Hubert Świętek
XVIII. Organizacje międzynarodowe:
I. Organizacje międzyrządowe i pozarządowe; klasyfikacje OM
A) Informacje Ogólne:
1) Organizacja międzynarodowa-Celowy związek wielostronny państw, utworzony na mocy zawartego między nimi porozumienia, wyposażony w system stałych organów.
=> to właśnie stałe organy wyróżniają OM od czasowych konfederacji państw
** minimum instytucjonalne uznania danego związku państw za OM:
- regularne posiedzenia organu plenarnego
- uzgodnienie zasad podejmowania decyzji
- stały personel (sekretariat)
- stała siedziba
- budżet
* org funkcjonalne- powstały na drodze praktyki i/lub kilku dokumentów, np. NATO
2) Podział organizacji międzynarodowych:
a)organizacje rządowe (ok. 500)-członkami są państwa.
-nazwa stąd, że państwa w tej organizacji są reprezentowanie przez rządy lub pełnomocników rządowych.
- definicja: forma współpracy *państw, ustalona w wielostronnej *umowie międzynarodowej, obejmująca względnie stały zakres *uczestników i której podstawową cechą jest istnienie stałych *organów o określonych *kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych *celów + z zasady pewien zakres *podmiotowości
b)organizacje pozarządowe (ok. 5000)- członkami są osoby prawne lub fizyczne z różnych krajów. Nie powstają na drodze zawarcia umowy, lecz na podstawie prawa wew
- def ECOSOC- organizacje międzynarodowe, które nie zostały założone w drodze zawarcia umowy międzynarodowej
c) nie mieszczące się w tym podziale:
- MKCK, MFSCKiCP- pozarządowa organizacja prawa SUI zrzeszająca osoby fizyczne; jednak państwa w drodze umów zleciły pełnienie wielu funkcji humanitarnych
- Interpol- wiele lat był pozarządowy, a organizował współpracę rządów.
3) Ze względu na kryterium terytorialne dzieli się organizacje międzynarodowe na:
a)organizacje uniwersalne-głównie organizacje należące do systemu ONZ
b)organizacje regionalne- rozwinęły się głownie w rejonie Europy ,Ameryki Afryki
c) inne- ponadregionalne, ale nei uniwersalne, bo kryteria przyjącia, np. OECD
4) Ze względu na kompetencje:
a) organizacje o kompetencjach ogólnych
b) organizacje specjalne= funkcjonalne
5) Ze względu na stopień ich władzy:
a) o char koordynacyjnym
b) o char ponadpaństwowym (tylko UE)
5a) integracyjne (UE, EFTA, CACM) i nieintegracyjne
6) Podział przedmiotowy- wszechstronne i wyspecjalizowane (np. Gos, polit- wojsk, techn, kult, soc)
=> Obecnie przyjmuje się ,że współczesne państwo posługuje się do realizacji zadań swej polityki zagranicznej nie tylko służba dyplomatyczną ,ale również działalnością w organizacji. międzynarodowej. Uważany jest obok kanału dyplomatycznego za drugi kanał w którym toczą się kontakty polityczne
- poprzez OM państwa legitymizują swe działania.
7) Funkcje OM:
a) regulacyjna
b) kontrolna
c) operacyjna
8) Rodzaje członkostwa:
a) pierwotne wtórne
b) pełne i niepełne (stowarzyszone, afiliowane) + status obserwatora
B) Międzynarodowe Organizacje Rządowe:
1) Rozwój historyczny:
a) Pierwsze organizacje tej kategorii powstały od połowy XIX w
- były nimi:
* (Komisja ds. Żeglugi na Renie- 1815)
* Międzynarodowy Związek Telegraficzny (1865r.), - 1 w świecie OM
* Powszechny Związek Pocztowy (1874)
*Międzynarodowy Związek Metryczny (1875r.),
* Związek Ochrony Własności Przemysłowej (1883r.)
* Związek Ochrony Własności Literackiej i Artystycznej (1886r.)
* Międzynarodowe Biuro Publikacji Taryf Celnych (1890r.)
- Miały one stosunkowo wąski zakres działania i spełniały sciśle określone funkcje natury administracyjnej- stąd nazywane uniami administracyjnymi lub związkami celowymi
b) przełom- LN 1919- I OM o char ogólnym, mająca za zadanie utrzym pokoju i wszechstronną współpracę
c) po II Wojnie- ogromny rozwój OM
2) Podmiotowość PM:
a) Organizacje rządowe w swych stosunkach z państwami i innymi organizacjami rządowymi występują jako podmiot prawa międzynarodowego:
- zawierają umowy o charakterze międzynarodowym ,
- występują jako strony przed sądami międzynarodowymi ,
- uczestniczą w konferencjach międzynarodowych.
- utrzymują regularne stosunki z państwami wykazujące pewne podobieństwa ze stosunkami dyplomatycznymi- => Konwencja wiedeńska w „sprawie reprezentacji państw w ich stosunkach z powszechnymi organizacjami międzynarodowymi” z roku 1975 określa funkcje i przywileje stałych misji przy organizacji międzynarodowej , wzorując się pod wieloma względami na prawie dyplomatycznym.
b) charakter ograniczony:
- nie może wykraczać poza granice działalności opartej na umowach międzynarodowych
- nie może występować jako podmiot w stosunkach wynikających z posiadania własnego terytorium i własnej ludności.
c) Podmiotowość prawnomiędzynarodową ONZ (najszersza) stwierdził MTS w swej opinii doradczej w sprawie odszkodowania w związku z zabójstwem przedstawiciela ONZ na Bliskim Wschodzie , hrabiego Bernadotte; stwierdził jednak, że podmioty PM nie muszą być identyczne jeśli chodzi o charakter i zakres uprawnień.
C) Międzynarodowe organizacje pozarządowe:
1) Rozwój historyczny
a) najdłuższa i najbogatsza tradycja- kościoły i związki wyznaniowe. Do dziś mają znaczenie i oddziaływanie oraz bezpośrednie działania np. na rzecz pokoju.
b) dawniej duże znaczenie zakonów chrześcijańskich; do dziś podmiotem jest Zakon Kawalerów Maltańskich
c) mniejsze znaczenie kościołów protestanckich i niekatolickich (Światowa rada Kościołów- 1948- wspólna organizacja kościołów)
d) duża aktywność organizacji syjonistycznych
2) Funkcje i rodzaje organizacji pozarządowych
a) organizacje o celach pacyfistycznych i humanitarnych:
- Światowa Federacja Przyjaciół ONZ (WFUNA) - członkiem jest Polskie Towarzystwo Przyjaciół ONZ;
- Międzynarodowy Ruch Studencki na rzecz ONZ (ISMUN) - członkiem Polskie Studenckie Stowarzyszenie Przyjaciół ONZ (PSSPONZ).
- Unia Międzyparlamentarna- forum kontaktów parlamentarzystów różnych krajów (kiedyś gł działania na rzecz rozwoju pokojowego załatwiania sporów)
- Liga Stowarzyszeń CK
b) międzynarodowe organizacje ruchu robotniczego i partii politycznych:
- 5 międzynarodówek robotniczych ( pierwsza- Marksa; socjaldemokratyczna; komunistyczna; trockistowska; maoistowska)
- Światowa Unia Liberalna.
- Międzynarodówka Chrześcijańsko- Demokratyczna
- Międzynarodowa Unia Demokratów (konserwatyści)
c) Międzynarodowe organizacje związków zawodowych
- Światowa Federacja Związków Zawodowych;
- Międzynarodowa Konfederacja Związków Zawodowych
- Europejska Konfederacja Związków Zawodowych
- Miedzynarodowa Federacja Chrześcijańskich Związków Zawodowych
d) realizujące zadania społeczne i kulturalne oraz społeczno- ekonomiczne:
- Międzynarodowy Związek Kobiet;
- Międzynarodowy Związek Spółdzielczy;
- Międzynarodowy Związek Studentów;
- YMCA - Chrześcijańskie Stowarzyszenie Młodych Mężczyzn (1855r.).
e) gospodarcze zrzeszające aktorów ekonomicznych ("międzynarodówki interesów"): międzynarodowe koncerny, trusty, korporacje, kartele, porozumienia bankowe- z punktu widzenia PM to nie są NGO, tylko osoby prawa wewnętrznego. Poważny wpływ na politykę międzynarodową.
f) z dziedziny PM:
- IPM
- Stow PM (ILA)
*Najważniejsze funkcje organizacji pozarządowych:
a) działalność na rzecz promocji i ochrony praw człowieka,
b) wpływ na rozwój prawa międzynarodowego,
c) wpływ na rozwój współpracy naukowej,
d) działalność na rzecz pokoju.
*część z nich ma status konsultacyjny w ECOSOC oraz w organizacjach wyspecjalizowanych
II. Funkcje, organy i struktura organizacji międzynarodowych
1) Struktura międzynarodowych organizacji rządowych.
a) nie zawsze występuje wyraźna różnica między OM a organami międzynarodowymi powołanymi przez państwa lub OM; generalnie struktura organów mniej złożona- komisje, rady (wątpliwości np. co do UNCTAD i UNICEF)
Najczęściej występują następujące struktury:
a) zebranie przedstawicieli wszystkich państw członkowskich noszące nazwę np. Zgromadzenia Ogólnego, Konferencji Ogólnej (np. MOP), Kongresu (np. Powszechny Związek Pocztowy)
- zbiera się rzadko , raz do roku lub raz na kilka lat.
- ogólne kompetencje, podejmuje najważniejsze decyzje
b) Rada lub Komitet
- zbierający się kilka razy do roku
- Składa się z ograniczonej liczby członków wybieranych na zebraniu przedstawicieli wszystkich państw członkowskich ( w organizacji z dużą liczbą państw ) lub składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich ( w ORG miej licznych )
- często kompetencje wykonawcze i bierzące kierownictwo.
c) organ administracyjny pod nazwą Sekretariatu lub Biura- funkcje techniczne i biurowe
d) w większych OM o szerszych zadaniach- kilka rad lub komitetów, np. w ONZ
e) niekiedy specjalne organy do załatwienia sporów
f) czasem parlamentarne- konsultacyjne (międzyparlamentarne, tylko Parlament Europejski z wyborów)
+ czasem w małych- tylko ZO i Sek, albo samo ZO
=> brak analogii do państwa- nie ma organów ustawodawczych, wykonawczych i sądowniczych
** klasyfikacja organów:
* składające się z państw i składające się z osób fizycznych (funkcjonariusze miedzynar- głównie sekretariaty i organy sądowe)
* państwowe- plenarne i o ograniczonym składzie
* ze względy na miejsce w OM- główne (przewidziane w statucie i nadrzędne) i pomocnicze
* stałe i czasowe (powołane na określony okres, np. trybunał dla Rwandy)
* ze względy na funkcje- organy polityczne (decydujące), wykonawcze, administracyjno- techniczne, kontrolne, pokojowego załatwiania sporów, konsultacyjno- doradcze.
