Układ krążenia
składa się z ukł krwionośnego i ukł chłonnego (limfatycznego)
Układ krwionośny
składa się z naczyń krwionośnych i serca
Naczynia krwionośne dzielimy w zależności od kierunku przebiegu krwi: tętnice i żyły
Tętnice odprowadzają krew z serca, a żyły doprowadzają. Tętnice i żyły rozpadają się na sieć naczyń tworzących sień naczyń włosowatych (kapilary) - tam zachodzi wymiana miedzy krwią a tkanką. Kapilary mają bardzo małą średnicę, krew płynie tam pod bardzo małym ciśnieniem, mają ściany o największej przepuszczalności bo tam zachodzi wymiana tlenu i odbieranie CO2
Cecha charakterystyczna tkanek jest ich unaczynienie. Tkanka nabłonkowa nie posiada własnych naczyń, natomiast tkanka łączna jest bardzo dobrze unaczyniona
Komórki tkanki nabłonkowej są wyspecjalizowane we wchłanianiu, w tworzeniu „bariery”, dlatego narządy rurowe od światła wysłane są tkanką nabłonkową. Tkanka nabłonkowa nie ma własnych naczyń, wiec musi być odżywiana przez tkankę łączną, wiec pod tkanką nabłonkową leży tkanka łączna. W zależności od funkcji narządu rurowego wyróżniamy różne tkanki łączne
Elementem wśród tkanek łącznych jest chrząstka - nie posiada własnych naczyń, wiec musi mieć jakiś system odżywiający. Chrząstka otoczona jest ochrzęstną (tkanka łączna wiotka) dobrze unaczyniona i to ona odżywia chrząstkę. Odbywa się to przez dyfuzję - dzięki wodzie. W chrząstce jest do 60% wody
Tkanki, które nie posiadają własnych naczyń, to: zębina, rogówka, szkliwo.
Naczynia włosowate posiadają najmniejsza średnicę (wyjątek naczynia włosowate zatokowe - większa średnica). Cecha charakterystyczną jest tworzenie bardzo gęstych sieci. Ścianę tych naczyń buduje nabłonek charakterystyczny dla naczyń (tylko tu występuje) jest to nabłonek jednowarstwowy płaski zwany śródbłonkiem. Pochodzi on z mezodermy z trzeciego listka zarodkowego. W tworzeniu tkanki nabłonkowej biorą udział trzy listki zarodkowe:
- z endodermy - np. nabłonek wyścielający układ
- z ektodermy - np. naskórek zbudowany z nabłonka wielowarstwowego
- z mezodermy - np. śródbłonek i nabłonek surowiczy wyścielający jamę ciała
Komórki nabłonka spoczywają na błonie podstawnej. Tkanka nabłonkowa ma zwarty układ komórek. Błona podstawna wzmacnia zwarty układ tkanki nabłonka
Kapilary dzielimy na:
- kapilary o ścianie ciągłej - komórki śródbłonka są ściśle ze sobą połączone
+połączenie zamykające - tworzą białka integralne, łączą cytoszkielety sąsiadujących komórek
+połączenia zwierające - tworzą białka dezmogleiny, a te połączenia to desmosomy - łączą podstawę komórek z błoną podstawną, dlatego układ tkanki łącznej jest ścisły
Takie naczynia stanowią barierę: krew-narząd -> występującą w mózgu, płucach, mięśniach, nerkach
- kapilary o ścianie porowatej (o ścianach okienkowych) - komórki śródbłonka są ściśle połączone, ale w cytoplazmie tych komórek są okienka, otworki przez co przepuszczalność tych naczyń jest większa
Takie naczynia występują w gruczołach dokrewnych, kosmkach jelitowych
- kapilary zatokowe (sinusoidy) - naczynia o ścianie nie ciągłej, między komórkami śródbłonka występują pory, naczynia o dużej średnicy, błona podstawna śródbłonka nie jest błoną ciągłą, jest błoną przerywaną, a miejscami może nie występować.
Takie naczynia występują w wątrobie, śledzionie, szpiku kostnym.
Ściany tętnic i żył zbudowane są z trzech błon, mogą być one różnie rozwinięte. Idąc od strony światła mamy:
- błonę wewnętrzną (tunica infima)
- błonę środkową (tunica media)
- błonę zewnętrzna (tunica ex terna lub tunica adventitia)
Naczynia można podzielić ze względu na wielkość średnicy:
- małe - tętniczki
+ błona wewnętrzna zbud ze śródbłonka, pod nim warstwa włókien sprzężonych, które tworzą błonę sprężystą
+ błona środkowa zbud z komórek mięśni gładkich, które stanowią 1-3 warstw ułożonych okrężnie
+ błona zewnętrzna zbud z tkanki łącznej wiotkiej (luźnej) występuje tu bardzo dużo włókien kolagenowych biegnących podłużnie w stosunku do naczynia
Ciśnienie tam rośnie w stosunku do kapilar, ale przepuszczalność ściany maleje
- średnie - tętnice średnie (mięśniowe) - są zwane tętnicami rozprowadzającymi bo głównym ich zadaniem jest doprowadzenie krwi do narządów
+ błona wewnętrzna zbud ze śródbłonka, tkanki łącznej wiotkiej (luźnej), włókna sprężyste tworzą błonę sprężystą
+ błona środkowa zbud z mięśni gładkich ułożonych w kilkadziesiąt warstw. Komórki mięśni gładkich w tętnicach występują tylko w warstwie środkowej
+ błona zewnętrzna zbud z tkanki łącznej wiotkiej z włóknami kolagenowymi
Ciśnienie tam rośnie, dlatego pojawiają się tam naczynia naczyń
- duże - tętnice sprężyste - tętnice o największej średnicy (np. aorta, tętnica szyjna)
+ błona wewnętrzna zbud ze śródbłonka, pod nim tkanka łączna wiotka i to spoczywa na błonie sprężystej wewnętrznej
+ błona środkowa zbud z włókien sprężystych o charakterystycznym układzie tworzą one okienka - wiec niekiedy ta błona nazywana jest okienkową. Znajduje się tu niewielka ilość komórek mięśni gładkich
+ błona zewnętrzna zbud z tkanki łącznej wiotkiej, są tu tez naczynia naczyń
Na budowę ścian tętnic ma wpływ ciśnienie krwi, a u żył ciśnienie hydrostatyczne
Żyły możemy podzielić więc na:
- żyły górnej części ciała
Krew płynie tu do serca własną masą, więc te żyły mają słabo rozwiniętą błonę wewnętrzną i środkową ale błonę zewnętrzna (przydanka) dobrze rozwiniętą, która w miarę jak zwiększa się średnica żył to ulega pogrubieniu
+ błonę wewnętrzną stanowi śródbłonek spoczywający na błonie sprężystej
+ błona środkowa zbud z niewielkiej ilości tkanki łącznej wiotkiej i niewielkiej ilości komórek mięśni gładkich
+ błona zewnętrzna tu tkanka łączna wiotka dobrze rozwinięta
We wszystkich błonach występują komórki mięśni gładkich
- żyły dolnej części ciała
+ błona wewnętrzna zbud ze śródbłonka, tkanki łącznej wiotkiej i włókien sprężystych
+ błona środkowa zbud z komórek mięśni gładkich ułożonych okrężnie w stosunku do osi naczynia
+ błona zewnętrzna zbud z tkanki łącznej wiotkiej, znajdują się tu komórki mięśni gładkich tworzących pęki mięśni ułożonych podłużnie w stosunku do osi naczynia
We wszystkich błonach występują komórki mięśni gładkich
W przydance (błonie zewnętrznej) żył płucnych i sercowych w okolicy przysercowej w tym odcinku znajdują się mięśnie poprzecznie prążkowane serca. U małych ssaków mięśnie poprzecznie prążkowane serca występują na całej długości żył płucnych i noszą nazwę płucnych sercowych
Różnice między żyłami a tętnicami:
|
Tętnice |
Żyły |
|
na przekroju światło |
zawsze okrągłe, bo w ścianie jest dużo elementów sprężystych |
ściany na przekroju się zapadają (naczynia o nieregularnym kształcie), bo w ścianie jest elementów sprężystych więcej mięśniowych |
|
Grubość ściany |
grubsza |
cieńsza |
|
w ścianie granice między poszczególnymi błonami |
są wyraźnie zaznaczone, bo występują wyraźne różnice w budowie błon |
granice są zatarte, bo w ścianie żył komórki mięśniowe występują we wszystkich błonach i one zacierają granice między błonami |
|
Komórki mięśniowe gładkie |
Tylko w błonie środkowej |
We wszystkich błonach |
|
Na budowę ma wpływ |
Ciśnienie krwi |
Ciśnienie hydrostatyczne |
|
Najgrubsza warstwa |
media |
przydanka |
Dodatkowe do uczenia |
Komórki mięśniowe gładkie w medii |
bardzo liczne |
mniej liczne |
Dodatkowe do uczenia |
Blaszki/włókna sprężyste |
liczne |
nieliczne |
Dodatkowe do uczenia |
Zastawki |
brak |
niekiedy obecne |
Dodatkowe do uczenia |
Naczynia włosowate stanowią 99% masy ukł naczyniowego
Nie zawsze między tętnicami a żyłami występują naczynia włosowate - to Ne jest reguła. W niektórych narządach tętnice mogę bezpośrednio przechodzić w żyły (tętniczki w żyły) takie połączenia nazywamy połączeniami tętniczo-żylnymi (anastomozami). W anastomozach bardzo dobrze rozwinięta jest błona środkowe. Dzielimy je na:
- anastomozy proste
- anastomozy kębkowate
Do ścian anastomoz dochodzą włókna ukł współczulnego i przywspółczulnego i one przyspieszają przepływ krwi przez anastomozy. Jeśli anastomozy są w stanie skurczu to krew płynie w naczyniach włosowatych, a jeśli są w stanie rozkurczu to krew omija naczynia włosowate i płynie anastomozami
Anastomozy znajdują się w: skórze pod paznokciami, u gryzoni w ogonie, tkanka erekcyjna: w ciałkach jamistych cewki moczowej męskiej, także łechtaczka
Serce
Narząd centralny ukł krwionośnego
Ściany zbudowane z trzech warstw, które odpowiadają błoną naczyń krwionośnych:
- wsierdzie (endokarium) - odpowiada błonie wewnętrznej
Wyściela wewnętrzną powierzchnię jamy serca, składa się na nie śródbłonek, tkanka łączna wiotka, włókna sprężyste i komórki mięśni gładkich
- śródsierdzie - odpowiada błonie środkowej
Najgrubsza warstwa, w jej skład wchodzą komórki mięśni poprzecznie prążkowanych serca, komórki te ułożone są w pęczki połączone tkanką łączną - ułożone są w charakterystyczny sposób dla każdej części serca:
+ system przedsionków i komór
+ system przedsionkowo-komorowy
- nasierdzie - odpowiada błonie zewnętrznej (przydance)
Pokryte osierdziem zbud z tkanki łącznej wiotkiej. Osierdzie pokryte jest nabłonkiem surowiczym.
Pomiędzy nasierdziem i osierdziem występuje jama gdzie jest płyn surowiczy który ułatwia ruch ślizgowy w miejscu gdzie uchodzą duże naczynia
Układ chłonny
składa się z naczyń chłonnych (limfatycznych), narządów limfo poetycznych (dostarczają limfocytów dokrwi obwodowej - tu dojrzewają, dzielą się) do tych narządów zaliczamy: śledzionę, migdałki, grasicę i węzły chłonne.
