Spis treści

Pytanie 1: Pedagogika pozytywistyczna 3

Empiriokrytycyzm 3

Neopozytywizm 3

CHARAKTERYSTYKA ORIENTACJI POZYTYWISTYCZNEJ W PEDAGOGICE 3

Pedagogika kultury 6

Pytanie 2: PEDAGOGIKA PERSONALISTYCZNA 7

Pytanie 3: pedagogika egzystencjalna 9

Tendencja agnostyczno- ateistyczna. 9

Tendencja teistyczna. 9

Cechy osoby w ujęciu egzystencjalnym: 10

Pytanie 4: Pedagogika Nowego Wychowania 11

Pytanie 5: PEDAGOGIKA WALDORFSKA 13

Pytanie 6: PEDAGOGKA PRAGMATYZMU 15

Pytanie 7: pedagogika M.Montessori, (1870 - 1952) 16

Pytanie 8: pedagogika J. Korczaka 17

Pytanie 9: Proces kształcenia. 19

Proces nauczania=kształcenia: 19

Nauczanie - kształcenie (nauczyciel - uczeń) 19

Kształcenie dorosłego człowieka 19

Trzy typy kształcenia: 19

Samokształcenie 20

Cechy nauczyciela. 20

Typologia nauczyciela wg stopnia dyrektywności 20

Def. procesu kształcenia wg Wincentego Okonia - 20

Zasady nauczania wg Kupisiewicza. 20

Zasady procesu kształcenia ludzi dorosłych wg Kupisiewicza: 20

Elementy procesu kształcenia. 21

Ogniwa nowoczesnego modelu kształcenia: 21

Pytanie 10: Rodzina: 25

KATEGORIE: 25

Pytanie 11: Funkcje i struktura rodziny 27

TYPOLOGIE FUNKCJI RODZINY: 27

Pytanie 12: Kultura pedagogiczna rodziców 29

Klasyfikacja metod i ich wartość pedagogiczna (DO WYBORU) 29

Funkcje czasu wolnego: 32

Pytanie 13: Typologie metod wychowawczych 35

Typologia Kawuli 35

Typologia Muszyńskiego 35

Pytanie 14: Zasady stosowania metody kary i nagrody 37

Pytanie 15: Czas wolny - sposoby definiowania i funkcje 39

Definicja Wg. Kamińskiego 39

Definicja Wg. Skarzyńskiego 39

Funkcje czasu wolnego: wg. Kamińskiego 39

Funkcje czasu wolnego: wg. Ziemskiej 39

Pytanie 16: Postawa rodzicielska 41

Definicje: 41

Typologie postaw rodzicielskich: 41

Pytanie 17: GENEZA NIEPRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO 46

Dąbrowski 46

Szymańska 46

Putkiewicz 46

Bandura 46

Lewicki 46

Pytanie 18: Trudności wychowawcze 47

Cechy trudności wychowawczych: 47

Przejawy trudności: 47

Klasyfikacja trudności wychowawczych (Albert Bandura) 47

Przyczyny powstawania trudności wychowawczych: 47

Pytanie 19: Zjawisko mobbingu w szkole 51

Fazy nękania 51

Cechy ogólne potencjalnych ofiar mobbingu: 52

Pytanie 20: Diagnoza pedagogiczna - rodzaje diagnoz 55

Pytanie 21: Metody i techniki badań pedagogicznych 58

Wyróżniamy trzy podstawowe metody badań: 58

1. Pedagogika pozytywistyczna

(kierunki w pedagogice i ich twórcy)

- z punktu widzenia filozofii jest to dążenie do stworzenia programu naukowej filozofii i naukowego światopoglądu. Dążenie do wytwarzania wiedzy pewnej o rzeczywistości edukacyjnej i oświatowej przydatnej do przewidywania tego co na pewno się zdarzy, czyli wytwarzanie takiej wiedzy, która umożliwia skuteczne przewidywanie i projektowanie działań zmierzających do osiągnięcia określonych celów.

Pedagogika ta odnosi się do tego co dzieje się w praktyce.

Twórca pozytywizmu: August Comte

(1798-1857) - jego zdaniem ludzkość w rozwoju przeszła dwie fazy:

1. teologiczna

2. metafizyczna

3. po to aby wejść w trzecią fazę tzw. pozytywną.

Odwołał się do tego, że człowiek jest abstrakcją, że człowiek bez środowiska nie funkcjonowałby. Zachodzi proces interakcji między środowiskiem a otoczeniem, np. rodzina jako system jest koncepcją środowiskową, to między elementami systemu (ojciec, matka, dziecko), jeżeli dochodzi do zmiany jednego elementu prowadzi do zmiany całego systemu. (de Barbaro - teoria rodziny systemowej).

John Stuart Mill (1806-1873)

wg niego źródłem wiedzy jest doświadczenie oparte na zmysłach.

Jest to jedyna rzeczywistość do poznania.

Koncepcje pedagogiki pozytywistycznej ulegały przeobrażeniu, przechodzono od bezwarunkowego kultu poznania naukowego do dostrzegania ograniczeń w dostrzeganiu wiedzy pozytywnej i poszukiwaniu strategii obrony nauki filozoficzno-metodologicznej.

• Empiriokrytycyzm

• jedynym wartościowym źródłem wiedzy może być obserwacja empiryczna , a nauka jest opisem świata doświadczanego.

• Neopozytywizm

Moritz Schlick (1882-1936) Rudolf Canap (1891-1970)

• - ujęcie nauk logiczno-matematycznych jako nie empirycznych i analitycznych, sprowadzenie nauk humanistycznych do psychologii i socjologii, obu pojmowanych behawiorystycznie, likwidacja metafizyki, której zadania są pozorne a twierdzenia bezsensowne, likwidacja innych nauk filozoficznych - teorii poznania, etyki, estetyki - i pozostawienie filozofii tylko w charakterze analizy.

• CHARAKTERYSTYKA ORIENTACJI POZYTYWISTYCZNEJ W PEDAGOGICE

• Przypisywanie najwyższej wartości wiedzy naukowej

• Metodologia badań empirycznych - Metodologia badań w pedagogice (techniki, metody, narzędzia używane we wsp. pedagogice).

• Badania ilościowe - aby stwierdzić czy dane zjawisko zachodzi trzeba przeprowadzić badania na grupie.

• Związek twierdzeń i teorii pedagogicznych z praktyką edukacyjną i oświatą.

• Projekty edukacyjne i oświatowe - jest to zadanie pedagogiki, powinny one być wdrożone w praktykę edukacyjną przez przystosowanych odpowiednio nauczycieli

• Kontrola procesów edukacyjnych - Postęp w praktyce edukacyjny polega na coraz lepszym kontrolowaniu przekazów edukacyjnych.

• Teorie psychologiczne - pedagodzy w projektowaniu pedagogii powinni wykorzystywać wyniki badań empirycznych nie tylko z własnej dziedziny, ale sięgać do teorii psychologicznych.

• Praktyczność pedagogiki - wśród procesów edukacyjnych najbardziej należy cenić wychowanie rozumiane jako oddziałanie projektowe przez teorię wychowania różną od teorii kształcenia.

Pedagogika a pedagogia

Pedagogia - jest to zespół środków i metod wychowania stosowanych przez nauczycieli.

Pedagogika - teoretyczna i naukowa refleksja dotycząca praktyki edukacyjnej.

Pedagogika obecnie oznacza paradygmat edukacyjny, który może przybierać postać ideologii edukacyjnej. A zatem możemy mówić o przejściu od pedagogii do pedagogiki, opisany może być jako proces unaukowienia (myślenie o edukacji).

Johan Friedrich Herbart (1776-1841) - twórca pedagogiki naukowej

Jego zasługą jest zrozumienie pedagogiki jako dyscypliny wytwarzającej wiedzę, która spełnia standardy wiedzy naukowej.

Należało więc:

1. wykreować swoistego przedmiotu badań

2. stworzenie systemu kategorialnego i struktury dyscypliny naukowej

3. uznanie określonej metodologii badań

4. stworzenie instytucjonalnej struktury wytwarzania i dystrybucji wiedzy naukowej oraz dysponowania kapitałem wynikającym z autorytetu nauki.

Herbart założył eksperymentalny instytut pedagogiczny w którym przygotował program przygotowania nauczycieli.

Zasługa Herbarta było (w koncepcji uwarunkowania ped.) zwrócenie uwagi na przygotowanie profesjonalne nauczycieli (dostosowanie do w/w założeń).

Herbart zwrócił uwagę na psychologię i socjologię.

Powstały kierunki:


psychologizm pedagogiczny

najważniejszymi czynnikami sprawczymi określonych zachowań jednostek a nawet siłami uruchamiającymi rozwój wielkich procesów społecznych są zmienne osobowościowe (psychiczne cechy jednostek) Herbartyzm (ruch herbertowski)

socjologizm pedagogiczny

1. wersja radykalna (Florian Znaniecki) - traktował wychowanie jako zjawisko społeczne. Uznawał, że osobowość społeczna człowieka jest zdeterminowana gł. uwarunkowaniami społecznymi (odrzucał uwarunkowania genetyczne).

1. wersja umiarkowana - warunki społeczne traktuje się jako układ społeczny. W centrum takiego układu jest szkoła albo rodzina a innymi elementami są: rodzina grupy rówieśniczej środowisko przyrodnicze, mass media.

Wilhelm von Humbolt

był reformatorem oświaty w Niemczech.