2) Istota prawnopolityczna organizacji rządowych
Poglądy dotyczące prawnopolitycznej istoty organizacji międzynarodowej:
a) Jellinek- na skutek tworzenia unii administracyjnych powstają zalążki międzynarodowej administracji. W miarę jak ich liczba i zakres będą się powiększać, administracja będzie obejmowała coraz to nowe dziedziny aż w końcu może objąć cały świat
b)pogląd internacjonalistów - (Renault, Kazanskij) działalność organizacji międzynarodowej nie może wykraczać poza granice zakreślone przez suwerenne państwa. Organizacje mn n powinny być „organami między państwami , a nie nad nimi”. Przyjmowanie nowych funkcji bez upoważnienia państw nie sprzyja współpracy, a często prowadzi do sytuacji kryzysowych w OM.
c)pogląd funkcjonalistyczny -zmierza do uniezależnienia org Mn od państw. Opowiadają się za rozrostem funkcji społecznych OM, przeniesienia na nie ciężkości z funkcji politycznych, gdyż tym właśnie zainteresowane są duże masy społeczne, które z czasem stopniowo będą przenosić swą lojalność z państw na OM. Funkcjonaliści przywiązują dużą uwagę do rozrostu funkcji spełnianych przez organizacje międzynarodowe, jako istotny element rozwoju SM, nawet wówczas, gdy funkcje te nie są przewidziane w statucie- tendencja do interpretacji rozszerzających („dynamiczna interpretacja”- taka wykładnia, jakiej wymaga skuteczność w danym momencie; koncepcja praw wynikających z natury rzeczy- analogicznie do praw zasadniczych państw z takimi tylko ograniczeniami, jakie wynikają z wyraźnych postanowień statutu danej organizacji; „domniemane kompetencje”- wynikające z zadań organizacji- takie środki, jaki OM uzna za konieczne dla realizacji swych celów). Przeciwstawiają się im zwolennicy suwerenności państw.
3) Funkcje organizacji międzynarodowych.
= działania zmierzające do realizacji celów
a)Pierwsza klasyfikacja funkcji:
1)funkcja regulacyjna- ustanowienie norm i wzorców o charakterze moralnym , politycznym, lub prawnym.
2)funkcja kontrolna- kontrolowanie postępowania państw z ustalonymi wzorcami i normami
3)funkcja operacyjna- polegająca na świadczeniu usług na postawie własnych decyzji przy użyciu zasobów ludzkich i materiałowych znajdujących się w dyspozycji danej organizacji.
4) funkcja załatwiania sporów
5) funkcje administracyjne i władcze- np. Organizacja Dna Morskiego
b)Druga klasyfikacja funkcji:
1)organizacja międzynarodowa typu „forum”- tzn. organizowanie różnych spotkań, dyskusji w celu wzajemnego informowania się państw i zajmowania określonego stanowiska, w celu oddziaływania na inne państwa . Zajmuje się tym głównie UNCTAD -(Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju) oraz GATT(Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu)
2)organizacje typu „usługowego”-
ok.90% wydatków w Światowej Organizacji Zdrowia i MFW przekazywane jest na funkcje usługowe; MOP i UNESCO- 75%
c) Trzeci podział funkcji- materialny:
1)Funkcje w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
2)Funkcje w zakresie pokojowego załatwienia sporów
3)Funkcje w dziedzinie gospodarczej, komunikacyjnej, nauki i kultury itp
=> w związku z rosnącą liczbą OM- problem dublowania funkcji; konieczność koordynacji.
=> rosnąca rola sekretariatów jako organów stale działających; znaczenie często wykracza poza ustalenia statutu
4) Uchwały podejmowane przez organy OM- charakter prawny:
W związku z podejmowaniem przez organy org mn uchwał powstało kilka problematycznych zagadnień:
1)jaki jest charakter prawny tego typu rodzaju uchwał?
2)czy i w jakim zakresie są one obowiązujące dla państw członkowskich?
3)czy można te uchwały uznać za źródło PM, obok tradycyjnych źródeł?
Ad1)Aby umowy mogły być uznane za źródło PM, musza jednoczesnie- Być prawnie wiążące oraz tworzyć nowe normy prawne (mieć charakter prawotwórczy);
a)część autorów przyjmuje prawotwórczy charakter uchwał w tradycyjnym sensie:
*traktując te uchwały jako prawo umowne czy quasi-umowne: pogląd ten zakłada, że organy uchwalające na mocy kompetencji przyznanym im w umowach międzynarodowych (bo takimi są statuty OM) tworzą na podstawie porozumienia państw nowe normy prawne. Stanowią one specjalny rodzaj umów międzynarodowych zawieranych przez państwo w drodze pośredniej poprzez organy organizacji Mn.; Umowy międzynarodowe obejmują zatem nie tylko teksty umów, ale też rezultaty przekazanych kompetencji do tworzenia norm PM OM.
b)-inna określa działalność organizacji mn jako prawotwórczą o charakterze szczególnym- uchwały to odrębne, nowe źródło prawa:
* nowe źródła prawa międzynarodowego (Kelsen, Waldock) lub
*źródło osobnej kategorii przepisów prawnych (Cahier)
=> OM ma w określonych granicach kompetencje do tworzenia prawa zarówno w celach wewnętrznych (struktura i sposób funkcjonowania), jak i norm prawnych skierowanych do państw członkowskich i zmierzających do wykonywania zadań, dla których utworzono organizację
*niektórzy oceniają wartość uchwał ZO w zależności od tego, czy podjęte zostały jednomyślnie- tylko takie są dowodem istnienia normy prawnej (Bailey)
*Niektórzy traktują uchwały organów OM jako określony etap w tworzeniu się norm międzynarodowycego prawa zwyczajowego (Higgins)
c)-inna redukuje znaczenie uchwał do roli niewiążących zaleceń:
*nie są źródłem PM; moc prawna decyzji jakiejkolwiek OM określona jest aktem, na podstawie którego działa dana OM; Zgodnie z KNZ- ZO ONZ „podejmuje uchwały wiążące państwa tylko w zastosowaniu do wąskich kręgów zagadnień, głównie w spawach organizacyjnych i finansowych”, zaś co do RB, to zgodnie z KNZ jej uchwały są wiążące dla państw członkowskich, ale mają charakter wykonawczy i nie mają na celu tworzenia norm postępowania; poza tym organy innych OM nie mają takiego prawa.
Ad2)patrz: rodzaje uchwał
Ad3)Uchwały organizacji mn nie mogą pretendować na równi z umową i zwyczajem do rangi źródła prawa międzynarodowego.
5) Rodzaje uchwał:
a)Wiele uchwał , w szczególności Zgromadzenia Ogólnego ONZ zawiera powtórzenie dosłowne czy tez odmiennymi słowami norm prawa międzynarodowego obowiązującego jako prawo umowne lub zwyczajowe.
To samo odnosi się do uchwał Zgromadzenia Ogólnego zawierających interpretację Karty ONZ. Czerpią one moc obowiązującą z Karty i dlatego tego rodzaju uchwała przyjęte jednomyślnie jest wiążąca dla członków ONZ, gdyż sprowadzają się tylko do powtórzenia obowiązującego prawa (potwierdzenia zwyczajowej interpretacji), co ma znaczenie moralne i polityczne podniesienia podkreślenia wagi danej normy.
b)uchwały organizacji mn zwane „prawem wewnętrznym” organizacji mn czyli przyjęcie uchwał dotyczących ściśle wewnętrznych spraw organizacji. Uchwały te są wiążące dla członków danej organizacji i są działem prawa międzynarodowego, a podstawa ich mocy obowiązującej jest umowa powołująca daną OM, a jeśli takiej brak- to prawo zwyczajowe, które mówi, że OM ma prawo regulować własne funkcjonowanie
- nie mogą być przedmiotem wewnętrznej regulacji sprawy uregulowane w statucie, który jest umowa międzynarodową (np. sposób glosowania w ONZ).
c)uchwały wykraczające poza treść obowiązującego PM i nie będące prawem wewnętrznym OM:
-uchwały mogące wyjaśniać i konkretyzować obowiązujące normy prawne [secundum legem]
-uchwały mogą obejmować dziedziny nie objęte dotychczas normami prawa międzynarodowego [praeter legem]
- uchwały kolidujące z obowiązującym PM
Uchwały tego rodzaju nie mają mocy obowiązującej, są tylko zaleceniami, prośbami, życzeniami. Jednak z czasem uchwały mogą stać się prawem umownym lub, w razie braku sprzeciwu, prawem zwyczajowym
•Uchwały Zgromadzenia Ogólnego, choć nie mogą pretendować do rangi źródła PM na równi z tradycyjnymi, oddziałują silnie na proces tworzenia prawa międzynarodowego i jego kodyfikację, poprzez swoją wagę moralną i polityczną (soft law); Obecnie tworzenie nowych norm PM w sprzeczności z uchwałami ZO nie jest możliwe- właśnie ze względu na nacisk moralny.
+Ich oddziaływanie faktyczne jest dużo większe, niż czysto prawne- wpływają na stanowisko państw oraz opinii publicznej, bo przekonanie, że trzeba dążyć do porozumienia z innymi państwami. Stają się inspiracją do tworzenia norm prawnych ( w tym konkretne projekty ZO), traktatowych, jak i zwyczajowych (poprzez tworzenie praktyki, której nikt się nie sprzeciwia)
d) Uchwały organizacji, które z mocy statutów są prawnie obowiązujące (musi być wyraźne upoważnienie- czyli zgoda państw)|:
- decyzje RB są prawnie wiążące, ale dotyczą zachowania w konkretnej sytuacji, a nie ustalania norm prawnych, które muszą odnosić się do powszechnej, a nie jednostkowej praktyki.
- uchwały podejmowane jednomyślnie przez organ złożony z przedstawicieli państw- np. w OECD
- tzw system contracting out- uchwały prawotwórcze podejmowane większością głosów, ale z możliwością skutecznego oświadczenia w określonym terminie, że uchwała w całości lub części nie jest dla danego państwa prawnie wiążąca; stosowane zazwyczaj do norm o charakterze technicznym, np. w ICAO, WHO, WMO.
- uchwały prawotwórcze podejmowane większością głosów i wiążące dla wszystkich państw członkowskich- WE w dziedzinach określonych w traktatach oraz INTELSAT i Organizacja Dna Morskiego.