Naczynia chłonne maja taką budowę jak żyły, ale na ich budowę nie wpływa ciśnienie hydrostatyczne. Uchodzą one bezpośrednio do ukł żylnego, w miejscu ujścia naczyń chłonnych do serca znajdują się zastawki zapobiegające wnikaniu krwi do tych naczyń
Narządy limfopoetyczne to:
- śledziona, migdałki, węzły chłonne
- grasica
Grudka chłonna to:
- elementy funkcjonalne narządów takich jak: śledziona, migdałki, węzły chłonne
- skupisko tkanki łącznej siateczkowatej, która tworzy zrąb dla organów takich jak: śledziona, migdałki, węzły chłonne
- w takiej grudce wyróżniamy:
+ ośrodek namnażania - jaśniej barwiący się środek grudki
+ strefę dojrzewania - część ciemniejsza
W ośrodku namnażania znajdują się limfoblasty, które się dzielą, w części obwodowej układają się w dojrzałe limfocyty. Rola tych narządów to dostarczanie do krwi obwodowej limfocytów. Ale wszystkie elementy morfologiczne krwi powstają w szpiku kostnym, natomiast w narządach limfatycznych one się dzielą i mnożą.
Grudki chłonne nie tylko występują w narządach takich jak: śledziona, migdałki, węzły chłonne, ale też np. w ścianie przewodu pokarmowego (w błonie śluzowej), w wyrostku robaczkowym jelita ślepego, w błonie śluzowej przewodu oddechowego szczególnie w początkowych odcinkach. Dlatego człowiek może żyć bez śledziony, migdałków i węzłach chłonnych, bo grudki chłonne nie tylko tam występują. Pozbawienie narządów takich jak: śledziona, migdałki, węzły chłonne obniża barierą obronną, ale nie prowadzi do śmierci.
Węzeł chłonny
Otoczony torebką łącznotkankową. Występuje:
- część korowa. Tworzą ją grudki chłonne
- część rdzeniowa. Tworzy ją tkanka łączna siateczkowata i w tej części są trzy sieci:
+ sieć utworzona z tkanki łącznej wiotkiej - tworzą beleczki
+ sieć stanowiąca przedłużenie grudki chłonnej - pas zagęszczania
+ zatoki promieniste - leży między beleczkami - tkanka łączna siateczkowata
Migdałki
Narządy limfo poetyczne, występują między innymi w miejscu przejścia jamy ustnej w gardło, migdałki podniebienne, czy migdałki przełykowe, migdałki nagłośni itp. W zależności od miejsca występowania wyróżniamy różne migdałki.
Różnice między poszczególnymi migdałkami:
- z zewnątrz pokryte są nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, który uwypukla się do środka tworząc krypty - ich głębokość i rozgałęzienie jest różnicą pomiędzy kryptami. Wszystkie otoczone są tkanką łączną wiotką tworzącą torebkę.
- głównym elementem budulcowym są grudki chłonne, a zrąb tworzy tkanka łączna siateczkowata
Powstające w nich limfocyty wędrują do naczyń chłonnych przez nabłonek. W czasie tej wędrówki, zwłaszcza wzmożonej, może dojść do uszkodzenia nabłonka, wtedy w kryptach pojawiają się oprócz limfocytów też leukocyty i bakterie -> z tej masy w czasie stanów zapalnych gardła (anginy) tworzą się czopy ropne
Migdałek językowy - na przejściu jamy ustnej w gardło. Niewielki. Ma podobną budowę jak migdałki podniebienne, tu krypty nie SA rozgałęzione (tak jak w migdałku gardłowym) natomiast w migdałku podniebiennym krypty są rozgałęzione
Reszta migdałków zbud jest z kilku grudek chłonnych, nabłonek tworzy małe wpuklenia, wiec nie mówi się tu o kryptach
Śledziona
Masa 120-150-g. Zbud z grudek chłonnych - część limfo poetyczna. Wyróżniamy dwie części w budowie: miazga biała - pod torebką łącznotkankową oraz miazga czerwona
Otoczona torebką łącznotkankową, wyróżniamy dwie części:
- część o charakterze bardziej surowiczym (zewnętrzna) - tworzy ja tkanka łączna wiotka otoczona nabłonkiem surowiczym
- część wewnętrzna - tworzy ja tkanka łączna wiotka z komórkami mięśni gładkich, których skurcz umożliwia usuwanie limfocytów. Część wewnętrzna wnika do narządów i tworzy beleczki śledzionowe, które dzielą miąższ śledziony na zraziki
Miazgę białą tworzą grudki chłonne, a miazgę czerwoną stanowi tkanka łączna siateczkowata, w której oczkach znajdują się limfocyty i erytrocyty oraz inne elementy morfologiczne krwi.
Śledziona to narząd krwiolimfopoetyczny - powstają tu elementy morfologiczne krwi, ale tylko w okresie zarodkowym.
Śledziona w miejscu gdzie nie ma torebki zwana jest wnęką śledziony, tam wnika tętnica śledzionowa i ona rozpada się na szereg mniejszych naczyń, które wchodzą do beleczek śledzionowych jako tętnice beleczkowa te - te również rozpadają się na mniejsze i opuszczają beleczki tworząc tętnice pozabeleczkowe, które również się rozpadają na mniejsze tworząc tętnice środkowe, które przechodzą poprzez grudki chłonne (tętnice typu mięśniowego) w obrębie grudki chłonnej tętnice też się rozpadają na mniejsze i opuszczają grudkę chłonną jako tętnice pędzelkowate (wyróżniamy w nich trzy części, dwie z nich przypominają budową typowe tętnice a ostatni odcinek tych tętnic ma budowę naczynia włosowatego i przypomina pędzelek)
Naczynia włosowate w śledzionie są typu zatokowego (sinusoidalne) - nie ciągłe, błona podstawna przerywana. Te sinusoidy uchodzą do żył, które znajdują się w miazdze śledziony i żyłami beleczkowymi uchodzą do zatoki śledziony
Rola śledziony:
- zwłaszcza krwiotwórcza - namnażają się i dojrzewają limfocyty, a w życiu zarodkowym powstają tam elementy morfologiczne
- funkcja cmentarzyska erytrocytów - niszczone są w miazdze czerwonej przez komórki tkanki łącznej siateczkowatej
- funkcja obronna - komórki tkanki łącznej siateczkowatej usuwają substancje szkodliwe, obce na drodze fagocytozy
- magazynuje krew
Grasica
Bierze udział w tworzeniu systemu obronnego organizmu, gruczoł tworzy barierę immunologiczną. W okresie dziecięcym grasica bardzo dobrze rozwinięta, po 18 roku życia przekształca się w tkankę tłuszczową żółtą - funkcja tkanki zastępczej. Proces zaniku grasicy (przekształcania się) we tkankę tłuszczową trwa całe życie - proces długotrwały
Grasica zbud jest z dwóch płatów: lewego i prawego. Między płatami znajduje się płat środkowy. Grasica z zewnątrz otoczona jest tkanką łączną wiotką, która wnika do wewnątrz i dzieli grasicę na płaciki, ale podzielona na płaciki jest tylko cześć zewnętrzna (korowa) - ciemniejsza. Jest też część rdzeniowa - jaśniejsza i ona nie jest podzielona na płaciki.
Tkanka, która buduje zrąb grasicy to nabłonek pochodzenia endodermalnego, którego komórki utraciły zwarty układ i przypominają kształtem komórki tkanki łącznej siateczkowatej - przypominają gwiazdy z wypustkami. W oczkach tej siateczki znajdują się limfocyty i limfoblasty zwane inaczej tymocytami. W części korowej znajduje się znacznie więcej limfocytów niż w części rdzeniowej. Najwięcej limfocytów powstają w okresie życia płodowego i do drugiego roku życia. W części rdzeniowej występuje niewielka liczba grudek chłonnych. Bo elementem budulcowym grasicy są zraziki (płaciki). W rdzeniu występują ciałka grasiczne. Ich liczba zmniejsza się w miarę starzenia się organizmu. W okresie dojrzewania liczba tych ciałek jest ogromna, po 25 roku życia spada i tak do końca życia
Grasica nie posiada naczyń chłonnych, do miąższu grasicy dochodzą tętniczki które się rozpadają tworząc sieć naczyń włosowatych, do tych naczyń wnikają limfocyty z części korowej. Limfocyty są przesuwane z części korowej do rdzeniowej i dopiero tam wnikają do naczyń włosowatych. W części korowej znajduje się bariera uniemożliwiająca wnikanie limfocytów do krwi. Limfocyty które dojrzewają i namnażają się w grasicy nazywane są limfocytami T. limfocyty B powstają w migdałkach.
Rola grasicy:
- dostarczanie układowi limfocytów T
- programowanie odpornościowe pozostałych limfocytów
- pobudza pozostałe narządy limfatyczne do limfopoezy
- namnażanie i dojrzewanie limfocytów
- wpływa na rozmieszczenie witamin w organizmie. Wydziela czynniki które na to wpływają
- wpływa na rozwój kośćca
- wpływa na rozwój gruczołów płodowych
Układ hormonalny
Gruczoły dokrewne (hormonalne)
Są to hormony wewnątrzwydzielnicze (endokrynowe). Nie posiadają żadnych przewodów wyprowadzających, gruczoły zamknięte, wydzielają hormony. Wyróżniamy tu
- gruczoły zwarte - wpływają na proces całego organizmu - przysadka, szyszynka, tarczyca, przytarczyca i nadnercza
- gruczoły rozproszone - wydzielają hormony tkankowe - wyspy trzustkowe, aparat trzustkowy, komórki dokrewne gonad, komórki przewodu oddechowego.