Zadania:

1. zrównoważony rozwój człowieka i różnorodność sytuacji służących tematowi rozwoju,

2. ograniczenie ingerencji państwa w kształcenie,

3. integracja państwa w obronie praw dzieci przed rodzicami (związek z poglądami J.J.Ronssean)

WYCHOWANIE WG RADLIŃSKIEJ (tj. 3 x, W) czyli:

1. Wzrost - chodzi o sferę biologiczną - wspomaganie w rozwoju zapewnienie dziecku wyżywienia, higieny, aktywności fizycznej, uzupełnienia braków.

2. Wzrastanie w społeczeństwo - wychowanie w sferze społecznej, czyli stwarzanie warunków we wchodzenie w role społeczne bazą jest rodzina , jest to miejsce gdzie nabywa zasady funkcjonowania w społeczeństwie

3. Wprowadzenie w wartości kulturalne - udostępnienie dóbr kultury wyzwolenie zainteresowań

Generalnie wychowanie wg. Radlińskiej to wspomaganie w rozwoju biosocjokulturalnej.

Koncepcja kręgów środowiskowych Józefa Pietera - wyróżnił kręgi środkowe

Wyróżnia on spiralę przechodzenia przez kręgi, poległa to na stopniowym (spiralnym) wchodzeniu w poszczególne kręgi.

Wg. Pietera muszą być spełnione 2 warunki, aby funkcjonować w środowisku:

1. styczność przestrzenna,

2. łączność psychiczna,

• Pedagogika kultury

Powstała w Niemczech na początku XX w. i oparta była na koncepcji filozoficznej Wilhelma Dilthey. Była rozumiana jako pedagogika ludzkich osobowości.

W Polsce najwybitniejszym przedstawicielem był Bogdan Nawroczyński. W latach (1933-1939 ) w Polsce ukazywał się kwartalnik „Kultura i wychowanie” pod redakcją Bogdana Sucholskiego.

W omawianej koncepcji kultura została uznana za pewnego rodzaju kod, w którym wyrażona jest prawda o ludzkim życiu.

Człowiek jako jedyna istota ma charakter kulturowy, stąd wynika godność człowieka, a jednocześnie dzięki kulturze może zyskać pełniejsze istnienie własnej egzystencji a przez to wzbogacać swoją osobowość.

Zadaniem systemu edukacyjnego jest kształtowanie jednostki poprzez jej spotkanie z obiektywnymi dobrami kultury.

KONCEPCJE KULTURY

5. wychowanie oparte na przeżywaniu i interpretacji kultury,

6. zaangażowana relacja dorosłego człowieka do człowieka dorastającego,

7. dążenie do autonomii i pełni osobowości,

WARSTWICOWA KONCEPCJA WYCHOWANIA Sergiusza Hessena

Poszczególnym etapom kształcenia przypisuje się odpowiednie struktury wartości i odpowiednie oddziaływanie wychowawcze:

8. od anomii - człowiek jako istota biologiczna, wymagająca pielęgnowania,

9. przez heteronomię - człowiek jako istota społeczna, wymagająca „urobienia”, a więc wrastająca w kulturę i przyjmująca niekiedy na drodze przymusu wychowawczego poszczególne wartści,

10. do autonomii - człowiek jako istota wykształcona. Osoba moralnie dojrzała, która przyswoiła najwyższe wartości kulturowe.

Pedagodzy kultury twierdzili, że istnieją tzw. wartości absolutne:

dobro  prawda  piękno

Tworzyli teorię typologizacją osobowości: np.:

Typologia osobowości E. Sprangera

1. człowiek teoretyczny,

2. człowiek ekonomiczny,

3. człowiek estetyczny,

4. człowiek religijny,

5. człowiek polityczny

6. człowiek społeczny,




2. PEDAGOGIKA PERSONALISTYCZNA

(kierunki w pedagogice i ich twórcy)

Główny przedstawiciel: Emanuel Mounier 1905-1950

Do podstawowych kategorii w pedagogice personalistycznej trzeba zaliczyć takie pojęci jak:

1. osoba,

2. wspólnota,

W tej koncepcji podkreślana jest struktura pojedynńczości, z drugiej strony podkreśla się bycie tej osoby dla społeczności (wspólnoty), czyli podkreśla się jej funkcjonowanie we wspólnocie (społeczności).

Personalizm upowszechnił W. Stern (1871-1938), natomiast w Polsce:

1. Pieter

2. Rykowski

3. Szuman

4. Adamski

KONCEPCJA CZŁOWIEKA

Człowiek jest istotą bytowo zróżnicowaną, stanowiąc połączenie elementów materialnych, czyli ciało i pozamaterialnych, czyli dusza.

W świetle tej koncepcji w naturze wyodrębnia się dwa poziomy bytowe:

1. życie biologiczno-wegetatywne,

3. życie psychiczno-duchowe,

Koncepcja człowieka opiera się też na tym, że człowiek potrafi działać:

1. intelektualne poznanie,

4. zdolność do samokierowania sobą,

WYCHOWANIE I NAUCZANIE WG. PERSONALIZMU:

5. wychowanie zdaniem K. Schallera to procesy i sposoby które istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim człowieczeństwie,

6. cel wychowania to uzdalnianie podmiotu - wychowanka, do przyjęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju,

7. wzbudzenie osoby w wychowanku,

PODSTAWOWE LINIE ( DZIEDZINY) ROZWOJU WYCHOWAWCZEGO:

1. wychowanie fizyczne,

8. wychowanie intelektualne,

9. wychowanie moralne,

10. wychowanie społeczne,

11. wychowanie religijne,

Relacja wychowawca/nauczyciel - wychowanek/uczeń

1. wychowanek - pierwszy i podstawowy czynnik wychowania,

12. wychowawca - kooperator, współpracownik,

RÓŻNICE MIĘDZY STOWARZYSZENIEM A WSPÓLNOTĄ

Stowarzyszenie	Wspólnota (jako rodzina)
dobrowolne	urodzeniem
jest układem formalnym,	układ nieformalny, zorganizowana na zasadzie aprobaty społecznej,
cele są określone i zapisane,	cele nie mają postaci pisemnej,
określona struktura, liczbę członków,	struktura i organizacja a także członkowie określeni są zasadami tradycji i poczuciem przynależności,
		rządzą nimi uznane za właściwe wzory zachowań, obowiązuje grupowy konformizm,
	kieruje się ustalonymi wzorami zachowań
			istnieje system kontroli społecznej,
posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków




3. pedagogika egzystencjalna

• Tendencja agnostyczno- ateistyczna.

Agnostycyzm- neguje całkowicie lub częściowo możliwość poznania obiektywnej rzeczywistości.

Pierwszym przedstawicielem jest Martin Heidegger. Zdaniem Heideggera istnienie człowieka jest zespolone ze światem w jedną całość. Nie ma dla niego innej możliwości jak być w świecie. Człowiek nie potrafi istnieć bez innych, ale zbiorowość pochłania jednostkę w anonimowości.

Trzy niebezpieczeństwa ze strony społeczeństwa to:

• Gadatliwość

• Ciekawość związana z pogonią za sensacją

• Dwuznaczność, człowiek często nie przywiązuje uwagi do prawdy, jest nieszczery.

Właściwą drogą postępowania jest życie w zgodzie z własnym sumieniem.

Heidegger nie był radykalnym ateistą, nie uważał swojej filozofii za ateistyczną.

Drugim przedstawicielem tej koncepcji tej koncepcji jest Jean Paul Sartre.

Uważał on, że jeżeli Bóg istnieje to człowiek nie jest wolny ponieważ jeżeli jest stworzony przez Boga należy do niego.

Nie jest możliwa harmonia człowieka z przyrodą, ponieważ stanowi ona dla nas stałe źródło zagrożenia.

Sartre uważał, że drugi człowiek jest zaprzeczeniem tego pierwszego i pozbawia go wolności. Również miłość jest atakiem na drugą osobę, ponieważ pozbawia ją wolności.

Trzecim reprezentantem jest Albert Camus. Ujmuje on człowieka w dwie kategorie: absurdu i buntu. Uważał, że życie ludzkie pogrążone jest w automatyzmie. W Boga nie wierzy, ale nie jest ateistą.

• Tendencja teistyczna.

Przedstawicielem jest Karl Jaspers. Nie usiłuje dotrzeć do istoty bytu, ogranicza się tylko do badania ludzkiej egzystencji.

Egzystencja jest nieuchwytna, nie może stanowić przedmiotu badań. Pojawia się w sytuacjach granicznych, jak śmierć, cierpienie, walka, a przejawia się ona np. głosem sumienia. Podkreśla on wielką rolę komunikacji międzyludzkiej, która jest przesłanką do odkrycia i do urzeczywistnienia siebie.

Kolejnym przedstawicielem jest Gabriel Marcel.

Jednym z czynników degradujących człowieka jest rosnąca tendencja
do posiadania na niekorzyść istnienia. Wszelkie cierpienia, lęk, obawa wynika z faktu, że obawiamy się, że utracimy to co mamy.

Trzecim przedstawicielem jest Martin Buber. Uważa, że dialog ma układ symetryczny, jest oparty na równości partnerów.

• Cechy osoby w ujęciu egzystencjalnym:

1. Autentyczność- wiąże się z urzeczywistnieniem jednostkowości, człowiek jest jedyny w swoim rodzaju.

2. Zaangażowanie- wynika z właściwego odkrycia miejsca w którym się znajduje, razem z wszelkimi trudnościami jakie go spotykają.

3. Dialogiczność- opiera się na uznaniu wolności zarówno własnej jak i innych.

Dialog - metoda komunikowania się, daje ona możliwość wypowiedzenia i zrozumienia drugiego człowieka, współdziałania z nim.

Człowiek dialogu- przyjmuje postawę otwartą na zrozumienie drugiego człowieka.