6) Procedura podejmowania uchwał:
a) jednomyślność lub konsensus- b. rzadka, ale kiedyś dominowała.
b) procedura zwykłej większości
c) bezwzględnej większości
d) większości kwalifikowanej- 2/3, RB-9/15 obecnych i głosujących
e) głosowanie ważone (gdy nie ma zasady 1 państwo- 1 głos)
7) Funkcjonariusze międzynarodowi
- ich funkcje mają char względnie stały oraz wyłączny (nie mogą pracować gdzie indziej)
- powinny być wykonywane w interesie całej OM
- zobowiązani do lojalności wobec OM, a nie wobec państwa
- przeważnie mają przywileje i immunitety- wynikają ze statutów i umów (np. Konwencja z 1946 dotycząca przywilejów i immunitetów NZ; 47- analogiczna dla org wyspec;); z reguły przyw i imm mają char funkcyjny
- najwyższi- zwykle wybierani lub mianowani przez organy; niżsi- przez najwyższego funkcjonariusza na podstawie ustalonych reguł np. klucza geogr.
- w sporach pracowniczych nie powinni podlegać żadnemu państwu- dlatego w ONZ i MOP specjalne Trybunały Adm.
III ONZ
1) Powstanie
a) 12 VI 41- Londyn- Deklaracja Międzysojusznicza- podstawą trwałego pokoju może być tylko współpraca państw
b) 14 VIII 41- Karta Atlantycka- jedną z zasad przyszłego świata winno być wyrzeczenie się przemocy i współpraca; wolność od strachu i niedostatku
c) 1 I 42- Deklaracja NZ- 26 p. przyjęło zasady Karty Atl
d) 30 X 43- Konferencja w Moskwie- 4 mocarstwa podjęły decyzję o utworzeniu ONZ
e) I poł 44- konferencja w Dumbarton Oaks- uzgodniono sporą cześć projektu statutu- celów i zasad, członkostwa, organów głównych, utrzymywania pokoju i bezp (RB) oraz współpracy ekonom i społ
- nie udało się uzgodnić sposobu podejmowania decyzji w RB
f) II 45- Jałta- uzgodnienie zasad głosowania w RB + członkostwa UKR i BIAŁ+ procedura zwołania i przeprowadzenia konferencji założycielskiej.
- zaproszenia na konferencję dla państw które przystąpiły do Dekl NZ i wypowiedziały wojnę Niemcom lub JAP. (nie zaproszono Polski)
g) Konferencja w San Francisco 15 IV- 26 VI 46
- 40 państw ( zaproszone wcześniej + ARG i DUN- neutralne; + BIAŁ i UKR)
- sesje plenarne, komitety i komisje
- Sekr konf był A. Hiss (USA)
- komisje zajmujące się:
* ogólnymi postanowieniami Karty
* składem, kompetencjami i zadaniami ZO, RB i rady Powierniczej
*składem, kompetencjami i funkcjami RB
*Statutem MTS
- najważniejsze decyzje- Komitet Kierowniczy- szefowie wszystkich delegacji
- Komitet Wykonawczy- 14 państw- rekomendacje dla KK
- znaczne rozszerzenie Dumbarton Oaks
Główne spory
* małe p. chciały wzmocnienia ZO kosztem RB
*i innej procedury głosowania w RB
* cel systemu powierniczego- ZSRR i USA za niep
2) podstawa prawna i istota ONZ
Karta Narodów Zjednoczonych - podpisana 26 VI 45, wszła w życie 24 X 45 (po ratyf przez 5 moc i większość sygnatariuszy w tym PL)
- w językach- 4 językach moc+ hiszp
a)podstawą działania Organizacji Narodów Zjednoczonych, podpisana w San Francisco 26 VI 1945r., umowa międzynarodowa obejmująca 111 artykułów. Załącznikiem do Karty jest Statut Międzynarodowego Trybunały Sprawiedliwości. Sporządzona w pięciu językach (angielski, chiński, francuski, hiszpański i rosyjski) - wszystkie teksty jednakowo autentyczne, jednak problemy lingwistyczne powodują problemy interpretacyjne.
b)„Karta”- w języku angielskim oznacza dokument szczególnej wagi , konstytucję lub deklarację o podstawowym znaczeniu.
c)Karta powołała do życia organizację o nazwie „Narody Zjednoczone”, jednak w niektórych artykułach Karta używa nazwy ONZ. W Polsce używa się raczej ONZ.
d) Poprawka do karty - utrudnione- uchwała Zgromadzenia Ogólnego większością 2/3 głosów, ratyfikacja ich przez 2/3 członków w tym wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa. Rewizja wymaga specjalnej konferencji członków ONZ, zwołanej na podstawie decyzji Zgromadzenia Ogólnego większością 2/3 głosów i większością którychkolwiek 9 członków Rady Bezpieczeństwa. Zmiana uchwalona na takiej konferencji uzyska moc prawną po ratyfikacji 2/3 członków ONZ, w tym stałych członków Rady Bezpieczeństwa.
e)Do tej pory trzykrotnie wprowadzano poprawki do tekstu Karty:
1963- ZO- poprawki do art. 23 i 27- zwiększenie liczny czł RB z 11 do 15 i odpowiednia zmiana zasad głosowania + do art. 61 (zwiększenie liczby czł ECOSOC z 18 do 27)
1965- ZO- poprawka do art. 109- podwyższenie wymagań dotyczących większości głosów w RB z 7 do 9 dla zwołania konferencji- bo przyjęta wcześniej poprawka o zwiększeniu liczby członków.
1973- zwiększenie czł ECOSOC do 54
f)Przepisy dotyczące mocy obowiązującej maja pierwszeństwo przed postanowieniami innych umów międzynarodowych, wyższe miejsce w hierarchii przepisów prawnych (art. 103). Pewnego rodzaju prawo konstytucyjne społeczności międzynarodowej- prawo najwyższe.
+ obowiązek rejestracji innych umów
g) brak postanowień dotyczących autorytatywnej interpretacji przepisów Karty, jak to ma miejsce w niektórych przepisach organizacji wyspecjalizowanych (np. że interpretacja MTS jest obowiązująca); interpretacji może dokonać MTS lub powołana przez niego komisja prawnicza, ale taka interpretacja nie jest wiążąca dla wszystkich państw członkowskich. W praktyce ONZ wykładni karty dokonują same organy, których dane zagadnienie dotyczy;
h) konstytucja społeczności miedzynar:
- zawiera podstawowe zasady współczesnego PM i podstawy współczesnych SM np. zakaz agresji
- są to normy ius cogens, wiążące też dla nie członków.
i) art. 2 ust 6- ONZ zapewni, aby państwa, które nie są członkami, postępowały zgodnie z zasadami KNZ w stopniu koniecznym do utrzymania międzynar pokoju i bezp.
3) Członkowstwo
a) Karta rozróżnia 2 kategorie członków: pierwotnych i przyjętych przez kompetentny organ.
Członkami pierwotnymi są:
1) państwa, które uczestniczyły w konferencji w San Francisco, podpisały i ratyfikowały Kartę Narodów Zjednoczonych,
2) państwa, które podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1 I 1942r. oraz podpisały i ratyfikowały Kartę Narodów Zjednoczonych.
b) Do ONZ może być przejęte "każde państwo miłujące pokój, które przyjmie zobowiązania zawarte w Karcie i - zdaniem organizacji - zdolne jest i pragnie zobowiązania te wykonywać". Przyjęcie następuje na zlecenie Rady Bezpieczeństwa, większością 2/3 głosów ZO. W 2003r. 191 członków, Stolica Apostolska poza ONZ.
* W czasie zimnej wojny USA blokowały przyjmowanie państw takich jak RUM czy HUN, ZSRR chciało przyjmowania wszystkich chętnych, bez względu na ustrój. MTS w 1948 roku wydała opinię, że p. nie mogą uzależniać swej zgodny na przyjęcie innych p. od spełnienia warunków poza tymi, które są wymienione w KNZ. W 1950 roku MTS odrzucił możliwość przyjmowania nowych członków przez ZO bez zalecenia RB lub z zaleceniem negatywnym, gdy w RB panuje pat. Sytuacja wyjaśniła się dopiero w 1955, gdy nastąpiło porozumienie w spawie jednoczesnego przyjęcia do ONZ 16 państw.
- Od tego czasu nie było już sporów co do przyjmowania nowych państw, poza minipaństwami i państwami podzielonymi, ale tu postęp w 1973- przyjęcie RFN i NRD oraz w 1991- przyjęcie obu Korei. 71- Tajwan=> Chrl
c) KNZ nie zawiera żadnego postanowienia w sprawie wystąpienia z ONZ- bo w LN był to środek szantażu; w praktyce tylko Indonezja zgłosiła w 1965 roku wystąpienie z ONZ, ale szybko powróciła do członkostwa bez ponownego procesu przyjęcia.
=> w doktrynie panuje pogląd, że p. mają prawo wystąpić z ONZ, bo suwerenność. Jednak powinno nastąpić po odpowiednim powiadomieniu innych państw i po wypełnieniu ciążących na danym państwie zobowiązań wobec ONZ.
d) Karta przewiduje zawieszenie członka w prawach członkowskich oraz wykluczenie z ONZ.
- Wykluczony może być członek, który "uporczywie łamie zasady Karty".
- Zawieszenie w prawach członkowskich może mieć miejsce w stosunku do członka, przeciwko któremu Rada Bezpieczeństwa zastosowała środki zapobiegawcze lub środki przymusu.
- Obu czynności dokonuje Zgromadzenie Ogólne (2/3) na wniosek Rady Bezpieczeństwa; przywraca- RB (po zawieszeniu)
- W praktyce jeszcze nigdy nie wykluczono i nie zawieszono nikogo, rozważano to tylko w sprawie RPA i Portugalii; 1974- ZO pozbawiło RPA prawa uczestnictwa w jego pracach (tylko ZO)
- Dodatkowo istnieje pozbawienie prawa głosowania w Zgromadzeniu Ogólnym - członek ONZ zalegający z opłaceniem składek przez 2 ostatnie pełne lata nie ma prawa głosowania w głosowaniu w Zgromadzeniu ogólnym, jednak ZO może na prawo głosu zezwolić, jeśli uzna, że zaległości wynikają z okoliczności niezależnych od danego państwa.
e) dyskusja na temat członkostwa minipaństw- „wyjątkowo małych co do obszaru, liczby ludności oraz zasobów”
- państwa te mają problemy z płaceniem minimalnej składki (60 tys dol na rok), pokrywaniem kosztów podróży i utrzymywaniem delegatów do ONZ, często też problemy ze znalezieniem samych delegatów.
- brak consensusu co do tej sprawy- koncepcje ograniczonych praw członkowskich- członkowstwa stowarzyszonego, lub „grupowego członkostwa” pewnej liczby minipanstw o prawach i obowiązkach 1 państwa.
- sporne, jakie państwa należy uważać za minipaństwa.
=> przyjmowano na normalnych zasadach
f) stali obserwatorzy:
- Stolica Apostoska
- Palestyna
Zakon Maltański
- 15 OM
4) Cele
a) utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,
b) rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, opartych na poszanowaniu zasady równych praw i samostanowienia narodów,
c) rozwiązywanie w drodze współpracy zagadnień międzynarodowych o charakterze społecznym, gospodarczym, kulturalnym i humanitarnym oraz w zakresie ochrony praw człowieka,
d) stanowienie ośrodka uzgadniania działalności międzynarodowej, zmierzającej do osiągnięcia wymienionych wyżej wspólnych celów.
