Szóstakowska Ewa

Sem. I PSR

PRACA KONTROLNA ZE STATYSTYKI

Temat: Prezentacja danych statystycznych wybranego zjawiska społecznego lub procesu gospodarczego w oparciu o rocznik statystyczny lub w oparciu o własny zakład pracy.

Stanowisko Polskiej Federacji Ruchów Obrony Życia

dotyczące przyczyn spadku urodzeń w Polsce

W 1996 roku upłynęły 3 lata od wprowadzenia w życie ustawy z dnia 7 stycznia 1993r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Trzy lata jej funkcjonowania nie odwróciły jednak występującego w Polsce od połowy lat osiemdziesiątych trendu spadku liczby urodzeń. Od 1989r. nie następuje reprodukcja prosta społeczeństwa.

W Raporcie 1995 Rządowej Komisji Ludnościowej (s. 7) podano, że w 1995r. liczba urodzeń zmniejszy się do 445 tys., osiągając od kilku lat najniższy poziom po II wojnie światowej.

Tabela 1. Urodzenia żywe (w tys.)

Źródło: 1.) Rocznik Statystyczny Demografii 1992, GUS, Warszawa 1992, s.140. 2.) Rocznik Statystyczny Demografii, 1995, GUS, Warszawa 1995, s.174.

1983	1985	1990	1991	1992	1993	1994
720,8	677,6	545,8	546,0	513,6	494,3	481,3

750

1983

700

1985

650

1990

600

1991

550

1992

500

1993

• 
  1994

Przeciwnicy ustawy, prezentując powyższe dane, niejednokrotnie nazywają zaistniałą sytuację zagadką demograficzną i sugerują, że brak wzrostu liczby urodzeń po wprowadzeniu ustawy "O planowaniu rodziny..." świadczy, iż liczba dokonywanych aborcji nie zmniejszyła się. Dzieje się tak rzekomo za sprawą aborcji dokonywanych nielegalnie (tzw. podziemie aborcyjne), aborcji przeprowadzonych za granicą (tzw. turystyka aborcyjna) oraz prowokowania poronienia przez kobiety ciężarne.

Wskazywanie na istnienie podziemia aborcyjnego, jako próba odpowiedzi na pytanie: Dlaczego - mimo, że aborcja jest zabroniona - w Polsce rodzi się coraz mniej dzieci? nie ma nic wspólnego z rzetelną analizą procesu demograficznego, jakim jest spadek przyrostu naturalnego, obniżanie się dzietności kobiet i utrwalanie się tego trendu. Określony poziom liczby urodzeń jest wypadkową bardzo wielu różnorodnych czynników.

Poprawna analiza winna ocenić wpływ wszystkich teoretycznych czynników określających przebieg badanego procesu i dopiero na tej podstawie wskazać czynniki faktycznie determinujące zjawisko. Do tej pory przeciwnicy ustawy nie powołują się na takie studia, a więc wskazywanie na aborcję, jako czynnik kształtujący aktualny poziom urodzeń w Polsce jest bezzasadne.

W demografii istnieje wiele klasyfikacji czynników determinujących poziom urodzeń. Wystarczy sięgnąć do dowolnego podręcznika. Najczęściej analizuje się zmienne bezpośrednie dzieląc je na wymierne (możliwe do wyrażenia liczbowego) i niewymierne (siłę ich oddziaływania nie zawsze udaje się wyrazić liczbowo, ale można określić kierunek oddziaływania).

Polscy demografowie, jako bezpośrednie zmienne wymierne wpływające na poziom i natężenie urodzeń w naszym kraju wymieniają:

liczbę i strukturę kobiet w wieku rozrodczym,

liczbę małżeństw zawieranych w okresie rozrodczym,

liczbę małżeństw rozwiązanych w okresie rozrodczym,

zmiany w zdolności do poczęcia zależne od:

upowszechnienia kierowania płodnością poprzez korzystanie z antykoncepcji albo naturalnych metod rozpoznawania płodności,

niepłodności popołogowe spowodowanej karmieniem piersią,

niepłodności niezamierzonej spowodowanej bezpłodnością bezwzględną lub względną,

liczbę ciąż zakończonych poronieniem samoistnym lub sztucznym.