Główną jego cechą jest:

- poszukiwanie wraz z innymi prawdy, czyli dialog rzeczowy,

- dążenie do współwolności z otoczeniem, dialog personalny,

- oddanie siebie do dyspozycji partnera przez miłość, dialog egzystencjalny.

Pedagogiczne zastosowanie wymienionych ujęć dialogu:

- nauczyciel powinien widzieć w uczniach nie tylko odbiorców, ale też dawców wiedzy, Relacja nauczyciel- uczeń powinna być oparta na układzie partnerskim. W ujęciu dialogu symetrycznego zachodzi obawa zagubienia autorytetu nauczyciela.

Podkreśla się lepsze rozwiązanie tzw. dialog wychowawczy, nauczyciel stoi wyżej od ucznia, ale jest do jego dyspozycji, potrafi rozmawiać.

- autentyczność( zdefiniowana przez Grzegorczyka):

• Być sobą,

• Żyć świadomie,

• Samodzielnie decydować o swoich czynach,

• Nie ulegać uprzedmiotowieniu,

• Żyć aktywnie.

Zastosowanie w pedagogice:

Autentyczność egzystencjalna jest kategorią pedagogiczną, ponieważ postuluje poznanie w procesie wychowawczym autentycznej egzystencji dziecka lub młodego człowieka, oraz dotarcia do niej.

Zaangażowanie w znaczeniu pedagogicznym wg Sośnickiego:

Postulat zaangażowania wyraża potrzebę aktywnego udziału nie tylko składników intelektualnych i emocjonalnych, ale całej psychiki w procesie wychowania.

Konsekwencje wprowadzania zaangażowania egzyst. do pedagogiki:

- konieczność możliwie wszechstronnego poznania czynników warunkujących konkretną sytuację, w której znajduje się wychowanek, zwłaszcza stany napięcia, konflikty wewnętrzne i zewnętrzne.

- okazanie mu pomocy w odkrywaniu właściwego mu zadania w jego sytuacji.




4. Pedagogika Nowego Wychowania

Nowe Wychowanie to ruch społeczny, który pojawiał się stopniowo głównie w Europie i USA.

Nowe Wychowanie było spontaniczną i skrajną krytyką szkoły tradycyjnej, powstałej na podłożu pedagogiki Herbarta.

Definicja D. Drynda:

Nowe wychowanie to ruch pedagogiczny zmierzający do odnowy szkoły i radykalnej zmiany w wychowaniu.

Odrzucono XIX w. pedagogizm, a w szczególności wiarę w uniwersalną metodę kształcenia.

Nowe wychowanie uważało, że pedagogika ma być narzędziem odrodzenia ludzkości.

Kolebką Nowego wychowania w Europie była Francja, rozwinął się również w Szwajcarii, Niemczech, Anglii i w Rosji. Ruch dotarł również na inne kontynenty.

Właściwy rozwój i rozkwit NW przypada na ostatnie dziesięciolecie XIX wieku, a jego górną granicą jest wybuch II wojny światowej.

1879 r.- umowny chronologiczny początek NW.

W Polsce ruch ten rozwijał się w tym samym czasie co w Europie Zachodniej, ale miał odrębne uwarunkowania. Pojawienie się tego ruchu było uwarunkowane podziałem Polski między zaborców.

GŁÓWNE IDEE NOWEGO WYCHOWANIA:

• Postulat pajdocentryzmu- oparcie wychowania na naturalnych siłach tkwiących w samym wychowanku, pedagogika wychodząca od dziecka,

• Krytyka pierwszoplanowości nauczyciela na rzecz wychowania wychodzącego od naturalnych potrzeb dziecka, oraz uwzględniająca jego fazy rozwoju,

• Poszanowanie naturalnego tempa rozwoju każdego wychowanka bez sztucznego przyspieszania,

• Akceptacja indywidualnych różnic i spontanicznej socjalizacji, czyli akceptacja wchodzenia dziecka w różne grupy rówieśnicze,

• Aktywizm - wychowanie to proces aktywnego wzrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku,

- wychowanie to spontaniczna aktywność wychowanków wyznaczona ich bieżącymi zainteresowaniami i aktualnie przeżywanymi problemami.

PODSTAWOWE ZASADY PEDAGOGIKI NOWEGO WYCHOWANIA WEDŁUG A. FERRIERE :

• Wybór odpowiedniego środowiska dla szkoły, miejsca w którym szkoła ma funkcjonować,

• Konieczność poznania cech indywidualnych dziecka i jego predyspozycji społecznych,

• Szkoła na miarę dziecka- dopasowanie metod do predyspozycji społecznych,

• Współpraca szkoły z rodziną i więź szkoły z życiem pozaszkolnym,

• Selekcja uczniów według kryteriów psychologicznych uwzględniających rozwój umysłowy, uzdolnienia zamiłowania,

• Dominacja zagadnień wychowawczych nad dydaktycznymi,

• Nauka oparta na aktywności dzieci, ich samodzielności i twórczości,

• Samorzutność organizowania się życia społecznego dzieci i młodzieży, szczególnie samorządności,

• Wspieranie wychowania estetycznego i moralnego w jego powiązaniach z codziennością,

• Koedukacja.

KRYTYKA NW:

Zarzucano utopijność wielu zasad. Idea wychowania dla pokoju, wolności i demokracji była podważana przez faszyzm i stalinizm.




5. PEDAGOGIKA WALDORFSKA

Rudolf Steiner 1862-1925

Jeden z nurtów pedagogiki Nowego Wychowania.

Koncepcja szkoły opartej na odnowie duchowej związanej z humanistycznym jej charakterem.

Nazwa od miejsca - fabryki papierosów „Waldorf - Astoria.” 7.09.1919roku Steiner wygłosił przemówienie, w którym zaproponował wizję nowej szkoły co przyjęto z entuzjazmem. Opracował koncepcję kształcenia i podjął się skompletowania i przygotowania nauczycieli. Szkoła miała być prywatna i niezależna programowo, organizacyjno-prawnie od państwowych. Przeznaczona dla dzieci robotników i urzędników tej fabryki. Steiner uważał, że podstawą jest przygotowanie nauczycieli, reforma kształcenia nauczycieli. Była to pierwsza szkoła koedukacyjna w Niemczech i pierwsza, która skupiała w klasach łączonych 1-8 głównie dzieci specjalnej troski.???

Początki były trudne-uprzedzenia stereotypy ale w latach 1921-1931 powstało w Niemczech 10 kolejnych szkół a po II wojnie ruch ten odrodził się intensywniej. Obecnie to międzynarodowy ruch szkół waldorf, skupiający 480 szkół na 5 kontynentach w 28 krajach świata.

W Polsce pierwsza taka szkoła powstała w po 1989r- Powszechna Szkoła Podstawowa nr 11 w Warszawie. Jej inicjatorami byli rodzice, którzy stworzyli Towarzystwo Rozwoju Pedagogiki R. Steinera. Przewodniczącą była M. Ziemska. Takie szkoły pojawiały się również w innych miastach. Przy UW powstało Podyplomowe Studium Pedagogiki Niezależnej przygotowujące do pracy tą metodą.

Aktualność koncepcji Steinera:

-decyzje związane z funkcjonowaniem podejmowane łącznie przez nauczycieli dzieci i rodziców

-w państwach totalitarnych takie szkoły nie powstawały lub były likwidowane

-cały proces kształcenia i wychowania w szkole typu waldorf musi odpowiadać naturalnemu rytmowi czuwania i snu zapamiętywania i zapominania. Rozkład zajęć nie jest nie jest budowany wg potrzeb nauczycieli tylko dostosowany do potrzeb i możliwości percepcyjnych dzieci i młodzieży.

Trójfazowość planu zajęć:

1. 8-10 lekcje wymagające myślenia, koncentracji uwagi i zrozumienia: mowa ojczysta geografia, fizyka, chemia, historia, matematyka. W nauczaniu początkowym: rysowanie, opowiadanie, pisanie, czytanie, liczenie. Każdy z przedmiotów głównych realizowany jest w ramach 4-tygodniowych sekwencji czasowych, bloków zwanych epokami. Dany przedmiot pojawia się w bloku 2 lub 3 razy. Taki podział pozwala się skoncentrować i zrozumieć czym jest przerwa.

2. 10-11 ćwiczenia techniczne wymagające stałego, rytmicznego powtarzania: j. obcy, gimnastyka, muzyka, religia w kl. młodszych rysowanie, malowanie, muzyka recytacja

3. 11-12 zajęcia rzemieślniczo artystyczne.

Każda jednostka zajęć podzielona jest na 20 min fazy aktywości aby został zachowany rytm pomiędzy zapamiętywaniem, przeżywaniem i przedstawianiem. Uczniowie nie mają ocen.

We współczesnej szkole jest to realizowane w klasach 1-3 gdzie jest świadectwo opisowe z 2 części: obiektywna( opis ogólny postawy, postępów i braków) i subiektywna ( forma dialogu wprost do ucznia). Taki sposób oceny sprawia, że dziecko nie boi się szkoły i jest zainteresowane światem. Ogromna rola nauczyciela - bezpośredni kontakt nauczyciel-uczeń. Ważniejsze jest żywe słowo niż druk. Nie ma podręczników uczniowie notują w zeszytach treści podane przez nauczyciela. Podkreśla się osobowość nauczyciela, pobudzanie do zamiłowania i zainteresowania, stymuluje działanie uczniów.

Świadectwo opisowe koncepcja wywodząca się od Steinera.




6. PEDAGOGKA PRAGMATYZMU

Jedna z najbardziej nośnych koncepcji XX w.

