WYKŁADY
POJĘCIE PEDAGOGIKI
Pedagogika (gr. paidós - `dziecko, chłopiec', paidagōgos - `niewolnik opiekujący się dziećmi swego pana i odprowadzający je do szkoły', agogós - `kierownik, przewodnik' ágein) - nauka zajmująca się wychowaniem dzieci i młodzieży.
Pedagog - nauczyciel, wychowawca; teoretyk nauczania, wychowania.
Pedagogia - zespół środków i metod nauczania, wychowania.
Hebagogika - wychowanie młodzieży.
Andragogika - oświata i wychowanie dorosłych.
Gerantogogika - oświata wieku starszego.
Początki pedagogiki - niemiecki uczony Herbert, prof. hab. (XIX w.), opracował podwaliny tej dziedziny, oderwał ją od filozofii i oparł ją na gruncie nauki.
Działy:
pedagogika ogólna
pedagogika społeczna
pedagogika zawodowa
pedagogika dorosłych
pedagogika specjalna
oligofrenopedagogika - dot. upośledzonych
resocjalizacja - dot. niedostosowań społ.
surdopedagogika - dot. dzieci głuchych
teflopedagogika - dot. dzieci niewidomych
pedagogika przedszkolna
pedagogika wczesnoszkolna
pedagogika szkoły średniej
pedagogika szkoły wyższej
pedagogika czasu wolnego
pedagogika medialna
PRZEDMIOT PEDAGOGIKI
Wychowanie - zespół działań służących kształtowaniu osobowości człowieka oraz wspomaganiu rozwoju tej osobowości.
Są to działania rodziców, wychowawców, środowiska.
Jest to oddziaływanie fizyczne, umysłowe, etyczne, moralne.
Pedagogika - nauka o wychowaniu, kształceniu i samokształceniu osobowości człowieka w ciągu całego życia.
Wychowanie i kształcenie
działanie dośrodkowe i ośrodkowe (w sposób pośredni lub bezpośredni) na człowieka
Samokształcenie, samodoskonalenie, samowychowanie, samoocena człowieka
działania odśrodkowe
kształcenie obejmuje uczenie umiejętności
znaczenie poznawcze
kształcenie samorzutne (w toku wychowania i nauczania)
wynika z samej osobowości
Nauczanie - działalność społeczna
rola nauczyciela
WYRÓŻNIKI W PROCESIE SAMOKSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA
PODMIOTOWOŚĆ
nauczyciel - uczeń
wychowawca - wychowanek
PARTNERSTWO
nauczyciel - uczeń
wychowawca - wychowanek
nauczyciel - rodzic
DIALOG jako metoda wychowania, kształcenia i samokształcenia
POSTAWA TWÓRCZA I TWÓRCZA AKTYWNOŚĆ
nauczyciel - uczniowie
wychowawca - wychowankowie
SAMODZIELNOŚĆ POZNAWCZA
dotyczy uczniów i nauczycieli
DEMOKRACJA - kształtowanie układu demokratycznego w placówkach wychowawczych i oświatowych
TOLERANCJA w odmiennościach kulturowych i religijnych
Edukacja - wychowywanie, wydobywanie sił drzemiących w człowieku przez działanie stymulacyjne i formy kreacji (przez przeżywanie).
POSTĘPOWANIE BADAWCZE
BADANIA rozpoznanie uzdolnień lub braków ucznia
obserwacja zachowań
obserwacja wytworów
analiza wytworów
Proces badawczy:
określenie przedmiotu i celu badań
sformułowanie problemów badawczych
sformułowanie hipotezy
dokonanie wyboru terenu badań
pobór próby
opracowanie technik badawczych
dostosowane do badanych osób (wiek, wykształcenie itp.)
badania pilotażowe weryfikacja podstawowej, wyjściowej wiedzy
dają obraz badanego środowiska
opracowanie wersji zagadnienia:
hipoteza robocza
opracowanie narzędzi badawczych
korekta
Badania powinny trwać jak najkrócej.
Badania muszą być dynamiczne i powinny zawrzeć się w jednej czasoprzestrzeni.
Metody badawcze:
obserwacja
test socjometryczny
analiza rysunków
analiza dokumentów
ankieta
kwestionariusz
eksperyment pedagogiczny
Formy badawcze:
badania o charakterze historycznym
badania sprawozdawcze
badania eksperymentalne
badania ewaluacyjne i wdrożeniowe
badania monograficzne
Poziomy zjawisk:
psychologiczny - bezpośredni kontakt między jednostkami
psychospołeczny - kontakt w małej grupie
socjologiczny - poziom zdepersonifikowanego kontaktu zbiorowego
Rodzaje zaburzeń, jakich obecność lub brak możemy stwierdzić u ucznia:
zaburzenia percepcji wzrokowej
zaburzenia percepcji słuchowej
zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej
zaburzenia zachowania
samoocena
koncentracja uwagi
motywacja
wolne tempo pracy i mała sprawność motoryczna
tworzenie pojęć
Obserwacja
Obserwacja - jedna z podstawowych metod badawczych stosowanych w nauce. Polega na systematycznym, planowym kierowaniu badaniami, poprzez ogląd przedmiotów i zjawisk, opisywanie zaobserwowanych stanów i zmian. Celem obserwacji jest zebranie materiału (danych) do dalszych badań naukowych za pomocą metod analitycznych i uogólniających - syntetyzujących.
Obserwacja - osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych w naturalnym ich przebiegu i pozostający w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.
Warunki poprawnej obserwacji:
celowość - jasno uświadomiony cel kieruje obserwatora w jego poczynaniach badawczych
planowość - w planie uwzględnia się:
czas obserwacji
sposoby obserwowania i rejestrowania
warunki obserwacji
selektywność - odpowiednie zawężenie badań ds. istotnie ważnych z punktu widzenia badania problemów
dokładność - obserwacja powinna być:
wierna
wyczerpująca
wnikliwa
obiektywność - obserwacja musi być niezależna od osobistych doświadczeń obserwatora
Obserwacja uczestnicząca - nauczyciel wychowawca ma obowiązek obserwowania dziecka podczas zajęć i uchwycić (zapamiętać) te przejawy zachowań, które ujęte są w teście.
Ankieta
Ankieta (kwestionariusz ankiety) - typ kwestionariusza, w którym interesujące badacza zmienne są ujęte w pytaniach tak sformułowanych, że nie wymagają dodatkowych komentarzy z jego strony, bez względu na to, czy odpowiedź oczekiwana ma mieć charakter odpowiedzi otwartej (opisy), czy zamkniętej (dokonanie wyboru spomiędzy podanych w kwestionariuszu odpowiedzi).
Warunki dobrej ankiety:
anonimowość
jasna i czytelna instrukcja
pytania jasno sprecyzowane, czytelne
otwarte lub możliwe do wyboru odpowiedzi albo pytania półotwarte
POGLĄDY NA WYCHOWANIE
1. Początek - sofiści.
2. Pytania o wychowanie.
3. Oświecenie - początki dydaktyki.
Rousseau, Emil, czyli o wychowywaniu
utopia wychowania na łonie natury bez stresów i przymusów
pocz. pedagogiki naturalistycznej
natura dziecka - dobra
indywidualność najlepsza
cywilizacja i kultura tłamszą indywidualność
trzeba rozwijać zainteresowania i uzdolnienia dziecka
rozwój dziecka następuje ściśle wg pewnych faz
4. Badania eksperymentalne
Stanley Hall
Alfred Binet - psycholog francuski, opracował skalę badania inteligencji jako pierwszy, prekursor pedagogiki eksperymentalnej.
E. Mann - niemiecki pionier badań nad procesem uczenia i uczenia się (rozgraniczył te dwa pojęcia).
Janusz Korczak - lekarz, psycholog, nauczyciel
Jak kochać dziecko?
Koncepcje pedagogiki naturalistycznej - nie były poparte żadnymi badaniami.
UCZENIE SIĘ
Uczenie się - proces zdobywania i gromadzenia doświadczeń, w wyniku czego powstają nowe formy zachowywania się i działania lub następnie modyfikacja zachowań i działań wcześniej nabytych.
Wskutek uczenia się zostaje opanowany cały system wiadomości, umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń.
W wąskim znaczeniu termin uczenia się określa świadome i zamierzone zdobywanie umiejętności i wiadomości.
W znaczeniu szerokim - uczenie zamierzone i mimowolne.
We współczesnej psychologii amerykańskiej procesy uczenia się uznawane są za główną dziedzinę badań.
W związku z rodzajem motywacji i nastawienia wyodrębnia się:
uczenie się umyślne - ukierunkowane na zdobycie wiedzy, umiejętności, sprawności;
uczenie się mimowolne (uboczne) - uczenie się niezamierzone.
Zależnie od przyjętych sposobów i technik wyróżnia się:
uczenie się pamięciowe (mechaniczne) - metoda biernego powtarzania;
uczenie się przez zrozumienie (wgląd) - wniknięcie w istotę zagadnienia, sens opanowanego materiału;
uczenie się sensoryczne (spostrzeżeniowe, percepcyjne) - polega na wytwarzaniu odruchów warunkowych.
Ze względu na wpływ określonych doświadczeń wyróżniamy:
uczenie się metodą prób i błędów,
uczenie się przez naśladownictwo,
uczenie się przez działanie,
uczenie się przez przeżywanie (najbardziej efektywne).
Metody dydaktyczne:
słowne:
pogadanka
wykład
opowiadanie
opis
dyskusja
praca z tekstem
poglądowe:
praca z książką (ilustracje, tabele)
innego rodzaju obserwacje
działalność praktyczna:
wycieczki
zajęcia laboratoryjne
DYDAKTYKA
DYDAKTYKA - nauka o nauczaniu i uczeniu się; system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania, uczenia oraz sposobów kształtowania tego procesu człowieka.
nazwa z gr. didaktikós `pouczający', didasko `uczę'
Przedmiot badań i funkcje dydaktyki
Przedmiotem badań jest wszelka świadoma działalność dydaktyczna wyrażająca się w procesie nauczania i uczenia się, samokształcenia i samouctwa, w ich treści, przebiegu, metod, środków i organizacji podporządkowanych przyjętym celom.
Funkcje:
poznawcza - rozpatruje działalność dydaktyczną z różnych punktów widzenia, odkrywa lub tylko ustala fakty bezpośrednio lub pośrednio z nią związane; systematyzuje i uogólnia te fakty, tłumaczy je itp.
praktyczna - służebna wobec życia społ. Spełnia ją, dostarczając nauczycielom przesłanek teoretycznych i norm praktycznych, których zastosowanie w działalności podnosi jej efektywność.
Zasady nauczania:
zasada poglądowości
zasada stopniowania trudności (przystępności)
zasada świadomego i aktywnego udziału w procesie dydaktycznym
zasada systematyczności
zasada operatywności wiedzy
zasada trwałości zdobytej wiedzy
zasada wiązania teorii z praktyką
Metoda nauczania - systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy oraz umiejętności posługiwania się nią w praktyce oraz rozwijanie zdolności i zainteresowań.
Hierarchia metod nauczania:
pogadanka
pokaz
praca z książką
opowiadanie
opis
dyskusja
wycieczka
wykład
metody laboratoryjne
Metody nauczania nowoczesnego - wspomagane komputerem, nauczanie komputerowe, drama.
