnia. Jej kadencja rozpoczyna się w dniu wyborów. Rada gminy zbiera się na sesjach, które zwołuje przewodniczący rady gminy (wybierany przez radę). Rada gminy uchwala statut gminy (każda gmina musi mieć swój statut). Rada gminy uchwala budżet gminy, dysponuje majątkiem gminy (kupuje, sprzedaje). Rada gminy powołuje (i odwołuje) zarząd gminy. Rada gminy uchwala plany zagospodarowania przestrzennego, określa wysokość niektórych podatków - np. od psów. Rada Gminy może w swoim obrębie tworzyć komisje.

• zarząd gminy / miasta - w skład zarządu wchodzi od 4 do 7 przedstawicieli (w zależności od wielkości gminy). Na czele gminy stoi - wójt (wiejskie), burmistrz (miejskie), prezydent (miasta powyżej 100 tysięcy, oraz miasta w których tradycją jest urzędowanie prezydenta). Prezydenta, burmistrza, wójta - powołuje rada (w odrębnym głosowaniu niż resztę zarządu). Prezydent reprezentuje radę na zewnątrz, kieruje pracami zarządu , zajmuje się bieżącymi sprawami. Zarząd gminy wykonuje budżet gminy. Zarząd podejmuje projekty uchwał. Zarządowi gminy pomaga działać urząd zarządu gminy.

Dotacje otrzymuje się tylko i wyłącznie na określony cel (jeżeli coś zostanie - trzeba oddać). Subwencjami zaś można dysponować samodzielnie.

Gmina, powiat, województwo - to osoby prawne. W danej gminie (z wyjątkiem Warszawy, której ustrój reguluje odrębna ustawa) nie może być więcej niż 100 radnych. Mieszkańcy gminy pośrednio uczestniczą w sprawowaniu władzy w sposób pośredni (przez wybory) i bezpośredni (przez referendum). Referendum jest konieczne w przypadku:

• samoopodatkowania

• rozwiązania rady gminy - w takim wypadku wniosek składa 1/5 wyborców. Aby takie referendum było ważne udział w nim musi wziąć 50 % mających czynne prawo wyborcze.

W każdej innej sprawie referendum może być przeprowadzone (na wniosek 1/10 wyborców bądź rady gminy - do ważności niezbędny jest udział 30 %).

Istnieją trzy podmioty nadzorujące samorząd terytorialny:

• prezes rady ministrów

• wojewodowie (gminy należące do ich województwa)

• regionalne izby obrachunkowe (kontrolują sprawy finansowe, kontrolują budżet)

Jednostki samorządu są kontrolowane:

• w zakresie zadań własnych - pod względem legalności

• w zakresie zadań zleconych - w zakresie legalności, rzetelności, celowości i gospodarności

Jeżeli rada gminy podejmuje uchwałę to w terminie 7 dni wójt, burmistrz, prezydent musi ją wysłać do organu kontrolującego - prawie zawsze do wojewody (jedynie uchwałę budżetową wysyła się do regionalnej izby obrachunkowej). Jeśli uchwała rady gminy jest sprzeczna z prawem jest z mocy prawa nieważna. O tym czy ustawa faktycznie jest sprzeczna z prawem decyduje właśnie wojewoda.

W przypadku budżetu - decyduje izba obrachunkowa. Nawet jednak jeśli izba uzna budżet za sprzeczny z prawem to decydujący głos (ważny / nieważny) ma NSA.

Jeżeli gmina wykonuje zadania zlecone i uchwała rady gminy dotycząca tych zadań okaże się sprzeczna z prawem, niecelowa, nierzetelna, etc. Wówczas wojewoda może wstrzymać wykonywanie tej uchwały. Następnie zwraca się ponownie do organu, który tę uchwałę wydał, aby jeszcze raz przeanalizował tę sprawę. Jeśli organ nie zmieni uchwały, wojewoda odbierze gminie to zlecenie i w to miejsce wydaje własne zarządzenie (tzw. zarządzenie zastępcze - tymczasowe).