Pierwsze wnioski możemy wyprowadzić już tylko na podstawie analizy podstawowych danych dostępnych w Rocznikach Statystycznych Demografii. Za okres rozrodczy kobiety przyjmuje się wiek 15-49 lat, ale najwyższa płodność występuje w grupie wieku 20-34.

Tabela 2. Liczba kobiet wg wieku (w tys.)

Źródło: Rocznik Statystyczny Demografii 1995, GUS, Warszawa 1995.

wiek	1991	1992	1993	1994
20 - 24	1231,1	1269,9	1309,8	1361,0
25 - 29	1257,5	1227,8	1207,2	1193,0
30 - 34	1531,5	1461,9	1392,6	1335,8

Liczba kobiet wg wieku.

1 - 1991

2 - 1992

3 - 1993

4 - 1994

Z danych wynika, że w latach funkcjonowania ustawy 1993-1994 w grupie wiekowej 20-24 liczba kobiet zwiększyła się o 51,2 tys. Natomiast w grupach 24-29 i 30-34 liczba kobiet spadła odpowiednio o 14,2 tys. i 56,8 tys. Zmniejszenie liczby kobiet w wieku najwyższej płodności miało wpływ na spadek liczby urodzeń.

Tabela 3. Udział urodzeń małżeńskich w urodzeniach żywych ogółem (%)

Rocznik Statystyczny Demografii 1995, s. 174.

1990	1991	1992	1993	1994
93,8	93,4	92,8	91,8	91,0

Jest faktem powszechnie stwierdzonym, że w Polsce jak dotąd płodność małżeńska jest dużo wyższa niż płodność kobiet samotnych czy pozostających w związkach nieformalnych. Potwierdzeniem prawdziwości tego stwierdzenia są dane zawarte w poniższej tabeli.

Z tego względu przemiany w procesie zawierania małżeństw przez kobiety w wieku rozrodczym mają istotny wpływ na kształtowanie się liczby urodzeń. Liczba nowo zawieranych małżeństw zmniejszała się od 1981 r. W 1994 r. trend spadkowy został zahamowany w wyniku wzrostu liczby małżeństw zawieranych powtórnie. Nadal maleje liczba małżeństw pierwszych.

Tabela 4. Nowożeńcy wg wybranych grup wieku kobiety na 1000 ludności

Źródło: Raport 1995 Sytuacja demograficzna POLSKI, Rządowa Komisja Ludnościowa, Warszawa 1995, s 71.

rok	19 lat i mniej	20 - 24	25 - 29	30 - 34
1990	40,4	108,5	25,9	8,5
1991	35,3	98,4	24,7	7,7
1992	31,9	90,3	23,6	7,0
1993	28,4	85,4	23,3	6,8
1994	25,9	83,5	245,1	6,8

Podkreślić należy, że we wszystkich analizowanych grupach wiekowych obserwujemy spadek liczby kobiet wchodzących w związek małżeński.

Obok wpływu trendów małżeńskich na proces urodzeń, w przypadku Polski z oceną czynników kształtujących płodność związana jest również analiza rozwodów.

Tabela 5. Rozwody w tys.. wg wybranych grup wieku kobiet w momencie wniesienia powództwa

Źródło: Roczniki Statystyczne Demografii 1990-1995, s.117,133,135,164

rok	20 - 24	25 - 29	30 - 34	35 - 39
1990	4,8	8,5	9,8	7,9
1991	4,0	6,6	7,5	6,6
1992	4,2	5,9	6,8	6,3
1993	3,5	5,3	5,7	5,4
1994	3,9	5,9	6,2	6,2

Wykres 1. Wiek 20 - 24 lata.

Wykres 2. Wiek 25 - 29 lat.

1 - 1990

2 - 1991

3 - 1992

4 - 1993

5 - 1994

Wykres 3. Wiek 30 - 34 lata

1990

1991

1992

1993

1994

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 tys.

Wykres 4. Wiek 30 - 39 lat w przeliczeniu na %.