METODY NAUCZANIA:
NAUCZANIE PROBLEMOWE:
JEDNOSTKOWE - każdy uczeń rozwiązuje te same problemy (kwestia - kto lepiej, szybciej)
GRUPOWE - każdy zespół rozwiązuje te same problemy albo inne, a suma rozwiązań daje rozwiązanie kompleksowe
NAUCZENIE PROGRAMOWE:
LINIOWE
ROZGAŁĘZIONE
BLOKOWE
W zależności od zastosowania metod nauczania tok lekcji może być:
podający
problemowy
praktyczny
ekspresywny
KSZTAŁCENIE W SZKOLE WSPÓŁCZESNEJ
Cele kształcenia opisują zmiany, jakie chcemy uzyskać w uczuciach. Opisują zamierzone, zaplanowanie właściwości ucznia.
ogólne - wskazują kierunki dążenia, ideały
zalety:
bogate znaczeniowo
akcentują ważne wartości społeczne
perswazyjne
zwięzłe
wady
wieloznaczność
nieokreśloność
założenia idealizujące
deklaratywność
niejasny adresat
operacyjne - konkretne, wymierne, zakładające efekty pracy wychowawczej
stanowią opis wyników, które mają być uzyskane
zalety:
jednoznaczne
wskazują sposoby zademonstrowania, że cel zostanie osiągnięty
odnoszą się wprost do ucznia
mobilizują ucznia i nauczyciela
wady:
względne ubóstwo znaczeniowe
rozłączenie poznania i motywacji
poszatkowanie przedmiotowe
pracochłonność
TAKSONOMIA CELÓW
Taksonomia celów poznawczych |
Taksonomia celów motywacyjno-wychowawczych |
||
Poziom |
Kategoria |
Poziom |
Kategoria |
Wiadomości |
Zapamiętywanie wiadomości |
Działanie |
Uczestnictwo w działalności |
|
Zrozumienie wiadomości |
|
Podejmowanie działania |
Umiejętności |
Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych |
Postawy |
Nastawienie na działanie |
|
Stosowanie wiadomości w systemach problemowych |
|
System działań |
NIEPRAWIDŁOWOŚCI WYCHOWANIA
Błędy w wychowany powstają w wyniku różnych wpływów zewnętrznych, nie zawsze zamierzonych.
polegają na tym, że wychowankowie w swym działaniu poznawczym postępują nie zawsze zgodnie z oczekiwaniami otoczenia, czasem nawet ku własnemu zdziwieniu; konieczne jest wtedy podejmowanie zabiegów wychowawczych, którym w umiejętny sposób przeciwdziałałyby i korygowały utrwalone już błędy
Nieprawidłowości wychowania we współczesnej szkole wg Konpnickiego
brak zainteresowania, zrozumienia i wrażliwości niektórych nauczycieli na problemy dzieci oraz wykonywanie czynności zawodowych w sposób biurokratyczny
ustawiczna i b. formalna kontrola
nieadekwatność ocen i sądów
przesadne stosowanie kar z pominięciem środków zachęty
Czynniki zakłócające proces wychowania szkolnego:
nieprawidłowe warunki życia szkolnego
przeludnione klasy
złe warunki lokalowe
braki w podstawowym wyposażeniu
niedostosowany do możliwości dziecka system wymagań i nieprawidłowy sposób ich realizacji
niekorzystne dla procesu dydaktyczno-wychowawczego cechy nauczyciela - wychowawcy
efektem kształtowania się niewłaściwych postaw warunkowanych nieprawidłowościami wychowania jest przestępczość dzieci
młodzież przestępcza to bardzo często osoby, które przeżywają wiele konfliktów i niepowodzeń szkolnych oraz związanych z tym upokorzeń i porażek
Czynniki ograniczające twórczy rozwój uczniów wg Lukaszewskiego:
stwarzanie uczniom sytuacji zagrożenia i wykorzystywanie ich jako środek manipulacji
chaos w systemie wartości i realizowaniu celów podejmowanie wielu różnych zamierzeń (czasem sprzecznych ze sobą)
powszechnie występuje hierarchiczność
ĆWICZENIA
Partnerstwo - podstawowe zadanie nauczyciela.
Otwarta komunikacja, bezpośredni kontakt
Umiejętność aktywnego słuchania:
kontakt wzrokowy
koncentracja
dyspozycja do rozmawiania
powstrzymywanie się od uwag
***
STEREOTYPY W MYŚLENIU O PEDAGOGICE
Stereotyp - schematyczne wyobrażenie, uproszczenie, uogólnienie.
stereotypy istnieją w każdej społeczności, w każdej kulturze
Stereotypy:
„Szkoła ma uczyć i wychowywać”
„Kij i marchewka”
dzieci w szkole najbardziej lubią przerwę
rodzice dają dziecku pewne wskazówki, jak się zachowywać
społeczeństwo dzieli się na dorosłych i niedorosłych
„Człowiek oświecony”
„wiedza jest najważniejszą wartością”
nauczyciel chce nauczyć jak najwięcej, uczeń ma nauczyć się jak „najwięcej”
nastawienie na ilość wiedzy, nie na jakość wiedza nietrwała
nie uczy się samodzielności należy kształcić procesy poznawcze i uczyć samodzielnego myślenia
„Stereotyp dzbana i kubka”
nauczyciel przelewa na ucznia wiedzę, jakiej ten oczekuje
Wojna w edukacji
2 obozy: nauczyciel i uczniowie
różne strategie (np. lizusostwo, pozostawanie w cieniu innych)
„Stereotyp niemocy słowa”
uczeń nie ma prawa głosu
oczekuje się gotowych wskazówek, „recept”
Stereotypowy |
Nauczyciel |
Uczeń |
|
|
|
Skutki myślenia i postępowania stereotypowego |
|
|
UZALEŻNIENIA
Młodzież zagrożona uzależnieniem
wg ustawy o zapobieganiu narkomanii: „osoba zagrożona uzależnieniem to osoba, która okresowo używa środków odurzających lub psychotropowych albo środków zastępczych”
Motywy sięgania przez dzieci i młodzież po różnego typu środki psychoaktywne:
ciekawość
namowa
naśladownictwo
chęć przeżycia przyjemności
uzyskanie lepszego samopoczucia
chęć nawiązania kontaktów
nieśmiałość
kompleksy
moda
Branie środków uzależniających jest sygnałem problemów ucznia, z którymi on nie daje sobie rady, jak np.:
brak porozumienia w domu,
brak wiary w siebie,
kłopoty z nauką,
niepowodzenia z pierwszą miłością
itp.
Problemy, z którymi borykają się dzieci i młodzież
trudności w kontaktach z rówieśnikami
poczucie osamotnienia
poczucie nieakceptacji przez grupę rówieśniczą
brak przyjaciół
ucieczka od kontaktów
częste sytuacje konfliktowe
niezadowolenie z kontaktów rodzinnych
konflikty
niemożność porozumienia się w podstawowych sprawach
brak poczucia oparcia psychicznego i zrozumienia ze strony rodziców
uczucie niechęci do innych
uczucie nienawiści do innych
trudności i niepowodzenia w szkole
niesatysfakcjonujące wyniki w nauce
złe samopoczucie w szkolnych grupach rówieśniczych
konflikty z nauczycielami
zaburzenia życia emocjonalnego
wysoki poziom lęku
wysoki poziom napięcia psychicznego
niezrównoważenie emocjonalne
obniżone poczucie sensu życia
myśli samobójcze
Narkomania - „choroba złej adaptacji” (WHO)
9 sposobów wyjaśnienia etiologii narkomanii
Może ona być:
objawem zaburzeń charakteru (tzw. nerwicowa reakcja ucieczki)
wyrazem zahamowań polegających na przyjemności w lekceważeniu norm i obyczajów społ.
próbą leczenia się samemu ze złego samopoczucia psychicznego związanego z procesem dojrzewania psychicznego i biologicznego, trudnymi sytuacjami, chorobami itp.
środkiem zapewniającym akceptację społeczną w subkulturze
przejawem buntu przeciwko uznanym i powszechnie akceptowanym wartościom
wyuczoną formą zachowania
wynikiem presji społeczno-kulturowej
objawem zaburzeń metabolicznych związanych z nadużywaniem środków odurzających
kombinacją ww. czynników
Osoby dojrzałe emocjonalnie z niedorozwiniętym systemem wewnętrznej kontroli:
mają wygórowane wymagania
oczekują w życiu natychmiastowego spełnienia swych potrzeb
dysproporcja między ambicjami i celami a możliwościami i realnymi osiągnięciami
są bierne w stosunkach z innymi ludźmi
nie nawiązują głębszych więzi uczuciowych
mają niską tolerancję na lęk i frustrację
odznaczają się małą umiejętnością kształtowania dojrzałych mechanizmów obronnych (reagują np. agresją, ucieczką)
Dodatkowe zagrożenie - funkcjonująca opinia o nieszkodliwości narkotyków, a przecież NIE MA NIESZKODLIWYCH SUBSTANCJI UZALEŻNIAJĄCYCH.
Narkotyki
marihuana
powoduje zmiany nastrojów
zmienia kontakt z ludźmi
powoduje zespół amotywacji, apatię, niechęć do działania
czasem - lęki, halucynacje
może wywołać ciężką psychozę reaktywną
lęki - do kilku lub nawet kilkunastu godzin, mogą wracać po przerwie, nawet bez palenia w tym czasie
amfetamina
wywołuje uczucie siły, optymizmu, pobudzenia psychicznego i ruchowego
zwiększa aktywność
poprawia nastrój
zwiększa popęd płciowy
wzmaga agresję, psychozy, urojenia
powoduje zaburzenia snu, wychudzenie, agresję
LSD
powoduje halucynacje, iluzje
daje zaburzenia świadomości i poczucia czasu
halucynacje mogą wystąpić powtórnie po znacznym upływie czasu bez dalszego używania halucynogenu
rozpuszczalniki, kleje
dają poczucie euforii i orgiastyczne uczucie ciepła
pobudzają i dają zadowolenie
toksyny czasem wywołują zgon
Objawy somatyczne przewlekłej narkomanii
ogólne wyniszczenie
drżenie rąk
niepewny chód
niewyraźna mowa
przyspieszenie starzenia się
zaostrzone rysy twarzy
ziemista cera
siwienie lub wypadanie włosów
trwałe zwężenie źrenic
choroby przyzębia i „kwitnąca próchnica”
liczne ślady ukłuć
czyraczność
zbliznowacenia
wysypki alergiczne
rozległe zmiany grzybicze
ropnie podskórne
zarostowe zapalenie żył
Choroby towarzyszące:
zarażenie się poprzez używane przez innych igły
zapalenie wątroby
choroby weneryczne
choroby nerek
AIDS
zapalenie wsierdzia
przewlekłe bóle stawów i kości
uporczywe zaparcia
trudności w oddawaniu moczu
zmiany zanikowe mózgu
Psychika przewlekłego narkomana:
głęboki rozpad systemu wartości moralnych
obniżenie ogólnej sprawności intelektualnej
pogorszenie:
pamięci
uwagi
spostrzegawczości
zanika poczucie wstydu
stany apatii i depresji przerywane napadami drażliwości i agresji oraz próbami samobójczymi
Konsekwencje społeczne:
zerwanie kontaktów z rodziną
porzucanie pracy, zwolnienia dyscyplinarne, pozostawanie bez stałego zatrudnienia
kradzież, wyłudzenia
fałszowanie recept
Sygnały mogące świadczyć o używaniu narkotyków:
nagłe, niewytłumaczalne wahania nastrojów - od smutku po wesołość
późne powroty do domu w stanie dziwnego oszołomienia bez wyczuwalnej woni alkoholu
trudności w ranny dobudzeniu i wyprawieniu do szkoły
rdzawe plamy krwi na bieliźnie
świąd skóry
nudności, poranne wymioty
przewlekły katar
utrata apetytu, chudnięcie
zmieniony wygląd twarzy:
bladość
przymglone oczy
zaczerwienione spojówki
obrzęk powiek
wąskie źrenice
„podbieranie” pieniędzy przy okazji zakupów
zainteresowanie narkomanią
sprzedawanie swoich rzeczy
długotrwałe przebywanie w łazience, piwnicy, na strychach
bywanie w miejscach znanych ze spotkań narkomanów
używanie w rozmowach określeń z socjolektu narkomanów
Przeciwdziałanie uzależnieniom:
nawiązanie kontaktu rodzic - dziecko
nawiązanie kontaktu wychowawca, nauczyciel - uczeń
nawiązanie kontaktu nauczyciel - rodzic
obserwacja dziecka przez nauczycieli i rodziców
PARPA - Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkholowych
OBSERWACJA
Cechy metod badawczych:
planowość
gromadzenie informacji
interpretacja
Potrzebne są badania kontrolne.