Przysadka mózgowa
Pełni nadrzędną rolę jako gruczoł dokrewny
Leży w zagłębieniu kości klinowej tzw. siodle tureckim w jamie czaszkowej, masa 0,5 - 0,7g (górna granica u kobiet które przeszły ciążę). W obrębie przysadki wyróżniamy dwie części:
- część tylna (nerwowy) który powstał z ektodermy z trzeciej komory mózgu
- część przednia (gruczołowa) powstała z kieszonki Ratiego. Nie ma jednolitej budowy, wyróżniamy: część obwodową - stanowi 75% tej części oraz część pośrednią i część guzową. Otoczona z zewnątrz torebką łącznotkankową. Pasma tej torebki wnikają do wnikają do miąższu przysadki dzieląc ją na zraziki (płaciki)
Wyróżniamy trzy rodzaje komórek:
- komórki barwnikooporne - w części obwodowej ok. 50% , z nich wyróżniają się komórki przysadki
- w zależności od powinowactwa barwników wyróżniamy:
+ komórki kwasochłonne stanowią ok. 40% komórek przysadki części obwodowej
- w zależności od rodzaju wydzielanego hormonu wyróżniamy:
+ somatotropowe - produkują hormon wzrostu (somatotropina = somatotropowy = STH) wpływa on na komórki wątrobowe do wydzielania hormonu, który stymuluje komórki tkanki chrzęstnej i kostnej do wzrostu
+ lapktotropowe - wydzielają laktotropinę (LTH) - pobudzają gruczoły mleczne do produkcji mleka
Komórki dzielą się na:
- barwnikooporowe (niezróżnicowane) najliczniejsze 40-50%
- barwnikochłonne: zasadowe i kwasochłonne
Największe komórki części gruczołowej to komórki zasadochłonne - stanowią ok. 6% wszystkich komórek gruczołowych. Są odpowiedzialne za wydzielanie:
- hormonu tyreotropowego (TSH) stymuluje on tarczycę do wydzielania
- hormony gonadotropowe, wydziela foli tropinę (FSH) i lu tropinę (LH) wpływają na gonady aby produkowały hormony wpływające na proces oogenezy i spermatogenezy, wpływa na kanaliki komórek plemnikotwórczych, lutropowe wpływają na owulację
- komórki kortykotropowe - wydzielają kortykotropinę (ACTH) wpływa na pobudzenie kory nadnerczy do wydzielanie. Wydzielają likotropinę pobudzając komórki tłuszczowe do lipolizy. Melanotropina wpływa na zabarwienie skóry
Część guzowa część gruczołowej przysadki składa się z pasm komórek barwnikoopornych i barwnikochłonnych oddzielają się naczyniami krwionośnymi, przez komórki tej części też wydzielają hormony
Część pośrednia - u człowieka jest cząstkowa, a u zwierząt zmiennocieplnych bardzo dobrze rozwinięta, przede wszystkim komórki zasadochłonne - ważną rolę odgrywa tu melanotropina - wpływa na zmianę ubarwienia (zmiana rozłożenia barwnika). U stałocieplnych jest to część szczątkowa
Część nerwowa przysadki w tej części nie są syntetyzowane hormony tam są transportowane. Hormony syntetyzowane są w komórkach nerwowych podwzgórza, wydzielane hormony noszą nazwę neurohormonów. Każda komórka nerwowa ma akson. Tym aksonem komórek nerwowych hormony są transportowane do części nerwowej przysadki, te hormony to hormony które będą wpływały na hormony części gruczołowej. Oprócz włókien nerwowych aksonów w części nerwowej przysadki są komórki glejowe, stanowią one podłoże dla komórek nerwowych - funkcja podporowa stanowią wsparcie dla komórek nerwowych, ale glej pełni też funkcję odżywcza, wyściełającą, regenerującą. Ta część nerwowa będzie budować elementy tkanki nerwowej. Hormony: > wazopresyna (hormon antydiuretyczny ADH) podwyższa ciśnienie krwi, ale tez wpływa na zwrotną resorpcję wody w kanalikach nerkowych > oksydocyna - obkurcza komórki macicy podczas porodu jak i po porodzie. Liberyjny hormony które będą pobudzać komórki gruczołowe przysadki oraz statyny działają hamująco na komórki gruczołowe przysadki.
Szyszynka
Nazwa pochodzi od anatomicznego podobieństwa do szyszki
Niewielka, masa do 120g, długość ok. 8mm, szerokość 5mm
Do 7 roku życia szyszynka ma dwukrotnie mniejsze rozmiary
Otoczona torebką łącznotkankową, która stanowi oponę miękką mózgu. Pasma tkanki łącznej wnikają do szyszynki i dzielą ją na płaciki (zraziki). Elementem strukturalnym zrazika są komórki szyszynkowe - pinealocyty - są to komórki których cytoplazma wykazują zasadochłonny charakter. Jądra tych komórek mają liczne ziarnistości, bardzo liczne wypustki cytoplazmatyczne, które układają się promieniście w kierunku naczyń włosowatych. Są tam też melanocyty, komórki tuczne, które produkują heparynę, komórki plazmatyczne. Nawet można tu spotkać limfocyty. Komórki te pojawiają Siudo 7 roku życia (szyszynkę budują komórki szyszynkowe - pinealocyty) a po 7 roku życia zostają zastąpione komórkami glejowymi, które tworzą pole glejowe. Podczas zaniku szyszynki pojawia się także piasek szyszynki zbud z węglanu wapnia, magnezu.
Szyszynka wydziela hormony:
- melatonina - wydzielana jest w cyklu okołodobowym, najwięcej w ciągu nocy, najmniej w ciągu dnia. Cykl wydzielania jest regulowany przez warunki świetlne, które są odbierane przez komórki siatkówki, stanowią one zegar biologiczny
- wazotocyna - wpływa hamująco na wydzielanie hormonów gonadotropowych, działanie nie do końca zbadane
- serotonina - wpływa na perystaltykę jelit
Tarczyca
Składa się z dwóch płatów połączonych ze sobą cieśniną, otoczone torebką łącznotkankową - tkanka łączna wiotka wnika w głąb narządu dzieląc go na płaciki. Tkanka łączna stanowi zrąb tarczycy. Elementem budującym zraziki jest pęcherzyk - budowa pęcherzykowata. Magazynuje hormony. Pęcherzyki o różnym kształcie i o różnej liczbie. Ścianę komórek pęchechykowatych budują komórki gruczołowe. Występuje nabłonek jednowarstwowy kostkowy - buduje ścianę pęcherzyków. Światło pęcherzyka wypełnia koloid (kolor różowy). Głównym składnikiem koloidu jest białko tyreoglobulina. Z tym białkiem łączy się hormon tarczycy. Pęcherzyk otoczony jest siecią kapilar. Wakuole w koloidzie pojawiają się gdy pęcherzyki mają dużą aktywność i transportują hormony.
Przy niedoborze jodu niedoczynność tarczycy. Jod dostarczany jest drogą oddechową i pokarmową. Wychwytywany przez komórki pęcherzykowe i w ich cytoplazmie przekształca się w jod atomowy, który łączy się z aminokwasami i z tyrozyną -> tworzy hormon. Tyroksyna T3 i trójjodotyronina T4. Hormony przekazywane do naczyń krwionośnych.
Komórki parapikularne wydzielają hormon kalcytoninę, która reguluje poziom Ca we krwi (obniżanie poziomu antagonistyczne). Gruczołu nabłonkowe przytarczycowe wydzielają parathormon - również podwyższa poziom Ca2+ we krwi. Hormony tarczycy odpowiadają za poziom metabolizmu.
Objawy nadczynność tyreotropina>5 i objawy niedoczynności tyreotropina<5. Nadczynność: nerwowość, pobudliwość, podwyższona temp ciała. Niedoczynność: ospałość, podwyższona temp, towarzyszy nadwaga.
Nadnercze
Gruczoły położone nad nerką otoczone wspólną torebką tłuszczową, pasma wnikają w głąb tworząc zrąb dzielą narząd na płaciki. Zróżnicowane na dwie części:
- część korowa - tworzą ja pasma odpowiednich komórek. Ta część jest ciemna, pod torebką łącznotkankową, pochodzenia mezodermalnego. Wydziela ważne hormony, dzieli się na trzy warstwy:
+ kłębkowa ta (ułożenia komórkowe) wydziela: mineralokortykoidy regulują zawartość elektrolitów przede wszystkim Na, K. aldosteron, dezokortykosternon. W dermatologii, w środkach przeciwwypryskowych
+ pasmowata ( ułożenie w pasma) wydziela: glikokortykoidy regulują proces glukogeogenezy przekształcanie w glukozę białek i tłuszczy w komórkach wątroby stymulowane przez hormon kory nadnerczy: glikokortykoidy, kortyzol, hydrokortyzol, kortykosteron
+ siateczkowata (ułożenie luźne) wydzielają sterydy płciowe: progesteron, estrogeron, testosteron, androgeny
- część rdzeniowa - zabarwienie brązowe -> komórki chromatofilne - barwa pomarańczowa, pomarańczowo-brązowa. Pochodzenie ektodermalne. Komórki wykazuja powinowactwo do chromu (komórki jasne i ciemne
+ komórki jasne (większe) w cytoplazmie tych komórek ziarnistości, które gromadzą związki chromu, wydzielają adrenalinę - wpływa na poziom cukru podnosi go, działanie antagonistyczne do insuliny
+ komórki ciemne (mniejsze) wydzielają noradrenalinę
Układ oddechowy
Ma za zadanie przenoszenie tlenu z powietrza do krwi i dwutlenka węgla z krwi do powietrza. Składa się z dróg doprowadzających i narządów wymiany
Jama nosowa
Zajmuje przestrzeń między nozdrzami przednimi a nozdrzami tylnymi. Przegroda nosowa której trzon stanowi chrząstka szklista dzieli jamę nosową na dwie symetryczne części. Każda część ma dośrodkową, gładką ścianę i boczną zawierającą trzy małżowiny nosowe: górną, środkową i dolną. Powierzchnia jamy nosowej wysłana jest błoną śluzową w której wyróżnia się okolicę oddechową i węchową. Przedsionek nosa jest wysłany skórą zawierającą włosy nozdrzy, gruczoły łojowe i potowe, i pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym. Włosy nozdrzy są pierwszym filtrem powietrza, a łój i pot pułapką zatrzymującą zanieczyszczenia.
Skóra przedsionka przechodzi w błonę śluzową jamy nosowej, która jest pokryta nabłonkiem wielorzędowym walcowatym urzęsionym, zawierającym liczne komórki kubkowe. Wydzielina gruczołów śluzowo-surowiczych tworzy na powierzchni nabłonka warstewkę która jest pułapką dla cząstek i makrocząstek z powietrza. Unaczynienie błony śluzowej jest obfite i ma cechy swoiste. Naczynia krwionośne mają taki kierunek przebiegu, który zapewnia przeciwprądowy przepływ krwi w stosunku do przepływu powietrza. Stwarza to lepsze warunki do ogrzewania wdychanego powietrza. Żyły blaszki właściwej błony śluzowej, środkowej i dolnej części okolicy oddechowej mają grube ściany i tworzą system jam nazywany splotami jamistymi. Sploty te są rodzajem narządu wzwodowego, czyli erekcyjnego (ich wypełnienie krwią powoduje pęcznienie błony śluzowej) pęcznienie wyłącza przepływ powietrza i zapewnia czynnościową regenerację powietrza. Funkcja jamy nosowej to ogrzewanie, nawilżanie i w pewnym stopniu filtrowanie powietrza.
Funkcja jamy nosowej to ogrzewanie, nawilżanie i w pewnym stopniu filtrowanie powietrza.
Krtań
Łączy gardło z tchawicą, w jej ścianie występują elementy chrzęstne i usztywnionej ścianie, światło krtani jest otwarte, jest to narząd rurowy wysłany błoną śluzową, która zbud jest z blaszki nabłonkowej i blaszki właściwej. Krtań pełni funkcje narządu głosu u kręgowców/. W miejscu gdzie występują struny głosowe znajduje się nabłonek wielowarstwowy orzęsiony. Pozostała cześć krtani pokryta jest nabłonkiem oddechowym - jednowarstwowym
Znajdują się tu gruczoły surowicze: cewkowe, a gruczoły : cewkowo-pęcherzykowe. Wydzielina gruczołów nawilża powierzchnię krtani. W blaszce właściwej znajdują się struktury tworzące migdałek krtani. Chrząstki zbud z dwóch rodzajów blaszek:
- chrząstki duże - np. pierścieniowata, nalewkowata - zbud z tkanki chrzestnej szklistej
- chrząstki małe - rożkowate, nagłośniowe, klinowate - zbud z tkanki chrzęstnej sprężystej
Chrząstki te ulegają wapnieniu mogą ulegać kostnieniu. Ten proces rozpoczyna się u kobiet w 22 roku życia, a u mężczyzn w 20 roku.
Tchawica
Narząd rurowy, u człowieka ma długość 12cm, średnicę 2-3cm. Jej ściana utworzona jest z trzech warstw: od strony światła:
- błona śluzowa utworzona z dwóch blaszek:
+ blaszka nabłonkowa utworzona z nabłonka oddechowego
+ blaszka właściwa tworzy ją tkanka łączna wiotka, znajdują się tu gruczoły mieszane, gruczoły surowicze.