Jeżeli rada gminy w sposób notoryczny narusza prawo to prezes rady ministrów może się zwrócić do Sejmu o rozwiązanie rady (razem z nią rozwiązany zostaje zarząd, a dymisję dostaje wójt, burmistrz, etc.). Jeżeli Sejm podejmie taką decyzję wówczas prezes wskazuje osobę, która do wyborów zastąpi wszystkie jej organy. Może się zdarzyć tak, że rada jest w porządku, ale zarząd narusza prawo. Wówczas wojewoda zwraca się do rady i prosi o zdyscyplinowanie zarządu. Wówczas wojewoda zwraca się do sejmiku samorządowego, który może rozwiązać zarząd. Sejmik wskazuje także osobę, która zastąpi zarząd (Sejmik samorządowy to przedstawiciele wszystkich gmin wchodzących w skład danego województwa).

Jeżeli rada gminy jest nieskuteczna (nie może wybrać zarządu, nie może zrealizować zadań publicznych) przez dłuższy czas wówczas prezes rady ministrów może zamienić radę gminy i wszystkie organy gminy i ustanowić zarząd komisaryczny. Zarząd taki może sprawować maksymalnie przez dwa lata, ale najdłużej - do nowych wyborów.

Istnieje możliwość aby jednostki samorządu tworzyły związek komunalny, albo związek międzygminny. Związek powstaje w celu realizacji jakiegoś zadania, które wymaga współpracy kilku gmin. O utworzenie związku decydują rady wszystkich gmin, które mają należeć do związku. Związek międzygminny staje się osobą prawną. Związek międzygminny staje się osobą prawną. Związek ten ma również swoje organy: zgromadzenie związku (wójtowie, burmistrzowie i prezydenci gmin członków). W zakresie spraw powierzonych Zgromadzenie Związku ma takie kompetencje jak rada gminy. Powstaje także Zarząd Związku powoływany przez Zgromadzenie.

Gminy mogą także zrzeszać się na mocy porozumienia komunalnego. Porozumienie komunalne oznacza, że jeśli jakaś gmina nie jest w stanie zrealizować jakiegoś zadania, wówczas może przekazać to zadanie innej gminie (i środki na jego realizację). Tak samo zrzeszać się mogą powiaty.

Związek Miast Polskich i Związek Gmin Wiejskich - stowarzyszenia gmin powstałe w celu wzmocnienia samorządności.

Od 1 I 1999 nasz zarząd ma trzy szczeble:

• gmina

• powiat

• województwo - część samorządowa i administracyjna

Podstawową jednostką samorządu jest gmina. Samo pojęcie gminy zostało wprowadzone przez wzmiankowaną już Ustawę o Samorządzie Terytorialnym.

Konstytucja pozwala na tworzenie na mocy ustaw także innych jednostek administracyjnych

Gmina

Przewodniczący rady - Rada gminy Zarząd gminy - burmistrz, wójt, prezydent

Urząd gminy

Powiaty w Polsce wprowadzone zostały na mocy oddzielnej ustawy. O ich kształcie decyduje rada ministrów.

Rada powiatu - przewodniczący

Zarząd powiatu - starosta (Starostwo powiatowe)

Powiat

Grodzki Ziemski

(obejmuje obszar miasta powiat składający się z graniczących

na prawach powiatu (65 ze sobą gmin (308 sztuk)

miast) - miasta powyżej

100 tysięcy i d. miasta

wojewódzkie)

Województwa - w Polsce mamy 16 dużych województw. Dawne województwa (których było 49) były przedłużeniem administracji rządowej.

Województwo (struktury samorządowe)

Sejmik województwa - przewodniczący Zarząd województwa - marszałek

województwa - urząd marszałkowski

Województwo - struktury rządowe

Wojewoda - o powołaniu wojewody wnioskuje minister SW ale powołuje go prezes rady ministrów. Na wniosek wojewody prezes powołuje wicewojewodów. (Urząd wojewódzki)

Wojewoda może wydawać przepisy prawne obowiązujące na obszarze województwa. Wojewoda może wydawać:

• rozporządzenia wykonawcze

• rozporządzenia porządkowe

Rozporządzenia wykonawcze wydawane są na mocy upoważnienia zawartego w ustawie. Wojewoda może wydawać rozporządzenia porządkowe w sprawach związanych z porządkiem publicznym i bezpieczeństwem. Rozporządzenia te kontroluje premier. Rozporządzenia wojewody mogą się ukazać w dzienniku wojewódzkim.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

Powołuje go Sejm za zgodą Senatu (na 5 lat). Rzecznik Praw Obywatelskich wywodzi się z instytucji tzw. ombudsmana (w Szwecji istniał od 1709 r.). Rzecznik zasięgiem działania obejmuje całą Polskę. RPO jest niezależny od władzy wykonawczej i sądowniczej. RPO zajmuje się ochroną praw człowieka i obywatela naruszanych przez władzę na terenie RP. Corocznie RPO przedstawia przed Sejmem sprawozdanie ze swego działania i ocenia stan praworządności w kraju.

