Nowotwory nabłonkowe

Metaplazja -zastąpienie jednej z tkanek morfoloczxnie i czynnosciowo dojrzałej przez inną morfologicznie i czynnościowo dojrzała. Przykłady: metaplazja płaskonabłonkowa (dotyczy np. nabłonka gruczołowego), metaplazaja kostna (dotyczy np. tkanki chrzęstnej lub łącznej włóknistej).

Pseudometaplazja (łac. pseudometaplasia) jest zmianą wyglądu komórek/ tkanek pod wpływem czynników mechanicznych (najczęściej jest to ucisk gromadzącej się wydzieliny w zamknietej przestrzeni)

Torbiel (łac. cystis) Nienowotworowa zmiana wypełniona płynem i wysłana nabłonkiem

Torbiel rzekoma (łac. pseudocystis) Nienowotworowa jamista przestrzeń wypełniona płynna treścia niezapalną, pozbawiona wyściółki nabłonkowej. Przykładem jest pseudotorbieli jest ganglion

Polip (łac. polypus) Nienowotworowy rozrost błon śluzowych (rzadziej błon surowiczych, zastawek) w postaci pojedynczej lub mnogich zmian uwypuklających się ponad jej powierzchnię. Jest to zmiana odczynowa (wariant zapalenia wytwórczego) w którym pierwotnie dochodzi do rozrostu podścieliska (blaszki właściwej) a wtórnie do rozrostu nabłonka.

Polip uszypułowany (łac. polypus pendulum)

Polip nieuszypułowany (łac. polypus sedens)

Nabłonek gruczołowy

Gruczolak (łac. adenoma) Nowotwór łagodny tkanki nabłonkowej gruczołowej w którym pierwotnie dochodzi do nowotworowego (nie odczynowego!) rozrostu tkanki nabłonkowej, a wtórnie do rozrostu podścieliska. Pod wzgledem budowy histologicznej wyróżnia się nastepujące postacie gruczolaków:

Gruczolak torbielowty (łac. adenoma cysticum) = gruczolakotorbiek (łac. cystadenoma = kystadenoma)

Gruczolak beleczkowy (łac. adenoma trabeculare)

Gruczolak cewkowy (łac. adenoma tubulare)

Gruczolak kosmkowy (łac. adenoma villosum)

Gruczolakowłókniak (łac. fibroadenoma)

Gruczolak wielopostaciowy albo guz mieszany (łac. adenoma polymorphum vel tumor mixtus) półzłośliwy nowotwór występujacy w śliniankach i gruczole łzowym, w którym histologicznie obserwuje się rozrost elementów nabłonkowych oraz tkanek mezenchymalnych (głownie chrzęstnej i śluzakowatej)

Gruczolak limfatyczny (łac. adenolymphoma) - łagodny nowotwór, cżesto o torbielowatej budowe składnika gruczołowego, któremu towarzyszy bardzo obfity odczynowy rozplem tkanki chłonnej w podścielisku. Występuje w śliniankach

Gruczolak polipowaty (łac. adenoma polyposum) Postać gruczolaka błon śluzowych zbliżona makroskopowo do polipa.

W pismiennictwie i podręcznikach medycznych rozróżnienie pomiedzy terminami “gruczolak” i “polip” nie jest przestrzegane w konskwentny sposób (zwłaszcza w odniesieniu do jelita grubego). Z tego powodu spotyka się określenia typu “polip hiperplastyczny” lub “polip zapalny” będące tautologią z punktu widzenia logiki formalnej, ale będące zdefiniowanymi jednostkami histoonkologicznymi

Gruczolakowatość (łac. adenomatosis) Pojawienie się mnogich gruczolaków w jednym narzadzie. W odniesieniu do jelita grubego termin równoznaczny z polipowatościa (łac. polypositas intestini crassi)

Gruczolakorak (łac. adenocarcinoma)

Gruczolakoraki mozna podzielic na podstawie obrazu histologicznego uwzgledniajc m.in.:

• stopien dojrzałości (gruczolakoraki Io , IIo , IIIo), a zwłaszcza:

• stopień ukształtowania struktur gruczołowych

• gruczolakorak (łac. adenocarcinoma) - struktury gruczołowe bardzo dobrze widoczne

• torbielakogruczolakorak (łac. cystadenocarcinoma vel kystadenocarcinoma) - obecne struktury gruczołowe w postaci torbieli

• rak gruczołowopochodny (łac. carcinoma adenoides) - struktury gruczołowe zaznaczone

• rak lity (łac. carcinoma solidum) - układ gruczołow nieczytelny

• Wyróżnia się jeszcze specjalną postać raka nazywanego rakiem gruczołowo-torbielowatym (carcinoma adenoides cysticum) różniącą się od gruczolakotorbielaka. Typowo występuje on w gruczołach ślinowych, łzowych i drogach oddechowych.

• rodzaj wydzielanej substancji, m. in.:

• rak śluzotwórczy (łac. carcinoma mucosecretans) - wydzielanie mucyn

• rak surowiczy (łac. carcinoma serosum) - wydzielanie substancji surowiczej (niskobiałkowej)

• obecność cech wydzielania śluzu, ich nasilenie i charakter (aby wykazać wydzielanie śluzu, powszechnie stosowanym barwieniem jest barwienie mucikarminem lub błękitem alcjanu):

• gruczolakorak śluzotwórczy (łac. adenocarcinoma mucinosum vel mucosecretans) obecne wydzielanie śluzu do światła gruczołów

• (gruczolako)rak śluzowokomórkowy (łac. (adeno)carcinoma mucocellulare) obecne tworzenie śluzu w obrebie komórek

• (gruczolako)rak galaretowaty (łac. (adeno)carcinoma gelatinosum) obecne tworzenie śluzu z wydalaniem go do podścieliska