- błona włóknista - chrząstki zwane podśluzowymi tworzą je pierścienie chrzęstne niezamknięte z tkanki chrzęstnej szklistej. Chrząstki są w postaci łuków których końce zwrócone są ku tułowi tchawicy czyli tam gdzie tchawica przylega do przełyku. Żeby nie utrudniać funkcji przełyku tchawica pozbawiona jest w tym miejscu pierścieni. Tam gdzie nie ma pierścieni chrzęstnych to jest to część błoniasta. Tchawica człowieka zbud jest z 15-20 pierścieni, które mają wysokość 3-4mm i są połączone więzadłami obrączkowymi - są one dwukrotnie dłuższe niż wysokość pierścienia. Tchawica to elastyczna rura.
- przydanka tworzy ją tkanka łączna wiotka bardzo silnie unaczyniona i unerwiona - łączy tchawicę z otoczeniem.
Tchawica rozgałęzia się na dwa oskrzela główne które mają identyczną budowę jak tchawica z tą różnią że pierścienie oskrzeli głównych są w pełni zamknięte - po tym rozróżniamy tchawicę od oskrzeli głównych. Oskrzela główne dzielą się na oskrzela płatowe. Prawe oskrzele główne dzieli się na trzy oskrzela płatowe, lewe na dwa (ze względu na serce). Oskrzela płatowe rozgałęziają się na coraz mniejsze oskrzela tworzące drzewo oskrzelowe i na mniejsze oskrzela, największe oskrzela w tym drzewie to oskrzela główne. Dalej: zanika chrząstka w oskrzelach płatowych, brak pierścieni chrzestnych dalej są płytki chrzęstne. Każde rozgałęzienie będzie miało mniejsze światło i ściana coraz cieńsza. Oskrzela płatowe dzielą się na oskrzela segmentowe i tam też bardzo małe płytki w ich miejsce pojawiają się komórki mięśni gładkich w wyniku ich skurczu błona śluzowa ulega pofałdowaniu. Oskrzela segmentowe rozgałęziają się na oskrzela końcowe one są całkowicie pozbawione chrząstki, obserwuje się tam zmiany w nabłonku. Nabłonek pozbawiony jest tu komórek kubkowych. Oskrzela końcowe dzielą się na oskrzela oddechowe, nabłonek traci tam migawki, komórki zmieniają swój kształt na kształt kostkowy, a w ścianie tych oskrzeli pojawiają się pęcherzyki płucne - nieliczne. Oskrzela oddechowe dzielą się na przewody pęcherzykowe - jest ich 2-11, zawierają bardzo liczne pęcherzyki płucne będące ostatnim elementem. Tu zachodzi wymiana między światłem pęcherzyków a krwią.
Pęcherzyki płucne maja kształt zbliżony do półkul, otwierają się do przewodu oddechowego. Liczba pęcherzyków w obu płucach to ok. 300 milionów. Powierzchnia oddechowa to 90-100m2. Ściana pęcherzyków wysłana nabłonkiem oddechowym, jest to nabłonek jednowarstwowy, budują do trzy typy komórek:
- komórki pęcherzykowe pierwszego typu (pneumocyty pierwszego typu, komórki małe) posiadają wypustki cytoplazmatyczne którymi łączą się z naczyniami krwionośnymi. Stanowią 90% powierzchni pęcherzyków płucnych
- komórki pęcherzykowe drugiego typu (pneumocyty drugiego typu, komórki duże) nie posiadają wypustek cytoplazmatycznych. Wydzielają substancje fosfolipidy surfaktantu. Wyściela światło pęcherzyków od wewnątrz. Obniża napięcie powierzchniowe. Zapobiega sklejaniu pęcherzyków płucnych. Ułatwiają w czasie oddychania rozszerzanie pęcherzyków a w czasie wydychania zapobiegają zapadaniu pęcherzyków. Substancja wydzielnicza tych komórek pojawia się w 28 tygodniu płodu
- makrofagi (komórki pyłowe, komórki kurzowe) mają zdolność do fagocytozy, na drodze fagocytozy pochłaniają cząsteczki kurzu. Wydzielają enzym lizozym, który rozkłada ścianę komórek bakteryjnych, przez to histopatologia komórki te nazywa się komórkami wad serca ponieważ podczas wad serca dostają się tam erytrocyty i makrofagi pochłaniają erytrocyty i pod wpływem hemoglobiny zabarwiają się.
Układ pokarmowy
W jego skład wchodzi przewód pokarmowy i gruczoły zaścienne przewodu pokarmowego (wątroba, trzustki, ślinianki)
Zadania układu pokarmowego:
- pobieranie pokarmu i jego przyswojenie, jest to niezbędne do wytworzenia energii i odnowy tkanek
- wydalanie niestrawionych resztek pokarmowych
Te procesy zachodzą w przewodzie pokarmowym, dlatego zróżnicowany jest na szereg odcinków które pełnia różne funkcje.
Mimo zróżnicowania przewodu pokarmowego to jego ściany mają podobny schemat budowy. Zbud z czterech warstw, a u człowieka z pięciu. Są to:
- błona śluzowa - tylko w przewodzie pokarmowym zbud z trzech blaszek:
+ blaszka nabłonkowa w początkowym odcinku będzie zbud z nabłonka wielowarstwowego płaskiego, u człowieka jest to nabłonek nierogowaciejący, tak będzie do przełyku włącznie, od żołądka wyściela nabłonek jelitowy (jednowarstwowy walcowaty)
+ blaszka właściwa do żołądka włącznie tworzy tkanka łączna wiotka, a w jelicie blaszkę właściwą buduje tkanka łączna siateczkowata!!! Tylko tu ona jest!!!
+ blaszka mięśniowa tworzą ją komórki mięśni gładkich ułożona w dwa pokłady mięśni o przebiegu okrężnym i podłużnym
- utkanie podśluzowe (błona podśluzowa) buduje ja tkanka łączna wiotka, znajdują się tu komórki tłuszczowe, grudki chłonne, mogą występować gruczoły
- błona mięśniowa tworzy zawsze dwie warstwy: wewnętrzna z komórek mięśniowych
+ o ułożeniu okrężnym (znacznie grubsza niż warstwa podłużna)
+ o ułożeniu podłużnym
Od żołądka i dolnej części przełyku błonę mięśniową budują komórki mięśni gładkich na których pracę nie mamy wpływu. A w początkowych odcinkach i u człowieka w 1/3 części przełyku błonę mięśniową tworzą mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe.
- błona podśluzowa - u człowieka
- błona surowicza - jest różnica między błoną surowiczą a przydanką. Narządy leżące nad przeponą wysłane przydanką zbud z tkanki łącznej wiotkiej. Narządy leżące pod przeponą wysłane błoną surowiczą znud z tkanki łącznej wiotkiej, ale pokrytej nabłonkiem surowiczym (nabłonek jednowarstwowy płaski pochodzenia mezodermalnego)
Jama ustna
Narządy jamy ustnej:
- wargi okalające otwór ustny, narząd charakterystyczny dla ssaków. Wyróżniamy trzy części:
+ część skórna - o budowie skóry, pokryta naskórkiem, pod nią leży skóra właściwa z licznymi gruczołami. Część skórna przechodzi w część śluzową
+ część śluzowa - zbud według schematu: blaszka nabłonkowa i właściwa pokryte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim w różnym stopniu rogowaciejącym. Pod blaszką nabłonkową znajduje się blaszka właściwa z gruczołami wargowymi, które wydzielają śluz (wydzielina mieszana: śluzowo-surowicza)
Przejście części skórnej w część śluzową tworzy tzw. czerwień wargową. Nabłonek tu jest cieńszy, tkanka łączna bardzo silnie unaczyniona. Nazwa tego miejsca pochodzi od koloru spowodowanego dużą ilością naczyń krwionośnych, a ze nabłonek jest cieńszy to kolor jest intensywny
+ część środkowa - tworzą ją mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe ułożone okrężnie. Ich praca zależy od naszej woli
- policzki mają identyczną budowę co wargi
- podniebienie - zróżnicowane na dwie części:
+ twarde - pokryte błoną śluzową nie przesuwalną, blaszka właściwa przechodzi bezpośrednio w okostną. Zbud według schematu: blaszka nabłonkowa i właściwa, nabłonek nierogowaciejący to nabłonek złuszczający - wielowarstwowy płaski u człowieka
+ miękkie - wykształcone w postaci fałd, a w nim dwie części:
- ustna - nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący
- nosowo-gardłowa - nabłonek oddechowy (jednowarstwowy wielorzędowy migawkowy. W blaszce właściwej tego podniebienia gruczoły podniebienne wydzielają śluz, ale również znajdują się tu grudki chłonne.
- dziąsła pokryte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nie rogowaciejącym. Blaszka właściwa przechodzi bezpośrednio w okostną - błona nieprzesuwalna. W blaszce właściwej błony śluzowej nie występują gruczoły ani grudki chłonne. obejmują one zębodoły
Zęby (rodzaje, rola , funkcja)
Język
Narząd bardzo ruchliwy. Budowa związana z rodzajem pobieranego pokarmu. Główna rola to narząd smaku, kontrola smakowa pokarmu, jest selekcja, ale również odbiór temperatury, termoregulacja, narząd dotyku. Za jego pomocą odbieramy ból. Wraz z policzkami i wargami narząd pomocniczy, pełni rolę w procesie czucia, żucia, ssania. Współpracuje z innymi narządami. Bierze udział w wydawaniu głosu, w mowie u człowieka. Oczyszcza jamę ustną, bierze udział w oczyszczaniu skóry u ssaków.
Wyróżniamy trzy części - od strony jamy ustnej:
- wierzchołek - bardzo ruchliwy
- trzon - największy, wzdłuż niego występuje łącznotkankowa bruzda językowa. W kierunku jamy ustnej przechodzi w wierzchołek
- nasada zwana korzeniem nieruchoma zrośnięta z dnem jamy ustnej
Język dzieli się na dwie części łączące się na brzegu języka. Błona śluzowa tych części wykazuje różne stopnie zrogowacenia, zbud z blaszki nabłonkowej zbudowanej z nabłonka wielowarstwowego płaskiego i blaszki właściwej.
- część dogrzbietową - nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący
- część dobrzuszną - nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący
Główna masę języka stanowią mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe zależne od naszej woli. Ułożone są w trzech kierunkach:
- podłużnie tuz pod błoną śluzową i tworzą dla niej podkład
- poprzecznie biegną od bruzdy do brzegu języka
- pionowo ułożone między mięśniami poprzecznymi, biegną od grzbietowej do brzusznej strony języka
Budowa mikro:
- blaszka nabłonkowa - buduje nabłonek wielowarstwowy płaski
- blaszka właściwa - główna masa to mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe, ułożone w trzech kierunkach:
+ mięśnie podłużne - tuz pod błoną śluzową i tworzą dla niej podkład - mięśnie poprzeczne - od bruzdy języka do brzegu języka
+ mięśnie pionowe - między poprzecznymi, biegną od grzbietowej do brzusznej części języka
Struktury charakterystyczne dla języka:
Błona śluzowa nie jest gładka, tworzy struktury charakterystyczne dla danego odcinka układu pokarmowego. Dla języka są to struktury związane z pobieraniem pokarmu, rozdrabnianiem i odbieraniem bodźców smakowych i do takich struktur należą brodawki - są to uwypuklenia błony śluzowej zbud z blaszki nabłonkowej i właściwej. Brodawki językowe występują na dogrzbietowej części języka. Dzielimy je na dwa zespoły:
- mechaniczne - biorą udział w pobieraniu i rozdrabnianiu pokarmu. Wyróżniamy:
+nitkowate - główna masa wszystkich brodawek. Umieszczone na całej powierzchni języka w części grzbietowej. Pokryte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym. Mają kształt długich nitek zwróconych ku tyłowi języka. Są receptorami dotyku. Uczestniczą w pobieraniu i rozcieraniu pokarmu. Powierzchnia ich jest rogowaciejąca bo pełnią funkcje mechaniczną (najwyższy stopień zrogowacenia wykazują brodawki nitkowate u kota). Nabłonek złuszcza się, pęcznieje w stanach zapalnych i tworzy biały nalot na języku.