Rzecznik Praw Obywatelskich

podejmuje działania na wniosek:

1. Obywatela Z inicjatywy własnej

2. Organizacji społecznej

3. Organów samorządów

Badanie sprawy

Przekazanie sprawy wg Wskazanie wnioskodawcy

właściwości przysługujących mu środków

nie podjęcie działania

Podjęcie działania

Samodzielne prowadzenie postępowania Zwrócenie się o zbadanie

wyjaśniającego: sprawy lub jej części do

1) prawo badania każdej sprawy na miejscu właściwych organów:

2) prawo żądania składania wyjaśnień - organów nadzoru Zwrócenie się do Sejmu

3) prawo zlecenia sporządzenia ekspertyz i opinii - prokuratury o zlecenie NIK przeprowa-

4) prawo żądania przedstawienia akt sprawy - kontroli państwowej dzenie kontroli dla zbadania

prowadzonej przez organy administracji rządowej zawodowej i społecznej sprawy lub jej części

i samorządowej

5) prawo żądania przedłożenia informacji o stanie

sprawy przez sądy, prokuraturę, organy ścigania

Instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich pochodzi ze Szwecji gdzie została wprowadzona w 1709 r. RPO jest samodzielnym organem państwowym wyraźnie odgraniczonym od administracji i sądownictwa. Organ jest silnie związany z parlamentem. Przyjmuje skargi od obywateli dotyczące decyzji administracji, zdaje parlamentowi raport o praworządności i jest łatwo dostępny dla obywateli. Ustawa o RPO weszła w życie 15 lipca 1987. Dla pozycji ustrojowej RPO najważniejsze są dwie zasady:

• powiązanie rzecznika z Sejmem

• żaden inny organ (poza Sejmem) nie ma wpływu na RPO

RPO stoi na straży praworządności. RPO musi posiadać polskie obywatelstwo i wiedzę prawniczą. RPO nie może łączyć swojej funkcji z żadną inną (prócz bycia profesorem na uczelni). Prawo zgłaszania kandydata przysługuje marszałkowi Sejmu bądź grupie 35 posłów. Wyboru dokonuje Sejm bezwzględną większością głosów przy quorum ½. Po wyborze w Sejmie Senat ma miesiąc na ustosunkowaniu się do kandydata (jeżeli nie udzieli odpowiedzi traktuje się jako zgodę). Jeżeli Senat odrzuci - kandydat odpada. Rzecznik powoływany jest na 5 lat z możliwością reelekcji. Rzecznik może być odwołany jeśli:

• zrezygnuje ze stanowiska

• jest trwale niezdolny do sprawowania stanowiska

• sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu (w praktyce oznacza to wytoczenie mu postępowania karnego)

RPO stoi na straży wolności i praw człowieka określonych w konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. RPO bada działanie bądź zaniechanie działania przez organy państwowe, oraz inne organizacje i instytucje zobowiązane do przestrzegania i realizacji owych wolności. RPO może występować w sprawach indywidualnych, oraz w sprawach dotyczących ogółu.

Punktem wyjścia do rozpoczęcia interwencji w sprawie indywidualnej jest:

• wniosek obywatela

• inicjatywa rzecznika

Jeżeli podejmie działanie może:

• wskazać środki postępowania

• przekazać sprawę wg właściwości (np. do NSA)

• może zwrócić się do właściwego organu o zbadanie sprawy bądź jej części, oraz zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK kontroli sprawy

RPO może zlecać ekspertyzy, opinie, żądać przesłuchania stron. Postępowanie rzecznika kończy się zazwyczaj skierowaniem pisma do organu, który naruszył prawo o podjęcie konkretnych działań aby to postanowienie naprawił. RPO nie może jednak kwestionować praworządnego wyroku. Adresat do którego wystąpił rzecznik ma 30 dni na podjęcie działania. RPO nie może zmienić niesprawiedliwej decyzji. Przysługują mu jednak wystąpienia. Może żądać wszczęcia postępowania, wnosić o kasację w postępowaniu cywilnym, zwrócić się o rozpoczęcie postępowania cywilnego, zaskarżyć decyzję do NSA, może składać rewizje nadzwyczajne do SN od orzeczeń NSA. RPO może wziąć udział w postępowaniu TK jeżeli dotyczy ono skargi obywatelskiej.