RIPIS - Rhode Island Identification Scale (H. Novack, E. Bonaventura, P. Merenda) - test dojrzałości.
służy do wczesnego wykrywania trudności w przyszłej pracy szkolnej
Czas obserwacji (od... do...) (dzień, miesiąc, rok)
Nazwisko obserwatora (nauczyciela)
Nazwisko i imię ucznia....................................................................................... Płeć..................
Wiek............... Klasa................. Szkoła.............................................
Uwagi wprowadzające
Podstawowe funkcje skali RIPIS jest:
pomóc wychowawcy grupy (klasy) w zidentyfikowaniu dziecka w zespole przez poznanie jego trudności w uczeniu się
pomóc wychowawcy wskazać specyficzne rodzaje trudności wychowawczych dziecka
pozwolić nauczycielowi postępować skuteczniej w likwidowaniu przedszkolnych i szkolnych problemów dziecka
Postępowanie badawcze:
zapoznanie z punktami skali
obserwowanie i zapamiętanie tych przejawów, które są ujęte w skali
ocena zachowania - w ostatnim dniu okresu obserwacji
Sposób oceny:
nigdy - 1 p.
rzadko - 1 p.
od czasu do czasu - 3 p.
często - 4 p.
zawsze - 5 p.
Część I - dotyczy zachowania, które łatwo zaobserwować w grupie (klasie):
Ma trudności w posługiwaniu się nożyczkami.
Ma trudności w lepieniu plasteliną.
Chodzi niezdarnie (często uderza się o coś).
Potyka się o własne nogi.
Ma trudności z uchwyceniem piłki.
Ma trudności ze skakaniem przez linkę.
Ma trudności z zawiązywaniem butów.
Ma trudności z zapinaniem guzików.
Nie może spokojnie usiedzieć.
Nie może spokojnie stać w miejscu.
Ma trudności z zapamiętywaniem przedmiotów i osób otaczających go.
Sprawia wrażenie, że jest napięty.
Ma trudności z zapamiętywaniem tego, co mu się pokazuje.
Płacze.
Nie przejmuje się strofowaniem go.
Nie rozumie udzielanych mu pouczeń.
Skłonny do zniechęcania się.
Skłonny do rezygnacji.
Skłonny do unikania aktywnego udziału w grupie.
Trudno mu wykonywać zadania w ustalonym czasie.
Wartość oceny |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
Ogółem |
Częstość oceny |
|
|
|
|
|
Wynik... Brak... |
Wynik |
|
|
|
|
|
Wynik... Brak... |
Część II - dotyczy zachowania ucznia podczas czynności pisania.
Trudności z wypełnianiem płaszczyzn kolorem (kredką, farbą), nie wychodząc poza obręb wzoru.
Jego wytwory są różne pod względem wykonanie (są prace i dobre, i złe).
Niestarannie pisze.
Oddaje zadania wycierane gumką.
Oddaje brudne (poplamione) prace.
Trudno mu pisać w liniach.
Zaczyna pisać od środka lub prawej strony kartki.
Przy przepisywaniu pisze pismem lustrzanym (odwraca litery, cyfry) lub je zmienia.
Przy pisaniu z pamięci odwraca litery, cyfry, wyrazy.
Przy przepisywaniu łączy wyrazy lub ich części.
Ma trudności z nazywaniem liter lub cyfr.
Przy przepisywaniu opuszcza litery lub cyfry albo / i zastępuje je innymi.
Trudno mu ukończyć prace pisemne w wyznaczonym czasie.
Ma trudności ze zrozumieniem.
Ma trudności z uporządkowaniem liczb w pionowej kolumnie.
Przy czytaniu opuszcza lub przekręca litery, cyfry, słowa.
ANKIETA
Ankieta dot. warunków materialnych ucznia.
Instrukcja
Ankieta przeznaczona jest dla uczniów VI kl. SP.
Badania są anonimowe. Służą do ustalenia sytuacji materialno-bytowej ucznia.
Opisanie sposobu odpowiadania na pytania.
Pytania
Płeć:
kobieta
mężczyzna
Uczęszczasz do szkoły:
w mieście
na wsi
Mieszkam z:
mamą
tatą
babcią
dziadkiem
ciocią
wujkiem
rodzeństwem
opiekunem
innymi osobami
Mieszkasz w:
bloku
domu jednorodzinnym
domu wielorodzinnym
W twoim mieszkaniu:
jest łazienka
nie ma łazienki
W twoim mieszkaniu:
jest 1 pokój
są 2 pokoje
są 3 pokoje
jest więcej pokojów
Czy posiadasz miejsce do nauki?
tak
nie
Czy twoi rodzice (opiekunowie) pracują?
nie
tylko mama (opiekunka)
tylko tata (opiekun)
oboje
Jeśli twoi rodzice (opiekunowie) nie pracują lub jedno z nich nie pracuje, jakie jest źródło utrzymania w twojej rodzinie?
renta
emerytura
zasiłek dla bezrobotnych
inne źródło utrzymania
RODZAJE KAR
zakazy
kary cielesne
nakazy
presja psychiczna
zniewaga słowna (obrażanie, ośmieszanie)
SKUTKI KAR
unikanie źródła kary
zniechęcenie
frustracja
agresja
NAGRODY
zainteresowanie
pochwała
dobra ocena
nagrody materialne
PLAN POSTĘPOWANIA
zachęcenie uczniów do wyrażania własnych pomysłów
wysłuchanie, co czują i czego oczekują uczniowie
zapisywanie propozycji
podsumowanie
opracowanie postulatów
EFEKTYWNA WSPÓŁPRACA Z MŁODZIEŻĄ
poznanie problemów młodzieży
szczere rozmowy z rodzicami
szczere rozmowy z uczniami
współpraca z rodzicami
poruszanie na lekcjach wychowawczych i przy innych okazjach tematów, które interesują uczniów (np. jak radzić sobie ze stresem, skutki nałogów)
doprowadzenie do stanu, w którym uczniowie będą w nas widzieli przyjaciół, partnerów, z którymi można o wszystkim porozmawiać, do których można się zwrócić z każdym problemem
zarówno nauczyciel, jak i uczniowie, powinni wiedzieć, czego mogą nawzajem od siebie oczekiwać
akceptacja
zaufanie
zwracanie się do uczniów po imieniu
jasne informowanie o naszych wymaganiach, oczekiwaniach
PEDAGOGIKA SERCA
KOCHAM, WIĘC JESTEM
Kim jest człowiek? Po co istnieje?
„pustka istnienia”
samobójstwa
psychologia humanistyczna
„Dobro dzięki wychowaniu może dominować nad złem”.
GENY
RODZINA
CHARAKTER
ŚRODOWISKO
WYCHOWANIE
TRANSGRESJA KONSTRUKTYWNA - oparta na dążeniu do wzrostu własnej ważności
Potrzeba SAMOAKTUALIZACJI nie jest siłą pobudzającą do działania. Tą siłą jest dążenie do zaspokojenia potrzeb bytowych i do potwierdzenia własnych wartości, wyższości, perfekcji (Kozielecki).
potrzeba SAMOREALIZACJI, ALTRUIZM - raczej tylko potencjalne
motywacja hubrystyczna
doskonałość, perfekcjonizm - zazw. źle odbierane
homo amans - człowiek, który kocha, rozumie
homo consumens - orientacja na „mieć” „Kim jestem, jeśli jestem tym, co mam, a potem tracę to, co miałem” (Fromm)
MIŁOŚĆ
Postawa - względnie stała dyspozycja przejawiająca się w zachowaniach, której cechą jest pozytywny lub negatywny stosunek emocjonalny do jakiegoś przedmiotu, osoby, sytuacji.
MIŁOŚĆ JAKO POSTAWA - pozytywny, przychylny stosunek do wszystkich ludzi.
emocja postawa „na tak”
EMOCJE - pierwotne funkcje psychiczne wspólne ludziom
i wyżej rozwiniętym zwierzętom
NIŻSZE WYŻSZE = UCZUCIA
„Wiara w upowszechnienie miłości jako zjawiska społecznego jest wiarą racjonalną.” (Fromm)
czynny charakter miłości:
troska
odpowiedzialność
poszanowanie
miłość - skłonność do czynienia dobra
= łagodność, życzliwość, gotowość pomocy, współczucie, prawość, empatia
≠ gniew, walka, twardość, kara, nienawiść
więzi rodzinne
predyspozycje ułatwiające lub utrudniające nawiązanie więzi są wrodzone; więzi jako takie są nabyte
cechy dziedziczne pozytywnie sprzyjają więzi uczuciowej między rodzicami a dziećmi
cechy dziedziczne negatywne utrudniają nawiązywanie więzi rodzinnych
rodzaje miłości:
matczyna
rodzicielska
rodzinna (w rodzinie)
erotyczna (duża siła emocjonalna)
NIENAWIŚĆ
NIENAWIŚĆ - przeciwieństwo miłości
POSTAWA „NA NIE”
„emocjonalne odrzucenie indywidualne, z których wyrasta nienawiść grupowa” (Eibl-Eibesfeldt)
Nienawiść zaczyna się od odrzucenia.
zawiść, zazdrość, ambicje, żądza posiadania, krzywda, fanatyzm, szowinizm, rasizm, niesprawiedliwość nienawiść
brak akceptacji niechęć wrogość nienawiść
egoizm, zarozumialstwo
DZIECI NIEKOCHANE PO LATACH
niepełnosprawność fizyczna (często)
niepełnosprawność psychiczna (zazwyczaj)
brak zaspokojenia w dzieciństwie potrzeby miłości i bezpieczeństwa nigdy niezaspokojony głód miłości
OD POCZĘCIA DO NARODZIN
o rozwój człowieka trzeba dbać jeszcze przed jego narodzeniem
negatywnie wpływają:
stres matki
brak rozwoju wyższych uczuć
niezaplanowana ciąża stres, niepokój
brak akceptacji ze strony innych
brak samoakceptacji
„miłość od poczęcia stwarza klimat emocjonalny, w którym płód wyraźnie dobrze się czuje i reaguje na sygnały z zewnątrz”
kontakt przez dotyk
kontakt głosowy
w macicy słychać serce i głos matki
kontakt z ojcem
kontakt z rodzeństwem
PORÓD
poród - wstrząs dla dziecka, silny ładunek lęku
łagodzenie - przywrócenie łączności z matką
nie wolno przerywać pępowiny, póki płuca dziecka nie są gotowe do jej zastąpienia (inaczej następuje niedotlenienie mózgu)
PIERWSZE 5 LAT ŻYCIA
0-3 miesięcy - przystosowywanie się do nowych warunków
objawy samopoczucia:
krzyk
płacz
uśmiech
od 6. miesiąca do 5. roku życia - okres krytyczny dla deprywacji uczucia miłości
rozłąka z matką wywołuje strach i przerywa ciągłość rozwoju regres często powtarzany psychopatia
rozwojowi zdolności kochania sprzyja ufność, a nie lęk; lęk blokuje empatyczne porozumiewanie się ludzi
całodzienne przebywanie małych dzieci w żłobkach czy innych ośrodkach opiekuńczych odbije się niekorzystnie na rozwoju uczuciowym tych dzieci
lepsza stała opieka bliskiej (spokrewnionej lub obcej) osoby
sierota społeczna - dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej i domu, pozostające w placówkach opieki całkowitej z powodu:
alkoholizmu rodziców
narkomanii
przestępczości
chorób lub / i zaburzeń psychicznych
znęcania się nad dzieckiem
porzucenia przez rodziców
trudnych warunków bytowych
nie ma zaspokojonych podstawowych potrzeb psychicznych:
miłości
bezpieczeństwa
przynależności
choroba sieroca - poważne zahamowania i zaburzenia psychiczne, a także często fizyczne w rozwoju dziecka, powstałe w wyniku rozłąki z matką (gł. źródło) i pobytu dziecka w zakładzie opiekuńczo-wychowawczym (także w szpitalu)
jeśli te zahamowania i zaburzenia powstają we wczesnym okresie życia (pierwsze 2 lata), stają się trudno odwracalne lub nieodwracalne
cechy charakterystyczne zachowania małych dzieci:
nieumiejętność nawiązania i utrzymania więzi emocjonalnej z otoczeniem
niedost. poczucie winy
młodzież i starsze dzieci cechuje:
osłabienie zdolności myślenia abstrakcyjnego i logicznego rozumowania oraz słaba wyobraźnia
trudność zrozumienia siebie i innych
brak koncentracji uwagi i inicjatywy
nasilona tendencja do poszukiwania kontaktów emocjonalnych lub oziębłość
egoizm i egocentryzm
wysoki procent schodzi na drogę przestępczości
każde małe dziecko, aby się mogło rozwijać prawidłowo, musi mieć jedną osobę stałą, fizycznie obecną, do której może się przywiązać
SUMIENIE DZIECKA
SUMIENIE - zdolność pozwalająca oceniać własne postępowanie jako zgodne lub niezgodne z przyjętymi normami etycznymi
może je mieć człowiek:
zdolny do samooceny
świadomy obowiązujących norm etycznych, umiejący porównywać owe normy z własnym postępowaniem
Maslow - 2 kategorie kochania i miłości:
miłość B - miłość do Bytu innej osoby, nieegoistyczna
ze wzrostu
miłość D - miłość potrzebująca, egoistyczna
z braku
lęków dziecięcych (nawet irracjonalnych) nie wolno ośmieszać, przełamywać siłą, nakazem, karą
leki na lęki - ciepła, spokojna atmosfera, zawsze gotowe do objęcia ramiona osób bliskich!