* w LN celem by ł rozwój współpracy miedzy p. i zapewnienie im pokoju i bezpieczeństwa- KNZ określa cele szerzej, wymieniając jako nowe elementy ochronę PC i godności człowieka oraz popieranie postępu w dziedzinie gosp i społ
5) Zasady:
a)Organizacja opiera się na zasadzie suwerennej równości wszystkich swych członków (= odrzucenie kosmopolitycznej koncepcji ONZ jako OM jako nadpaństwa)
b) wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań podjętych w zgodzie z KNZ
c) rozwiązywanie sporów metodami pokojowymi
d) powstrzymywanie się od groźby użycia siły lub jej użycia przeciw niepodległości lub całości terytorialnej jakiegokolwiek państwa
e) Zasada bezpieczeństwa zbiorowego- Pomoc wszystkich członków w akcjach prowadzonych zgodnie z KNZ i powstrzymywanie się od pomocy państwu, przeciw któremu ONZ prowadzi akcje. (zakaz neutralności)
f) ONZ sprawi, by państwa nieczłonkowskie postępowały zgodnie z zasadami ONZ w stopniu koniecznym do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (= odejście od zasady, że umowa wiąże tylko strony- bo pokój jest niepodzielny i także państwa nieczłonkowskie powinny postępować w sposób zgodny z wymogami bezpieczeństwa międzynarodowego).
* dodatkowo art. 32- każde p. nieczłonkowskie, jeżeli jest stroną rozważanego przez RB sporu, zostanie zaproszone do udziału w dyskusji bez prawa głosowania.
- Art. 35- p. nieczłonkowskie mają prawo zwracać RB lub ZO uwagę na spór, w którym są stroną, jeżeli wcześniej w odniesieniu do tego sporu to państwo przyjmie zobowiązania wynikające z KNZ i dotyczące pokojowego załatwiania sporów.
=> ONZ to uniwersalna organizacja dla zapewnienia pokoju, obejmująca wszystkie państwa, które są związane w zakresie utrzymywania pokoju zasadami ONZ.
g) Zakaz ingerencji ONZ w sprawy ze swej istoty wewnętrzne państw i brak zobowiązania państw członkowskich do przekazywania na forum ONZ takich spraw, poza środkami przymusu z rozdziału VII.
=> najbardziej kontrowersyjna, często powoływano się na nią dla wyłączenia danej sprawy spod kompetencji ONZ, zwłaszcza w sprawach dekolonizacji, apartheidu, realizacji zasady samostanowienia narodów, PC; zapis „z istoty swej” jest jednak dość ogólny i pozwala ONZ na elastyczną interpretację- można przyjąć, że obejmuje ono kwestie nie będące przedmiotem regulacji prawno międzynarodowej.
* W LN- podobnie- i też interpretowano elastycznie.
** zasady kształtujące się obecnie:
- poszanowania PC
- zrównoważonego rozwoju
- solidarności
- odpowiedzialności za ochronę przed zbrodniami międzynarodowymi.
6) Struktura organizacyjna:
Organy główne:
A) ZO:
a) ogólna charakterystyka:
- uczestniczą przedstawiciele wszystkich państw członkowskich;
- każdy członek może mieć nie więcej niż 5 przedstawicieli; każdy członek ma 1 głos;
b) charakter uchwał:
- wew- wiążące
- na zewnątrz- nie.
c) Sesje:
- odbywa doroczne sesje zwyczajne (wtorek 3 tygodnia września i zbiera się na sesje nadzwyczajne na żądanie Rady Bezpieczeństwa lub większości członków (dotychczas 27 takich sesji); + Uniting for Peace: nadzwyczajne sesje specjalne- 24 h, na żądanie RB przyjęte 9 głosami (nie ma prawa weta) lub na żądanie większości czł ZO
- sesjami kieruje przewodniczący i 21 wiceprzewodniczących
- 6 komitetów głównych ZO:
* Polit i Bezp
*Ekonom i finansowy
*Społ, Hum i Kult
* Polit i Dekoloniz
* Adm i Budż
* Prawny
- Przew+21+przew 6 kom= Komitet Gen
- grupy regionalne (5)- forum konsultacji: Afr, Az, Am Ł i K, Eur Wsch, Eur Zach i inni
d) organy pomocnicze:
- 7 komitetów (6+główny) w czasie sesji
+ komitety stałe, komisje stałe, komitety specjalne, komisje eksperckie (niezal eksperci- np. Komisja PM), grupy robocze ad hoc, agendy, fundusze, programy, Urząd Wys Kom ONZ ds. PC, Uniwersytet NZ, Instytuty różne, Rada PC, Komisja Budowania Pokoju (ta ostatnia- utw wspólnie z RB)
B) RB:
a) składa się z 15 członków; Rosja, USA, Chiny, Wielka Brytania i Franca są stałymi członkami; 10 Zgromadzenie Ogólne wybiera na okres 2 lat, co rok ustępuje połowa.
- Wybór na podstawie wkładu danego p. do urzymania pokoju i bezp, do realizacji innych celów ONZ oraz na podstawie kryterium geograficznego( 1963- uchwała ONZ, że 2- Afr 2- Az, 2- Am Łac, 1- E. Wsch, 2- p. E. Zach i inne+ 1 rotacyjnie AZ i AFR).
+ każdy członek ONZ może brać udział w dyskusji
+ ONZ zaprasza do udziału państwa członkowskie i nieczłonkowskie, jeśli są stroną rozpatrywanego sporu.
b) charakter decyzji:
- wiążące- na podstawie rozdziału VII
- zalecenia- nie wiążące- rozdział VI (pokojowe załatwianie sporów)
- zalecenia dotyczące spraw wew ONZ- wiążące
c) organy pomocnicze:
- Stałe komitety- ds. procedury, przyjmowania nowych członków, posiedzeń poza siedzibą ONZ
- WKS- sprawy użycia siła zbrojnych, dowodzenie strategiczne oraz rozbrojenie ( stali czł)
- Komitety Specjalne (np. w sprawie Rwandy, Somalii)
-komisje i komitety
- 2 MTK- JUG i RWA (91,94)
- wspólna z ZO Komisja Budowania Pokoju
C) Rada Gospodarczo-Społeczna
- składa się z 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na 3 lata; co rok ustępuje 1/3 członków; podział miejsc pomiędzy grupami regionalnymi: 14 państwa afrykańskie, 11 azjatyckie, 6 Europa Wschodnia, 10 Ameryka Łacińska, 13 Europa Zachodnia i inne. Prawo reelekcji
- podlega ZO, któremu przedkłada sprawozdania i zobowiązania jest do wykonywania jego zaleceń
- decyzje zapadają zwykłą większością
- organy pomocnicze- komisje funkcjonalne+ 5 regionalnych komisji gosp. + stałe komitety i ciała eksperckie+ agendy i programy+ współpraca z org. wyspec.
- kompetencje i funkcje- koordynacja działalności gosp i społ ONZ- badania, dyskusje, konferencje, zalecenia, projekty umów
- podpisuje umowy i udziela zalecenia org wyspec.
- stosunki konsultacyjne z NGO's
D) Rada Powiernicza - składa się z 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa; państw zarządzających terytoriami powierzonymi oraz z tylu innych członków Organizacji wybranych przez Zgromadzenie Ogólne na 3 lata, aby liczba państw zarządzających była równa liczbie państw niezarządzających; obecnie- tylko stali członkowie RB.
- nadzorował funkcjonowanie systemu powierniczego 11 terytoriów- badanie i rozpatrywanie sprawozdań, przyjmowanie i badanie petycji, wizytacje.
- głosowanie- zwykła większość.
1994- Palau
E) MTS:
=> opracowany w temacie XIX
F) Sekretariat (SG + personel)
a) Sekretarza Generalnego wybiera na 5 lat Zgromadzenie Ogólne na zlecenie Rady Bezpieczeństwa.
- pod nim- zastępca SG, podsekretarze gen, asystenci SG, dyrektorzy, pracownicy merytoryczni
b) Dotychczasowi Sekretarze
1) Trygve Lie
2)Dag Hammarskjold
3)U Thant
4)Kurt Waldheim
5)Javie Perez de Cuellar
6)B. Boutros Ghali
7)Kofi Annan
8)Ban Ki Mun
c) Funkcje sekretariatu:
- zapewnia realizację zadań ONZ i uchwał
- obsługuje organy i konferencje
- administruje programami i działaniami operacyjnymi realizowanymi przez ONZ
- badania, studia, analizy, projekty reaolucji, budżetu, sprawozdania
- publikacje, dokumenty, tłumaczenia
d) Funkcje Sekretarza Generalnego:
Jest najwyższym funkcjonariuszem ONZ- zarządza Sek, dobiera pracowników i nadzoruje ich działalność
prawo uczestniczenia w posiedzeniach Zgromadzenia Narodowego i wszystkich trzech rad oraz spełnianie funkcji zleconych przez te organy
przygotowanie projektu budżetu
troska o zbieranie składek członkowskich
funkcje zlecone przez organy
składa ZO roczne sprawozdanie z działalności ONZ
może zwracać uwagę RB na każdą spreawę, która może grozić pokojowi
reprezentuje ONZ i prowadzi rozmowy
działa na rzecz pokojowego rozwiązywania sporów
nadzoruje operacje pokojowe
Koordynuje funkcjonowanie całego systemu NZ
*kontrowersyjne jest wykonywanie funkcji wykraczających poza określone w KNZ funkcje adm- polit., szcz. Za kadencji Hammarskjolda, który chciał uczynić z tego stanowiska samodzielny czynnik polityczny. Wg niego sek gen powinien działać na własną rękę, gdy inne organy nie SA w stanie podjąć decyzji w sprawach utrzymania pokoju.
=> w toku akcji w Kongu blok wschodni odmówił uznawania go za sek gen. ZSRR proponowało przekształcenie sek gen w ciało kolegialne 3 przedstawicieli 3 grup państw. Po śmierci Hammarskjolda U Thant mianował 8 zastępców z różnych krain geograficznych i z nimi konsultował się w spr. politycznych.
Funkcjonariusze ONZ - personel mianowany jest przez Sekretarza Generalnego na zasadach ustalonych przez Zgromadzenie Ogólne, przy uwzględnieniu konieczności zapewnienia najwyższego poziomu sprawności, kwalifikacji zawodowych i prawości, biorąc pod uwagę znaczenie doboru personelu na możliwie najszerszej podstawie geograficznej.(mimo to przewaga zachodu)
KNZ: Sekretarz i personel nie mogą żądać ani przyjmować instrukcji od żadnego rządu i obowiązani są powstrzymać się od czynności niezgodnych z ich stanowiskiem funkcjonariuszy międzynarodowych odpowiedzialnych tylko przed ONZ. Państwa członkowskie też się do tego zobowiązują.