RPO w sprawach ogólnych może wystąpić z inicjatywą ustawodawczą, wystąpić do TK o zbadanie zgodności przepisów z prawem, wystąpić do SN z wnioskiem o podjęcie uchwały w interpretacji przepisów prawnych. Ostatnią możliwością rzecznika jest przedstawienie organom wniosków o przestrzeganie prawa.

NIK

Najwyższa Izba Kontroli jest organem kontroli państwowej. Prezesa NIK wybiera Sejm. NIK zostało powołane do kontroli NBP, administracji rządowej, państwowych osób prawnych, spółek skarbu państwa. NIK kontroluje te podmioty pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.

NIK może kontrolować także wszystkie inne organizacje w zakresie w jakim wykorzystują one środki państwowe i wywiązują się ze świadczeń wobec państwa.

NIK przedkłada Sejmowi co rok analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej. NIK przedstawia opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów i informacje o wynikach kontroli. Prezes NIK powoływany jest przez Sejm na wniosek Senatu na sześć lat. Odwołany może być tylko wskutek procesu w TS. Posiada immunitet. Nie może łączyć swojej funkcji z żadną inną (prócz profesury na uczelni). NIK ma oddziały terenowe, które odpowiadają za kontrole w swoich regionach.

STANY NADZWYCZAJNE

Mamy trzy typy stanów nadzwyczajnych:

• stan wojenny

• stan wyjątkowy

• stan klęski żywiołowej

Każdy ze stanów jest:

• wyjątkowy (można je wprowadzić tylko w sytuacji szczególnego zagrożenia, albo gdy zwykłe środki zapobiegawcze są niewystarczające)

• legalny - wprowadzenie stanu może odbyć się tylko na mocy ustawy, jeżeli nie ma takiej możliwości - wówczas odbywa się to na mocy rozporządzenia ogólnie dostępnego dla obywateli. Ustawa / rozporządzenie określa zasady działania organów państwowych, oraz zakres ograniczeń praw i obowiązków obywatelskich

• proporcjonalny - przy stanie nadzwyczajnym poziom ograniczeń musi być zrównoważony z rzeczywistym zagrożeniem

• celowy - stan nadzwyczajny jest stanem tymczasowym, ustawa reguluje kiedy nastąpi powrót do normalności

• chroni podstawy systemu prawnego państwa - nie można zmieniać lub uchwalać na nowo najważniejszych kwestii prawnych (konstytucji, prawa wyborczego, ustawy o stanach nadzwyczajnych)

• chroni organy przedstawicielskie - w okresie stanu i 90 dni po jego zakończeniu nie można skracać kadencji Sejmu, przeprowadzać referendum, etc.

Stan wojenny - najbardziej restrykcyjny. Wprowadzany:

• w wypadku zagrożenia zewnętrznego

• zbrojnej napaści na terytorium RP

• na mocy umowy międzynarodowej zobowiązującej nas do pomocy sojuszniczej

Stan wojenny można wprowadzić na części terytorium, bądź na całej powierzchni kraju. Nie można wówczas rozwiązać parlamentu. Prezydent może na wniosek rady ministrów wydawać rozporządzenia z mocą ustaw - ale tylko jeżeli Sejm nie może się zbierać. Nie można rozwiązać sądów i trybunałów, można natomiast tworzyć sądy wyjątkowe (sądzące w trybie przyspieszonym i na mocy zaostrzonego prawa). Można ograniczyć prawa człowieka w zakresie praw politycznych i majątkowych. Nie można ograniczać praw dotyczących godności człowieka, prawa do życia, etc.