SZKOŁA - ROZWIJA CZY TŁUMI ZDOLNOŚĆ KOCHANIA?
szkoła - instytucja zbiorowego wychowania
trening psychofizycznych właściwości ma w dzieciństwie b. duże znaczenie
agresję wywołują:
różne formy współzawodnictwa (skrywana wrogość)
duża liczebność klasy
ustalane centralnie programy
oceny szkolne względne
ambicja rozwijana w warunkach rywalizacji, a także samorealizacji
pierwsza miłość - do osób najbliższych (rodziców)
druga miłość - źródła podejmowanego wysiłku przez dziecko
niepowodzenie w szkole:
młodsze klasy - dzieci czują się niekochane
starsze klasy - mogą doprowadzić nawet do samobójstwa
Należy uczyć i wychowywać!
Przede wszystkim trzeba kształtować osobowość!
Ogromny wpływ na dzieci ma akceptowany przez nie nauczyciel.
Warunki, które powinien spełniać dobry nauczyciel, pedagog:
umiejętność nawiązywania z dziećmi kontaktu emocjonalnego
przyjaźń koleżeńska i przyjaźń z nauczycielem
antypedagogika - wystarczy tylko asystować dziecku przy wprowadzaniu go w życie
pedagogika serca - nie może się obejść bez wzorców osobowych
„przybytek pokoju”
sytuowanie się przy dziecku
pedagog jako starszy przyjaciel, doradca
samorządność autentyczna (forma republiki dziecięcej)
umiejętność rozwijania twórczości artystycznej dziecka
bliski kontakt z naturą, literaturą, sztuką
naczelna zasada - podmiotowość dziecka
aby eliminować zło „pedagogika indywidualności”
główny cel - uświadomienie wychowankowi jego indywidualności i autonomii
O SZCZĘŚCIE DLA KAŻDEGO DZIECKA
MIŁOŚĆ + SPRAWIEDLIWOŚĆ = RÓWNOŚĆ
szczęście - wg Tatarkiewicza: „uczuciowo dodatni” bilans życia mający za skutek ogólne z życia zadowolenie
„Dzieci myślą sercem, nie rozumem.” (J. Dracz)
szczęście dla dziecka jest stanem uczuć
wolność - gł. atrybut dzieciństwa
dla dziecka liczy się „tu i teraz”
zabawa
zabawki
rówieśnicy
2 podstawowe potrzeby:
miłość
bezpieczeństwo
szczęściem dla dziecka jest są chwile intensywnej radości czerpanej z odkrywania uroków otaczającego je świata oraz własnego rozwoju, a także zadowolenie z relacji między sobą i przychylną rzeczywistością
PEDAGOGIKA ALTERNATYWNA
układ partnerski między nauczycielem a uczniem; zmniejszenie dystansu między nimi
chęć do zdobywania wiedzy jest u ludzi naturalna; łatwiej przyswajamy sobie coś dla samych siebie niż z przymusu szkolnego
zmiana systemu lekcyjnego - to uczniowie decydują o tym, czego chcą się uczyć; nauczyciele są do ich dyspozycji
uczniowie decydują o tym, jak długo trwa lekcja; nie ma dzwonków; dzwonki byłyby ograniczeniem uczniów
nie wolno ufać schematom!
trzeba poszukiwać nowych rozwiązań!
pedagogika przeżywania
drama
metody aktywne
utrwalanie rzeczy pozytywnych, eliminowanie negatywnych
zajęcia pozalekcyjne sprzyjające integracji
szkolne kółka
wycieczki
tolerancyjna praca z młodzieżą
przyjęcie ucznia takiego, jaki jest
podstawa tej pracy - pełna akceptacja każdej jednostki
nacisk na indywidualność
odkrywanie i ujawnianie zdolności, talentów
INNE NOTATKI
PEDAGOGIKA OGÓLNA
Pedagogika ogólna podejmuje i bada te problemy, które mają charakter powszechny, uniwersalny i determinują przebieg i skuteczność procesu wychowawczego, jego rolę społeczną, kulturotwórczą, i jego udział w tworzeniu osobowości.
Opracowuje ogólne zasady, koncepcje i metody badania rzeczywistego wychowania w jej różnych wymiarach, aspektach, poziomach i powiązaniach.
Bada i określa możliwości kreowania i określa możliwości kreowania w określonych warunkach społeczno-kulturowych i cywilizacyjnych.
PEDAGOGIKA OGÓLNA
HISTORIA WYCHOWANIA DYDAKTYKA TEORIA
I MYŚLI PEDAGOGICZNEJ WYCHOWANIA
Pedagogika ogólna tworzy ogólnoteoretyczne podstawy jednostek dla badań pedagogicznych obejmujących różne dziedziny ludzkiej aktywności w ramach „pedagogiki szczegółowej” oraz metodologicznych podstaw dla badań empirycznych.
Filozofia wychowania + filozofia człowieka pedagogika ogólna jako nauka o wychowaniu
Analiza praktyki wychowania pedagogika empiryczna
Zyskanie odrębności od filozofii pedagogika empiryczna i normatywna
Główne założenie - człowiek jest wychowalny, wychowanie ma mu pomóc stać się takim, jakim może być ze względu na swoje wrodzone możliwości.
Istota wychowania polega nie tylko na pobudzanie naturalnych sił i potrzeb jednostki (potrzeba aktywności, orientacji w świecie, zaspokajania duchowych i fizycznych potrzeb, potrzeba bezpieczeństwa itp.), lecz także na kształtowaniu (kreowaniu) takich orientacji, postaw i umiejętności, dzięki którym może ona wejść jako świadoma i odpowiedzialna jednostka w świat życia społecznego, kultury i cywilizacji.
Wg Kazimierza Sośnickiego:
pedagogika ogólna bada istotę wychowania, zagadnienia dziedziczności, cele wychowania, psychiczne podłoże celów wychowania, formalne strony celu wychowania, zasady i wartości oraz ich związki z wychowaniem, środki wychowawcze oraz osobowość wychowawcy
pedagogika ogólna = teoria wychowania
ma ustalać ideał wychowania
ograniczenie zadań poznawczych pedagogiki ogólnej do opisu rzeczywistości
do zadań pedagogiki ogólnej została zaliczona analiza porównawcza systemu pedagogicznego (obecnie pedagogika porównawcza)
włączenie w zakres badań i analiz pedagogiki ogólnej problematyki celów i treści wychowania, jego psychologicznych, socjologicznych, biologicznych podstaw, a także zagadnień teorii wartości
idealny wychowawca:
normalny wygląd zewnętrzny
normalna budowa ciała
wolny od wad psychicznych
taktowny
rzeczowy
dyskretny
sprawiedliwy
zaradny życiowo
uprzejmy
troskliwy
posiadający gruntowną wiedzę
sumienny
obowiązkowy
pracowity
Wg Zygmunta Mysłakowskiego (1890-1971):
„pedagogika ogólna jest tą częścią pedagogiki, która ma za zadanie wyodrębnić, zanalizować i opisać funkcje wychowania syntetycznie, w ich podstawowych strukturach”
zadanie badawcze i poznawcze - wyodrębnianie i syntetyzowanie „faktów znaczących”
pedagogika ogólna jest nadrzędna w stosunku do pedagogiki szczegółowej
pedagogika ogólna stanowi teoretyczne podstawy dla badań szczegółowych (określa istotę wychowania i jest źródłem wiedzy potrzebnej do wyjaśniania badanych zjawisk
Wg Sergiusza Hessene (1887-1950):
dzięki pedagogice ogólnej istnieje możliwość takiej wiedzy, która pozwoli osobom zajmującym się wychowaniem i w nim uczestniczącym na głębsze, bardziej zbliżone do prawdy rozumienie tego procesu
przeżywanie i doświadczenia wychowawcze mają charakter uniwersalny
wychowanie - działalność, w której uczestniczą wszyscy ludzie; czynią to spontanicznie, nieświadomie, zgodnie z tradycją i wyuczonymi nawykami
pedagogika ogólna ma tworzyć taką wiedzę teoretyczną o wychowaniu, której poznanie i upowszechnienie przyczyni się do głębokiego rozumienia integralnego, organicznego związanie celów i zadań z treściami i metodami wychowawczymi
zadanie: analizowanie i kreowanie otwartości na stale zmieniające się potrzeby i doświadczenia, na związki wychowania z życiem, na zdolność wychowania do kształtowania takich cech osobowości, które umożliwiają jednostce ludzkiej twórcze uczestniczenie w realizacji ponadczasowych zadań kultury
pedagogika = filozofia stosowana
Wg Bogdana Nawroczyńskiego (1882-1974):
duża rola pedagogiki w kształtowaniu poglądów i postaw nauczycieli i rodziców
duże znaczenie badań pedagogicznych
ważna jest i teoria, i praktyka
dobry nauczyciel:
dobrze wykształcony pedagogicznie
utalentowany
posiadający dobrą intuicję
holistyczne ujmowanie zjawisk i procesu wychowania
uwzględnianie teleologicznego punktu widzenia
charakter normatywny pedagogiki ogólnej
nacisk na proces społeczny
Wg Bogdana Suchodolskiego:
ujęcie przedmiotu badań i problematyki pedagogiki ogólnej - rozwojowe
historia pedagogiki = historia oświaty i wychowania + historia ideologii życia społecznego
wychowanie - przedmiot i twór pedagogiki
związki pedagogiki z antropologią filozoficzną
pedagogika - nauka o człowieku
konieczność mądrego spożytkowania dorobku metodologicznego innych nauk i przystosowania go do specyfiki badań pedagog.