+ stożkowe - głównie u zwierząt przeżuwających. Zapobiegają wypadaniu pokarmu, bo podczas żucia język mocno pracuje
+ soczewkowe - kierują pokarm na brodawki smakowe
- smakowe - odbierają wrażenia smakowe. Są tu struktury - kubki smakowe - odbierają bodźce smakowe - występują w nabłonku wielowarstwowym płaskim, w rogach około brodawkowych i międzybrodawkowych.
Kubki smakowe komórki wywodzące się z nerwogleju:
- komórki podporowe (zrębowe) - rola wzmacniająca, są między komórkami zmysłowymi a smakowymi
- komórki smakowe - na powierzchni zwróconej ku otworowi smakowemu są mikrokosmki(uwypuklenia błony komórkowej wraz z cytoszkieletem). Między mikrokosmkami jest gęsta substancja która wraz z mikrokosmkami tworzy pręciki smakowe które są silnie unerwione. Po przeciwnej stronie od mikrokosmków u tych komórek znajdują się włókna nerwowe.
Kształt kubków różny: jajowate (u człowieka), melona (u koni), eliptyczny i wiele innych. Kształty charakterystyczne dla gatunków: kulisty (pies i kot), wrzecionowaty (świnia).
Brodawki smakowe ze wzg na kształt:
- grzybkowate - uwypuklenia błony śluzowej w kształcie grzybów, leżą między brodawkami nitkowatymi, głównie na trzonie i wierzchołku języka. Nabłonek ich jest bardzo cienki i przez niego prześwitują naczynia krwionośne, wiec mają intensywne czerwone zabarwienie
- okolone - są na trzonie języka i u człowieka i zwierząt mięsożernych układają się na granicy między trzonem a nasadą w kształcie litery V, która jest odwrócona. Liczba charakterystyczna i stała dla gatunków: u człowieka 8-15, u koni i świni 2 i tu są one duże
- liściaste - ba brzegu języka kształt liścia, zawierają kubki smakowe. Leżą w bocznych i tylnych częściach języka
U mięsożernych i wielu owadożernych po brzusznej stronie języka jest płat zbud z tkanki chrzęstnej otoczony tkanką łączną i warstwą mięśni nazywany jest lyssą - rola do dziś niewyjaśniona
Przełyk
Jest pierwszym narządem rurowym. Ściana zbud według ogólnie przyjętego schematu: od światła: błona śluzowa zbud z trzech blaszek: nabłonkowa, mięśniowa i właściwa. Nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący dalej błona podskórna, dalej warstwa mięśniowa - mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe (1/3 długości) w przypadku przełyku, dalej mięśnie gładkie - zewnętrzne okrężne i wewnętrzne podłużne i na zewnątrz przydanka - tkanka łączna wiotka. Błona śluzowa przełyku tworzy fałdy - uwypuklenia błony śluzowej i podśluzowej. Fałdy biegną tu podłużnie dlatego światło przełyku jest regularne w postaci gwiazdki. W błonie podśluzowej gruczoły przełykowe (wpustowe) przede wszystkim cewkowe, rozgałęzione, wydzielina śluzowa. Tam nie zachodzą żadne procesy trawienne.
Żołądek
Można podzielić na wpust, dno żołądka (trzon) i odźwiernik
Schemat budowy jest taki sam jak dla narządów rurowych
Żołądek jednokomorowy u mięsożernych i owadożernych. Części tego żołądka różnią się budową i gruczołami:
- gruczoły cewkowe - mogą być rozgałęzione, z cewkami lub bez, krótkie lub długie
Błona śluzowa zbud z trzech blaszek:
+ blaszka nabłonkowa - nabłonek jelitowy
+ blaszka właściwa - najbardziej rozbudowana, tu są gruczoły.
+ blaszkę mięśniową - budują miocyty gładkie okrężne lub podłużne położone w dwóch warstwach.
- gruczoły wpustowe - krótkie cewki, często rozgałęzione, bardzo luźno ułożone i między nimi występuje dużo tkanki łącznej. Uchodzą do doków żołądkowych i tam wydzielina wyprowadzana jest na zewnątrz, komórki śluzowe budują gruczołu. W ścianie tych gruczołów niewielka liczba komórek okładzinowych i włókien. Główna funkcja to wydzielanie śluzu i produkcja lizozy - enzym rozkładający ścianę komórek bakterii
- gruczoły dna żołądka (trawienne) - długie cewki, ściśle przylegające do siebie, między nimi niewiele tkanki łącznej. Wyróżnia sie: dno, trzon, szyjką oraz cieśń gruczołu (przy dołku). Dnem opierają się o blaszkę mięśniową. Gruczoły te wypełniają w całości blaszkę właściwą. U człowieka gruczoły mają długość około 1,5mm. Ścianę gruczołów buduje kilka typów komórek:
+ komórki główne występujące w szyjce i dnie, wydzielające pepsynogen, który w środowisku kwaśnym przekształca się w aktywną pepsynę, komórki te pobudzane SA do wydzielania pepsynogenu przez: gastrynę w komórkach endokrynowych gruczołów odźwiernikowych jak i gruczołach dwunastnicy oraz przez histaminę produkowaną przez komórki tuczne. Komórki te wydzielają lipazę żołądkową, która wstępnie trawi tłuszcze. U niemowląt komórki te syntetyzują i wydzielają podpuszczkę, która ścina kazeinę w mleku
+ komórki okładzinowe - są w cieśni i szyjce, w cytoplazmie tych komórek z CO2 i H2O pod wpływem dehydratany węglanowej powstaje kwas węglowy, który dysocjuje na H+ i HCO3-, wydzielają one kwaśne środowisko. Anion HCO3- jest dyfundowany do naczyń krwionośnych i przez kapilary usuwany na zewnątrz z komórek okładzinowych, natomiast do światła tych gruczołów dyfunduje jon Cl- i jon H+, łączą się i powstaje HCl. Komórki te wydzielają glikoproteinę tzw. czynnik Castle`a - czynnik przeciwanemiczny - ułatwia wchłanianie wit B12, bo tylko w połączeniu z glikoproteiną może być wchłonięta. Jeśli Wit B12 nie jest wchłaniana to jest to jedna z przyczyn anemii. Wydzielanie HCl pobudzane jest przez gastrynę i histaminę
+ komórki śluzowe - są w szyjce i cieśni gruczołów. Wydzielają śluz obojętny pokrywający powierzchnię błony śluzowej i chroniący przed działaniem kwasu solnego (HCl)
+ komórki endokrynowe - wykazują powinowactwo do cząstek Ag i Cr więc nazywane są komórkami chromochłonnymi lub srebrnochłonnymi
Komórki gastrynowe (G), komórki chlorycystokiny CCK, komórki sekrety nowe S - te komórki działają tylko na prace żołądka. Wszystkie zaliczane są do komórek APHD, są to komórki wydzielające hormony tkankowe działające w obrębie narządu przez który są wydzielane.
gastryna (G) - pobudza do wydzielania komórki okładzinowe, komórki żołądka i trzustkę do wydzielania swoich hormonów. Jedyny gruczoł pobudzający hormonalnie do wydzielania, wpływa na ruchy perystaltyczne żołądka czy jelita cienkiego
sekretyna - pobudza trzustkę do wydzielania insuliny, pobudza pęcherzyk żółciowy do wydalania żółci, wpływa na ruch woreczka żółciowego
- gruczoły odźwiernikowe - cewki najczęściej rozgałęzione, ściany budują komórki śluzowe wydzielający śluz zasadowy. Komórki endokrynowe - komórki gastryn G i somatosatynowe D. gastryna pobudza komórki okładzinowe a somatostayna hamuje działanie komórek okładzinowych. Komórki gastryny wydzielają lizozym - funkcja obronna, tworzy barierę obronną, rozkłada ścianę komórek bakteryjnych
somatotropina (D) - wydzielają lizozym - enzym związany z funkcją obronną, rozkłada ścianę komórek bakteryjnych
Błona podśluzowa - zbud z tkanki łącznej wiotkiej, są tu naczynia krwionośne pobudzają żołądek do ruchu. Znajdują się tu też komórki tłuszczowe
Błona podśluzowa i śluzowa w żołądku tworzy uwypuklenia tworzące fałdy, mają w żołądku przebieg wzdłużny - są to nietrwałe struktury które nie są trwałe i w czasie skurczu zamieniają się w spłaszczoną strukturę lub tez zanikają. Fałdy te mogą być wysokie lub niskie
Błona mięśniowa - silnie rozwinięta, szczególnie w części odźwiernikowej, gdzie tworzy zwieracz komórki mięśni gładkich ułożone są w trzy warstwy - okrężne, podłużne i skośne. Znajduje się tam splot nerwowy (splot układu autonomicznego)-odgałęzienie nerwu błędnego, odgałęzienie układu współczulnego i przywspółczulnego
Błona surowicza - tworzy ją tkanka łączna wiotka pokryta nabłonkiem surowiczym - jednowarstwowym płaskim (pochodzenia mezenchymatycznego)
Jelito cienkie
U ssaków i ptaków zróżnicowane na trzy części:
- dwunastnica (nazwa adekwatna do człowieka, bo tu długość 12 cali) tu zachodzą przede wszystkim procesy trawienia. Tu dochodzą przewody wątroby, trzustki, ich wydzieliny biorą udział w procesach trawienia
- jelito czcze proces wchłaniania, a w końcowych odcinkach
- jelito biodrowe przygotowywane niestrawione resztki pokarmu
Budowa ściany jelita cienkiego
- Błona śluzowa
+ blaszka nabłonkowa - nabłonek jednowarstwowy cylindryczny
- enterocyty - komórki wchłaniające, budują przede wszystkim tą blaszkę, tu znajdują się mikrokosmki
- komórki: kubkowe, Panetha, dokrewne, macierzyste
+ blaszka właściwa - zbud z tkanki łącznej siateczkowatej!!! - cecha charakterystyczna dla jelita cienkiego i grubego - cecha odróżniająca od innych części przewodu
+ blaszka mięśniowa:
- wewnętrzna warstwa miocytów gładkich ułożona okrężnie
- zewnętrzna warstwa miocytów gładkich ułożona podłużnie
Reszta w budowie tak samo jak w narządach rurowych
+ błona śluzowa - tkanka łączna wiotka (luźna)
+ błona mięśniowa - dwie warstwy miocytów gładkich
- wewnętrzna okrężna
- zewnętrzna podłużna
Błona surowicza i przydanka - dwunastnica przydanka, pozostałe części jelita pokrywa błona surowicza będąca częścią otrzewnej
Struktury charakterystyczne błony śluzowej to: mikrokosmki, fałdy - uwypuklenia błony śluzowej i podśluzowej - o przebiegu okrężnym. Struktury ssaków to kosmki jelita - uwypuklenia błony śluzowej głównej blaszki nabłonkowej i właściwej do światła, mają kształt walcowaty (palczasty w dwunastnicy).
Gruczoły jelitowe (krypty jelitowe) - są to wpuklenia blaszki nabłonkowej do blaszki właściwej. Na dnie krypt są komórki zróżnicowane, nie dzielą się - są to komórki Panetha - wydzielają lizozym - enzym rozkładający ściany komórkowe bakterii (funkcja ochronna). Na jej bocznej powierzchni są komórki z dużą aktywnością metaboliczną, odnawiają nabłonek jelitowy (u człowieka trwa 3-5dni) to też taka funkcja ochronna. Krypty biorą ważny udział w odbudowie nabłonka jelita cienkiego.