Stan wyjątkowy wprowadzamy gdy:

• zagrożony jest ustrój państwa

• zagrożone jest bezpieczeństwo obywateli

• zagrożony jest porządek publiczny

Rozporządzenie o stanie wyjątkowym wydaje prezydent upoważniony przez Radę Ministrów. Prezydent MUSI przedstawić decyzję Sejmowi. Sejm może wniosek odrzucić bezwzględną większością głosów przy quorum ½. Stan wyjątkowy musi być wprowadzony na określony czas (nie dłuższy niż 90 dni). Może być przedłużony raz, ale najwyżej na 60 dni. Nie ma podstaw do zawieszania działalności parlamentu, więc prezydent nie ma prawa do wydawania rozporządzeń z mocą ustaw. Nie można wprowadzać sądów wyjątkowych. Prawa człowieka - jak w stanie wojennym.

Stan klęski żywiołowej - wprowadzamy jeśli RP zagrożona jest przez siły natury. Stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów. Można go wprowadzić jedynie na 30 dni, można go przedłużyć na czas nieokreślony za zgodą Sejmu. Stan ten zmusza osoby np. do opuszczenia miejsca zamieszkania.

PARLAMENT

Polski parlament jest dwuizbowy. Senat nie ma większego ustrojowego zdarzenia. Jej rola polega na współistnieniu w trybie ustawodawczym (ale nawet tu jest ograniczony czasowo). Senat pełni rolę kreacyjną (tzn. bierze udział w powoływaniu części urzędników). RPO i prezesem NIK-u zostaje człowiek wybrany przez Sejm - na wniosek Senatu. Senat powołuje też dwóch członków KRRiT. Senat bierze udział w referendum. Senat musi się zgodzić bezwzględną większością głosów na referendum zarządzone przez prezydenta.

Podstawową funkcją parlamentu jest funkcja ustawodawcza. Decydującą rolę w tej funkcji spełnia Sejm. Senat może nanosić poprawki, które mogą zostać odrzucone większością przez Sejm.

Funkcja kontrolna - tą pełni tylko Sejm. Tylko Sejm kontroluje radę ministrów przez różne instytucje.

Funkcje kreacyjne - Sejm powołuje większość organów, część powołuje jednak Senat (np. dwóch członków KRRiT)

Parlament jest organem przedstawicielskim. Wybory do Sejmu są powszechne, tajne, równe, proporcjonalne, bezpośrednie. Wybory do Senatu nie są proporcjonalne i równe. Wybory prezydenckie nie są proporcjonalne.

Wszystkie wybory w Polsce są powszechne - wiąże się to z tym, że bardzo dużo osób może brać w nich udział zarówno czynnie jak i biernie.

Czynne prawo wyborcze mają osoby które:

• mają obywatelstwo polskie

• najpóźniej w dniu wyborów ukończyli 18 lat

• nie mogą być pozbawione praw publicznych

• nie mogą być pozbawione praw wyborczych

• nie mogą być ubezwłasnowolnione częściowo bądź całkowicie

Bierne prawo wyborcze (do bycia wybieranym) mają osoby które:

• mają czynne prawo wyborcze

• mają 18 lat i mieszkają przez 5 lat na danym terenie (do organów samorządu terytorialnego)

• mają 21 lat (Sejm)

• mają 30 lat (Senat)

• mają 35 lat (prezydent)

Z zasadą powszechności wiąże się tworzenie tzw. rejestrów wyborczych. Na podstawie rejestrów wyborczych tworzy się spisy wyborców (zawierają wszystkich wyborców danej gminy, którzy mają czynne prawo wyborcze - zdarzają się jednak błędy, stąd należy pójść do gminy i sprawdzić czy nasze nazwisko jest w spisie wyborców). Spis ma charakter deklaratywny - stwarza domniemanie, że każdy kto się w nim znajduje ma czynne prawo wyborcze (a reszta nie). Dla powszechności wyborów ważne jest też aby wybory odbywały się w dzień ustawowo wolny od pracy (niedziele ale również święta). Powszechność wymaga też tworzenia obwodów głosowania. Obwody są to jednostki tworzone na obszarze gminy obejmujące od 500 do 3000 wyborców, tworzone celem przeprowadzenie wyborów. Na obszarze każdej gminy, rada gminy tworzą obwody głosowania. Obwody te mają ułatwić i uporządkować głosowanie. Są to sztuczne jednostki - powstałe tylko na dzień głosowania.