Staff Rules (regulamin wydany przez Sekretarza Generalnego) & Staff Regulations (przepisy uchwalone przez Zgromadzenie Ogólne) bardziej szczegółowe:
1) obowiązek składania przyrzeczenia lojalności wobec ONZ,
2) zakaz przyjmowania orderów i odznaczeń poza Organizacją,
3) zakaz zajmowania się działalnością polityczną niezgodną z niezależnością i bezstronnością lub mogącą rzucać na nią cień,
4) należenie do partii politycznych jest dozwolone, pod warunkiem że nie pociąga ono za sobą obowiązków sprzecznych z niezal i bezstron.
Dla rozpatrywania sporów między ONZ i pracownikami powołano Trybunał Administracyjny.
Obecnie zatrudnionych jest 7500 pracowników opłacanych z budżetu regularnego i drugie tyle z funduszy specjalnych; ze 170 państw.
Pracowników chroni immunitet, ale może być uchylony przez SG
Siedziba i finanse ONZ-
a) 1947- konwencja ONZ- USA o siedzibie, regulująca też sprawy jurysdykcji i praw funkcjonariuszy ONZ
- nie zapewnia dostatecznej niezależności ONZ, występowało wiele sporów z USA na tle odmowy wiz, aresztowania funkcjonariuszy ONZ, rozgraniczania jurysdykcji ONZ i władz Nowego Jorku.
b) w KNZ p czł. zobowiązały się zapewnić na swych terytoriach zdolność prawną oraz przywileje i immunitety niezbędne do realizacji jej celów, jak również niezależnośći funkcjonariuszy.
c) konwencja 1947 dotyczaca przywilejów i immunitetów ONZ- uznanie ONZ na swych terytoriach za osobę prawną, uznawanie dokumentów podróży ONZ, obowiązek przyznawania wiz pracownikom ONZ
d) Roczny budżet- 1,85 mld dolarów, gł ze składek (obowiązkowych i dobrowolnych), opartych na wielu wskaźnikach (decyzja- ZO):
USA-22%
Japonia- 20%
RFN- 10%
GBR- 5,5%
Fra- 6,5%
Pol- 0,31%
Najniższa składka- 0,001%- 45 państw
- inne dochody- własna poczta, telewizja, sprzedaż wydawnictw- mała rola.
Gł wydatki:
- administracyjne- sekretariatu, sesji ZO, konferencje; wydatki na niektóre operacje pokojowe, spłatę długów.
7) Podział kompetencji między ZO i RB
A) Kompetencje i funkcje ZO (najszersze):
a) omawianie wszelkich zagadnień i spraw wchodzących w zakres działalności Organizacji lub dotyczących funkcji i kompetencji któregokolwiek organu ONZ
- wydawanie zaleceń we wszystkich tych sprawach pod adresem państw członkowskich i organów ONZ
b)rozważanie ogólnych zasad współdziałania dla utrzymania pokoju i bezp oraz konkretnych spraw
** ale: gdy Rada Bezpieczeństwa wykonuje w związku z jakimkolwiek sporem lub sytuacją funkcje powierzone jej przez Kartę, Zgromadzenie Ogólne nie może udzielać zaleceń w tej sprawie, chyba że Rada zwróci się o to.
** Jeśli sprawa dotycząca utrzymania pokoju wymaga przeprowadzenia akcji, ZO zobowiązane jest przekazać ją RB, przed jej omówieniem lub po omówieniu.
*Zimna Wojna- USA daży do ograniczenia kompetencji RB (bo prawo weta)-
1950 ZO podejmuje uchwałę „Uniting for Peace”- gdy zagrożenie pokoju a RB na skutek braku jednomyślności stałych członków nie wykonuje swego głównego obowiązku w zakresie utrzymania pokoju, ZO zajmuje się taką sprawą w celu udzielenia zalecenia państwom członkowskim na podstawie rozdziału VII. Na tej podstawie powołano Komitet Międzysesyjny - zajmowanie się sprawami pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego w okresie między sesjami Zgromadzenia Ogólnego. Ustanowiono też instytucję nadzwyczajnych sesji pilnych ZO
=> praktyka ZO w sprawach pokoju wykracza często poza ramy KNZ\
c) inicjuje badania i udziela zaleceń w celu:
- rozwijania współpracy polit
- popierania stopniowego rozwoju PM i jego kodyfikacji
- popierania współdziałania w dziedzinie kult, edu, zdrowia, PC
d) zaleca sposoby pokojowego rozwiązywania sporów
e) zatwierdza układy powiernicze dla obszarów nie uznanych za strategiczne
f) Funkcje wew:
- bada i zatwierdza budżet ONZ+ ustala udział państw+ bada
- zatwierdza układy z organizacjami wyspec
- wybory do rad
- otrzymuje i rozpatruje roczne i specjalne sprawozdania RB i innych organów z ich działalności
- uczestniczy razem z RB w wyborze sędziów MTS- wybrani ci, co dostali bezwzględną większość w obu.
B) RB
a) Główna odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa w imieniu całego ONZ.
b) opracowywanie przy pomocy Wojskowego Komunitetu Sztabowego planów ustanowienia systemu uregulowania zbrojeń w celu przedstawienia ich państwom członkowskim,
c) rozpatrywanie sporów i sytuacji zagrażających pokojowi oraz wydawanie zaleceń dotyczących sposobu załatwiania sporu, (zalecenia, badania, mediacje, misje, specjalni wysłannicy) + jak wszystkie zawiodą, to ostateczna jej decyzja- czy odesłać do MTS, albo sama RB coś zaleca
d) podejmowanie decyzji w sprawie stwierdzenia faktów zagrożenia pokoju, naruszania pokoju lub dokonania agresji oraz zastosowania sankcji lub innych zarządzeń (np. dotyczących wycofania wojsk poza określoną linię czy demobilizacji).
* niewojskowe- całkowite lub częściowe zerwanie stosunków gosp oraz komunikacji i łączności, zerwanie stosunków dypl
* akcja bojowa
- może odwołać się do układów i organizacji regionalnych
e) konieczne jest jej zalecenie w sprawie:
- przyjęcia nowych członków
- zawieszenia i przywrócenia
- wykluczenia
- mianowania SG
f) uczestniczy w wyborze sędziów MTS razem z ZO
g) misje pokojowe
h) zawiera układy o siłach zbrojnych z państwami
i) pełnienie wszystkich funkcji ONZ, łącznie z zatwierdzaniem układów powierniczych, wobec okręgów strategicznych
8) Procedura podejmowania uchwał w ZO i RB
a) ZO:
- uchwały w ważnych sprawach (zalecenia dotyczące utrzymania pokoju i bezpieczeństwa, wybory członków 3 Rad, spraw budżetowych, spraw członkowskich, funkcjonowania systemu powierniczego) zapadają większością 2/3 głosów,
- w innych sprawach (w tym w wyborze nowych spraw do głosowania większością 2/3)- zwykłą większością głosów członków obecnych i głosujących.
- w ostatnich latach- coraz częściej przyjmowanie uchwał przez konsensus.
b) RB:
*) w sprawach proceduralnych - większością głosów 9 członków
**) we wszystkich innych sprawach - większością głosów 9 członków, włączając w to głosy wszystkich stałych członków; tym trybem także decyzja, czy dana sprawa jest proceduralna.
- w sprawach dotyczących pokojowego załatwiania sporów strona w sporze wstrzymuje się od głosowania. "prawo veta";
=> bo założenie, że utrzymanie pokoju możliwe tylko, gdy jednomyślność wielkich mocarstw oraz że sankcje militarne w stosunku do mocarstwa są niemożliwe bez rozpętania wielkiej wojny.
=> bo doświadczenia LN- gromadziła tylko część mocarstw (stali członkowie, ale bez prawa veta- chodziło o trwałe związanie ze sobą wielkich mocarstw) oraz doświadczenie II wojny, gdzie możliwa była współpraca wielkich mocarstw
=> decyzja w Jałcie w II 45, inicjatywa USA poparta przez ZSRR
*problem państwa wstrzymującego się oraz nieobecnego- w 1950 roku przeforsowano, że uchwała ważna przy nieobecności jednego p. W sprawie wstrzymania się- zgoda, że nie powoduje to nieważności decyzji.
* w praktyce ponad połowa uchwał bez głosowania, przez consensus.
9) Kwestia reformy ONZ
+ notatki w starym zeszycie
a) poprawek KNZ wymagają sprawy funkcji, składu i kompetencji organów
- zagadnienie eliminacji nieaktualnych organów:
- wycięcie rozdz XIII o radzie powierniczej oraz odwołań do niej w rozdziale XII o systemie powierniczym.
- usunięcie odwołań do państw nieprzyjacielskich- art 53, 77 i 107
b) Kwestia reformy ZO:
- lepsza konceptualizacja, koncentracja na waznych kwestaich i skrócenie porządku dziennego w celu lepszej efektywności i nie marnowania czasu na sprawy drugorzędne
- zwiększenie roli i autorytetu przewodniczącego
- lepsza koordynacja działań z innymi organami
c) kwestia reformy RB:
- większa przejrzystość pracy- briefingi itp.
- lepsza współpraca z państwami wysyłającymi kontyngenty na operacje pokojowe
- lepsza współpraca z innymi organami
=>ogólnie większa otwartość
- zwiększenie składu w celu większej reprezentatywności i legitymizacji wobec państw rozw się (22-26 czł)
- nowi stali bez prawa weta?
- opcja, że półstali zamiast nowych stałych (na 4 lata z opcją reelekcji)
- jak nie zmniejszyć decyzyjności?
- jakie kraje?- BRA, IND, JAP, GER, vs zjednoczeni dla consensusu- popierają półstałych -np. Hiszp., ITA
- PAK, INDON, MEX, ARG, RPA, NIG, EGI,
d) ECOSOC:
- zmniejszenie rady I zastąpienie jej Radą Bezpieczeństwa Ekonomicznego i Społecznego
- propozycja corocznych przeglądów realizacji celów rozwojowych
- zmniejszenie liczby i coroczna ocena przydatności programów, organów pomocniczych itd. oraz lepsza ich koordynacja.
- co 2 lata powinna organizować Forum Współpracy Rozwojowej na wysokim szczeblu
e) Rada Powiernicza:
- 1994- poprawka regulaminu- Rada spotyka się tylko wtedy, gdy będzie tego wymagać sytuacja- czyli te facto zakończyła działalność
* 1997- propoz SG przekształcenia RP w forum zbiorowego powiernictwa nad globalnym środowiskiem i wspólnymi obszarami- oceaniami, przestrzenią powietrzną i kosmosem.