• kształt komórek

• (gruczolako)rak wałeczkowatokomórkowy (łac. (adeno)carcinoma cylindrocellulare)

• (gruczolako)rak sześciennokomórkowy (łac. (adeno)carcinoma cubocellulare)

• desmoplazję czyli rozplem elementów łącznotkankowych podścieliska

• (gruczolako)rak twardy (łac. (adeno)carcinoma durum vel scirrhosum vel desmoplsticum) znaczna przewaga podścieliska

• (gruczolako)rak miękki lub rdzeniasty (łac. (adeno)carcinoma molle vel medullare) podścielisko guza skąpe

Guz śluzowo-naskórkowy (łac. tumor muco-epidermalis) - rak o małej dynamice rozrostu utworzony z komponentu nabłonka płaskiego i gruczołowego (najczęściej pojawia się w gruczołach ślinowych)

Gruczolakorakowiec (łac. adenoacanthoma) - rak róznicujący się dwukierunkowo (gruczołowy i kolczystokomórkowy)

Nabłonek wielowarstwowy płaski

Brodawczak płaskonabłonkowy (łac. papilloma planoepitheliale) nowotwór łagodny z nabłonka wielowarstwowego płaskiego wykazujący układ warstw nabłonka

Raki płaskonabłonkowe (łac. carcinoma planoepitheliale)

Rak płaskonabłonkowy kolczystokomórkowy (łac. carcinoma planoepitheliale spinocellulare) cecha histiofrmatywnosci - perły rakowe (Waldeuera)

Rak płaskonabłonkowy rogowaciejacy/nierogowaciejący (łac. carcinoma planoepitheliae keratodes/nonkeratodes)

Nabłoniak limfatyczny (guz Schminckego) (łac. lymphoepithelioma)

„Rak” podstawnokomórkowy (łac carcinoma basocellulare): cecha histioformatywnosci-układ palisad na obwodzie gniazd

Nabłonek urotelialny

Brodawczak urotelialny (łac. papilloma urotheliale) nowotwór łagodny z nabłonka uroteliannego w którym liczba pokładów komórk nie przekracza 6, oraz są nieobecne mitozy atypowe

Rak urotelialny (łac. carcinoma urotheliale) nowotwór złosliwy z nabłonka uroteliannego dla którego cechą histioformatywnosci jest m.in. rozrost w postaci wypustek

Nowotwory dwuskładnikowe

Fibroadenoma - włokniako gruczolak Łagodny nowotwór, w którym obserwuje się rozrost i atypii, zarówno w tkance nabłonkowej, jak i w tkance łącznej. Występuje m.in. w sutku, jajniku.

Adenoma polymorphum gruczolak wielopostaciowy. Łagodny nowotwór dwuskładnikowy, z cechami rozrostu tkanki gruczołowej i łacznej, która dodatkowo ulega metaplazji chrzestej i sluzakowej Występuje w ślinance, gruczole łzowym

Carcinosarcoma - mięsakorak. Złośliwy nowotwór, w którym obserwuje się rozrost i cechy atypii, zarówno w tkance nabłonkowej, jak i w tkance łącznej. Nowotwory tego typu mogą powstac jako nowotwory kombinowane lub kolizyjne. Najcżeciej występuja w sutku

^{----------------------------------------}

Rak przedinwazyjny (łac. carcinoma praeinvasivum) to nowotwor w którym rozrost nowotworowy nie przekroczył błony podstawnej nabłonka z którego się wywodzi. Jakkolwiek w świetle badań mikroskopowoelektronowych niekiedy kwestionuje się fakt nienaruszania błony podstawnej przez wczesne fazy rozwojowe nowotworu, to obserwacje kliniczne wykazały przydatność stosowania tego rodzaju kryterium opartego na ocenie w mikroskopie świetlnym.

Rak in situ (łac. carcinoma in situ) jest terminem bardzo bliskim pojęciu do raka przedinwazyjnego, a w pismiennictwie anglosaskim równoznacznym. W Polsce pojęcie carcinoma in situ odnosi się raczej do tych wczesnych postaci raków, które wywodzą się z tkanek nabłonkowych posiadających podścielisko w postaci blaszki właściwej błony śluzowej lub jej odpowiednika. Tak więc jest to określenie dla raka ograniczonego do blaszki właściwej błony śluzowej określonego narzadu i jest bliższe pojęciu raka wewnątrzśluzówkowego (łac. carcinoma intramucosum, carcinoma intraepidermoidale)

Morfologiczne wykładniki promieniowrażliwości nowotworu (łac. signa morphologica radiosensibilitatis neoplasmatis).

Podstawą promienioczułosci nowtworów jest zdolnośc do wywołania tzw efektu tlenowego

Zależy ona m.in. od:

• histogenezy

• dojrzałości histologicznej

• aktywność podziałowej,

• stopnia unaczynienia guza

• obecności lub braku wydzielania śluzu

• nasilenia martwicy.

Ze wzgledu na fakt, że niektóre środki cytostatyczne (leki alkilujace, np.: chlorambucil, cyklofosfamid, busulfan) oddziaływuja na DNA w fazie G2 w sposób podobny jak rodniki powstające w wyniku radiolizy wody, oznaczenie promieniowrażliwości guza może być przydatne dla określenia jego wrażliwości na niektóre modele chemioterapii

Umieralność na nowotwory złosliwe w Polsce

Epidemiologicznym kryterium związku przyczynowego pomiędzy rozpoznanym nowotworem i zgonem z jego powodu jest śmierć w przeciągu 5 lat od chwili rozpoznania

Porownanie zapadalności i umieralności na nowotwory zlosliwe w USA

---