Kolejną zasadą prawa wyborczego jest zasada równości:

• równość w sensie materialnym - oznacza, że każdy głos ma taką samą wartość (siła każdego głosu powinna być równa - każdy ma prawo do wyboru takiego samego ułamku posła)

• równość w sensie formalnym - każdy ma jeden głos

Równość w sensie materialnym realizuje się przez tworzenie okręgów wyborczych. Przy dawnym podziale każde województwo było okręgiem z wyjątkiem:

• Warszawy - w której były dwa okręgi

• Katowickiego - gdzie były trzy

W zależności od tego ilu mieszkańców było w okręgu to proporcjonalnie do liczby mieszkańców wybierało się z danego okręgu liczbę posłów (np. dawne suwalskie - 5, a dawne stołeczne - 17)

391 posłów w Polsce wybiera się w poszczególnych okręgach (69 wybieranych jest w skali całego kraju - z tzw. listy krajowej).

Obecnie mamy 16 województw, więc dawny podział wziął w łeb. Najprawdopodobniej na terenia każdego województwa powstaną przynajmniej dwa okręgi wyborcze. Wybory do Senatu nie są równe. Dotychczas z każdego województwa wybierano 2 senatorów z wyjątkiem warszawskiego i katowickiego - tu po 3.

W przypadku wyborów sejmowych mamy do czynienia z wyborami proporcjonalnymi. Oznacza to, że partia uzyskuje w danym okręgu wyborczym liczbę mandatów proporcjonalną do oddanych na nią głosów. Jeżeli proporcjonalnie wyjdzie nam jednak 2,5 posła, wówczas stosuje się jeden z systemów liczenia głosów. Obecnie w Polsce stosuje się system d'Hondta (ale po podpisie prezydenta będziemy mieli zmodyfikowany system St. Lague'a). System d'Hondta faworyzuje partie duże.

W Polsce proporcjonalność zaburza istnienie tzw. progu wyborczego. Próg ten wynosi w danym okręgu wyborczym 5 % dla partii i 8 % dla koalicji. Partie nie muszą rejestrować się we wszystkich okręgach - dopuszczalna jest rejestracja w części.

Proporcjonalność zakłóca także istnienie (ale też po podpisie prezydenta przestanie ona istnieć) tzw. listy krajowej. Prawo zgłoszenia listy krajowej mają:

• partie, które są zarejestrowane przynajmniej w połowie okręgów

• partie, które mają w parlamencie koła poselskie liczące co najmniej 15 posłów

Lista krajowa zawiera co najmniej 69 osób (bo tyle można z niej wprowadzić). Na liście krajowej znajdują się autorytety i najważniejsze osoby w danej partii. Osoby te znajdują się także na listach wyborczych w swoich okręgach. Aby uczestnić przy podziale miejsc z listy krajowej należy w skali kraju przekroczyć próg 7 %.

Jeżeli osoba z listy krajowej wejdzie do parlamentu z listy okręgowej nie jest uwzględniana w rozdziale miejsc z listy krajowej. Z listy tej osoby wchodzą zgodnie z kolejnością na liście krajowej.

O ważności wyborów rozstrzyga Sąd Najwyższy.

Zasada bezpośredniości stosowana jest w dwóch aspektach:

• jako zasada osobistego głosowania - każdy musi głosować przez stawienie się osobiście (bez pośredników)

• zasada imiennego głosowania - każdy z nas powinien pokwitować odbiór karty do głosowania podpisem (podpisujemy dopiero po odbiorze). Można odmówić złożenia podpisu - wówczas komisja musi to odnotować (nie może jednak uzależnić wydania karty od tego czy złożymy podpis czy nie)

Kadencja Sejmu i Senatu wynosi 4 lata. Kadencja Sejmu i Senatu rozpoczyna się w momencie pierwszego posiedzenia. Pierwsze posiedzenie Sejmu zwołuje prezydent - najpóźniej 30 dni od chwili ogłoszenia wyników wyborów. Kolejne posiedzenie zwołuje już marszałek Sejmu. Pierwszym posiedzeniem kieruje tzw. marszałek senior - najstarszy spośród posłów. Pierwsze posiedzenie Sejmu oznacza też pierwsze posiedzenie Senatu (najczęściej dzień później). Kadencja parlamentu kończy się w dzień poprzedzający pierwsze posiedzenie nowowybranego Sejmu. W ten sposób wyeliminowany przerwy międzykadencyjne.