Jelito grube
ściana charakterystyczna dla przewodu pokarmowego (4 błony) zróżnicowane na ślepy wyrostek, okrężną, jelito proste. Funkcja - formowanie i usuwanie mas kałowych, dlatego w nabłonku dużo komórek kubkowych mających jasna cytoplazmę)
- Błona śluzowa zróżnicowana na:
+ blaszkę nabłonkową - nabłonek jednowarstwowy walcowaty, obok komórki wchłaniające - enterocyty, bardzo dużo komórek kubkowych
Występują fałdy i krypty
Fałdy - uwypuklenia błony śluzowej i podśluzowej. Fałdy o przebiegu podłużnym
Krypty - zagłębienia blaszki nabłonkowej do blaszki właściwej. Krypty są bardzo głębokie, dnem opierają się o blaszka mięśniową
+blaszkę właściwą tworzy tkanka łączna siateczkowata (to jest wyjątek)
+ blaszka mięśniowa zbud z miocytów gładkich tworzących dwa pokłady: okrężne i podłużne
- Błona podśluzowa - tkanka łączna wiotka
- Błona mięśniowa - bardzo dobrze rozwinięta o charakterystycznym ułożeniu: wewnętrzne o przebiegu okrężnym i zewnętrzne o przebiegu podłużnym włókien. Skórcze tej błony ułatwiają przesuwanie się pokarmu
- błona surowicza - na zewnątrz. Tkanka łączna wiotka pokryta nabłonkiem jednowarstwowym płaskim - nabłonkiem surowiczym
Gruczoły zaścienne należące do układu pokarmowego: wątroba, trzustka, ślinianki.
Wątroba
Największy narząd jamy brzusznej. Jego masa to 5% masy organizmu. U człowieka zawarta w granicy 1500-1700 gramów. Zbud z 4 płatów niecałkowicie oddzielonych od siebie(2 większe - główne i 2 mniejsze). Płaty zewnętrznie oddzielone od siebie, wewnętrznie zrośnięte i tu trudno odróżnić budowę płatową. Wątroba z zewnątrz otoczona torebką łącznotkankową. Miejsce pozbawione torebki to wrota wątrobowe i tu wnika tętnica wątrobowa, żyła wrotna, naczynia chłonne, a opuszcza przewód żółciowy. Tętnica wątrobowa doprowadza krew o znaczeniu odżywczym i stanowi 25% krwi wpływającej do wątroby. Natomiast 75% krwi która wpływa żyłą wrotną stanowi krew o znaczeniu czynnościowym, krew ta zawiera substancje wchłonięte z przewodu pokarmowego (aminokwasy, glukozę, tłuszcze - subst służące do syntezy innych związków, dlatego to też ma znaczenie czynnościowe)
Funkcje wątroby:
- synteza i wydzielanie żółci, która neutralizuje kwaśny odczyn masy pokarmowej. A kwasy żółciowe rozkładają (główny składnik żółci), emulgują tłuszcze ułatwiając trawienie ich przez lipazy.
Woda też wchodzi w skład żółci, również fosfolipidy, barwniki żółciowe (bilirubinami) a przede wszystkim kwas tłuszczowy.
W przypadku żółci to bilirubina dostaje się do krwi co powoduje żółty kolor skóry oraz masy kałowej.
- zachodzi synteza białek, synteza czynnoków krzepliwych krwi: protrombiny.
- Przetwarzanie w glukozę lipidów i białek - glukoneogeneza - tym procesem kieruje hormon kory nadnerczy - glikoproteid
- magazynowane są witaminy, glikogen, trójgliceryny
- Występuje proces dezaminacji aminokwasów w czasie tego procesu powstaje mocznik który wydalany jest wraz z moczem.
- w wątrobie wiele czynników szkodliwych traci swoje toksyczne właściwości (np. alkohol) są one przekształcane w cząsteczki nieszkodliwe
- w okresie płodowym wątroba pełni funkcje narządu krwiotwórczego (tak jak śledziona)
Wątroba ma prostą budowę: tkanka łączna która otacza wątrobą wnika so miąższu wątroby i dzieli ja na płaciki mające kształt wielościanu. Wewnątrz każdego płacika jest żyła centralna lub środkowa - zbiera ona krew z naczyń włosowatych i stanowi pierwszy odcinek układu żylnego odprowadzającego krew z wątroby. W miejscu zetknięcia się trzech płacików występuje przestrzeń zwana przestrzenią wrotno-żółciową wypełniona tkanką łączną wiotką i tam znajduje się triada wątrobowa: tworzy ją tętnica międzypłacikowa, żyła międzypłacikowa oraz międzypłacikowy przewód żółciowy. Elementem funkcjonalnym płacika są komórki wątrobowe zwane hepatocytami ułożone promieniście od żyły wątrobowej. Wyróżniamy 3 powierzchnie, biorą one udział w wymianie międzykomórkowej:
- powierzchnia naczyniowa lub zatoka naczyniowa - stanowi 70% powierzchni hepatocytu, jest to miejsce styku komórki wątrobowej z kapilarą wątrobową. Bezpośrednia wymiana między krwią a komórkami
- powierzchnia kanalikowa - ok. 15% powierzchni hepatocytu i to jest miejsce w którym żółć z hepatocytu przechodzi do kanalika żółciowego i włosowatego, miejsce zetknięcia się komórek
- powierzchnia podstawowa lub boczna - 15% powierzchni hepatocytu, jest to miejsce styku gdzie komórka nie kontaktuje się ani z kanalikiem żółciowym i włosowatym
Charakterystyczne dla komórek wątrobowych jest:
- dwujądrowość
- w cytoplazmie bardzo dobrze rozwinięta siateczka śródplazmatyczna gładka i szorstka
- dobrze rozwinięty aparat Goolgiego
- bardzo duże mitochondria. W jednej komórce wątrobowej człowieka jest ok. 1000 mitochondriów
Oprócz płacików może być u niektórych autorów anatomiczny płacik: gronkowątrobowy - między dwoma żyłami centralnymi w hepatocycie, a płacik czynnościowy między trzema żyłami w hepatocycie -> podział ten ze względu na intensywność procesów
Komórki wątroby maja ogromną zdolność do regeneracji, ale trzeba dać im możliwość na zregenerowanie się.
Trzustka
Okryta z zewnętrz błoną surowiczą a pod nią torebka łącznotkankowa (tkanka łączna wiotka) wnika ona w głąb gruczołu dzieląc go na płaciki (zraziki) o różnej wielkości i kształtu, są one luźno ułożone
Trzustka to gruczoł mieszany - gruczoł wewnątrzwydzielniczy, ale również gruczoł dokrewny - tworzący wyspy trzustkowe czy aparat trzustkowy (wyspy Langenhansa)
Zróżnicowana na:
- głowę trzustki - opiera się o ścianę dwunastnicy
- trzon - opiera się o tylną ścianę żołądka
- ogonem - o śledzionę
Trzustka leży w pętli dwunastnicy
Element strukturalny płacików stanowią pęcherzyki których ścianę budują komórki surowicze, są one komórkami dwubiegunowymi -> część podstawna - tu jądro i inne organella, w części szczytowej pęcherzyki wydzielnicze
Główną funkcją trzustki jest produkcja soku trzustkowego który zawiera enzymy trawienne rozkładający białka, tłuszcze i węglowodany (amylaza trzustkowa, lipaza trzustkowa - rozkłada tłuszcze, trypsyna i homotrypsyna - rozkłada węglowodany, elastaza)
Przewód trzustkowy uchodzi do opuszki dwunastnicy i tam łączy się z przewodem żółciowym we wspólny przewód trzustkowo-żółciowy
Eleentem funkcjonalnym i budulcowym płacików są pęccherzyki. Są jeszcze komórki śródmiąższowe budują ścianę odcinka wyprowadzającego sok trzustkowy. Dalej przewód śródpłacikowy leży w obrębie płacika, jego ściana zbud z nabłonka jednowarstwowego kostkowego. Przewody śródpłacikowe po opuszczeniu płacika uchodzą do przewodów międzypłacikowychj i łączą się we wspólny przewód wyprowadzający sok trzustkowy. Część wewnątrz wydzielnicza tworzy komórki:
- α/A - 25% wszystkich - wydziela glukagon (podwyższa poziom glukozy)
- β/B - ponad 70% - wydziela insulinę (obniża poziom glukozy)
- γ/C - somatotropina - hamuje wydzielanie np. kwasu solnego
Trzustkę do wydzielania zewnętrznego pobudza hormony wydzielane przez komórki endokrynowe gruczołów żołądkowych np. gastrynę. Komórki endokrynowe dwunastnicy CCK pobudzają do wydzielania enzym wchodzący w skład soku trzustkowego, komórki endokrynowe S wydzielają sekretyny i pobudzają do wydzielania wody i węglowodanów. Tylko trzustka pobudzana jest hormonalnie do działanie (przez hormony tkankowe). Wydzielanie soku trzustkowego podrażnia nerw błędny.
Ślinianki
Dzielimy na:
- małe - umiejscowione w błonie śluzowej i podśluzowej jamy ustnej
- duże - poza jamą ustną. I tu ślinianka przyuszna, podżuchwowa i podjęzykowa
Są to gruczoły cewkowo-pęcherzykowe. Zewnątrz otoczone tkanką łączna która wnika i dzieli miąższ ślinianek na płaciki.
Jednostką strukturalna płacika jest pęcherzyk lub cewka (elementy wydalnicze). A zrębem jest tkanka łączna wiotka.
W obrębie płacika wyróżniamy elementy wydzielnicze w postaci pęcherzyków lub cewek lub mieszane oraz przewody wyprowadzające w skład których wchodzą wstawki, przewód prążkowany to w obrębie płacika i dalej przewód międzupłacikowy i wspólny przewód wyprowadzający otwierający się do jamy ustnej.
Część wydzielnicza zbud z komórek piramidalnych o charakterze śluzowym lub surowiczym. Komórki o charakterze śluzowym mają budowę cewek kształtu piramidalnego o jasnej cytoplazmie - zasadochłonna, mają strukturę piankowatą, jadra kształtu nerkowatego leżą przy podstawie komórek - światło cewek duże, ścianę budują komórki śluzowe - funkcja gęstej śliny.
Ścianę pęcherzyków budują komórki surowicze - ich cytoplazma jest kwasochłonna, barwi się eozyną na kolor ciemny. Jądro pęcherzyków jest okrągłe i leży w środku komórki. W przypadku elementów wydzielniczych o charakterze mieszanym: komórki surowicze w postaci czapeczki tworzą tzw. półksiężyce surowicze.
Przewody wyprowadzające w przypadku pęcherzyków są bardzo rozgałęzione, są to:
- wstawki - wysłane nabłonkiem jednowarstwowym kostkowym
- przewód prążkowany - wysłany nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym (w przypadku tych komórek mitochondria ułożone szeregowo)
- przewód międzypławikowy - wysłane nabłonkiem wielorzędowym albo walcowatym z komórkami tucznymi - nie jestem pewna, a końcowy odzinek wysłany jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskiem.
Udział elementów śluzowych i surowiczych jest różny i z tych podziałów ślinianki dzielimy na:
- ślinianki surowicze - przyuszna - największy gruczoł ślinowy. Elementem wydzielania są pęcherzyki. Wstawki są bardzo długie, często rozgałęzione. Wyraźne przewody pęcherzykowe. Położona jest na bocznej powierzchnie trzewioczaszki.