1 - 1990

2 - 1991

3 - 1992

4 - 1993

5 - 1994

Rozwód, poprzedzony procesem rozpadu związku małżeńskiego, w większości przypadków następował we tej fazie, która jest poświęcona budowie rodziny i wychowaniu potomstwa, tzn. w początkowych dziesięciu latach małżeństwa. Nadal w rozwodzących się małżeństwach dominują kobiety w środkowych grupach wieku rozrodczego (25-34 lata). Rozkład pożycia małżeńskiego i rozwód w tych grupach wiekowych jest jednym z czynników zakłócających realizację planów pro kreacyjnych wielu rodzin. Wprawdzie początek lat 90-tych charakteryzował się spadkiem liczby rozwodów, to jednak od 1994r. liczba ta ponownie zaczęła rosnąć. Z raportu Komisji Ludnościowej (s.7) wynika, że szacuje się dalszy ich wzrost w 1995r.

Wyniki wielu badań socjologicznych potwierdziły, że w Polsce poczęcie pierwszego i drugiego dziecka, szczególnie poczęcie małżeńskie, z reguły kończyło się urodzeniem. Dopiero trzecia ciąża była pretekstem do rozważań nad przeprowadzeniem aborcji.

Analiza rozkładu urodzeń pierwszego i drugiego dziecka w małżeństwie według czasu jego trwania pozwoli na wyprowadzenie wniosku, czy zamężne Polki potrafią odłożyć w czasie poczęcie dziecka, a zatem kierują swoją płodnością poprzez korzystanie antykoncepcji lub naturalnych metod oznaczania płodności.

Tabela 6. Urodzenia żywe małżeńskie (w tys.) 1 i 2 dziecka w pierwszych 5 latach trwania małżeństwa

Źródło: Roczniki Statystyczne Demografii 1993-1995, s.161,163,193

		< 1	1	2	3	4	5
1992	1	113,4	41,2	12,5	4,9	2,6	1,5
	2	7,3	23,8	33,8	24,8	18,0	12,9
1993	1	103,6	37,5	12,6	5,5	2,5	1,4
	2	6,8	20,4	30,8	25,6	17,8	12,6
1994	1	99,3	36,1	12,9	6,0	3,0	1,6
	2	6,7	17,5	26,3	24,2	18,9	13,0

Zauważyliśmy, że następuje przesunięcie urodzenia pierwszego i drugiego dziecka na dalsze lata małżeństwa. Można na tej podstawie postawić hipotezę., że jest to efekt coraz skuteczniejszego zaplanowania przez kobiety poczęcia kolejnego dziecka. Konsekwencją obserwowanej zmiany kalendarza urodzeń jest obniżanie się współczynnika płodności kobiet w wieku 20-29 lat, wzrost współczynnika płodności kobiet starszych, w grupie wieku 35-44 lata, a także zmniejszanie się liczby dzieci w rodzinach. Jest to sytuacja niekorzystna z racji zagrożenia dla zdrowia matek i przyszłych pokoleń. Niezbędna jest zatem szersza, prowadzona na wysokim poziomie, edukacja w zakresie fizjologii rozrodczości. Wiele badań socjologicznych potwierdza, że świadomość społeczna w zakresie prokreacji rośnie wraz z upowszechnianiem metod rozpoznawanie płodności.

Biorąc pod uwagę powyższe fakty należy zakwestionować sugestię o spadku liczby urodzeń na skutek dokonywania aborcji nielegalnych. Źródeł zmniejsza się liczby urodzeń należy bowiem upatrywać przede wszystkim w niekorzystnych zmianach w liczbie i strukturze kobiet w wieku rozrodczym, niskim poziomie zawierania pierwszych małżeństw oraz w zmianach zdolności do poczęcia w skutek m.in.: efektywnego planowania rodziny.

Niski poziom dzietności, nie zapewniający prostej zastępowalności pokoleń, wymaga niezwłocznego opracowania i konsekwentnego realizowania polityki pro rodzinnej. Na poziom dzietności oddziaływują bowiem takie czynniki jak: perspektywy wychowania i wykształcenia potomstwa w powiązaniu z warunkami życia ludności, kondycja służby zdrowia głównie w zakresie opieki nad matką i dzieckiem, system płac, dodatków rodzinnych oraz podatków, warunki mieszkaniowe, stopień aktywizacji zawodowej kobiet oraz model rodziny upowszechniany w środkach masowego przekazu.

1

9

---