pedagogika ogólna - teoria optymalizacji procesu wychowawczego i jego skutecznej realizacji
Wg Janusz Gniteckiego:
możliwość usprawniania pedagogiki ogólnej jako teorii krytyki i metateorii
cel: tworzenie lepszego świata i lepszego człowieka
metateoria pedagogiki = teoria wychowania
3 poziomy ogólności pedagogiki (wg Paliki):
teoria pedagogiczna sensu stricto
teoria pedagogiczna średniego szczebla
teorie najniższego szczebla (teorie o najniższym zasięgu)
Wg Mariana Nowaka:
pedagogika - teoria o procesie wychowawczym, teoria o rzeczywistości wychowania
faktyczny (stan) naszego życia indywidualnego i społecznego, umieszczony w konkretnej perspektywie czasowej i kulturowej, w jakiej zachodzi wychowanie
pedagogika jako źródło wiedzy podstawowej stanowiącej inspirację i układ odniesienia dla nauk szczegółowych
zadania:
ukazanie podstawowej kategorii pedagogicznych umożliwiających badania i analizowanie procesu edukacji
formułowanie kategorii pedagogicznych tak, by mogły się one odnosić do konkretnych zdarzeń w sytuacjach wychowawczych
wyjaśnianie sensu i znaczenia oraz przydatności kategorii pedagogicznych do analizowania sytuacji, problemów i zdarzeń wychowawczych
preferowanie wychowania jako procesu rozwoju osobowości (wzrostu)
Wg Joanny Rutkowiak:
3 rodzaje wewnętrznej racjonalności pedagogiki:
racjonalność czasowa, parapionowa
całościowe intelektualne ujmowanie treści pedagogicznych, wyodrębnianie ich ważnych cech i ich prawidłowe hierarchizowanie = myślenie racjonalne, aczasowe
racjonalność czasowo-sekwencyjna i liniowa
racjonalność czasowo-pulsująca, przestrzenna
racjonalność - określony zbiór założeń oraz praktyk społecznych, w jaki jednostka lub grupa odnosi się do szerszych doświadczeń
Wg Andrzeja Tchorzewskiego:
pedagogika ogólna = metapedagogika
trzy obszary problemowe:
wychowanie jako byt społeczny
metoda poznania wychowania jako bytu społecznego
zagadnienia metodologiczne
Wg Zygmunta Wiatrowskiego:
propozycja nazwy „nauki pedagogiczne”
HISTORIA WYCHOWANIA I MYŚLI PEDAGOGICZNEJ
Historia wychowania - nauka o metodach, formach i organizacji wychowania, ustrojach szkolnych i systemach oświatowych, także nauką o genezie i historii rozwoju myśli pedagogicznej.
Przedmiot badań: sposoby i formy organizacji wychowania dzieci, młodzieży i dorosłych w warunkach naturalnych i w specjalnych instytucji oraz geneza i rozwój myśli pedagogicznej w ciągu dziejów.
Jako odrębna dziedzina - w 2. poł. XVIII w.
Rozwój - XIX w.
Prekursorzy w Polsce - ks. Marcin Świątkowski, Hugo Kołłątaj.
Historycy wychowania w XIX w. - Józef Łukaszewicz, Bronisław Trentowski, Antoni Danysz, Kazimierz Morawski, Antoni Karbowiak.
Przełom XIX i XX w. i wiek XX - A. Łuczkiewicz, Franciszek Majchrowicz, Franciszek Bizoń, Stanisław Kot, Bogdan Nawroczyński, Ludwik Chmaj, Stefan Wołoszyn, Łukasz Kurdybach, Tadeusz Pasierbiński, Zbigniew Marciniak, Wanda Borawska-Nowak, Ryszard Wroczyński, Józef Krasucki, Stanisław Michalski.
Związki z historią filozofii, historią religii i kościołów, historią etyki, historią psychologii, prawa i doktryn politycznych, historii polityki i gospodarki, historii poszczególnych nauk.
Starożytność
stworzenie instytucji i metod wychowania
Grecja:
system spartański:
wyzysk niewolników
surowość wychowania
wszystko podporządkowane interesom państwa
dzieci kalekie i słabe uśmiercano
szkolenie wojskowe
system ateński:
charakter pokojowy
kalokagathia (piękna i dobra)
wychowanie wczesnoszkolne
zamożni prywatni nauczyciele
pedagodzy - zazwyczaj niewolnicy
biedni - nauka rzemiosła itp.
Rzym:
na długi okres - ideał obyczajowy - gospodarza wiejskiego
dominacja wychowania domowego
biedniejsze dzieci - szkoły elementarne ludus
od III w. - zmiany gospodarcze i społeczne zmiany w wychowaniu
powstanie szkoły średniej 7 sztuk wyzwolonych:
gramatyka
retoryka
dialektyka
arytmetyka
geometria
astronomia
muzyka
powstanie cesarstwa - państwo popierało kształcenie publiczne (nauczyciele mieli przywileje, ulgi, a potem pensje)
filozofowie zajmujący się edukacją:
sofiści - V w. p.n.e., nauczyciele „mądrości icnoty”
starsi - Protagoras z Abdery, Gorgian z Leontinoi, Hippiasz z Elidy, Prodiko z Keos, Antyfon
młodsi - Likofron, Alkidamos, Kseniades z Koryntu, Eutydem z Chios, Trazymach, Kritiasz i inni
spór o wartości i możliwości, czyli granice wychowania (dotyczący tego, czy mądrości i cnoty można się nauczyć)
Sokrates - podkreślał znaczenie samowychowania, samodoskonalenia etycznego i samokształcenia intelektualnego, wychowania moralnego
metoda sokratyczna („naprowadzająca”, erotematyczna) - zadawanie naprowadzających pytań
metoda heuretyczna
Platon - założył własną szkołę, Akademię
Pierwszy system wychowania - psychologiczne uzasadnienie celu i funkcji wychowania, rozwinięcie etycznych podstaw wychowania
Arystoteles - nauczyciel w Akademii Platona, nauczyciel i wychowawca Aleksandra Wielkiego
założył własną szkołę filozoficzną
rozróżniał 3 rodzaje wychowania - fizyczne, moralne i intelektualne
wychowanie ma charakter polityczny i państwowy
Marek Fabiusz Kwintylian - nauczyciel retoryki, adwokat, cesarski profesor retoryki w Rzymie (pierwszy)
dzieło - uogólnienie dotychczasowej praktyki wychowania - pierwsza teoria wychowania i wykształcenia zawodowego
Średniowiecze
oświata i szkolnictwo - charakter stanowy
szkoły podporządkowane Kościołowi
szkoły katedralne, klasztorne i parafialne
rózga - niemal jedyny środek wychowawczy
pierwsze uniwersytety (XII w.) - Bolonia, Paryż, Oxford, Cambridge
12 maja 1364 - otwarto Akademię Krakowską (obecny UJ)
wychowanie rycerskie
dziewczęta stanu szlacheckiego - uczono etykiety dworskiej, sztuki
wychowanie rzemieślników - 3 stopnie: terminator, czeladnik, majster
dominowała teoria poznania zakładająca, że wiedza nie jest sprawą rozumu, lecz wiary
Wincenty z Beavais, De institurione puerorum regelium
ascetyzm
kazuistyka scholastyczna
św. Tomasz z Akwinu
przeciw teorii objawienia - Piotr Abelard i Jan z Salisbury
w Polsce - Paweł z Worczyna, Komentarz do „Ekonomiki” Arystotelesa
systematyzujący zbiór wykładów na temat wychowania w rodzinie
Renesans
rola języków narodowych
3 szczeble szkolnictwa:
elementarne
średnie
wyższe
dążenia do uwolnienia oświaty od Kościoła
w Polsce - szkolnictwo elementarne zwane parafialnym, zwłaszcza w Wielkopolsce, Małopolsce i na Pomorzu
szkoła średnia była głównie dla dzieci pochodzenia szlachecko-magnackiego i bogatych mieszczan
Padwa - szkoła z konwiktem dla uczniów założona przez Barizza z Bergamo
Guarino z Wrony - nowoczesny system wychowania
najwybitniejszy - Vittorino da Feltra (kierownik szkoły rodu Gozarów w Mantui)
7 sztuk wyzwolonych + filozofia
wiele szkół w Niderlandach
w Polsce - Gdańsk i Toruń
szkoły wyższe - głównie we Włoszech (uniw. mieszcz. Medyceuszów, Florencja)
1579 - jezuici uniwersytet w Wilnie
1600 - Zamojski dypl. fundacji akad. w Zamościu
humanizm i poznanie oparte na rozumie
ostra krytyka wychowania średniowiecznego - Erazm z Rotterdamu
Franciszek Bacon - państwo ma czuwać nad oświatą
idee huministyczne - Piotr Paweł Vergeria, Tomasz More
teoretyk pedagogiki - Jan Ludwig Vives
polscy pedagodzy - Szymon Marycjusz, Andrzej Frycz Modrzewski
Czasy nowożytne - XVII i XVIII w.
rozwój nauk przyrodniczych i humanistycznych
nurt demokratyczny - Jan Amos Komeński
demokratyzacja oświaty
nowe koncepcje nauczania i uczenia się oraz oświaty dorosłych
nurt reprezentujący interesy burżuazji - John Locke
tabula rasa
wszechstronne wychowanie dla wszystkich
nurt pedagogiki naturalistycznej - J.J. Rousseau
wychowanie domowe
Polska - uniwersytety pod silnymi wpływami Kościoła
1717 - Prusy - obowiązek szkolny (nie był jednak przestrzegany ściśle)
w latach 40. XVIII w. w Polsce - próby poprawy w dziedzinie oświaty
1740 - Stanisław Konarski - Collegium Nobilium
problem analfabetyzmu wśród Polaków
1765 - Stanisław August Poniatowski - Szkoła Rycerska
14 października 1773 - Komisja Edukacji Narodowej - pierwszy w Polsce i Europie państwowy urząd ds. nauczania i wychowania
objęcie kontrolą szkół powiatowych i wojewódzkich - nowoczesne programy i metody nauczania
stworzenie stanu akademickiego i podniesienie roli i godności nauczycieli
XIX i XX w.
upowszechnienie oświaty ludowej
w Polsce - rozwój szkolnictwa elementarnego hamowany przez zaborców i rodzinną rekreację
germanizacja
rucyfikacja
od 1815 r. - szkoły elementarne - pod nadzorem kleru
w XIX w. w Europie - rozwój szkoły średniej
gimnazjum - wykształcenie ogólne
szkoły realne - wykształcenie zawodowe
zaborcy dążyli do zahamowania rozwoju szkolnictwa średniego i wyższego
poprawa w okresie tzw. autonomii - sejm galic. - 1866 - Rada Szkolna Krajowa
rozwój szkolnictwa wyższego
intensywny rozwój europejskiej myśli pedagogicznej w XIX w.