- inne propozycje- reprezentacja globalnej społeczności obywatelskiej, organ PC, organ ds. środowiska.
- albo- eliminacja
f) reforma wew Sek.
10) Organizacje wyspecjalizowane
=> cały system NZ to organy główne ONZ+ pomocnicze+ organizacje wyspec+ inne organizacje międzyrządowe, współpracujące z ONZ
a) łącznie z ONZ oraz autonomicznymi agencjami i funduszami ONZ tworzą "system Narodów Zjednoczonych" ("rodzina ONZ").
b) warunki uznania organizacji za wyspecjalizowaną:
- organizacja międzynarodowa
- powszechna- otwarta dla wszystkich państw
- musi posiadać szerokie kompetencje w jednek z dziedzin: gosp, społ, kult, edu, zdrowia i innych pokrewnych
- musi być związana z ONZ formalną umową; zawiera je ECOSOC a zatwierdza ZO (co potwierdza spełnienie pozostałych warunków)
c) organizacje wyspecjalizowane ONZ (ow to organizacje działające w powiązaniu z ECOSOC): (16)
- Powszechny Związek Pocztowy (1874r.),
- Międzynarodowa Organizacja Pracy (1919r.),
- Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (1932r.),
- Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wychowania, Nauki i Kultury (UNESCO),
- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO),
- Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO),
- Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego (ICAO),
- Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO-1982r.),
- Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF),
- Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD),
- Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO),
- Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Rozwoju Przemysłu (UNIDO),
- Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC),
- Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA).
- Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO)
*** Organizacje współpracujące (nie podporządkowane ECOSOC) i inne ważne organy-:
- Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA) (związana nie z ECOSOC, ale ZO i RB)
- Konferencja Narodów Zjednoczonych do Spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD - 1964r.- podporządkowana ZO)
- Światowa Organizacja Handlu (WTO - 1I 1995.) z siedzibą w Genewie; Konferencja Ministerialna, Rada Gen, Sekretariat; Dyr. Gen- Mike Moor
d) ONZ posiada pewne uprawnienia koordynacyjne, wynikające z KNZ i umów
- współpracą i koordynacją zamuje się ECOSOC.
- art. 63- może ona uzgadniać działalność org wyspecj poprzez odbywanie z nimi narad udzielanie zaleceń, w drodze udzielania zaleceń dla ZO i członków ONZ.
- w układach ONZ z OM zawierają za zwyczaj:
* potw uprawnień koord ONZ
*zobow OM do sprawozdań dla ONZ
* zobow do współpracy z ONZ i udzielania jej pomocy
*prawo wzajemnego uczestnictwa w obradach
*zapewnienie wymiany dokumentów i informacji
* prawo OM zwracania się o opinie doradcze do MTS
IV Międzynarodowe organizacje rządowe poza systemem ONZ
A) Organizacje regionalne:
1) W KNZ:
a) już w Pakcie LN- układy i organizacje regionalne zgodne z Paktem.
b) w KNZ- nie wyklucza się istnienia układów i org regionalnych,
wymagania: *mających na celu załatwianie spraw związanych z utrzymywaniem pokoju, *pod warunkiem ich zgodności z celami i zasadami ONZ.
c) RB powinna popierać pokojowe załatwianie konfliktów przede wszystkim poprzez układy o organizacje regionalne, ale brak obowiązku
d) Bez upoważnienia RB środki przymusu nie mogą być stosowane przez te org.
- spór, czy tylko środki militarne, czy wszystkie
- spór, czy upoważnienie może być udzielane ex post.
2) LPA:
- organizacja powstała w 1945r w Kairze. Spoiwem dla istnienia i działania tej organizacji była antyizraelskość.
- organy- Rada (jednomyślność), Komiejse tematyczne, w tym Obrony, Sekretariat w Kairze.
- W raku 1979r.po podpisaniu przez Egipt układu pokojowego z Izraelem zawieszono jego członkostwo w Lidze. W roku 1989r. Egipt na nowo został przyjęty do Ligi
3) UA
- OJA powstała w wyniku uchwal konferencji w Addis Abebie w roku 1963 , w której wzięły udział 32 państwa afrykańskie. W 2002 w Durbanie proklamowano UA. 52 państwa.
- organy- Zgromadzenie Szefów Państw i Rządów, Rada Wyk, Komisja, Stały Komitet Przedstawicieli, Parlament Panafrykański, Rada Pokoju i Bezp, Rada Gosp, społ i kult., Trybunał Sprawiedliwości.
- cele- obrona suw, integraf teryt i niep państw, integracja polit, ekonom i soc, promocja wspólnego stanowiska , rozwijanie współpracy, promocja PC.
4) OPA
powstała na podstawie traktatu bogotańskiego z roku 1948. w 1962 roku wykluczono Kubę. 35 członków.
- organy- Konferencje Międzyamer- co 5 lat; Zebrania Konsult. MSZ; Komitet ds. Obrony (przedst.. sztabów); Rada OPA (przedst.), Sekretariat w Waszyngtonie.
- cel to m in wspólna akcja w razie agresji.
5) ASEAN- Stow Nar Azji PD- Wsch
Utworzone zostało na podstawie umowy zawartej w Bangkoku w roku 1967.Założycielami były: Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia. W roku 1984 przystąpiło Brunei. Celem Stowarzyszenia jest rozwijanie współpracy w dziedzinie gospodarczej, socjalnej, nauki, techniki, i administracji. Siedzibą Sekretariatu ASEAN jest Dżakarta.Organy- Konferencje MSZ, Stały Komitet, Sekretariat
B) Organizacje współpracy politycznej i wojskowej:
** KNZ uznaje prawo do zbiorowej samoobrony, ale trzeba poinformować o środkach i tylko do czasu podjęcia działań przez RB.
1) NATO
a) organizacja wojskowo - polityczna, utworzona 1949
b) Zadania:
- ochrona wolności, wspólnego dziedzictwa i cywilizacji swych ludów opartego na zasadzie demokracji, wolności jednostki.
- popieranie stabilizacji i dobrobytu w strefie północnoatlantyckiej
- połączenie wysiłków zbrojnej obrony oraz zachowania pokoju i bezpieczeństwa
c) istota:
-atak na 1 państwo= atak na wszystkie.
- udzielanie pomocy stronie lub stronom będącym przedmiotem napaści, podejmując taką akcję, jaką uznają za konieczną.
- geograficznie- terytorium w Europie lub Ameryce PN, na siły okupacyjne w Europie, na wyspy w strefie atlantyckiej na północ od Zwrotnika Raka albo na statki i samoloty w tym rejonie.
- zobowiązanie członków do pokojowego rozstrzygania sporów oraz powstrzymania się od użycia i groxby siły niezgodnego z celami ONZ.
d) Członkowstwo:
- warunkowe- każde państwo europejskie, które jest w stanie realizować zasady Traktatu Waszyngtońskiego i wnosić wkład w bezpieczeństwo obszaru północnoatlantyckiego.
26 członków:
- Założycielami NATO były USA, Wilka Brytania, Francja, Włochy, Belgia, Dania, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia i Portugalia.(12)
1952- GRE i TUR
1955- RFN
1982- HISZP
1999- POL, CZE i HUN
2004- L, Ł, E, Słowacja, Słowenia, Bułgaria, Rumunia
- kandydaci- Alb, Mac, Cro
** Nie uczestniczą/ nie uczestniczyli w strukturach wojskowych NATO, ale nadal są stroną
1966- FRA
1974-80- GRE
1982- 97- HISZP
ISL- od powstania
e) Organy NATO:
- Rada Atlantycka:
*podejmuje zasadnicze decyzje zarówno wojskowe jak również polityczne i organizacyjne.
* Państwa członkowskie reprezentowane są w Radzie przez Ministrów Obrony, spraw zagranicznych, finansów, w zależności od treści obrad.
* Obradom przewodniczy Sekretarz Generalny (Jaap de Hop Scheffer)
* ponad 100 organów pomocniczych (Komitet Planowania Obrony, Grupa Planowania Nuklearnego, Rada Stałych Przedstawicieli- permanentny)
* obrady co najmniej raz do roku
*decyzje podejmowane jednomyślnie, nie mają mocy wiążącej- są tylko zaleceniami dla państw.
- Konferencja Parlamentarzystów
- Sekretariat Międzynarodowy z SG
- organ wojskowy - Komitet Wojskowy- złożony z szefów sztabów państw członkowskich.
* najwyższy rangą organ w zakresie spraw wojskowych
* podlega cywilnej kontroli Komitetu Planowania Obrony
- Obszar strategiczny NATO podzielony jest na trzy regionalne dowództwa (przygotowują plany użycia siły)
* Dowództwo Europy - Bruksela
* Dowództwo strefy Atlantyku -Norfolk (USA)
* Dowództwo strefy Kanału La Manche
*oraz na jedną grupę regionalną Ameryka Północna.
- Międzynarodowy Sztab Wojskowy:
* działa pod kierownictwem Komitetu Wojskowego jako jego organ wykonawczy.
f) obecna rola NATO- gwarant stabilizacji w Europie.
g) proces współpracy z EŚW:
1991- NACC- konsultacje
1993- PdP- ograniczone stowarzyszenie z NATO- ćwiczenia, operacje pokojowe
99- I rozszerzenie
2) ANZUS -
a) powstał 1951 w San Francisco i miał na celu udzielanie pomocy i prowadzenie konsultacji w razie zagrożenia w basenie Południowego Pacyfiku
b) Założycielami byli- Australia, Nowa Zelandia, USA
c) Organami ANZUS są:
-Rada Ministrów Spraw Zagranicznych
-Stała Rada
-Wojskowa Grupa Łącznikowa
3) SEATO-Organizacja Paktu Azji Południowo Wschodniej
a) Powstała w 1954r., a utworzyły go USA, GBR, FRA, FIL, Pak, NZE, AUS, TAJ
b) Miały one przyhamować rozprzestrzenianie się komunizmu w tym regionie oraz zmniejszyć aktywność ZSRR i Chin również w tym rejonie.
W 1977 rozwiązano tą instytucję.
4) CENTO -Pakt Centralny-
a) Pakt Bagdadzki- Utworzyły go w 1955r. Irak, Iran, Pakistan, Turcja, Wielka Brytania
b) 1959- wsytąpienie Iraku, siedziba do Ankary i zmiana nazwy
c) Końcem działania tej organizacji było wycofanie się Iranu i Pakistanu w 1979 roku.
5) UW:
a) powstał w 1955r. Była to organizacja współpracy politycznej i wojskowej państw socjalistycznych.
b) Członkami były ZSRR, Polska, Czechosłowacja, NRD, Węgry, Rumunia, Bułgaria i Albania (do 68),
c) Układ początkowo zawarty na 20 lat następnie ponownie przedłużony , przewidywał , że w razie napaści na jedna ze stron inne przyjdą jej z pomocy.
d) Organy: (w Moskwie)
- Doradczy komitet polityczny
- Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych
e) W marcu 1991r. organizacja ta przerwała działalność wojskową , a w czerwcu 1991 przywódcy państw członkowskich podjęli decyzję o rozwiązaniu.