Początek w USA- filozoficzna reakcja na doświadczenia amerykańskich osadników, którzy podbijali nowe tereny przez co przystosowywali nowe środowisko do potrzeb człowieka a zdobywane przez nich doświadczenia zmieniały ich samych oraz całe społeczeństwo. Z czasem idea ekspansywności cechująca osadników rozszerzyła się: poszerzenie środowiska, wiedzy, poglądów.

John Dewey (1859-1952)

- uczenie się przez doświadczenie i działanie

-indywidualizm pedagogiczny

-edukacja i demokracja

Dewey krytykował przeszłość i odrzucał sposób kształcenia oparty na przekazywaniu materiału, kształcenia zawierającego gotową wiedzę.

Szkoła jest miejscem wymiany doświadczeń i przez to się uczymy. Nauczyciel powinien rozszerzać doświadczenia uczniów i opierać się na nich. Zadaniem nauki nie jest podanie gotowej, niezawodnej wiedzy ale przyjęcie roli przewodnika w procesie edukacyjnym. Jeśli dziecko może oprzeć się na doświadczenia i wzrasta jego motywacja i efektywność.

Reakcje dziecka są odmienne w zależności od jego charakteru- ujęcie subiektywne. Warunki życia dziecka też są odmienne - ujęcie obiektywne w kontekście społecznym.

Respektowanie - szacunek dla indywidualnych różnic. Trzeba się koncentrować na tym co jest w jednostce nietypowe i niepowtarzalne.

Nacisk na współdziałanie jako postawa edukacyjnej aktywności człowieka.

Demokracja jest tu związana z dążeniem pragmatystów do osiągnięcia równowagi społecznej.

Najwybitniejszym współczesnym kontynuatorem jest amerykański filozof Richard Rorty







7. pedagogika M.Montessori, (1870 - 1952)

1000. Montessori uważa że dziecko jest budowniczym samego siebie, a ten proces budowy

powinien przebiegać w interakcji z otoczeniem. Dziecko należy uznać za istotę pełnoprawną, która wywiera wpływ na dorosłych - jest więc równoprawnym partnerem.

Punktem zwrotnym koncepcji jest odkrycie tzw. POLARYZACJI UWAGI!!!!- zjawisko głębokiego i długotrwałego zainteresowania dziecka jednym przedmiotem lub jedną czynnością. Dziecko ma możliwość pozostania przy przedmiocie albo czynności a później powrócić do tego. Nauczyciel musi rozróżnić potrzeby rozwojowe dziecka.

WRAŻLIWE FAZY:

1. od momentu narodzin do 6 roku życia - wrażliwość na język mówiony i pisany, na ruch, zachowania społeczne i porządek;

2. 7-12 lat - wrażliwość na moralność, sprawiedliwość, uczucia religijne, na rozróżnienie pojęć takich jak dobro i zło. Wrażliwość na rozmaite dziedziny nauki ( umiejętność korzystania z nich), moment rozpoznawania reguł, wartości i norm moralnych w otoczeniu społecznym. Zainteresowanie światem zwierząt, roślin, zwiększa się podatność na zdobywanie wiedzy - dziecko studiuje całość poprzez badanie detali.

3. 13-18 lat - wrażliwość na godność osobistą, odpowiedzialność i wiara we własne siły. Dziecko oddala się od rodziców, poszukuje własnych systemów wartości; różne rodzaje dorosłości.

Wychowanie musi przebiegać w organizowanym otoczeniu. M. Montessori podobnie jak H.Radlińska wychowanie traktuje jako wspieranie, pomoc w indywidualnym rozwoju. Zadaniem rodziców, nauczycieli jest organizowanie takiego otoczenia w szkole, w domu, które sprzyjać będzie wspieraniu rozwoju. Montessori podkreśla:

3 ASPEKTY ORGANIZOWANIA DZIECKU OTOCZENIA

1. ASPEKT MATERIALNY - odpowiedni budynek, znajdujące się w nim sprzęty, pomoce dydaktyczne wspierające prawidłowy rozwój dziecka;

2. ASPEKT STRUKTURALNO - DYNAMICZNY - normy budowy właściwego rozwoju, zasady pracy z pomocami rozwojowymi oraz zasady porządku i wolności zgodnie z teorią wychowania Montessori.

3. ASPEKT OSOBOWY - osoba nauczyciela, wymieszana wiekowo grupa dzieci i rodzice, współpraca między nauczycielem, dzieckiem i rodzicem. Różnica wieku między dziećmi wymieszanymi grupowo nie jest duża-ok. 2-3 lata.




8. pedagogika J. Korczaka

Pedagogika J. Korczaka - pedagog, lekarz, działacz społeczny, pisarz. Pisał powieści kolonijne:”Król Maciuś I”, powieści społeczne: “Dzieci ulicy”. Swoje poglądy przedstawił w pozycjach: “ Jak kochać swoje dziecko”; “Prawo dziecka do szacunku”;Pracował w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej, gdzie prowadził odczyty dla nauczycieli i opiekunów. Był pedagogiem który przyczynił się do stworzenia teorii kształcenia. - liberalna teoria wychowania dziecka. We wszystkich jego dziełach zawiera się optymistyczna wiara w dobroć natury ludzkiej. Był jednym z nielicznych pedagogów nowego wychowania, którzy potrafili łączyć myślenie naukowe z myśleniem praktycznym.

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA PEDAGOGIKI KORCZAKA:

1. Szacunek dla dziecka jako człowieka rozwijającego sie poprzez własną aktywność, jako podmiotu. Podkreślał znaczenie prawo dziecka do szacunku. Ujmowanie dziecka jako podmiotu, który poprzez własną aktywność rozwija się.

2. Zasad i praktyka partnerstwa dziecka w procesie wychowania. Zwracał uwagę na nierównoprawną pozycję dziecka w społeczeństwie i zależność od dorosłych.

3. Prawo dziecka do opieki oraz odpowiedzialność społeczeństwa dorosłych za warunki życia dziecka.

4. Poszukiwanie syntezy wiedzy o dziecku.

5. Techniki działania pedagogicznego jako konsekwencja przyjętych ogólnych założeń systemu opiekuńczo -wychowawczego.

6. Koncepcja wychowawcy wynikająca z ogólnej postawy Korczaka wobec dziecka (to co robi uważa za wzór dla nauczycieli).

Dziecko od momentu narodzin jest wartościowym człowiekiem i na każdym etapie rozwoju, kształcenia powinno mieć możliwość bycia sobą. Nowatorskie podejście tej koncepcji polega na tym, iż wychowanie traktuje jako proces pełnego respektowania potrzeb dziecka oraz dążenia dziecka do własnej aktywności i samodzielności, ale jednocześnie wychowanie uwzględnia realistyczne słabości dziecka. Dotyczy to niemożności przyjęcia przez dziecko pełnej odpowiedzialności za to co się dzieje oraz trudności w pracy nad sobą.

Integralnym elementem tej koncepcji wychowawczej były różne formy uspołecznienia i samorządności instytucji czy środowisk edukacyjnych ( środowiska opiekuńcze i wychowawcze).

Naczelną istotą wychowania staje się z jednej strony polityczne zadanie zagwarantowania młodemu pokoleniu społecznych warunków do życia, a z drugiej strony jest to zadanie terapeutyczne prowadzające się do wspierania osób w ich wewnętrznym rozwoju. Wzmocnienie ich samodzielności.

J. Korczak to twórca wartości takich jak: miłość, sprawiedliwość, godność, szacunek, piękno czy prawda. Powtarzał, że błędem dorosłych jest niedopuszczanie dzieci do spraw dorosłych, tylko dlatego, że są małe, niedojrzałe. Dorośli powinni przekazywać swoje dorosłe doświadczenia dzieciom.

PRAWA DZIECKA WG. KORCZAKA:

1. PRAWO DO SZACUNKU - do szacunku dla niewiedzy, do smutku, niepowodzeń, słabości;

2. PRAWO DO MIŁOŚCI I PRZYJAŹNI - atmosfera ciepła i troskliwości;

3. PRAWO DO TAJEMNICY - dziecko ma prawo do własnych spraw, przeżyć i doznań;

4. PRAWO DO SAMOSTANOWIENIA - prawo do zaprotestowania, aby sie pomnieć, myśleć po swojemu

5. PRAWO DO WŁASNOŚCI - możliwość posiadania własnych rzeczy, w które inni nie ingerują.

6. PRAWO DO WŁASNEGO ROZWOJU I DOJRZEWANIA

7. PRAWO DO RUCHU, DO ZABAWY, DO PRACY I BADANIA - dziecku trzeba zaufać, bo jest pełnowartościową jednostką.

8. PRAWO DO SPRAWIEDLIWOŚCI W ŻYCIU.

Po zmianach ustrojowych, reformie w 1989 r idee Korczaka wprowadzono do oświaty. Model kształcenia i wychowania AUTORYTARNY. Filozofię Korczaka pod względem funkcjonowania szkoły odzwierciedla I LO w Warszawie. Powstało Polskie Stowarzyszenie im. J. Korczaka, które współpracuje z międzynarodowym stowarzyszeniem jego imienia. Ten nurt wychowania- PAJDOCENTRYZM - reprezentowany jest w Polsce przez rodzimego pedagoga, ale odzwierciedlenie jego koncepcji znajduje się w innych państwach.




9. Proces kształcenia.

(Wykład 06.01.2007)

• Proces nauczania=kształcenia:

• Składa się z mniej lub bardziej obszernych zbiorów czynności nauczania;

• Uczenie się jest silnie sprzężone z nauczaniem, co powoduje, że czynności uczenia się inspirowane i oceniane przez nauczyciela równocześnie same modyfikują jego postępowanie;

• W przeciwieństwie do jednorazowych aktów proces nauczania - uczenia się jest systematyczny, zamierzony i długotrwały;

• Zmierza do osiągnięcia wcześniej zaplanowanych rezultatów postulowanych przez program nauczania.