Najpóźniej 90 dni przed upływem 4 lat od początku kadencji, prezydent powinien zarządzić wybory do parlamentu. Następnie wybory muszą się odbyć najpóźniej 30 dni przed upływem 4-letniej kadencji, w dzień ustawowo wolny od pracy. Koniec kadencji Sejmu to także koniec kadencji Senatu. Sejm może podjąć decyzję o samorozwiązaniu (bez udziału Senatu, ale Senat także ulega rozwiązaniu). Sejm rozwiązuje się większością 2/3 głosów.

Sejm może zostać rozwiązany także wówczas gdy w okresie 4 miesięcy od przedstawienia uchwały budżetowej nie zostanie ona uchwalona (musi zasięgnąć opinii marszałka Sejmu).

Sejm musi zostać rozwiązany przez prezydenta jeśli w trzech etapach przewidzianych w Konstytucji nie uda się uformować rządu.

Jeśli zostanie rozwiązany Sejm automatycznie muszą odbyć się nowe, przyspieszone wybory. Jeżeli budżet nie zostanie uchwalony, to i tak polityka państwa będzie oparta o projekt budżetu (a więc państwo nie zostaje bez budżetu).

Rzecznik Praw Obywatelskich

Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli, określonych w konstytucji i innych przepisach prawa. Rzecznik zajmuje szczególne miejsce wśród organów państwowych. Jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres pięciu lat. W swojej działalności dysponuje niezawisłością podobną do niezawisłości sędziowskiej. Ze swojej działalności rzecznik zdaje sprawę Sejmowi.
Rzecznik podejmuje działanie, jeżeli zyska informację wskazującą na naruszenie praw i wolności obywatela. Może podjąć działanie zarówno na wniosek, jak / własnej inicjatywy. Podejmując sprawę Rzecznik może zależnie od jej charakteru, wybrać jeden z trybów postępowania:
- samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające,
- zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli określonej sprawy.

Po zbadaniu sprawy, Rzecznik - o ile stwierdził naruszenie praw i wolności obywatela - wykorzystuje przyznane mu przez ustawę środki prawne. Może on m.in..:
- żądać wszczęcia postępowania cywilnego,
- żądać wszczęcia przez prokuraturę śledztwa,
- zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego,
- wnieść kasację do każdego prawomocnego orzeczenia

Trybunał Konstytucyjny

Trybunał konstytucyjny jest organem państwowym powołanym do ochrony tak zwanej konstytucyjności prawa. Trybunał Konstytucyjny orzeka w następujących sprawach:
- zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją
- zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w ustawie, zgodności przepisów wydanych przez centralne organy państwowe z konstytucją,
- zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
- skargi konstytucyjnej.

Wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym następuje na podstawie wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej. Postępowanie toczy się w trybie określonym przepisami kodeksu postępowania cywilnego.
Rozprawa jest jawna.
Orzeczenia Trybunał mają postać wyroków lub postanowień, są ostateczne i mają moc powszechne obowiązującą (art. 190 konstytucji).

Trybunał Stanu

Trybunał Stanu został powołany do określenia tak zwanej odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Jest on organem ściśle związanym z Sejmem, przez niego powoływanym i podejmującym czynności sądowe na jego zlecenie. W zakresie orzekania Trybunał Stanu jest niezawisły i podlega tylko ustawie. Do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu mogą być pociągnięte, jak wspomniano wyżej, osoby zajmująca najwyższe stanowiska państwowe: Prezydent premier i członkowie rządu, prezes Narodowego Banku Polskiego, prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, naczelny dowódca sił zbrojnych, posłowie i senatorowie.
Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej może być złożony przez komisję sejmową grupę posłów Uczącą co najmniej 50 osób lub trybunał Konstytucyjny.
Trybunał Stanu stwierdzając winą oskarżonego orzeka następujące kary:

- utratę czynnego i biernego prawa wyborczego,
-- utratę wszystkich orderów, odznaczeń,

zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk.

Trybunał Stanu zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji, z wyjątkiem przewodniczącego, którym jest z urzędu pierwszy prezes Sądu Najwyższego. W skład Trybunału Stanu wchodzi przewodniczący, jego dwóch zastępców i 16 członków.