C) Unia Europejska:
1) Rozwój współpracy:
a) 1951- EWWiS:
- FRA, RFN, ITA, Benelux; 1973- GBR, DUN, IRL; 81- GRE; 86- HISZP, PORT, 95- AUT, FIN, SWE; 2004- duże rozszerzenie; 2007- RUM i BUŁ.
- organy- Wysoka Władza (ponadpaństwowa- ustalała np. kwoty produkcyjne, ceny maksymalne i minimalne węgla, i stali), Rada ministrów, Sekretariat w Brukseli
- w VII 2002 EWWiS przestała istnieć, gdyż została utworzona na 50 lat.
b) 1957- Euratom i EWG (92- WE)- 6 państw
+ Eur Zgr Parl i TS- wspólne dla 3 Wspólnot
c) 1965- wspólna Rada i Komisja
d) 1986- JAE- przewiduje współdziałanie w PZ.
e) Traktat o Unii Europejskiej z Maastricht z 1992r (93). Współpraca w ramach trzech Wspólnot (Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali - EWWiS, Europejska Wspólnota Energii Atomowej - Euratom, Europejska Wspólnota Gospodarcza - EWG - od 1993r. Wspólnota Europejska), Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa oraz Współpraca Polityczna i Sądowa w Sprawach Karnych (sprawy imigracyjne, azylowe, sprawy kare i cywilne, walka z narkomanią, współpraca policyjna, walka z przestępczością).
f) 1997- Traktat Amsterdamski
g) 2001- Nicea.
2) Organami UE są:
a) Rada Europejska - najwyższa instytucja UE; Przewodniczący KE + szefowie państw lub rządów Wspólnoty, wraz z towarzyszącymi im ministrami spraw zagranicznych spotykający się 2 razy do roku oraz gdy zajdzie potrzeba takiego spotkania, w celu koordynacji współpracy politycznej w Brukseli;
- Rada nadaje UE niezbędne impulsy dla jej rozwoju oraz ustalać ogólne kierunki polityczne, ustala zasady i główne kierunki Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, wskazuje na interesy strategiczne Unii, łącznie ze sprawami dotyczącymi wspólnej ochrony, interweniuje w dziedzinie polityki ekonomicznej, monetarnej i zatrudnienia. + kompetencje w WPZiB
- podejmuje uchwały na zasadzie konsensusu
- nie mają char prawnego, tylko polityczny- formalnie to organ doradczy Rady UE.
b) Rada - złożona z przedstawicieli państw członkowskich na poziomie ministrów odpowiednich resortów (Rada Ministrów), reprezentuje interesy poszczególnych państw, wypracowuje i koordynuje ogólną politykę gospodarczą państw członkowskich, może żądać od Komisji inicjatywy, zawiera w imieniu WE umowy międzynarodowe (rokowania- prowadzi Komisja)
- organ prawodawczy Wspólnot Europejskich,
- przewodnictwo zmienia się co 6 miesięcy i sprawowane jest kolejne przez wszystkie państwa w systemie rotacyjnym (prezydencja).
- Decyzje są podejmowane w zależności od kategorii spraw jednomyślnie, zwykłą większością głosów lub większością kwalifikowaną (głosowanie większościowe - "ważone").
**Organem pomocniczym jest Komitet Stałych Przedstawicieli przy UE, będący miejscem dialogu między reprezentantami państw członkowskich w Brukseli.
c) Komisja - 27 członków komisarzy wybranych spośród obywateli państw członkowskich wspólnie przez rządy państw czł (jednomyślne porozumienie) i zatwierdzonych przez PE. Na 5 lat
- reprezentuje interesy wspólnoty, jest niezalezna od państw.
- Pracami kieruje przewodniczący (wybrany przez państwa), który wykonuje przede wszystkim funkcje administracyjne (zwołuje i przewodniczy posiedzeniom) oraz protokolarne (reprezentuje UE w stosunkach zewnętrznych).
- Uprawnienia:
* wyłączna inicjatywa legislacyjna (ale Rada może żądać inicjatywy i jest to wiążące)
* w określonym zakresie uprawnienia do stanowienia prawa
* szereg kompetencji wykonawczych
* reprezentacja WE wobec państw trzecich i OM- to przyniej są akredytowane przedst. Dypl p czł i obcych.
* zalecenia i opinie
d) Parlament Europejski - 732 czł; złożony z wybranych (od 79 roku) na 5 lat przedstawicieli społeczeństw państw członkowskich, zasiadających wg klucza partyjnego, nie narodowego.
- parlamentarzyści mogą godzić mandat z manadtem w parl nar
- nie wolno im przyjmować instrukcji od kraju czy parlamentu ani od organów UE.
- Siedziba- Strasburg
- sesje roczne oraz nadzwyczajne
*sprawuje kontrolę polityczną nad działalnością Komisji- rozpatruje sprawozdania.
*posiada uprawnienia dotyczące budżetu, (uchwala ok. 25 % środków)
* wykonuje ograniczone funkcje ustawodawcze
* odgrywa rolę w stosunkach zewnętrznych Unii.
* kompetencje w powoływaniu i odwoływaniu KE
* rozpatruje petycje od obywateli UE
* może uchwalać zalecenia i opinie.
* dyskusje ogólne
* zwraca się do Komisji o określone inicjatywy
* Może tworzyć Komitet Dochodzeniowy dla zbadania łamania prawa Wspólnot- jeśli nie jest to rozpatrywane przez sąd.
*mianuje RPO
- Pracami kieruje przewodniczący i 14 wice. Parlament posiada komisje.
e) Europejski Trybunał Sprawiedliwości wraz z sądem I instancji - 15 niezawisłych i niezależnych sędziów wybieranych przez państwa członkowskie imiennie, jednomyślną decyzją na 6 lat,
- zabezpiecza przestrzeganie prawa w interpretacji i stosowaniu traktatów założycielskich Wspólnot oraz kontroluje legalność aktów Rady i Komisji. + skargi na państwa za złamanie traktatów+ skargi na zaniechanie działania przez instytucje WE+ interpretacja.
- Może tworzyć izby złożone z 3 lub 5 sędziów dla rozpatrzenia pewnych kategorii spraw. Prezydent Trybunału jest wybierany spośród i przez sędziów na okres 3 lat.
f) Trybunał Obrachunkowy - 27 niezależnych osób, po 1 z każdego państwa członkowskiego, mianowanych przez Radę, kontroluje prawidłowość realizacji budżetu.
g) organy doradcze: Komitet Ekonomiczny i Społeczny; Komitet Regionów.
h) RPO UE
i) Europejski Bank Centralny
3) Cele WE i UE:
a) ekonomiczne
- harmonijny, zrównoważony i trwały rozwój działań gospodarczych
- nieinflacyjny wzrost
- wzmacnianie spójności gospodarczej
- stabilnośc gospodarcza
- unia gospodarczo- walutowa
b) społeczne
- podwyższenie poziomu życia
- utrzymywanie i rozwijanie Unii jako obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.
- zapewnienie wysokiego poziomu zatrudnienia oraz ochrony socjalnej
- wzmocnienie ochrony praw obywateli UE
- niedyskryminacja
- poprawa środowiska naturalnego
- umacnianie i ochrona praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa UE.
- rozwijanie bliskiej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wew.
c) polityczne
- ścisła współpraca i zacieśnienia stosunków państw członkowskich
- działania na rzecz wspólnej tożsamości na arenie międzynarodowej
- umacnianie bezpieczeństwa Unii i tworzenie tożsamości bezpieczeństwa i obrony, co z czasem może doprowadzić do wspólnej obrony
- rozwijanie i utrwalanie demokracji oraz rządów prawa
- zachowanie i rozwijanie prawa WE
3a) Cele WPZiB:
- ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności UE
- umacnianie bezpieczeństwa UE i jej państw członkowskich
- zachowanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego, zgodnie z KNZ i KBWE
- popieranie współpracy międzynarodowej
- rozwijanie i konsolidacja demokracji oraz rządów prawa, poszanowanie PC i podstawowych wolności
4) Środki realizacji tych celów:
a) w zakresie I filaru:
- rynek wew
- wspólne polityki- handlowa, rolna itp.
- ujednolicanie oraz zbliżanie prawodawstwa państw członkowskich za pomocą rozporządzęń, dyrektyw i decyzji.
b) w ramach II filaru:
- określanie ogólnych wytycznych PZ
- wspólne stanowiska
- wspólne działania
c) w ramach III filaru:
- poprzez ściślejszą współpracę organów policyjnych i sądowych państw członkowskich
- podejmowanie decyzji ramowych
- poprzez zbliżenie w zakresie zasad prawa karnego
5) członkostwo:
a) każde państwo europejskie respektujące fundamentalne zasady, na których opiera się UE (zasada wolności, demokracji, praworządności, poszanowania PDC i odstawowych wolności)
b) sprecyzowane- w 1992 poprzez kryteria kopenhaskie:
- dobrze funkcjonująca gosp rynkowa
- dem system rządów
- przestrzeganie PC
- dostosowanie prawa krajowego do prawa wspólnotowego (z możliwymi okresami przejściowymi)
5) Pierwotne źródła prawa UE:
- traktat paryski 1951
- traktaty rzymskie 1957
- traktat fuzyjny 1965
- JAE 1987
- TUE 1992
- traktat amsterdamski 1997
- Traktat Nicejski 2001
- 1992- Oporto- porozumienia o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego
6) prawo pochodne WE:
=> Parlament Europejski, działając razem z Radą, Rada oraz komisja- mogą wydać 5 rodzajów uchwał:
a) rozporządzenia:
- ma zasięg ogólny
- zawiera nomy prawne, które obowiązują wszystkich, których dotyczy określona w tym akcie sytuacja
-obowiązuje w całości i bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich- dla obywateli i instytucji.
b) dyrektywy
- ma charakter wiązący
- ale nie ma char normatywnego i obowiązuje wyłącznie państwo, do którego jest skierowana
- nie zawiera norm pranwych, wymaga jedynie od adresata, by podjął konieczne środki do osiągnięcia określonego w dyrektywie celu, zostawiając mu swobodę ich wyboru.
c) decyzje
- obowiązują w całości tych, do których jest skierowana
- podobna do decyzji adm, stosowana w konkretnych sytuacjach do konkretnych adresatów- podmiotów np. gospodarczych
- rada kieruje decyzje do państw czł, Komisja- także do osób prawnych i fizycznych
- decyzja może nakładać na adresata określone obowiązki lub przyznać mu określone prawa
d) zalecenia i opinie
- wydawane przez Radę i Komisję,
- mają na celu oddziaływanie na Wspólnoty i państwa członkowskie w procesie realizacji zadań określonych przez traktaty założycielskie
- nie mają mocy wiążącej- jest to stanowisko i propozycje działania w określonej sprawie
- zalecenia- najczęściej przez Komisję wobec państw
- opinie- zwykle stosowane w postępowaniu między organami WE, np. PE i KE; 2 rodzaje:
* opinie umotywowane, formułowane przez Komisję wobec państwa, które naruszyło prawo WE
* opinie zwykłe, zawierające określone poglądy lub informacje. Mogą być wydawane nie tylko przez KE.