• Nauczanie - kształcenie (nauczyciel - uczeń)

proces obustronny. Czynności nauczyciela i ucznia są powiązane. Uczenie jest sprzężone z nauczaniem. Uczenie- wymiana informacji między uczniem i nauczycielem. Uczeń przyswaja wiedzę a nauczyciel go ocenia, sprawdza czy uczeń zrozumiał, czy nadąża. Nauczyciel musi dostosować do potrzeb ucznia tempo pracy, wziąć pod uwagę jego zdolności, możliwości, zainteresowania.

• Kształcenie dorosłego człowieka

Konieczność indywidualizacji. Istnieją dwa typy motywacji dorosłego:

1. Zdobycie wiedzy dla siebie (realizacja zainteresowań).

2. Konieczność podnoszenia kwalifikacji by znaleźć pracę lub aby utrzymać pracę.

Dorosły ma inne wymagania niż dziecko związane z możliwościami czasowymi oraz finansowymi. Ponadto dorosły posiada doświadczenie.

• Trzy typy kształcenia:

• Formalne:

1. System kształcenia podlegający Ministerstwu Oświaty. Kształcenie ujednolicone pod względem treści, form kształcenia (minimum programowe, dobór książek).

2. Warunkiem przejścia na kolejny etap kształcenia jest uzyskanie dyplomu, świadectwa ukończenia niższego etapu.

3. System kształcenia, który daje przez dokument normalną, konkretną wiedzę i możliwość przejścia na wyższy etap kształcenia.

2. Nieformalne:

3. W ramach kursów, seminariów, odczytów itp. Wielość organizatorów, brak organizacji nadrzędnej, różnorodność form - każda instytucja sama decyduje jaka będzie forma.

4. Wielopoziomowość - propozycja kształcenia na różnych poziomach.

5. Wielowariantowość - możliwość wyboru interesującej nas problematyki, miejsca, ceny i intensywności kształcenia.

6. Otwartość - każdy chętny może skorzystać. Instytucje organizujące k. nieformalne proszą o dofinansowanie ze strony państwa, wtedy państwo w zamian narzuca minimum programowe i k. nieformalne może się przekształcić w formalne.

3. Incydentalne.

1. Kształcenie przypadkowe - człowiek uczy się poprzez informacje docierające do niego mimochodem (nie jest nastawiony na naukę).

2. Odbywa się przez całe życie, człowiek zdobywa doświadczenie, ale nie jest to samokształcenie.

• Samokształcenie

świadome i dobrowolne dokonywanie zmian w zakresie własnej wiedzy, umiejętności, nawyków, sposobu działania. Sposób osiągania określonego wykształcenia poprzez działalność, której cele, treści, warunki, środki ustala sam podmiot - każdy wie sam co mu się przyda i jakie warunki przyswojenia wiedzy są najlepsze dla niego.

• Cechy nauczyciela.

Powinien: mieć charyzmę, zarażać tym co mówi, zainteresować uczniów, poznać sytuację ucznia, umieć słuchać, posiadać umiejętności selekcji treści, określić swoje oczekiwania co do uczniów i być konsekwentnym, cały czas się dokształcać, posiadać wiedzę.

• Typologia nauczyciela wg stopnia dyrektywności

(stopnia dominacji nad uczniem):

1. Nauczyciel ekspert - wie wszystko a uczeń przy nim jest ,,maleńki'', kontakt ograniczony, małe porozumienie.

2. N. informator.

3. N. konsultant - doradca.

4. N. spolegliwy opiekun.

5. N. leseferysta - nie ingeruje w to co robi uczeń, nie narzuca mu sposobu prowadzenia zajęć, treści, Wierzy, że uczeń sam zdobędzie treści, ustali sam kiedy zaliczy materiał.

• Def. procesu kształcenia wg Wincentego Okonia -

uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń obejmujący czynności nauczyciela i uczniów ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści oraz uwzględniający takie warunki i środki, które służą wywołaniu pożądanych zmian w uczniach.

• Zasady nauczania wg Kupisiewicza.

• Z. poglądowości.

• Z. przystępności w nauczaniu.

• Z. świadomego i aktywnego udziału uczniów.

• Z. systematyczności.

• Z. trwałości wiedzy.

• Z. operatywności wiedzy uczniów.

• Z. wiązania treści z praktyką.

• Zasady procesu kształcenia ludzi dorosłych wg Kupisiewicza:

• Z. wykorzystania doświadczeń.

• Z. indywidualizacji i zespołowości.

• Z. kształtowania umiejętności.

• Z. ustawiczności kształcenia.

• Elementy procesu kształcenia.

	Zasady nauczania, metody formy kształcenia
NAUCZYCIEL	TREŚCI	UCZEŃ		Cele kształcenia
	Środowisko materialne procesu Środki dydaktyczne

Następuje wymiana informacji. Nauczyciel po przekazaniu wiedzy uzyskuje informację zwrotną (czy zajęcia się podobały, czy wszystko jest zrozumiałe itp.).

• Ogniwa nowoczesnego modelu kształcenia:

• Uświadomienie uczniom celów i zadań dydaktycznych, stawianie przez nauczyciela problemów, które mają za zadanie motywować uczniów do uczenia się (zainteresowanie uczniów tym co będzie w czasie lekcji).

• Zapoznanie uczniów z nowym materiałem poprzez użycie odpowiednich środków dydaktycznych, ze strony uczniów - gromadzenie materiału, przyswajanie wiadomości (możliwość lepszego zrozumienia, przyswojenia wiedzy).

• Kierowanie procesami uogólniania, ze strony uczniów - opanowanie pojęć i sądów ogólnych (uczenie dokonywania selekcji).

• Utrwalanie wiadomości uczniów (stwarzamy możliwość wykorzystania wiedzy w różnych dziedzinach, w praktyce i wtedy następuje lepsze przyswajanie wiedzy).

• Kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń.

• Wiązanie teorii z praktyką.

• Kontrola i ocena wyników nauczania (uczeń wiedząc, że nie będzie oceniony ma małą motywację a nauczyciel nie wie czy dobrze prowadzi zajęcia, czy trafia do ucznia).

Cechy nowoczesnego modelu kształcenia:

• Jedność uczenia i nauczania (poprzez kształcenie wychowujemy i odwrotnie, związane jest to z indywidualizacją);

• Jedność oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych;

• Wszechstronność;

• Możliwość obejmowania działalnością dydaktyczno - wychowawczą dzieci i młodzieży o zbliżonym wieku życia, ale o różnym zasobie wiedzy wyjściowej;

• Elastyczność metodyczna i organizacyjna (cechy nauczyciela).

Ogniwa procesu nauczania - uczenia się w podającym toku pracy dydaktycznej:

13. Przygotowanie do pracy.

14. Podanie uczniom nowego materiału.

15. Synteza przekazanego uczniom materiału.

16. Kontrola stopnia opanowania przez uczniów przekazanych im wiadomości.

Ogniwa procesu nauczania - uczenia się w poszukującym toku pracy dydaktycznej:

1. Uświadomienie sobie przez uczniów, pod kierunkiem nauczyciela, określonej trudności o charakterze teoretycznym lub praktycznym (siła oddziaływań przenosi się na to co uczeń ma zrobić).

2. Słowne określenie napotkanej trudności - sformułowanie problemu (co jest niejasne, wyjaśnienie przedmiotu badań).

3. Formułowanie hipotez prowadzących do rozwiązania problemu (ustalenie jakie są rozwiązania).

4. Weryfikacja empiryczna (na podstawie określonych badań możemy zweryfikować daną hipotezę).

5. Włączenie nowych wiadomości i umiejętności do systemu posiadanej przez uczniów wiedzy, ich utrwalenie i zastosowanie w działalności teoretycznej i praktycznej.

Cele wychowania:

1. Przygotowanie dzieci młodzieży do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, do bezinteresownej służby narodowi, do respektowania praw człowieka, do partnerskiej współpracy międzynarodowej.

2. Przysposobienie młodego pokolenia do pracy zawodowej.

3. Przygotowanie uczniów do czynnego uczestnictwa w życiu kulturalnym.

4. Zapewnienie każdemu dziecku możliwie pełnego, wszechstronnego rozwoju intelektualnego, moralnego, fizycznego i estetycznego.

Cele kształcenia ogólnego:

• Zaznajomienie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze w zakresie umożliwiającym rozumienie najważniejszych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów oraz operatywne posługiwanie się tą wiedzą przy przekształcaniu fragmentów rzeczywistości dostosowanym do możliwości dzieci i młodzieży.

• Rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów - ich krytycznego myślenia, uwagi, wyobraźni, pamięci, fantazji i różnych umiejętności praktycznych.

• Kształtowanie u dzieci i młodzieży akceptowanego społecznie systemu wartości, tzn. systemu spójnych merytorycznie i logicznie poglądów i przekonań wyznaczających stosunek do świata oraz ukierunkowujących ich postępowanie.

• Wdrażanie uczniów do samokształcenia, wyrabianie u nich potrzeby stałego, a zarazem systematycznego uzupełniania posiadanej wiedzy i umiejętności w drodze świadomego uczenia się pozaszkolnego (wyrobienie konieczności kształcenia ustawicznego - ciągłego przez całe życie u uczniów).

• Zaznajomienie uczniów z ogólnymi podstawami produkcji i organizacji pracy w zakresie najważniejszych dziedzin wytwórczości oraz wyposażenie ich w umiejętności posługiwania się najprostszymi narzędziami i maszynami.