- ślinianka śluzowa - śliniaka podjęzykowa zbud z cewek, przewody wyprowadzające o prostej budowie wysłane nabłonkiem jednowarstwowym kostkowym. Brak wstawek i przewodów prążkowych
- ślinianka mieszana - ślinianka podżuchwowa - w zależności od przewagi to surowiczo-śluzowa bądź śluzowo-surowicza. U człowieka surowiczo-śluzowa bo 30% stanowią pęcherzyki a 5% cewki - elementy śluzowe.
Układ moczowy
Składa się z nerki (narząd w którym produkowany jest mocz) i dróg odprowadzających mocz - są to: przewody moczowe, pęcherz moczowy i cewka moczowa
Nerki
Leżą poza otrzewną, w okolicy lędźwiowej, po obu stronach kręgosłupa, pomiędzy XII kręgiem piersiowym a II kręgiem lędźwiowym.
Prawa nerka leży nieco niżej, niż lewa. Każda nerka waży 120-200 g i ma kształt fasoli.
Razem z nadnerczami otoczona jest torebką łącznotkankową, a miąższ nerki otacza bezpośrednio warstwa tkanki tłuszczowej, która wnika do nerki przez wnękę i dzieli ją na płaty. Tkanka tłuszczowa stabilizuje nerki, pełni funkcje ochronne i chroni przed wstrząsami. Łącznotkankowa powięź nerki przymocowuje narząd do tylnej ściany jamy brzusznej i do dolnej strony przepony.
Nerka ma budowę płatową.
Miąższ nerki dzieli się na: część korową (istota korowa/kora nerki) pod torebką łącznotkankową oraz część rdzeniowa (istota rdzeniowa/rdzeń nerki) tworzy tzw. piramidy rdzeniowe, które podstawą zwrócone są do części korowej. Pomimo tego podziału istoty te wzajemnie się przenikają: między piramidy rdzeniowe wnika kora nerki i tworzy słupy nerkowe. Istota rdzeniowa przechodzi do kory tworząc strefy promieniste lub promienie Ferreina, kora która leży między tymi promieniami to labirynt nerkowy. Promienie rdzeniowe nie dochodzą do powierzchni kory.
Część kory pozbawiona rdzeni to kora kory (kora właściwa) tu zlokalizowany jest głównie kłębuszek nerkowy (ciałka nerkowe)
Nefron
Jednostka sturkturalna nerki. Zbud z części wydzielniczej i z dróg odprowadzających mocz.
Cześć wydzielnicza to ciałko nerkowe (kłębuszek nerkowy/ciałko Malpidiego). Ciałko nerkowe zbud z torebki Bowmana oraz kłębuszka naczyń - pętla naczyń włosowatych. U człowieka takich pętli jest ok. 30. Otoczone są torebką Bowmana. Torebkę tę buduje nabłonek jednowarstwowy płaski zróżnicowany na dwie blaszki: ścienną i trzewną. Trzewną budują komórki zwane podocytami - posiadają wypustki zwane muszkami. Tymi muszkami opierają się o błonę podstawną (błona podstawna podocytu jest wspólna dla komórek blaszki trzewnej jak i dla naczyń włosowatych - tzw. błona filtracyjna). W przestrzeniach między muszkami podocytów następuje filtracja. Między blaszkami jest przestrzeń gdzie znajdują się substancje pierwotnie zawierające bardzo dużo wody, białka, glukozy - substancje które są zwrotnie przekazywane do krwi gromadzone są między blaszką ścienną i trzewną.
W ciałku nerkowym wyróżniamy dwa bieguny: naczyniowy i kanalikowy. Biegun naczyniowy - miejsce w który wnika tętniczka doprowadzająca -> krążenie tętniczo-tętnicze. Między tymi tętnicami leży grupa komórek, które mają charakter endokrynowy zwane komórkami paraportalnymi są to komórki tworzące wyspę przynaczyuniową inaczej też zwane mezangium zewnętrzne albo też zwane komórki Bechera. Komórki te wydzielają substancje które pobudzają korę nadnerczy do produkcji aldosteronu i reguluje ciśnienie krwi.
W ścianie tętniczek doprowadzających i odprowadzających w miejscu wnikania tętniczek do ciałka nerkowego występują komórki mioepitelialne tworzące mezangium wewnętrzne. Te komórki wydzielają reninę - substancję wpływającą na ciśnienie krwi, na poziom soli mineralnych, ale też pobudzającą komórki kory nadnerczy do produkcji aldosteronu.
Po przeciwległej stronie kłębuszka leży biegun kanalikowy, miejsce gdzie opuszcza ciałko nerkowe kanalik nefronu (kanalik główny nefronu/kanalik I rzędu/kanalik proksymalny(bliższy)) składa się z dwóch części: cewki krętej i cewki prostej. Ściana tego kanalika wysłana jest nabłonkiem jednowarstwowym kostkowym. Błona komórkowa tych komórek jest bardzo cienka, z niewidocznymi granicami między komórkami. Na powierzchni komórek liczne mikrokosmki, które tworzą rąbek szczoteczkowy - co zwiększa powierzchnię resorpcji. W tej części kanalika następuje resorpcja zwrotna wody, białek i glukozy.
Petla Henlego/pętla nefronu kształtu litery U - leży na obszarze istoty rdzeniowej (ciałka nerkowe i kanalik mieszczą się w obrębie kory). W tej pętli wyróżniamy dwa ramiona:
- ramię cienkie (zstępujące) wysłane nabłonkiem jednowarstwowym płaskim, znacznie mniej mikrokosmków i mitochondriów
- ramię wstępujące wysłane nabłonkiem jednowarstwowym kostkowym, na powierzchni mikrokosmki ale mniej niż w kanaliku głównym.
W pętli Henlego zachodzi głównie zwrotna resorpcja wody, soli mineralnych.
Pętla Henlego przechodzi w kanalik II rzędu (wstawka/kanalik dystalny(dalszy)) wysłany nabłonkiem jednowarstwowym kostkowym, w miejscu gdzie wstawka styka się ze ścianą kłębuszka nerkowego powstaje plamka zwarta gęsta, jest to czujnik sodowy. Komórki tej części wydzielają substancje regulujące poziom sodu. Wstawki uchodzą do kanalików zbiorczych, które też są wysłane nabłonkiem jednowarstwowym kostkowym, tu bardzo różna liczba mikrokosmków i mitochondriów. Kanaliki zbiorcze uchodzą do miedniczek nerkowych, następnie do kielichów nerkowych i drogami moczowymi odprowadzającymi - moczowodami. Drogi odprowadzające maja ścianę grubszą.
Moczowody
Ściana zbud z błony śluzowej która bez wyraźnej granicy przechodzi w błonę podśluzową, dalej błona mięśniowa i przydanka.
- błona śluzowa - utworzona z dwóch blaszek:
+ blaszka nabłonkowa którą buduje nabłonek wielowarstwowy przejściowy posiadający zdolność do zmiany liczny warstw go budujących. Komórki tego nabłonka cechuje: brak błony podstawnej lub brak ciągłości tej błony. Nabłonek ten jest rozciągliwy - zmiana warstw od 5 gdy pęcherz nie jest wypełniony do 3 gdy jest wypełniony. Na powierzchni tego nabłonka występują komórki baldaszkowate - dwujądrowe. Posiadają zagęszczenie cytoplazmy w szczytowej części - nosi to nazwę rąbka oskórkowego i są to glikoproteiny, które zgromadzone w cytoplazmie chronią komórki przed wnikaniem substancji ale też chronią przez wnikaniem wody z komórki do hipertonicznego moczu
+ blaszka właściwa zbud z tkanki łącznej wiotkiej
- błona podśluzowa zbud z tkanki łącznej wiotkiej
- błona mięśniowa zbud z komórek mięśni gładkich ułożonych w dwóch pokładach, ale o odwrotnym przebiegu niż w przewodzie pokarmowym czyli warstwa wewnętrzna o ułożeniu podłużnym i warstwa zewnętrzna o ułożeniu okrężnym. W dolnym odcinku moczowodu gdzie uchodzi on do pęcherza moczowego trzy warstwy mięśnie - dodatkowy o ułożeniu podłużnym
- przydanka - zbud z tkanki łącznej wiotkiej dobrze unaczynionej i unerwionej
Pęcherz moczowy
Błona śluzowa tworzy fałdy o wielokierunkowym przebiegu. Światło pęcherza nieregularne. Schemat budowy tak jak moczowody:
- błona śluzowa - blaszka nabłonkowa i blaszka właściwa
- błona podśluzowa - zbud z tkanki łącznej wiotkiej
- błona mięśniowa - trzy warstwy:
+ warstwa podłużna
+ warstw okrężna - najgrubsza, tworzy zwieracz pęcherza moczowego
+ warstwa zewnętrzna znów o przebiegu podłużnym
- przydanka - otacza pęcherz z zewnątrz, ale w niektórych miejscach (np. w wierzchołku i trzonie) występuje błona surowicza
W pęcherzu moczowym zarówno w błonie śluzowej jak i mięśniowej występują zakończenia nerwów czuciowych, pełniących funkcje receptorów za pomocą których odbieramy stan napięcia pęcherza moczowego (związane ze stopniem wypełnienia pęcherza moczowego moczem)
Cewka moczowa
U obu płci jest narządem nieparzystym wychodzącym z przewodu moczowego, ale o innej budowie u obu płci.
Cewka żeńska różni się od cewki męskiej tym, że w żeńskiej występują liczne gruczoły a u męskiej blaszka właściwa pozbawiona jest gruczołów, blaszka właściwa słabo unaczyniona. Pod nią leży warstwa naczyń krwionośnych (warstwa naczyniowa/warstwa jamista). Tu się znajdują szerokie sploty naczyń żylnych o przebiegu okrężnym. Tym naczyniom towarzyszą komórki mięśni gładkich. Pod warstwą naczyniową znajduje się warstwa gruczołowa. I dalej błona mięśniowa i przydanka.
Układ rozrodczy
Męski ukł rozrodczy składa się z narządu produkującego plemniki - gruczoły wytwarzające nasienie i dróg odprowadzających (najądrza, nasieniowód, przewód wytryskowy), narząd kopulacyjny - prącie, oraz z gruczołów dodatkowych (gruczoł krokowy, pęcherzyki nasienne, gruczołu opuszkowo-cewkowe)
Jądro
Wytwarza nasienie. Otoczone tkanką łączną wiotką tworzącą torebkę jądra (błona biaława). Tkanka łączna wiotka wnika do miąższu jądra i dzieli je na płaciki o kształcie piramid (podstawą zwrócone do błony białawej a wierzchołkiem do śródjądrza). Takich płacików w jądrze u dojrzałego mężczyzny może być 200-300, a wyjątkowo może dochodzić do 400.
Zrębem dla jądra i płacika jest tkanka łączna wiotka, pochodząca z torebki łącznotkankowej.