Jan Henryk Pestalozzi (nowe koncepcje organizowania szkół elementarnych, metodyka nauczania początkowego)
Fryderyk Frobel (podstawowy teoretyczne nowoczesnego wychowania przedszkolnego)
Jan Fryderyk Herbart (system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii, unaukowienie dydaktyki herbertyzm)
Herbert Spencer (teoretyczne podstawy kształcenia zawodowego)
w Polsce w XIX w. nie było dobrych warunków rozwoju
Jędrzej Śniadecki - próba powiązania wiedzy przyrodniczej z lekcją wychowawczą
August Cieszkowski - teoria wychowania przedszkolnego
Bronisław Trentowski - „system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty”
Jan Władysław Dawid - teoretyka i działalność oświatowa; badania eksperymenty z dziećmi, ich światem wyobrażeń i pojęć, myśleniem i inteligencją, rozwijaniem umysłu dziecka, jego roli i umiejętności działania
w okresie polskiego pozytywizmu - Aleksander Świętochowski, Henryk Wernic, Adolf Dygasiński, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus i in.
intensywny rozwój oświaty i wychowania - pierwsze lata XX w. i międzywojnie w rozwijających się ekonomicznie krajach
oświata i wychowanie w Polsce w XX w. - 3 okresy:
międzywojenny - 1918-1939
tworzenie szkół (niepełno) 4- i 5-letnich, powszechny obowiązek szkolny
1932 - reforma jędrzejewiczowska
dwa uniwersytety - Jagielloński i Jana Kazimierza we Lwowie (początki)
potem - Uniwersytet Stefana Batorego trzeba było spolonizować
1918 - KUL
1919 - Uniwersytet Poznański
1937/1938 - 25 szkół wyższych
rozpowszechniony analfabetyzm
przedstawiciele - Rowid, Nawroczyński, Korczak, Grzegorzewska, Radlińska, Przanowski, Jeżewski, Solarz, Falski, Zarzecki i in.
wojna i okupacja - 1939-1945
1939 - upadek polskiego systemu oświatowego i państwa
germanizacja i rusyfikacja
Generalna Gubernia - likwidacja szkół średnich i wyższych, w podstawowych i zawodowych obniżono poziom
okupacja radziecka - w części szkół językiem wykładowym był polski, ale w treściach nauczania - ideologia i interpretacja naukowa w duchu propagandy stalinowskiej
walka o zachowanie kultury polskiej
tajne nauczanie:
Tajna Organizacja Nauczycielstwa (TON) - Z. Nowicki, Kazimierz Maj, Wacław Tułodziecki, Teofil Wojeński, Czesław Wycech
Departament Oświaty i Kultury - Czesław Wycech
tajne harcerstwo „Szare Szeregi”
po zakończeniu II wojny światowej - od 1945 r.
odbudowa polskiego systemu szkolnictwa w latach powojennych
1944-48 - próby ujednolicenia i zdemokratyzowania polskiego systemu szkolnego
1948-61 - zmiany strukturalne w szkolnictwie
1949 - Centralny Urząd Szkolnictwa Zawodowego
15 lipca 1961 - ustawa reforma systemu szkolnictwa
1980 - reforma
STADIA NAUCZANIA (WG HERBARTA)
JASNOŚĆ - rozbicie materiału nauczania na elementy i skupienie na nich uwagi uczniów. Zatrzymywanie się przy każdym z elementów tak długo, aby uczeń mógł zrozumieć szczegół. Podążanie (powolne) naprzód.
KOJARZENIE - ogarnianie większej liczby szczegółów, wiązanie materiału nowego z przyswojonym dawniej, zazwyczaj przez mechaniczne powtarzanie lub „swobodną rozmowę”, która była swoistą odmianą pogadanki szkolnej.
SYSTEM - uporządkowanie przyswojonych wiadomości, dochodzenie do uogólnień, umiejscowienie nowych faktów w dotychczasowym systemie wiedzy, ujęcie w całość, uwydatnienie głównych myśli.
METODA - zastosowanie, wykonywanie prac i zadań, by uczeń mógł wykazać, czy pojął główne myśli „w sposób należyty”.
Stopnie te wyznaczają tok nauczania wszystkich przedmiotów na wszystkich szczeblach nauki szkolnej. Jest to jednak ciasny schemat metodyczny.
DYDAKTYKA „PROGRESYWNA” (JAN DWEY)
5 stopni w „pełnym akcie myślenia”:
odczucie trudności
wykrycie jej i określenia
nasuwanie się i formułowanie możliwego rozwoju
wprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania
dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcie lub odrzucenia przypuszczenia, czyli do wniosku zawierającego przeświadczenie pozytywne lub negatywne
Między tymi etapami obserwacji - umysłowa strona całkowitego aktu myślenia.
Learning by doing
OSIĄGNIĘCIA DYDAKTYKI POLSKIEJ 2. POŁ. XX WIEKU
przezwyciężenie jednostronności herbartowskiego i deweyowskiego formalizmu
opracowanie i rozpowszechnienie unowocześnionej wersji nauczania problemowego m.in. przez połączenie tego nauczania z grupową formy pracy
zbudowanie zrębów teorii polegającej na wiązaniu teorii z praktyką (w oparciu o konkretyzm poznania i psychologię genetyczną)
opracowanie koncepcji wielostronnego nauczania - uczenia się
przezwyciężenie niedostatków tzw. klasycznej wersji nauczania programowego, tzn. programowania liniowego, rozgałęzionego i mieszanego, czego efektem jest koncepcja programu blokowego
OGNIWA PROCESU NAUCZANIA - UCZENIA SIĘ
w toku podającym:
przygotowanie do pracy - wytworzenie u uczniów pozytywnych motywacji sprzyjającej uczeniu się
podanie nowego materiału przez słowo mówione lub pisane
synteza podanego materiału - wyeksponowanie idei przewodnich, podstawowych faktów itp. w celu ich uporządkowania oraz utrwalenia
kontrola stopnia opanowania wiadomości
w toku poszukujący (problemowym):
uświadomienie sobie przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela określonej trudności o charakterze teoretycznym lub praktycznym jest punktem wyjścia do samodzielnego sformułowania problemu, który mają rozwiązać głównie w drodze poznania bezpośredniego
słowne określenie napotkanej trudności
formułowanie hipotezy prowadzące do rozwiązania problemu
empiryczna weryfikacja hipotezy
potwierdzenie hipotezy włączenie do systemu posiadanej wiedzy, utrwalenie i zastosowanie w działalności teoretycznej i praktycznej
SPOSÓB UCZENIA SIĘ |
METODY NAUCZANIA |
SKŁADNIKI TREŚCI |
PODSTAWY |
STRATEGIE DZIAŁANIA |
PRZYSWAJANIE
|
PODAJĄCE |
OPISOWE |
RECEPTYWNA |
INFORMACYJNA |
ODKRYWANIE
|
PROBLEMOWE |
WYJAŚNIAJĄCE |
BADAWCZA |
PROBLEMATYCZNA |
PRZEŻYWANIE
|
EKSPONUJĄCE
|
OCENIAJĄCE
|
AFEKTYWNA
|
EMOCJONALNA
|
DZIAŁANIE |
PRAKTYCZNE
|
NORMATYWNE |
AKTYWNA |
OPERACYJNA |
TEORIA WYCHOWANIA
Teoria wychowania - usystematyzowana, logicznie spójna i uporządkowana wiedza o celach, metodach, formach, treściach, systemach i organizacji procesu wychowania, jego uwarunkowaniach i skutkach.
Powstała jako rezultat społecznego zapotrzebowania na wiedzę umożliwiającą racjonalne i skuteczne programowanie i kierowanie procesem wychowawczym, realizowanym w ramach instytucji i środowisk tego typu, jak rodzina, szkoła, Kościół, organizacje dziecięce i młodzieżowe. Jest wynikiem wielowiekowej obserwacji procesu wychowawczego, ich refleksyjnej analizy i badań oraz rezultatem twórczości intelektualnej wybitnych pedagogów i filozofów zajmujących się tą problematyką.
Obejmuje teorię wychowania:
moralnego
społecznego
obywatelskiego
estetycznego
zdrowotnego
ekologicznego
seksualnego
religijnego
technicznego
Przedmiotem badań teorii wychowania jest świadome i celowe oddziaływanie wychowawcze na dzieci i młodzież, przyjmując określone koncepcje natury człowieka, społeczeństwa, kultury i cywilizacji, uznające potrzebę uczenia się oraz:
analiza celów wychowania oraz ich modyfikacja,
ustalanie zasad wychowania,
wykrywanie sprzeczności występujących w procesie wychowania,
problematyka związków nauczania i wychowania,
problematyka nauczyciela - wychowawcy.
B. Suchodolski wprowadził do nauk pedagogicznych takie pojęcia, jak otwarty umysł, badawcza postawa wobec rzeczywistości i ukazał poznawcze znaczenia takich kategorii, jak człowiek rzeczywisty i człowiek prawdziwy.
Antypedagogika (Śliwerski, Szkudlarek) „wspierać, nie wychowywać!”
źródłem inspiracji są prace i dośiadczenia Carla R. Rogersa, twórcy koncepcji grup spotkaniowych oraz idee Jurgena Habermasa i Georga Gadamera
PEDAGOGIKA SZKOLNA
PEDAGOGIKA SZKOLNA
WCZESNOSZKOLNA OKRESU MŁODZIEŃCZEGO DORASTANIA
Pedagogika szkolna
bada cele, treści programu i metody pracy szkoły (związanych z potrzebami społecznymi i oczekiwaniami dzieci i młodzieży, aspiracjami rodziców oraz poglądami pedagogicznymi nauczycieli)
analizuje rolę i miejsce szkoły w realizowaniu społecznych i kulturowych ideałów wychowawczych
bada:
tradycje szkoły i jej wpływ na świadomość ideowo-moralną i społeczną uczniów
system wychowania współczesnej szkoły
metody i formy działalności dydaktyczno-wychowawczej
zagadnienia integracji wychowania i nauczania
rolę nauczyciela w procesie dydaktyczno-wychowawczym
współpracę szkoły ze środowiskiem lokalnym
uspołecznianie procesu zarządzania szkołą
udział szkół w eksperymentach dydaktyczno-wychowawczych
współpracę szkoły z organizacjami dziecięcymi i młodzieżowymi oraz zakładami pracy w dziedzinie preorientacji zawodowej młodzieży
specyfikę szkół zawodowych
rolę szkół ogólnokształcących w przygotowaniu młodzieży do studiów wyższych
wiązanie w nauce szkolnej teorii naukowych z praktyką
udział szkoły w organizowaniu działalności społecznej dzieci i młodzieży na rzecz środowiska lokalnego
wpływ czynników cywilizacyjnych - nauki i techniki na funkcjonowanie dydaktyki i wychowania szkoły oraz na jej społeczny prestiż
Funkcje szkoły:
przekazywanie lub zdobywanie wiedzy i społeczeństwie, przyrodzie, kulturze, nauce i technice
zapoznawanie z dorobkiem nauki i kultury
zachowanie trwałości tradycji i wiedzy o przeszłości
prezentacja dokonań ludzkości w rozwoju myśli naukowej i kultury materialnej, techniki
przekaz wiedzy o przeszłości
kształtowanie różnych sprawności (instrumentalnych, elementarnych, specjalistycznych, intelektualnych)
rozwój osobowości uczniów
pomoc w rozumnym kierowaniu własnym rozwojem i w dokonywaniu wyborów życiowych przez wychowanków
przygotowywanie do udziału w życiu społecznym
oferowanie świata wartości, przedstawień świata idei, ideologii wyznaczającej życie społeczne, światopoglądu
doradcze, konsultacyjne
Dysfunkcjonalność szkoły
Krytyka szkoły różne propozycje rozwiązań:
reforma
doskonalenie tej instytucji
likwidacja szkoły
PROBLEMY PEDAGOGIKI WCZESNOSZKOLNEJ
Kształcenie i wychowanie dzieci w klasach I-III (ok. 7-10 l.)
w wielu krajach - przedszkole + początkowe lata w szkole
Rozwój poznawczy dzieci (myślenie, pamięć, język itd.)
teorie Piageta, Eriksona (teoria psychoanalityczna), Bandury (teoria społecznego uczenia się), Flavella (teoria przetwarzania informacji), Bowlby'ego (teoria etologiczna opisująca zachowania społeczne), Gibsona (teoria rozwoju perepcyjnego)
Nauczanie a rozwój
PEDAGOGIKA DZIAŁALNOŚCI KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Bada:
metody, treści i formy uczestnictwa dzieci i młodzieży w kulturze lokalnej, regionalnej , narodowej i ogólnoludzkiej
wpływ środków masowego przekazu na potrzeby, zainteresowania i aspiracje życiowe dzieci i młodzieży
wykorzystanie przez szkołę i rodzinę dorobku kultury dla realizacji ich ideałów wychowawczych
możliwości włączenia idei, wzorów, wartości i norm kultury do regulacji zachowania dzieci i młodzieży, do realizacji celów i zadań wychowania intelektualnego, estetycznego, społecznego i moralnego
możliwości tworzenia optymalnych warunków w szkole, rodzinie, organizacjach młodzieżowych i dziecięcych, w domach kultury i klubach młodzieżowych, do mądrego, odpowiedzialnego wyboru wartości kulturowych
PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Bada:
wpływ różnych systemów społecznych, środowiskowych i tradycyjnych na rozwój i wychowanie młodego pokolenia
wpływ różnych grup, środowisk i kręgów społecznych na funkcjonowanie instytucji wychowania i zachowania oraz rozwój osobowości dzieci i młodzieży
wpływ różnych tradycji społecznych na cele, treść i metody oraz formy działania różnych instytucji oświatowych i wychowawczych
wpływ różnych form życia społecznego na kształtowanie poglądów, aspiracji i postaw młodzieży
Wykrywa zależności między różnego typu instytucjami i wymaganiami społecznymi a wychowaniem i rozwojem osobowości dzieci i młodzieży.