KSZTAŁCENIE
OSOBA DOROSŁA	DZIECKO
Zapamiętuje logicznie bądź też nielogicznie na zasadzie skojarzeń	Zapamiętuje nielogicznie	PAMIĘĆ
Potrafi dłużej skupić uwagę	Uwagę dziecka trzeba przykuć, np. kolorowa książką	UWAGA
Postrzega zjawiska takimi jakie są, w całości, w kontekście	Postrzega wybiórczo	POSTRZEGANIE
Potrafi myśleć abstrakcyjnie	Opiera się na konkretach, musi widzieć dany przedmiot, nie da się pokazać mu miłości, uczuć - to dla niego pojęcia abstrakcyjne	MYŚLENIE
Konkretna, związana z rzeczywistością, realiami np. wyobrażanie sobie konsekwencji czegoś, jakiegoś zagrożenia	Bujna, rozwinięta, nie odróżnia rzeczywistości prawdziwej od tej w bajce czy grze	WYOBRAŻNIA

3 zakresy celów wg B.S. Blooma:

1. Poznawczy obejmuje:

1. Wiedzę, na którą powinny się składać: znajomość określonych faktów, umiejętności i ich dostrzegania i interpretacji, sprawność w zakresie operowania uogólnieniami;

2. Zrozumienie czyli umiejętność interpretacji i transferu posiadanych wiadomości (samo poznanie to mało, uczeń musi dokonać interpretacji, wyciągnąć wnioski).

3. Zastosowanie wiadomości (wiązanie z praktyką, użyteczność).

4. Analizę - umiejętność dokonywania podziału danej całości na elementy składowe w celu określenia liczby i cech jakościowych tych elementów, wskazania między nimi zachodzących zależności, ustalania kryteriów podziału.

5. Syntezę - zdolność tworzenia całości z danych elementów.

6. Ocenianie faktów ze względu na wyznaczone cele.

2. Afektywny.

3. Psychomotoryczny.

Związek celów kształcenia z celami wychowania za C. Kupisiewiczem

CELE WYCHOWANIA

CELE KSZTAŁCENIA

Przygotowanie dzieci i młodzieży do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym; Przygotowanie uczniów do pracy zawodowej; Przygotowanie młodego pokolenia do czynnego udziału w życiu kulturalnym; Zapewnienie dzieciom młodzieży wszechstronnego rozwoju intelektualnego, moralnego, fizycznego i estetycznego

Zaznajomienie dzieci i młodzieży z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze; Rozwinięcie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów; Kształtowanie u młodego pokolenia podstaw akceptowanego społecznie systemu wartości i związanych z nim postaw; Wdrożenie dzieci i młodzieży do systematycznego samokształcenia; Zaznajomienie uczniów z naukowymi podstawami produkcji oraz wyrobienie umiejętności posługiwania się najprostszymi narzędziami pracy.




10. Rodzina:

Def: W wąskim znaczeniu

małżeństwo - grupa ludzi spokrewnionych ze sobą, składająca się z rodziców i ich dzieci.

Def. W szerszym ujęciu (Rębowski)

Jest to grupa osób spokrewnionych ze sobą obejmująca zarówno więzi biologiczne jak i stosunki pokrewieństwa.

• KATEGORIE:

I. Rodzina jako grupa społeczna

Rębowski: Jest to mała i jednocześnie pierwotna grupa o swoistej organizacji i określonym układzie ról między poszczególnymi członkami związana odpowiedzialnością moralną, świadoma własnej odrębności, mająca swoje tradycje i przyzwyczajenia, zespolona miłością i akceptująca się nawzajem.

II. Rodzina jako wspólnota i zrzeszenie.

Rodzina jako wspólnota:

• Nie jest dziełem umowy społecznej, wypływa z natury ludzkiej. Podział naturalny na dwie płci, cechy charakterystyczne:

• popęd

• instynkt macierzyński

• instynkt ojcowski

Zróżnicowanie wiekowe

• Wspólne cele i dążenia podejmowane dobrowolnie z poczuciem wewnętrznej konieczności podejmowania wspólnych dążeń i realizowania celów. Rządzi się miłością a nie prawem. Prawo stanowi obronę konieczną, na zasadzie ochrony.

• Ma za zadanie uspołecznienie i daje możliwość rezygnacji ze swobody indywidualnej na rzecz więzi rodzinnej.

Rodzina jako zrzeszenie:

1. Posiada określoną strukturę prawną przez co określony jest formalny charakter stosunków z innymi grupami czy instytucjami.

2. Posiada własną organizację wewnętrzną określającą prawa i obowiązki rodziców i dzieci, męża i żony.

3. Realizuje wiele celów drugorzędnych nadając im odpowiednią rangę w stosunku do celu podstawowego.

III. Rodzina jako grupa pierwotna lub grupa podstawowa

Adamski, Tyszka, Rębowski

Stanowi fundament dla wytwarzania się społecznego charakteru i społecznych ideałów jednostki.

IV. Rodzina jako grupa formalna i nieformalna

Ziemska: Jest grupą formalną ponieważ ma formalną strukturę, która jest wyznaczona przez układ ról społecznych, funkcje (zadania spełniane na rzecz jej członków)

Opiera się na wzorach przekazywanych przez obyczaj i tradycję, a małżeństwa współcześnie tworzone dobierają się na zasadzie wzajemnej atrakcyjności i upodobań partnerów.

V. Rodzina jako instytucja społeczna

Adamski: Rodzina pełni podstawowe funkcje wobec społeczeństwa. Rodzina ma określony status społeczno - prawny a procesy w niej zachodzące podlegają rejestrowaniu i regulacji przez normy prawne.

VI. Rodzina w ujęciu prawa

Rodziną jest para małżeńska, nie muszą mieć dzieci.




11. Funkcje i struktura rodziny

FUNKCJE RODZINY - cele do których zmierza życie i działalność rodzinna oraz zadania jakie pełni rodzina na rzecz swoich członków zaspokajając ich potrzeby.

• TYPOLOGIE FUNKCJI RODZINY:

wg Adamskiego:

Funkcje ze względu na analizę rodziny jako grupy i instytucji społecznej:

1. instytucjonalne - dotyczące rodziny i małżeństwa jako instytucji społecznej

1. prokreacyjna (biologiczna) ma podtrzymywać ciągłość społeczną;

2. ekonomiczna - dostarczanie dóbr materialnych;

3. opiekuńcza - zabezpieczenie członków rodziny w określonych sytuacjach życiowych, gdy sami nie są w stanie sobie poradzić;

4. socjalizacyjna - wprowadzenie członków rodziny w życie społeczne;

5. stratyfikacyjna - gwarantująca członkom rodziny określony status życiowy;

6. integracyjna - funkcja społecznej kontroli zachowań członków rodziny;

2. osobowe - dotyczą rodziny jako grupy społecznej:

1. małżeńska - zaspokajająca potrzeby życia intymnego małżonków

2. rodzicielska: zaspokajająca potrzeby uczuciowe rodziców i dzieci;

3. braterska - zaspokajająca potrzeby uczuciowe braci i sióstr;

Funkcje rozważane z punktu widzenia ich trwałości i zmienności:

1. istotne (pierwszorzędne):

• prokreacja

• socjalizacja

• funkcja miłości

2. akcydentalne (drugorzędne):

1. ekonomiczna

2. opiekuńcza

3. stratyfikacyjna

4. rekreacyjna

5. religijna

Typologie i funkcje rodziny wg Tyszki:

• materialno - ekonomiczna

• opiekuńczo - zabezpieczająca

• prokreacyjna

• seksualna

• legalizacyjno - kontrolna - sankcjonowanie szeregu zachowań i działań uznanych za niewłaściwe poza rodziną, umożliwia nadzorowanie postępowania członka rodziny przez pozostałych członków, wzajemną kontrolę współmałżonków, rodziców nad dzieckiem;

• socjalizacyjna

• klasowa (stratyfikacyjna) - określenie pozycji społecznej członków rodziny w strukturze społeczeństwa, współcześnie traci na aktualności

• kulturalna

• rekreacyjno - towarzyska

• emocjonalno - ekspresyjna

STRUKTURA RODZINY

to system modelowych zachowań zachodzących pomiędzy członkami rodziny, a siłami zewnętrznymi, które na nią oddziałują. Zaliczamy do niej:

1. formy instytucjonalne tworzące małżeństwo i rządzące nim (uznane formy wyboru partnera, wiek uznany za odpowiedni, inst. formy zawarcia i rozwiązania małżeństwa), o strukturze decyduje liczba partnerów
   w małżeństwie i pokoleń w rodzinie;

2. wzory regulujące współżycie wew. rodziny i wyznaczające hierarchię władzy i autorytetu;

3. układ wzajemnie powiązanych ról, układ między rodzicami i dziećmi;

4. struktury dziedziczenia majątku, władzy czy nazwiska;

5. cykle (fazy) życia małżeńsko - rodzinnego do momentu pojawienia się dziecka (wg wieku dziecka).




12. Kultura pedagogiczna rodziców

Kultura pedagogiczna rodziców wg Macioszkowej jest to taki ogół wartości, norm i sposobów zachowania, który wynika ze świadomości celów wychowania oraz posiadanej wiedzy o wychowaniu a przejawia się umiejętnością reagowania w sytuacjach wychowawczych ze względu na potrzeby dzieci i młodzieży.

Elementy kultury pedagogicznej wg Macioszkowej:

1. wiedza oraz świadomość celów wychowawczych dotyczących metod wychowawczych, organizacji samego procesu wychowania; na temat psychiki dziecka. Wiedz ma służyć temu, by trafniej rozwiązać problemy wychowawcze i w sposób prawidłowy kształtować osobowość dziecka.