W obrębie płacika znajdują się kanaliki nasieniotwórcze - element funkcjonalny i strukturalny. Tu powstają plemniki. Liczba tych kanalików to 1-4 w obrębie płacika. W obu jadrach takich kanalików nasieniotwórczych jest do 500. Długość kanalików waha się od 50-70cm. A łączna długość kanalików wynosi ok. 250m. Wyróżniamy w takim kanaliku:
- cewkę krętą - wysłaną nabłonkiem płciowym (plemnikotwórczym
- cewkę prostą - wysłaną nabłonkiem jednowarstwowym kostkowym
Cewki te łączą się w obszarze śródjądrza w cewki zbiorcze które tworzą sieć jądra. Część kręta wysłana nabłonkiem plemnikotwórczym, którego komórki spoczywają na błonie podstawnej, tkanka łączna tworzy zrąb podtrzymujący kanalik. W skład nabłonka wchodzą dwa rodzaje komórek:
- komórki podporowe (zrębowe/komórki Sertoliego) - układają się promieniście w kierunku światła kanalika, podstawą do błony podstawnej, wierzchołkiem do światła kanalika. Powierzchnia silnie pofałdowana. Pełnią funkcję wzmacniającą, podporową, odżywczą w stosunku do plemników. W cytoplazmie tych komórek jest dużo białek, lipidów, glikogenu. Mają one bardzo dużą żywotność. W przypadku patologii odrywają się od siebie i niszczą zdegenerowane komórki.
- komórki płciowe - w różnych stadiach: spermatogonia, spermatocyty I i II rzędu, spermatydy, plemniki.
+ spermatogonie kuliste leżą na błonie podstawnej. Są zróżnicowane. Od 7 roku życia stanowią jedyne komórki które dopiero potem się różnicują i w okresie dojrzewania kolejne zróżnicowania. Dzielą się mitotycznie i część pozostaje na błonie podstawnej jako rezerwa a część przesuwa się do światła kanalika i wchodzą w fazę dojrzewania i są to spermatocyty I rzędu.
+ spermatocyty I rzędu - są diploidalne i są dwukrotnie większe od spermatogonii. Mają duże kuliste jądro z dużą ilością chromatyny. Dzielą się mejotycznie i dając spermatocyty II rzędu
+ spermatocyty II rzędu - są haploidalne. Powstają w wyniku pierwszego podziału mejotycznego spermatocytów I rzędu. Są mniejsze, jądro mają mniejsze z mniejszą ilością chromatyny i posiadają o połowę mniejszą liczbę chromosomów.
Drugi podział mejozy to mitoza i tu każdy spermatocyt II rzędu dzieli się dając spermatydy.
+ spermatydy - są one dwie i to identyczne. I one dalej się nie dzielą tylko przekształcają w plemniki - te przekształcenie to spermiogeneza. Przebiega ona na drodze bardzo złożonych przemian.
Spermatogeneza to powstawanie plemników
Występują kanaliki proste. Cześć z nich wysłana jest nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, a drugie kręte nabłonkiem jednowarstwowym kostkowym. Cewki proste tworzą sieć jądra wysłane nabłonkiem jednowarstwowym kostkowym.
Komórki Leidiga (komórki śródmiąższowe) tworzą gruczoł śródmiąższowy o funkcji dokrewnej -> tworzy miejsca dokrewne, wydzielają testosteron - warunkuje on prawidłowy proces spermatogenezy, odpowiada za drugorzędowe cechy płciowe, wpływa na gruczoł krokowy.
Komórki podporowe - wydzielają hormony: estrogen i inchibinę - działa hamująco na komórki gonadotropowe przysadki.
Miejsca dokrewne w jądrze to komórki podporowe i gruczoły śródmiąższowe.
Z sieci jadra biorą początek drogi odprowadzające jest ich ok. 20 i tworzą głowę najądrza (bo wyróżniamy w najądrzu głowę, trzon i ogon). Przewody wyprowadzające w głowie najądrza wysłane są nierównym nabłonkiem - komórki walcowate na ich powierzchni znajdują się migawki (przesuwają plemniki), a w zagłębieniach nabłonka są komórki kostkowe, pod nabłonkiem leży warstwa komórek mięśni gładkich ułożonych okrężnie i ich skurcz przesuwa plemniki.
Przewód najądrza wysłany jest nabłonkiem dwurzędowym i na powierzchni komórek tego nabłonka są migawki niezdolne do ruchu (pozbawione ciałek bazalnych). Pod tym nabłonkiem jest cienka warstwa tkanki łącznej wiotkiej i pod nią warstwa mięśni gładkich o ułożeniu okrężnym. Tym komórkom mięśniowym towarzyszą włókna elastyczne (Skórcz tej błony przesuwa plemniki). Przewód najądrza jest miejscem dojrzewania i przechowywania plemników. Środowisko w przewodzie najądrzy jest kwaśne pH=6,5 i tu plemniki nie mają zdolności ruchu. Długość przewodu to u dojrzałego mężczyzny 5m.
W skład soku jądra wchodzi wydzielina pęcherzyków nasiennych i gruczołu krokowego.
Końcowy odcinek przewodu najądrzy przechodzi w nasieniowód a otwiera się jako przewód wytryskowy. Ma typową budowę narządu rurowego. Błona śluzowa tworzy fałdy o przebiegu podłużnym, w budowie wyróżniamy trzy błony:
- błona śluzowa - zbud z:
+ blaszki nabłonkowej - nabłonek jednowarstwowy walcowaty, którego komórki pokryte są migawkami
+ blaszka właściwa - tkanka łączna wiotka
- błona mięśniowa - budują trzy warstwy komórek:
+ komórki mięśni gładkich o warstwie podłużnej
+ komórki mięśni gładkich o warstwie okrężnej - najbardziej rozwinięte
+ komórki mięśni gładkich o warstwie podłużnej
- błona zewnętrzna - przydanka - tkanka łączna wiotka
Długość nasieniowodu to ok. 50cm
Żeński ukł rozrodczy składa się z narządów leżących w jamie brzusznej (jajniki, jajowody, macica) i poza jamą brzuszną (pochwa, łechtaczka, wargi sromowe mniejsze i większe) i gruczoły przedsionkowe.
Jajniki
Pokryte nabłonkiem płciowym jednowarstwowym pochodzenia mezodermalnego. Nabłonek ten nazywany jest nabłonkiem płciowym ale u dojrzałych kobiet nie ma tu komórek płciowych.
W jajniku wyróżniamy część korową i rdzeniową. Zrąb dla jajnika tworzy tkanka łączna wiotka i ona leży w części rdzeniowej i tu bardzo dużo naczyń krwionośnych i nerwów. W części korowej znajdują się pęcherzyki jajnikowe w różnych stadiach rozwojowych. Błona biaława okrywa jajnik z zewnątrz - to tkanka łączna wiotka, a bezpośrednio otoczony nabłonkiem płciowym.
Jajnik produkuje komórki jajowe i uwalnia hormony płciowe. Tu pod błoną białawą znajdują się pęcherzyki pierwotne - to komórki jajowe w stadium oocytu I rzędu otoczone pojedynczą warstwą komórek ziarnistych, one tworzą osłonkę przezroczystą. Mają one liczne wypustki którymi kontaktują się z komórką jajową. W wyniku tych wypustek powstaje bezpośredni system wymiany między komórką jajową a komórkami ziarnistymi. Funkcja komórek ziarnistych to odżywianie komórek jakowych.
W procesie oogenezy dojrzewające pęcherzyki pierwotne przesuwane są w głąb kory i przechodzą następne stadium pęcherzyków wzrastających - wyróżniamy tu stadium pęcherzyków:
- jamistych - komórki ziarniste dzielą się i układają w wiele warstw osłaniając komórkę
- bezjamistych - komórki ziarniste które osłoniły komórkę wydzielają płyn, którego ciśnienie powoduje rozszerzenie komórek ziarnistych i w tych przestrzeniach pojawia się płyn odżywczy (płyn folikularny/płyn jajnikowy)
Jednocześnie zachodzą zmiany w tkance łącznej otaczającej pęcherzyk - część tkanki łącznej leżąca niżej zawiera dużo komórek, komórki te dzielą się i układają tworząc warstwę gruczołową - miejsce wydzielania estrogenu, który odpowiada za wydzielanie komórek jajowych, za drugorzędowe cechy płciowe. Tkanka łączna wiotka tworzy otoczkę i tam mało komórek a są włókna.
Dojrzały pęcherzyk jajowy (pęcherzyk Graffa) przesuwa się pod powierzchnię jajnika, część środkową zajmuje jama wypełniona płynem odżywczym, komórki ziarniste zepchnięte na obrzeże pęcherzyka z jednej strony tworzą zgrubienie zwane wzgórkiem jajnika i tam znajduje się komórka jajowa. Na zewnątrz warstwy ziarnistej warstwa gruczołowa i warstwa włókien.
W dojrzałym pęcherzyku komórka jajowa jest w stadium oocytu I rzędu i w takim stadium w czasie owulacji dostaje się na zewnątrz i dopiero wniknięcie plemnika pobudza komórkę jajową do dalszych przemian. Po owulacji pęcherzyk jajowy zapada się a komórki tej warstwy zewnętrznej, komórki ziarniste dzielą się i komórki ziarniste są wtedy nazywane komórkami luteinowymi i wydzielają hormon - progesteron i taki pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte. Substratem do syntezy progesteronu jest cholesterol. Rola progesteronu to przygotowanie komórek macicy do przyjęcia zapłodnienia komórki jajowej, odpowiada za utrzymanie ciąży przygotowuje komórki mlekowe do produkcji mleka.
Jajowód
Przewód bardzo silnie umięśniony, długość jego ok. 15cm.
Wyróżniamy w jajowodzie trzy części:
- lejek - posiada liczne strzępki przy pomocy których wychwytuje komórki jajowe
- bańka - tu zachodzi zapłodnienie komórki jajowej
- cieśń jajowodu
W błonie ściany wyróżniamy trzy błony:
- błona śluzowa - tworzy fałdy które w bańce mają wielokierunkowy przebieg, są silnie rozgałęzione i tworzą tzw. labirynt. Błonę tą tworzą dwie blaszki:
+ blaszka nabłonkowa - nabłonek jednowarstwowy walcowaty z:
- komórkami migawkowymi
- komórkami gruczołowymi - estrogeny mają wpływ na komórki gruczołowe i na liczbę komórek urzęsionych - najwięcej tych komórek w fazie owulacji
- komórki macierzyste - służą do odnowy nabłonka
- komórki apoptyczne - komórki śluzowe wydzielają śluz i im bliżej macicy tym liczba tych komórek wzrasta
+ blaszka właściwa - tkanka łączna wiotka
Macica
Zróżnicowana na trzy części: trzon, cieśń i szyjka macicy.
Cieśń - to krótki kanał o długości ok. 1cm. Łączy on trzon z szyjką. Cieśń i trzon mają identyczna budowę błony śluzowej. W cieśni podlega ona takim samym zmianom jak w trzonie. Błona śluzowa (to blaszka nabłonkowa i blaszka właściwa - tkanka łączna wiotka tworzy warstwę podstawową i warstwę czynnościową) oraz błona mięśniowa i błona surowicza. Błona śluzowa trzonu ulega zmianom, buduje ja nabłonek jednowarstwowy płaski - ma różne fazy złuszczania, wzrostu i wydzielania.
W szyjce macicy znajduje się kanał wysłany nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. Część pochwowa wysłana jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Tu znajduje się bardzo dużo komórek śluzowych, które wydzielają śluz, który jest różnej konsystencji w czasie owulacji a w czasie ciąży mniej uwodniony i nie jest wydzielany tak obficie, jest gęsty. Śluz po wysuszeniu daje obraz cyklu kobiety.
Pochwa
Długość ok. 7cm. Ścianę budują trzy błony:
- błona śluzowa - pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim - warstwa podstawowa, warstwa środkowa i warstwa powierzchniowa - wydzielają przed wszystkim śluz, tam znajdują się liczne bakterie np. mlekowe
- błona mięśniowa
- przydanka
Doczytać:
- znać budowę gonad: jądro jajnik
- drogi wyprowadzające do nasieniowodu włącznie
- jajowód i macica
Wyszukiwarka