Samorząd terytorialny

Samorząd terytorialny stanowi istotny organizm życia publicznego w gminie, będącej podstawową jednostką organizacyjną terytorialnego podziału państwa. W gminie mogą być tworzone dzielnice miejskie, osiedla, sołectwa. Ustrój gminy określa jej statut. Zakres działalności gminy obejmuje wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, istotne z punktu widzenia zaspokojenia wspólnych potrzeb. Zadania wykonuje gmina w imieniu własnym (posiada osobowość prawną) oraz zlecone zadania administracji rządowej.

Zadaniami własnymi gminy są:
- gospodarka terenami, ochrona środowiska i ład przestrzenny,
- drogi gminne, ulice, mosty oraz organizacja ruchu drogowego,
- wodociągi, kanalizacja, oczyszczanie ścieków, wysypiska śmieci,
- zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną,
- lokalny transport zbiorowy,
- ochrona zdrowia,
- pomoc społeczna (m.in. ośrodki i zakłady opiekuńcze),
- komunalne budownictwo mieszkaniowe,
- oświata (szkoły podstawowe, przedszkola, inne placówki oświatowo-wychowawcze) ,
- kultura (biblioteki, domy kultury, ogniska muzyczne),
- kuitura fizyczna, boiska, hale sportowe, pływalnie i inne urządzenia sportowe, tereny rekreacyjne,
- targowiska i hale targowe,
- zieleń,
- cmentarze komunalne,
- porządek publiczny i ochrona przeciwpożarowa,
- utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych.

Realizację niektórych swoich zadań może gmina zlecić innym podmiotom gospodarczym, zawierając z nimi właściwe umowy albo tworzyć własne kompetentne w danej dziedzinie jednostki organizacyjne, a także własne przedsiębiorstwa. Może też być udziałowcem różnych spółek oraz tworzyć spółki jednoosobowe. Gmina może prowadzić, poza podstawową działalnością o charakterze użyteczności publicznej, również działalność czysto zarobkową, jeżeli wymagają tego potrzeby społeczne.

Z mocy prawa mieszkańcy gminy tworzą wspólnotę samorządową. Organem stanowiącym i kontrolnym w gminie jest rada gminy (rada miasta, rada miasta i gminy) wybierana na okres 4 lat. Formą działania rady gminy są sesje. Organem wykonawczym gminy jest zarząd. Jest on wybierany przez radę gminy spośród jej członków w liczbie od 4 do 7 osób. Przewodniczący zarządu (wójt, burmistrz, prezydent miasta) nie muszą być członkami rady gminy. Zarząd wykonuje zadania gminy oraz uchwały rady. Jednostką organizacyjną pomocną zarządowi w wykonaniu jego zadań jest urząd gminy (miasta lub miasta i gminy). Urzędnikami gminnymi są m.in. sekretarz i skarbnik.

Wybory do organów stanowiących samorządu terytorialnego są: powszechne, równe i odbywają się w głosowaniu tajnym. Mieszkańcy gminy mogą podejmować rozstrzygnięcia w drodze lokalnego referendum.

Przysługujące gminie prawo własności i inne prawa majątkowe stanowią mienie komunalne. Dochodami gminy są jej dochody własne (podatki, opłaty, dochody z majątku gminy) oraz subwencje i dotacje z budżetu państwa. Gminy mogą tworzyć związki międzygminne na podstawie uchwał rad poszczególnych gmin. Szczególnym przykładem jest dobrowolnie utworzony Związek Miast Polskich z siedzibą w Poznaniu. Wspólną reprezentacją gmin z obszaru województwa jest wybierany przez nie sejmik samorządowy. Formą jego działalności są sesje. W przerwach między sesjami działa jego prezydium.

W ramach gmin i miast działają samorządy: dzielnic, osiedli i wsi. Organami samorządu dzielnicowego (osiedla) są: rada dzielnicy lub osiedla; zarząd dzielnicy lub osiedla; przewodniczący zarządu. Organami samorządu wsi są: zebranie wiejskie; rada sołecka; sołtys.

Nadzór nad działalnością komunalną samorządu terytorialnego sprawuje Prezes Rady Ministrów i wojewodowie. Poza tym w zakresie spraw budżetowych, regionalna izba obrachunkowa. Jedynym kryterium nadzoru jest zgodność działalności komunalnej z prawem (a nie ich celowość). Tylko w przypadku niezgodności z prawem organ nadzoru orzeka nieważność podjętych działań. Od orzeczenia organu nadzorczego władzom gminy przysługuje skarga do sądu administracyjnego.

---