Pedagogika społeczna = teoria praktycznego działania wychowawczego w środowisku.
powstała z braku zgody ludzi wrażliwych i twórczych na biedę i upośledzenie człowieka
powstała ok. 2. poł. XIX wieku
prekursorzy:
Robert Owen (1771-1858)
Ludwik Krzywicki (1859-1941)
Helena Radlińska (1879-1954)
Mary Rihmond (1861-1922, teoretyk opieki publicznej)
Ryszard Wroczyński (1909-1984)
Środowisko - składniki struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i wywołują określone reakcje psychiczne.
Środowisko lokalne - obok rodziny jest to najważniejszy czynnik socjalizacji.
zbiorowość społeczna zamieszkująca niewielki, względnie zamknięty obszar
instytucje służące organizacji życia zbiorowego (np. Kościół, szkoła, instytucje usługowe)
ŚRODOWISKO LOKALNE
2 TYPY ZBIOROWOŚCI
CELOWE
STOWARZYSZENIE
Przynależność dobrowolna
Grupa zorganizowana wg reguł formalnych
Posiada określone cele
Posiada strukturę, organizację wewnętrzną i członków
Kieruje się ustalonymi wzorami zachowań
Posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków |
SPONTANICZNE
WSPÓLNOTA
Przynależność zdeterminowana urodzeniem
Wynik aprobaty społecznej, jest nieformalne
Cele nie są artykułowane, nie mają postaci pisanej
Struktura, organizacja i członkowie są określane zasadami tradycji i poczuciem przynależności
Rządzą w niej uznanie za właściwe wzorce zachowania, obowiązuje grupowy konformizm
Istnieje system kontroli społecznej |
PEDAGOGIKA PRACY
T. Nowacki, S. Kaczor, Z. Wiatrowski, J. Nowak
Pedagogika pracy - dyscyplina pedagogiki, której centrum zainteresowania jest skierowane na relację człowiek - praca.
Bada:
wpływ szkoły na przygotowanie młodzieży do rozumienia społecznego sensu wykonywanej pracy i do jej umiejętnego, zgodnego z wymaganiami nauki i oczekiwaniami społecznymi
czy i w jakim zakresie szkolnictwo zawodowe przygotowuje młode pokolenie do pracy zawodowej, wykwalifikowanej, profesjonalnej, racjonalnej, dobrze zorganizowanej, twórczej
czy przysposabia do ewentualnej zmiany zawodu związanej z przeobrażeniami na rynku pracy
wpływ pracy na kształtowanie systemu wartości człowieka, na poziom jego zadowolenia z wykowywanej pracy, na jego umiejętność doskonalenia warsztatu metod i form pracy zawodowej
Działy:
pedagogika przemysłowa
pedagogika zakładu pracy
pedagogika gospodarcza
pedagogika rolnicza
Praca - każda działalność, której wynikiem jest produkt materialny, wytwór służący do zaspokajania potrzeb duchowych człowieka lub usługa.
formalna - praca zawodowa
nieformalna - prace pozazawodowe (np. prace domowe, praca na działce, prace związane z przygotowywaniem wycieczek lub wypoczynku)
Poza pracą - czynności fizjologiczne, pełny wypoczynek, zabawa, sport, rozrywki.
Pedagogika przedzawodowa - problematyka kształcenia przedzawodowego (procesy dokonujące się w rodzinie, przedszkolu, szkole podstawowej, gimnazjum, liceum ogólnokształcącym).
Kształcenie zawodowe - ogół celowo zorganizowanych czynności i procesów, umożliwiających przygotowywania do określonego zawodu, zwłaszcza przygotowywania do pracy zawodowej w konkretnej gałęzi gospodarki narodowej na przewidzianym w celach kształcenia stanowisku.
Andragogika pracy - kształcenie, dokształcanie i doskonalenie zawodowe osób dorosłych.
Zawodoznawstwo - wiedza o zawodach jako zjawisko wynikłych z podziału pracy, różnorodność zadań zawodowych, wykonywanych w społeczeństwie.
Dyscypliny współpracujące:
filozofia pracy
nauki techniczne i przyrodnicze
socjologia pracy
fizjologia pracy
prakseologia
nauki o kierownictwie
PEDAGOGIKA TURYSTYKI
Bada:
wpływ udziału w zajęciach turystycznych na kształtowanie się osobowości dzieci i młodzieży
cele, treści, formy i metody wychowania przez turystykę i krajoznawstwo
PEDAGOGIKA PORÓWNAWCZA
Marc-Antoine Jullien de Paris - początek badań nad sposobem wychowania młodzieży w różnych krajach (praca Szkice i przygotowania prezdwstępne do pracy o wychowaniu porównawczym, 1817)
1925 - Międzynarodowe Biuro Wychowania, siedziba w Genewie
wyd. „Międzynarodowe Roczniki Wychowania”
Pedro Rossello - zasady determinujące prądy w wychowaniu
I zasada: „Szkoła i życie społeczne znajdują się w stosunku wzajemnego na siebie oddziaływania.”
II zasada: „Fakty pedagogiczne znajdują się w stosunku wzajemnej od siebie zależności. Zmiany zachodzące w pierwszej części systemu szkolnego wywołują różnorodne zmiany w pozostałej jego części.”
Izaak Kandel: wielkie problemy oświaty wszędzie są te same, ale sposoby ich rozwiązań są różne
Nicholas Hans: wychowanie to wyraz zewnętrznego charakteru narodowego tworzącego się przez stulecia, rozwoju kultury, języka, religii, warunków społecznych, położenia geograficznego, losów historycznych. Wychowanie to funkcja charakteru narodowego, ale też ten charakter kształtuje.
J.A. Lauwerys - doceniał czynnik historycznych, ale za najważniejsze uważał istnienie związku między filozofią a wychowaniem.
Fryderyk Schneider: zadanie pedagogiki - dążenie do wykrycia sił napędowych, które określają rzeczywistość oświaty, nadaje wychowaniu siły żywotne. Zaliczał do nich:
charakter narodowy,
środowisko geograficzne,
poziom nauki i kultury,
filozofię,
system ekonomiczno-polityczny,
religię,
historię,
wpływy przejęte z in. krajów,
osiągnięcie nauk pedagogicznych.
Najczęściej stosowane wskaźniki statystyczne:
wskaźnik obrazujący proporcje między liczbą dzieci w wieku szkolnym a ogólną liczbą ludzi informacja o tzw. „obciążeniu” społecznym dziećmi w wieku szkolnym
wskaźnik wyrażający proporcję między liczbą dzieci w danym wieku, uczęszczających do szkoły a ogólną liczbą dzieci w tym wieku informacja o stopniu upowszechnieniu nauczania szkolnego
wskaźnik podający liczbę studentów przypadających na 10 000 ludności informacja o upowszechnieniu szkolnictwa wyższego
wskaźnik przedstawiający stosunek między liczbą dzieci rozpoczynających naukę na określonym szczeblu szkolnym a liczbą dzieci kończących ten szczebel informacje o tzw. odsiewie szkolnym można ustalić faktyczne upowszechnienie wykształcenia podstawowego lub średniego
Proces porównywania w pedagogice:
opis - daje obraz przedstawiający zjawisko
interpretacja - analiza i uporządkowania faktów ich wyjaśnianie
zestawienie - tu widać podobieństwa i różnice
właściwe porównanie - ustalanie oceny porównywalnych faktów zgodnie z określonymi kryteriami
PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA
H. Radlińska, R. Wroczyński, Aleksader Kamiński, Marian Balcerek, Zdzisław Dąbrowski, Marian Jakubowski, Irena Jundziłł, Janina Maciaszkowa, Jerzy Wołczyk
najbardziej wielostronnie przedstawił drogę kształtowania się i problematykę specjalizacji opiekuńczej Zdzisław Dąbrowski
Przedmiot badań:
sytuacje wymagające opieki (potrzeby dziecka i potrzeby opiekuńcze: przyczyny występowania, przejawy, skutki, diagnostyka i kwalifikacja tych potrzeb)
cele opieki i zadania opiekuńczo-wychowawcze
funkcje opieki nad dzieckiem
proces opiekuńczo-wychowawczy
system opieki nad dzieckiem
metodologia badań i metodyka działania opiekuńczo-wychowawczego
wychowanek i wychowawca
Cele opieki:
opieka profilaktyczna - ukierunkowana na zapobieganie sytuacji zagrożenia, na usuwanie lub neutralizowanie czynników zagrożeń, by nie dopuścić do ich zadziałania
opieka interwencyjna - ukierunkowania na usunięcie przedmiotu opieki społecznej spod wpływu już działających czynników zagrożenie
opieka kompensacyjna - ukierunkowana na usuwanie lub neutralizowanie następstw zagrożeń rzeczywistych, gdy czynnik zagrożenia pozostawia negatywne skutki
Potrzeby dziecka:
związane z rozwojem fizycznym (biolog.)
związane z rozwojem psychicznym
związane z rozwojem społecznym
związane z rozwojem kulturalnym
oraz potrzeby:
wynikające z funkcjonowaniem rodziny
związane z działalnością szkoły
związane z aktywnością dziecka w środowisku zamieszkania
wynikające z właściwości organizmu dziecka
Opieka nad dzieckiem może być statyczna lub dynamiczna.
Opieka - działania podejmowane przez osoby lub instytucje wobec dzieci w związku z faktycznymi lub potencjalnymi sytuacjami zagrożeń oraz ich następstwami.
Schemat terminologii w opiece nad dzieckiem
Pojęcia ogólne |
Opieka nad dzieckiem |
|||
|
Istota |
Przedmiot |
Podmiot |
Treść |
|
Sytuacja zagrożenia
Stan sił własnych dziecka |
Dziecko (niepełnoletni) |
Opiekun |
Środki i czynności stosowane w działaniu |
Pojęcia szczegółowe |
Rodzaj sytuacji zagrożenia wg czynników powodujących zagrożenie
Stan zagrożenia (potencjalnego, rzeczywistego), skutki zagrożeń
Stan sił własnych dziecka: - ma w pełni - ma w ograniczonym zakresie - nie ma - nie chce - nie potrafi |
Wiek i płeć dziecka
Sytuacja społeczna, gł. udział w kręgach środowiskowych, zwłaszcza w placówkach systemu edukacji
Świadomość zagrożeń: - pełna - niepełna - brak |
Status prawny podmiotu - osoby fizyczne - grupy i organizacje społ.
Motywy podejmowania opieki: - filantropijne - charytatywne - solidarność społ. - idea praw dziecka do opieki
|
Rodzaj zastosowanych środków i czynności
Rodzaj środowiska opieki i wychowania
Zakres i czas trwania opieki: - całkowita - częściowa - doraźna - okresowa - stała |
Pojęcia syntetyczne |
|
Formy opieki nad dzieckiem w Polsce
Resort |
Opieka całkowita |
Opieka częściowa |
Pracy i Spraw Socjalnych |
|
Ochrona macierzyństwa oraz ochrony praw młodocianych pracowników
Renty i zasiłki dla dzieci i rodzin z tytułu ubezpieczeń społ.