2. nacechowany życzliwością, emocjonalny stosunek do dzieci i innych ludzi. Pozwala kształtować więź uczuciową, zrozumieć psychiką dziecka, wytwarzanie atmosfery wzajemnego zaufania.

3. umiejętności pracy wychowawczej w interesie dziecka (zaspokajanie potrzeb dziecka, postawy rodzicielskie).

Kultura pedagogiczna stosowania metod wychowawczych

Metoda wychowania - obmyślany celowo, organizowany sposób działalności zarówno tego, kto proces wychowania organizuje, jak i wychowanka, który temu procesowi podlega. Wychowawca ma świadomość możliwości zastosowania danej metody.

• Klasyfikacja metod i ich wartość pedagogiczna (DO WYBORU)

wg. Kawuli

Metody bezpośredniego oddziaływania wychowawczego:

Realizowane mogą być w bezpośrednim kontakcie wychowawcy z wychowankiem. Warunki skuteczności stosowania tej metody:

• autorytet wychowawcy,

• atmosfera swobodna, szczera podczas stosowania metod,

• zaufanie wychowanka do wychowawcy.

Zaliczane metody:

1. wyjaśnienia i przekonywania,

2. sugestii i perswazji,

3. kary i nagrody.

Stosowanie tych metod, wymaga od wychowawców dużej życzliwości, taktu, znajomości potrzeb dziecka. Dostosowanie odpowiednich metod opiera się na wieku dziecka - kwestia znajomości dziecka.

Metody pośredniego oddziaływania wychowawczego:

Polegają na takim celowym organizowaniu warunków i sposobu życia dziecka, aby jego przeżycia, reakcje, zachowanie, zdobywanie doświadczenia przybliżyły wychowanka do tego co stanowi cele wychowawcze, a zatem przyczyniały się
do prawidłowego rozwoju osobowości dziecka.

Zaliczane metody:

1. metoda organizowania wielostronnej działalności wychowanka (pobudzanie
   do różnorodnej aktywności),

2. metoda organizowania środowiska społecznego. Zadaniem rodziców jest podejmowanie takich zabiegów włączanie dziecka do grup wychowawczo - wartościowych.

wg. Muszyńskiego

1. metoda wpływu osobistego wychowawcy:

1. - wysuwanie sugestii (zachęcanie, ocenianie, przestrzeganie),

2. - perswazja (posuwanie określonych rozwiązań),

3. -oddziaływanie przykładem osobistym (dostarczanie wzorów postępowania),

4. - wyrażanie aprobaty lub dezaprobaty w stosunku do zachowania wychowanka,

2. metoda wpływu sytuacyjnego:

1. - nagradzanie i karanie wychowawcze,

2. - instruowanie,

3. -organizowanie doświadczeń wychowawczych.

3. metoda organizowania środowiska wychowawczego czyli oddziaływanie
   za pomocą różnych grup społecznych.

4. samowychowanie - rozwijać w dziecku tendencję do samokontroli
   i samooceny.

Kultura pedagogiczna stosowania metody nagrody i kary

Oddziaływanie poprzez karmienie i nagradzanie było skuteczne,
to wychowawca musi posiadać miedzę jak skutecznie nagradzać i karać.

Kara w rozumieniu pedagogicznym powinna pełnić funkcję kreatywną
i profilaktyczną. Skuteczność kary jest mniejsza niż nagrody.

Nagroda bezpośrednio wzmacnia nagromadzone zachowanie.

Kara dział jedynie pośrednio i nie osłabia w sposób uniwersalny karanego zachowania. Zastosowanie kary winno być poprzedzone diagnozą pedagogiczną.

ZASADY STOSOWANIA KAR:

1. kara musi być dostosowana do czynu, i musi być z nim związana,

2. proporcjonalność do winy, sprawiedliwe karanie,

3. różnorodność rejestru kar,

4. uwzgdlędnienie indywidualności, wieku, płci dziecka i motywacji.

Nieporządne są takie kary, które maja na celu poniżyć, ośmieszyć dziecko.

Nagroda - powinna znajdować większe zastosowanie w procesie wychowawczym niż kara.

Wg Muszyńskiego

W procesie wychowania częstsze są momenty wymagające zachęcania do pewnych zachowań niż momenty wymagające ich zwalczania.

3. nagrody wewnętrzne - wszystko to co człowiek robi z zainteresowaniem jest źródłem nagród wewnętrznych.

4. nagrody zewnętrzne - wszystko to co człowiek robi ze względu na przyszły efekt
   i opiera się na nagrodach zewnętrznych.

Nagrody występują w formie słownej i zmaterializowanej.

ZASADY STOSOWANIA NAGRÓD:

1. Indywidualizacja (płeć, wiek, zainteresowania),

2. Dostosowanie, związanie nagrody bezpośrednio z czynem,

3. Zasada konsekwencji i jednomyślności w nagradzaniu,

4. Stopniowanie nagród w zależności od skali i charakteru osiągnięć. Stosowanie tej samej nagrody w przypadku różnych czynów nie przynosi efektów wychowawczych.

5. Różnorodny repertuar nagród.

6. Umiarkowanie stosować nagrody.

Kultura pedagogiczna stosowania racjonalnej opieki

Jest nadrzędna w stosunku do wszystkich metod wychowania, gdyż jej określenie wskazuje na podstawowe zasady i sposoby prawidłowego ich stosowania.

Opieka - dbanie, troszczenie się o kogoś, prawna, pełna zastępcza -
w zależności od podmiotu.

Do najważniejszych zadań opieki nad dzieckiem należy:

1) zaspokajanie jego potrzeb (biosocjokulturalnych), emocjonalnych (bezpieczeństwa, miłości, przynależności do grupy, wprowadzenia w wartości kultury i podstawowych (wyżywienie, higiena, sen)

Typy opieki ze względu na charakter sprawowania wg Kawuli

1. nadmierna - zahamowanie samodzielności wychowanka,

- zbyt daleko posunięta kontrola, przesadne ograniczenie swobody dziecka,

- ogromna czułość i miłość.

Nadmierna może prowadzić do deformacji osobowości dziecka (rozkapryszenie, roszczeniowy charakter, bezradność życiowa, nieumiejętność poradzenia sobie
w nowej sytuacji, nadmierna impulsywność, negatywne reakcje moralne).

2. niedostateczna - rodzice nie opiekują się dzieckiem, nie zaspakajając podstawowych potrzeb dziecka. Dziecko szuka zaspokojenia tych potrzeb poza rodziną. Najczęściej szuka zaspokojenia potrzeb w grupach rówieśniczych
   o zachowaniach patologicznych, negatywne kształtowanie psychiki dziecka- alkoholizm, narkomania.

3. opiek racjonalna - zaspokajanie potrzeb dziecka w sposób wartościowy wychowawczo.

Wg Kawuli

Typy opieki ze względu na charakter sprawowania:

1. opieka autokratyczna - narzucanie woli rodziców, nie liczenie się
   ze zdaniem dziecka,

- opieka oparta na życzliwości - rodzice żądając ślepego posłuszeństwa starają się być życzliwi,

- opiek oparta na lęku,

2. opieka demokratyczna - poszanowanie praw wszystkich członków rodziny. Rozwija samodzielność wychowanków, uczy współdziałania z innymi.

3. opieka liberalna - pozostawienie dziecku zupełnej swobody, brak kontroli
w życiu w rodzinie.

Kultura pedagogiczna organizowania wolnego czasu

Wg Skrzyńskiego

Czas wolny jest to czas pozostający poza snem, poza wykonywaniem wszelkich obecnych obowiązków, jak praca zawodowa, obowiązki gospodarko - domowe
i społeczne.

Sposoby używania czasu wolnego przez dzieci i młodzież nie powinny być dowolne, ale powinny być objęte nadzorem i kontrolą osób dorosłych. Powinni również podlegać interwencji wychowawczej rodziców i innych instytucji wychowawczych.

Czynniki determinujące ilość czasu wolnego:

1. praca dorośli

2. obowiązki domowe

1. nauka dzieci

2. odrabianie lekcji

• Funkcje czasu wolnego:

Wg Kamińskiego

I.

1. wypoczynek,

2. rozrywka,

3. rozwój osobowości (praca nad sobą),

II.

1. f. wychowawcza,

2. f. kulturotwórcza,

wg. Ziemskiej

1. f. twórczą,

2. f. percepcyjną (odbiór twórczości),

3. rekreacyjną,

4. f. Szkodliwą (brak prawidłowo zorganizowanego czasu wolnego),

5. f. uspołeczniająca,

KLASYFIKACJA FORM CZASU WOLNEGO

wg. Ziemskiej:

1. Funkcjonalna opiera się na 3 funkcjach: wypoczynek, rozrywka, rozwój osobności.

2. Rzeczowa
   

wg. Kamińskiego

1. turystyka,

2. sport,

3. środki masowego przekazu,

4. teatr, filharmonia,

5. muzea,

6. samokształcenie,

WYPOCZYNEK CZYNNY wg. Sieczenow

Jest to przeplatanie pracy umysłowej, pracą fizyczną lub odmiennym rodzajem pracy umysłowej.

Cechy wypoczynku czynnego:

1. atrakcyjność,

2. wykonalność,

Normy kształtowania kultury pedagogicznej rodziców:

W Stanach i w Europie prowadzone są programy terapeutyczne i profilaktyczne, głownie nastawione na poprawę relacji rodzica z dzieckiem, wzmacnianie więzi; wzajemna komunikacja, grupy wsparcia dla rodzin problemowych.