7) Inne źródło prawa- umowy międzynarodowe WE.
- np. układy o stowarzyszeniu z państwami trzecimi
8) Orzecznictwo ETS
- ustaliło podstawowe zasady prawne:
* zasadę pewności prawnej
*proporcjonalności działań w stosunku do celu
* zgodności z prawem aktów o charakterze administracyjnym
* zakaz dyskryminacji
*zasada jednakowego traktowania
= całość dorobku prawnego UE- Acquis communataire. - porządek prawny + zasady prawne + orzecznictwo ETS
9) tryb przyjmowania aktów prawnych we WE:
=> akty podstawowe określają, która procedura kiedy
A) I procedura:
a) Komisja przedkłada stosowną propozycję PE i Radzie
b) rada, działając większością kwalifikowaną, po uzyskaniu opinii PE, przyjmuje wspólne stanowisko
c) stanowisko jest przekazywane PE;
- Rada dokładnie informuje PE o przyczynach, które spowodowały przyjęcie wspólnego stanowiska
- Komisja też daje dokładne uzasadnienie
d) w ciągu 3 miesięcy od przekazania Parlament:
- jeśli PE zgadza się ze wspólnym stanowiskie, Rada ostatecznie przyjmuje dany akt zgodnie ze wspólnym stanowiskiem
- jeśli nie podejmuje decyzji, Rada przyjmuje dany akt prawny zgodnie ze swoim wspólnym stanowiskiem
- jeśli PE wyrazi, bezwzględną większością głosów członków, zamiar odrzucenia wspólnego stanowiska:
* RE może zwołać posiedzenia Komitetu Pojednawczego Rady i PE w celu wyjaśnienia stanowiskai ustaleniu wspólnego tekstu, który musi być potwierdzony przez PE i KE.
*następnie PE albo potwierdza bezwzględną większością głosów członków odrzucenie i wówczas akt przepada, albo nanosi się poprawki (patrz niżej)
- PE może też zgłosić poprawki bezwzgl większością członków, przedkładając zmieniony tekst RE i KE, które przekazują swoje opinie na temat tych poprawek
e) Jeśli w ciągu 3 miesięcy od otrzymania poprawek Parlamentu Rada, działając kwalifikowaną większością, zatwierdzi poprawki, zmienia odpowiednio swoje wcześniejsze spólne stanowisko i przyjmuje akt
- w przypadku poprawek negatywnie zaopiniowanych przez KE- konieczna decyzja jednomyślna RE.
- jeśli Rada nie zatwierdzi- posiedzenie Komitetu Pojednawczego
- jeśli w ciągu 6 tygodni KPoj zatwierdzi wspólny tekst, PE i RE mają 6 tygidni na przyjęcie tekstu. Jak co najmniej jeden nie przyjmie- akt upada.
- jeśli KPoj nie ustali wspólnego tekstu- upada on, chyba że Rada w ciągu 6 tygodni potwierdzi swe wcześniejsze wspólne stanowisko, ewentualnie ze zmianami proponowanymi przez PE
- wówczas akt przyjęty, chyba że PE uchwali sprzeciw- wówczas akt ostatecznie upada
=> decydujący głos Parlamentu!!!!!!
B) 2 procedura:
a) Rada, na wniosek Komisji, po opinii PE, przyjmuje wspólne stanowisko
b) potem idzie to do PE, informowanego co do motywów Rady i Komisji
- przyjmuje lub nie podejmuje decyzji- akt wchodzi w życie
c) jak uchwali odrzuci- sprawa wraca do Rady, która ponownie może uchwalić tylko jednomyślnie
d) jak poprawki:
- sprawa do KE, która rozpatruje poprawki; jak zaleci ich odrzucenie- to Rada może je przyjąć tylko jednomyślnie
- Rada- przyjmuje propozycje Komisji lub zmienia je jednomyślnie.
- jak Rada nie podejmie działań- propozycje Komisji uważa się za odrzucone
=> ostateczna decyzja Rady
D) Inne europejskie organizacje regionalne
1) Rada Europy:
a) Zostało powołana do życia na podstawie umowy londyńskiej z roku 1949r.
b) Zadaniem Rady jest „osiągniecie większej jedności miedzy członkami w celu zabezpieczenia i urzeczywistnienia ideałów i zasad ,które są wspólnym dziedzictwem oraz ułatwienie postępu gospodarczego i społecznego”
c) Działalność Rady to:
- wszystkie dziedziny, poza obronnością
- głównie przygotowanie projektów umów międzynarodowych i innych aktów normatywnych zmierzających do unifikacji praw i standardów oraz ochrony praw człowieka na obszarze państw członkowskich. Rada przygotowała m.in. projekty:
-Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (1950)
-Europejskiej Konwencji Kulturalnej (1954)
- Eur Karta Socjalna 1961
- Eur Konw o zapobieganiu torturom 1987
d) Członkami Rady jest 45 państw europejskich. Polska została członkiem 26 listopada 1991.Siedziba organizacji jest Strasburg.
e) organy:
- Komitet Ministrów (min lub ich przedstawiciele)
- Zgromadzenie Parl
- Sekretariat z Sek Gen
2) Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie-
a) I VIII 1975- Akt Końcowy KBWE- początek procesu dialogu
3 koszyki- bezpieczeństwo milit- polit; współpraca ecosoc; współpraca w dziedzinie kult i edukacji
- 35 p.
b) 10 zasad stosunków miedzy p- suwerenna równość, powstrzyma się od użycia siły i groźby, nienaruszalność granic, integralność terytorialna, pokojowe załatwianie sporów, nieingerencja w sprawy wew, poszanowania PC, równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia, współpraca między p, wykonywanie w dobrej wierze zbobw wynikających z PM.
c) 21 XI 1990- Karta Nowej Europy
- stw o potrzebie insyttucjonaloizacji KBWE.
- utw instytucji- politycznych konsultacji przywódców państw lub rządów co 2 lata, Rada MSZ co rok; Komitet Wys Przedst.- permanentny; sekretariat
d) 1993- stałty sekretariat w Wiedniu. ONZ daje status obserwatora.
e) ludkzi wymiar- wybory, wolność mediów, ochrona mniejszości, instytucje dem.
f) 1 I 95- OBWE
g) 55 państw
- zasada konsensusu przy decyzjach, współpraca
h) dziedziny- szerokie bezpieczeństwo- kontrola zbrojeń, dyplomacja prewencyjna, środki budowy zaufania, PC, dem, nadzór nad wyborami, bezp ekonom i środow.
i) środki w razie kryzysów- misje, osobiści przedstawiciele Przewodniczącego, grupy ad hoc, mechanizmy pokojowego załatw sporów, operacje pokojowe
j) organy główne:
- Szczyt- raz na 2-3 lata, szef państwa lub rządu
- Rada Ministerialna (MSZ)
- Wysoka Rada- przedstawiciele
- Stała Rada
- Forum Współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa.
- Przewodniczący
- Sek Gen i Sekretariat, Wiedeń.
- Biuro Instytucji Dem i PC w Warszawie
- Przedstawiciel ds. Wolności Mediów
- Wys Kom ds. mniejsosści nar
- Zgr Parl OBWE
- Tryb Rozjemczy i Arbitrażowy
3) Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu-EFTA- powstało w 1959 na podstawie umowy sztokholmskiej przez Austrię, Wielką Brytanię, Danię, Norwegię, Portugalię, Szwajcarię, Szwecję, a później dołączyły Islandia i Finlandia. Było to porozumienie o wolnym handlu art. przemysł między państwami członkowskimi, ale nie o unii celnej. Od drugiej połowy lat 70 zaobserwowano proces zbliżania się EFTY do EWG. Jako pierwsze opuściły te organizację Dania i Wielka Brytania, które w 1973 weszły do EWG, a w 1995 do Unii Europejskiej przystąpiły Austria, Finlandia, Szwecja. 1994- Porozumienie o Eur Strefie Ekonom.
Członkami EFTA są obecnie: Islandia, Liechtenstein, Norwegia, Szwajcaria.
4) Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju- OECD -Powstała na podstawie umowy z roku 1960 jako kontynuatorka powstałej w 1948 Europejskiej Organizacji Współpracy Gospodarczej (OEEC). Założycielami były państwa najbardziej uprzemysłowione. W 1996 została do nie przyjęta Polska. W roku 2001 do OECD należało 30 państw. Celem jej jest osiąganie maksymalnego wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i stopy życiowej w krajach członkowskich przy utrzymaniu stabilności finansowej państw członkowskich, a przez to przyczynienie się do rozwoju gospodarki światowej.
- zobowiązanie członków do udzielania sobie i organizacji informacji niezbędnych do wypełniania celów. Organy- Rada, Komitet Wykonawczy oraz Sek. Siedzibą OECD jest Paryż.
5) Unia Zachodnioeuropejska-Została utworzona na podstawie układów paryskich z roku 1954,w wyniku rozszerzenia składu Paktu Brukselskiego z 1948 (5 państw) o 2 nowe. Powstanie wiązało się z remilitaryzacją RFN i niepowodzeniem idei EWO.
Celem Unii jest utrwalanie pokoju i bezpieczeństwa miedzy państwami członkowskimi , popieranie jedności europejskiej i zachęcanie do stopniowej integracji Europy oraz udzielanie sobie wzajemnej pomocy w razie napaści zbrojnej na którekolwiek z państw członkowskich. W ramach Unii ustanowiono system ograniczeń i kontroli zbrojeń.
- Organy- Rada, Zgromadzenie Parlamentarne, Agencja Kontroli Zbrojeń, Sekretariat
- Polska- członek stow.
6) Rada Nordycka—Jest organizacją współpracy państw skandynawskich. Podstawę prawną działalności Rady stanowi uchwała parlamentów Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Islandii w roku 1952. Zasiadają w niej przedstawiciele parl i rządów, ale tylko parl głosują. Liczba głosów proporcjonalna do ludności, a w ramach państwa proporcjonalnie do składu partyjnego parl; 8 członków.
Rada nie ma prawa podejmowania wiążących uchwał, tylko formułuje zalecenia pod adresem rządów. W swej dotychczasowej działalności Rada Nordycka przyczyniła się w dużym stopniu do unifikacji prawa w państwach skandynawskich, a w pewnej mierze także do rozwoju współpracy kulturalnej i gospodarczej.
10