Pomoc materialna i poradnictwo dla bezrobotnych |
Sprawied- liwości i Spraw Wewn. |
Policyjne izby dziecka Schroniska dla nieletnich
Zakłady wychowawcze i poprawcze |
Ochrona praw dziecka (opieka prawna, kuratela, poradnictwo prawne)
Profilaktyka przestępczości nieletnich |
Opieka nad dzieckiem w rodzinie |
||
Edukacji Narodowej |
Rodzina własna (naturalna, adopcyjna)
Rodzina zastępcza
Rodzinny dom dziecka |
Różne formy pomocy materialnej dla dziecka w rodzinie
Poradnictwo opiekuńczo-wychowawcze dla rodziców i opiekunów |
|
Opieka nad dzieckiem w szkole |
|
|
Internat szkolny
Internat międzyszkolny
Bursa
Ośrodek szkolno-wychowawczy
Opieka zakładowa
Pogotowie opiekuńcze
Dom dziecka
Dom wczasów dziecięcych
Specjalny zakład (ośrodek) wychowawczy
Ogniska wychowawcze (wobec dzieci zam. w ognisku) |
Funkcje opiekuńczo-wychowawcze szkoły: elementarne, kompensacyjne, integracyjne
Przedszkole
Ognisko wychowawcze (wobec dzieci dochodzących lub dojeżdżających na zajęcia) |
|
Opieka środowiskowa w miejscu zamieszkania dziecka |
|
|
|
Świetlice, osiedlowe kluby dziecięce i młodzieżowe, ogrody jordanowskie, place zabaw, placówki kulturalne dla dzieci i młodzieży (MDM, PM) |
Zdrowia i Opieki Społ. |
Rodziny opiekuńcze dla dzieci do 3 r. życia
Domy małego dziecka
Szpitale dziecięce i oddziały dziecięce w szpitalach
Prewentoria, sanatoria dziecięce
Domy pomocy społecznej dla dzieci głęboko upośledzonych |
Pomoc materialna dla małych dzieci i rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej
Żłobki dzienne
Poradnictwo lekarza ogólnego i specjalistów
Poradnictwo w zakresie zdrowia psychicznego |
PEDAGOGIKA SPECJALNA
Pedagogika specjalna - dyscyplina zajmująca się osobami wymagającymi szczególnego potraktowania ze względu na specyficzny stan ich organizmu i osobowości.
teoria i praktyka wychowania jednostek upośledzonych (O. Lipkowski)
system wiedzy i umiejętności praktycznych dotyczący oddziaływania na osoby z deficytem rozwojowym, niedorozwojami, upośledzeniem rozmaitych struktur somatycznych oraz motywacyjno-instrumentalnych
2 odmiany:
pedagogika rewalidacyjna (validus `silny, mocny, skuteczny') - teoria i praktyka wychowania i kształcenia osób z deficytami somatycznymi
teoria i praktyka oddziaływania na osoby niepełnosprawne
edukacja socjalna - specjalne metody, ale chodzi o efekt „bycia niespecjalnym”
rodzaj niepełnosprawności:
fizjologiczno-organiczna
duchowo-kulturowa
subdyscypliny:
oligofrenopedagogika - pedagogika upośledzonych umysłowo
surdopedagogika - pedagogika niedosłyszących i niesłyszących
pedagogika terapeutyczna (lecznicza) - defektologia, związana z przywracaniem lub usprawnianiem osób przewlekle chorych, chronicznie zagrożonych zdrowotnie
logopedia, patologopedia
pedagogika resocjalizacyjna - teoria i praktyka wychowania i kształcenia osób z zaburzeniami społecznego przystosowania
podstawowe zagadnienia:
ustalenie nadrzędnych, etapowych i operacyjnych celów wychowania resocjalnego
określenie wyjściowego stanu osobowości, postaw i manifestacji zachowań i psychospołecznych determinantów tych stanów
ustalanie wyjściowej sytuacji wychowawczej, w jakiej znajdują się osoby wychowywane i wychowujące
konstruowanie teoret. i prakt. modeli optymalnego oddziaływania opiekuńczego, wychowawczych i terapeutycznych na osoby mające trudności w społecznym funkcjonowaniu
rewalidacja - działalność prowadząca do usprawniania umacniania słabej i defektywnej jednostki ludzkiej
resocjalizacja - ponowna, prawidłowa socjalizacja usprawniająca społeczne funkcjonowanie w rodzinie, grupie rówieśniczej, szkole, zakładzie pracy itp.
PEDAGOGIKA ZDROWIA
Wychowanie zdrowotne - dyscyplina zajmująca się kształtowaniem nawyków służących konserwacji i doskonaleniu zdrowia, rozwijanie pozytywnego zainteresowania zdrowiem w oparciu o niezbędne wiadomości i wzorce, formowanie postawy umożliwiającej skuteczną profilaktykę, ratownictwo, leczenie, pielęgnowanie i stosowanie wymogów higieny w życiu jednostki i zbiorowości ludzkiej (Edward Mazurkiewicz)
Macierze wychowania zdrowotnego:
higiena szkolna
wychowanie fizyczne
zdrowie:
psychiczne
fizyczne
publiczne
Tematyka:
kwestie elementarne:
higiena osobista
higiena otoczenia
higiena żywienia
higiena pracy
higiena wypoczynku
zasady bezpieczeństwa
ochrona zdrowia psychicznego
walka z nałogami
zapobieganie chorobom zakaźnym
działania ratownicze
pierwsza pomoc w nagłych wypadkach
zasady korzystania z usług służby zdrowia
reguły związane z użyciem leków itp.
działania zmierzające do czynnego doskonalenia zdrowia (najważniejsze)
ćwiczenia ruchowe
wychowanie rodzinne
wychowanie seksualne
zasady samokontroli zdrowia
zasady samokontroli rozwoju
Ekoedukacja
NAUKI POMOCNICZE PEDAGOGIKI
psychologia rozwojowa
psychologia wychowawcza
socjologia
filozofia
etyka
historia kultury
prakseologia pedagogiczna
kulturoznawstwo
ekonomia
politologia
prawo
PEDAGOGICZNE PROBLEMY UCZESTNICTWA W KULTURZE
Pedagodzy kultury - B. Nawroczyński, B. Suchodolski, S. Hessen
Pedagogika uczestnictwa w kulturze określa wartość i zasadność kultury:
przygotowanie do wartościowego rozumienia, przeżywania i oceny dzieł sztuki, nauki, techniki
przygotowanie do wyboru takich wartości kultur., które umożliwiają jednostce zaspokajanie jej potrzeb duchowych i orientację w rzeczywistości
Przedmiot badań:
cele edukacji kulturalnej
treści kształcenia
proces edukacji kulturalnej, jego uwarunkowania, prawidłowości, struktura, dynamika i efekty
zasady kierowania procesem edukacji kulturalnej dzieci i młodzieży
metody oddziaływania dydaktyczno-wychowawczego związ. z realizowaniem celów edukacji kulturalnej
PEDAGOGIKA MUZEALNA
Cele:
zaspokajanie potrzeb poznawczych, moralnych i estetycznych młodzieży i dorosłych
rozwijanie zdolności twórczych
kształtowanie szacunku dla dziedzictwa kulturowego
kształtowanie zrozumienia potrzeby ochrony przyrody
kształtowanie zdolności do identyfikowania się z wartościami kultury narodowej, europejskiej i światowej
humanizowanie świadomości młodzieży i dorosłych
uczenie racjonalnej i odpowiedzialnej indywidualnej percepcji zbiorów muzealnych
uczenie cennych znalezisk, pamiątek, dokumentów
uczenie integracji wiedzy szkolnej z doświadczeniem muzealnym
rozwijanie pasji poznawczej ukierunkowanej na określoną dziedzinę wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, kulturze
uczenie postrzegania zabytków kultury przez pryzmat historii i współczesnych tendencji rozwoju
uczenie szukania w kulturze różnych narodów i regionów wartości uniwersalnych (edukacja międzykulturowa) i specyfiki dla danej grupy
Zasady edukacji muzealnej:
ukierunkowana działalność muzeum na ważne w danym społeczeństwie i momencie historycznym cele edukacyjne
demokratyzacja dostępu do zbiorów muzealnych
przygotowywanie młodzieży i dorosłych do racjonalnego i metodycznego zwiedzania muzeum
respektowanie zainteresowań młodzieży, dorosłych i tworzenia wystaw problemowych uwzględniających te za zainteresowania
integracja wiedzy szkolnej z poznawaniem zbiorów muzealnych
racjonalna, skuteczna i wielopłaszczyznowa współpraca z instytucjami edukacyjnymi
popularyzacja dorobku muzeum w środowisku lokalnym i w kraju
prezentacja najbardziej atrakcyjnych i wartościowych eksponatów
organizowanie w muzeum różnych form pracy oświatowej (kursy, cykle, wywiady, spotkania z twórcami, odczyty, prelekcje, studia)
naukowa interpretacja poznawcza i artystyczna wartości zbiorów muzeum
uwzględnianie rocznic i wydarzeń lokalnych w układaniu i doborze eksponatów muzealnych
tworzenie trwałych wspólnot muzealnych (np. towarzystwo miłośników danego muzeum)
respektowanie praw wykrytych (np. przez psychologię i socjologię reklamy)
umacnianie roli i pozycji muzeum w systemie lokalnych instytucji kulturalno-oświatowych:
współpraca
komunikacja
wymiana doświadczeń
Metody edukacji muzealnej:
przekazywanie informacji o eksponatach muzeum
prelekcje
wykłady
wyjaśnienia
komentarze
organizowanie kontaktów młodzieży i dorosłych ze zbiorami muzealnymi
wycieczki
spotkania
prezentowanie dorobku muzeum i jego popularyzacji
urządzanie wystaw
pokazy
organizowanie wystaw z okazji ważnych uroczystości
dyskusja i przekonywanie
przybliżanie problematyki związanej z posiadanymi przez muzeum zbiorami
spotkania z pracownikami muzeum
sesje naukowe
seminaria
sympozja
zapraszanie instytucji i osób na otwarcie wystaw, zwiedzanie ich
udostępnianie zwiedzającym znajdujących się w muzeum, lecz rzadko pokazywanych eksponatów
upowszechnianie wiedzy z zakresu teorii i historii sztuki, nauki i techniki
prezentowanie wiedzy w lokalnej prasie zasobów muzealnych i nowych nabytków
uatrakcyjnianie pobytu w muzeum
lekcje muzealne z udziałem nauczycieli i pracowników muzeum
konkursy wiedzy o muzeum
Rodzaje muzeów
Podział podstawowy:
muzea przyrodnicze
muzea historyczne
muzea humanistyczne
Inne:
regionalne
poświęcone poszczególnym twórcom
sztuki
literackie
biograficzne
Przykłady muzeów:
Muzeum Historii Miasta Warszawy
muzeum narodowe (Warszawa, Kraków, Poznań)
Dom Matejki (Kraków)
Muzeum Fryderyka Chopina (Żelazowa Wola)
Muzeum Sienkiewicza (Oblęgorek)
muzea martyrologii narodu polskiego
Pinakoteka (Monachium)
Muzeum Guggenheima (Nowy Jork)
Pergamon Meseum (Berlin)
Villa Boghese (Rzym)
Muzeum Lotnictwa (Kraków)
Muzeum Poczty i Telekomunikacji (Wrocław)
Luwr (Paryż)
Rijksmuseum (Londyn)
Muzeum Techniki (Warszawa)
Struktura pedagogiki
Edukacja ogólna
(nauka podstawowa)
Historia wychowania Dydaktyka Teoria Pedagogiki
i myśli pedagogicznej wychowania szczegółowe
(nauki stosowane)
pedagogika porównawcza
pedagogika przedszkolna
pedagogika wczesnoszkolna
pedagogika szkolna
pedagogika opiekuńcza
pedagogika społeczna
pedagogika działalności
kulturalnej
pedagogika rewalidacyjna
pedagogika resocjalizacyjna
pedagogika wychowania
zdrowotnego
pedagogika kultury fizycznej
pedagogika turystyki
pedagogika pracy
pedagogika rolnicza
pedagogika wychowania
rodzinnego
pedagogika wojskowa
andragogika
... ?
Na podstawie: M. Łopatkowa, Pedagogika serca, Warszawa 1992.
Istotny udział przewodników naukowych muzeum.