Mając na uwadze rolę jaką pełni rodzina w procesie wychowania bierze się pod uwagę uruchomienie następujących form kultury pedagogicznej:

1. upowszechnianie wzorców kultury ogólnej i pedagogicznej w ramach szkolnych form kształcenia. Szkolne formy kształcenia winny objąć dzieci, rodziców, współpraca na gruncie szkoły,

3. oddziaływanie na kulturę wychowawczą poprzez równoległy wpływ instytucji powołanych w tym celu ale działających poza szkołą (działania te powinny objąć kandydatów na małżonków lub młodych małżonków),

4. ustawiczne oddziaływanie za pośrednictwem środków masowego przekazu, dostosowane do potrzeb poszczególnych grup rodziców,

5. tzw. poradnictwo specjalistyczne (wychowawcze, prawne, medyczno - socjalne), działalność interwencyjna,

6. pogłębianie i ukierunkowanie kultury ogólnej i pedagogicznej rodziców wymaga bezpośrednich i systematycznych kontaktów rodziców z każdą placówką której zadaniem jest pomoc w rozwiązywaniu problemów lub wspomaganie rozwoju dziecka.




13. Typologie metod wychowawczych

• Typologia Kawuli

Metody oddziaływania bezpośredniego

bezpośredni kontakt wychowawczy z wychowankiem.
Warunki skuteczności stosowania tych metod:

1. Autorytet wychowawczy,

2. Przyjazna atmosfera,

3. Zaufanie wychowawczy do wychowanka

Do tych metod zaliczamy:

1. Metoda przekazywania i wyjaśniania,

2. Metoda sugestii i perswazji,

3. Kary i nagrody.

Metody pośredniego działania wychowawczego

polegają na takim celowym organizowaniu warunków i sposobu życia dziecka, aby jego przeżycia, jego reakcje , zachowanie czy też zdobywanie doświadczenia przybliżyły wychowanka do tego co stanowi cele wychowawcze, a zatem przyczyniały się do prawidłowego rozwoju osobowości dziecka.

Do metod tych zaliczmy:

1. Metoda wielostronnej działalności wychowanka,

2. Ograniczenie środowiska społecznego.

• Typologia Muszyńskiego

Metoda wpływu osobistego wychowawcy.

Zaliczamy do niej:

1. Wysuwanie sugestii, zachęcanie, ocenianie, przestrzeganie,

2. Perswazja, podsumowanie określonych rozwiązań,

3. Oddziaływanie przykładem osobistym,

4. Wyrażanie aprobaty lub dezaprobaty w stosunku do wyrażenia się wychowanka.

Metoda wpływu sytuacyjnego.

1. Nagradzanie i karanie wychowawcze,

2. Instruowanie,

3. Organizowanie doświadczeń wychowanka.

Metoda organizowania środowiska wychowawczego

czyli oddziaływanie za pomocą różnych dróg społecznych.

Samowychowanie -

rozwijanie tendencji do samokontroli i samooceny.




14. Zasady stosowania metody kary i nagrody

Oddziaływanie poprzez karanie i nagradzanie, żeby było skuteczne wychowanie nauczyciel musi mieć wiedzę jak skutecznie stosować kary i nagrody, aby była wartość pedagogiczna kary i nagrody.

KARA

- w rozumieniu pedagogicznym powinna pełnić funkcję korektywną i pedagogiczną. Skuteczność kary jest mniejsza niż nagrody. Dlatego, że nagroda bezpośrednio wzmacnia nagradzane zachowanie, a kara działa jedynie pośrednio i nie osłabia w sposób uniwersalny karanego zachowania. Stosowanie kar niepedagogicznych - ostrych to wzór postępowania jest utrwalony w życie dorosłe. Każde zastosowanie kary powinno być dobrze przebadane.

Zasady: Skuteczność kary

1. Kara musi być dostosowana do czynu i z nim związana

6. Proporcjonalność do winy

7. Różnorodność repertuaru kar

8. Uwzględnienie indywidualności wieku dziecka jakie były motywy postępowania uwzględnienie płci, wieku

9. Konsekwencja i jednomyślność wychowawców w karaniu

10. Umiarkowanie w stosowaniu kar ( nie powinna stanowić ani zemsty ani odwetu)

Niepożądane są takie kary które mają na celu ośmieszenie czy poniżenie dziecka na tle grupy.

NAGRODA

- powinna znajdować większe zastosowanie w prawie wychowawczym niż kara wg Muszyńskiego w procesie wychowania częstsze są momenty zachęcania do pewnych zachowań niż momenty wynagradzające ich zachowanie.

Nagrody dzielimy na:

• Wewnętrzne (wszystko to, co człowiek robi z zainteresowaniem, zamiłowaniem jest źródłem nagród wewnętrznych)

• Zewnętrzne (wszystko to, co człowiek robi ze względu na przyszły efekt opiera się na nagrodach zewnętrznych) (słowne lub zmaterializowane)

Zasady: skuteczność stosowania nagród:

1. Zasada indywidualizacji (płeć, wiek, zainteresowanie)

3. Z. dostosowania nagrody bezpośrednio z czynem

4. Z. konsekwencji i jednomyślności nagradzania

5. Stopniowanie nagród w zależności od skali osiągnięć

6. Różnorodność nagród

7. Umiarkowanie w stosowaniu nagród.




15. Czas wolny - sposoby definiowania i funkcje

• Definicja Wg. Kamińskiego

Czas wolny - jest to ta część budżetu czasu, która nie jest zajęta przez prace zarobkową normalną i dodatkową ani przez systematyczne kształcenie się, uczenie się, ani przez zaspokajanie elementarnych potrzeb fizjologicznych, ani przez stałe obowiązki domowe i może być spożytkowana bądź na swobodne wczasowanie, bądź na życie rodzinne, obowiązki społeczne i aktywność przynoszącą doraźne korzyści.

Czas wolny dzieci i młodzieży

jest kategoria odmienną niż czas wolny dorosłych. Sposoby zużycia czasu wolnego przez dzieci i młodzież nie są dowolne (lub nie powinny być) powinny być objęte nadzorem i kontrola ze strony osób dorosłych, podlegają interwencji wychowawczej rodziców oraz szkoły.

• Definicja Wg. Skarzyńskiego

Czas wolny - czas wolny to czas pozostający poza snem i poza wykonywanie wszelkich koniecznych obowiązków jak praca zawodowa, obowiązki gospodarko-domowe i obowiązki społeczne.

Czynniki determinujące ilość czasu wolnego:

- u dorosłych: praca, obowiązki domowe,

- u dzieci: nauka, szkoła, odrabianie lekcji.

• Funkcje czasu wolnego: wg. Kamińskiego

- wypoczynku,

- rozrywka,

- rozwój osobowości (praca nad sobą)

• Funkcje czasu wolnego: wg. Ziemskiej

- twórcza,

- percepcyjna - odbiór twórczości,

- rekreacyjne,

- uspołeczniająca,

- szkodliwa- brak prawidłowego zorganizowania czasu.

Czas wolny pełni funkcję:

- wychowawczą,

- kulturotwórczą.

Klasyfikacja form czasu wolnego

1. Funkcjonalna - opiera się na funkcjach: wypoczynek, rozrywka, rozwój osobowości.

2. Rzeczowa:

1. - turystyka,

2. - sport,

3. - środki masowego przekazu,

4. - teatr, filharmonie, muzea,

5. - samokształcenie.

Prawidłowa organizacja czasu wolnego wg. Sieczenowa.

Wypoczynek czynny - jest to przeplatanie pracy umysłowej z praca fizyczną lub odmiennym rodzajem pracy umysłowej.

Cechy wypoczynku czynnego:

- atrakcyjność,

- wykonalność.




16. Postawa rodzicielska

(Wykład: 15-04-2007)

• Definicje:

Wg Reykowskiego - w psychologii postawę określa się jako tendencję do zachowania się w specyficzny sposób wobec jakiejś osoby, sytuacji, czy problemu, ogólnie jakiegoś przedmiotu na który jest skierowana.

Wg Ziemskiej (na podstawie Reykowskiego) - to tendencja do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka.

• Typologie postaw rodzicielskich:

I. Koncepcja Kanera

- stworzył koncepcję zwracając uwagę na postawy rodzicielskie i zaburzenia u dzieci (przytacza nawet typowe wypowiedzi matek i ojców). Wyróżnił postawy (do każdej z tych postaw zaproponował pewne wypowiedzi:):

11. akceptacja i uczucia - „dzięki dziecku dom jest ciekawy” - dziecko to szczęście, poczucie bezpieczeństwa

12. jawne odtrącenie - „nie lubię go” - odtrącenie, agresja

13. perfekcjonizm - „nie chcę go takim jakim jest - musi być naj” - stawianie dziecku zbyt dużych wymagań, takiemu dziecku brakuje wiary we własne siły, wycofuje się

14. nadmierne chronienie - „oczywiście że go lubię, widzicie jak się poświęcam?” , psucie dziecka, zbytnia pobłażliwość, nadmierna opieka, zahamowanie samodzielności dziecka.

II. Typologia Slatera

8 typów formułuje w postaci 4 par biegunowo przeciwnych postaw:

• pobłażliwość - surowość

• tolerancja - brak tolerancji

• ciepło - chłód

• uzależnienie - separowanie się

	separowanie się	pobłażliwość
chłód			tolerancja
brak tolerancji			ciepło
	surowość	uzależnienie

III. Koncepcja Anny Roe

swoja koncepcje przedstawia w formie koła. Punkty centralne chłód i ciepło.

Z postawą ciepła łączą się: akceptacja, która może mieć dwa aspekty jako akceptacja kochająca ( występuje cały czas) lub jako akceptacja przypadkowa ( występuje sporadycznie).




Z postawa chłodu jak i ciepła wiąże się koncentracja na dziecku. W przypadku koncentracji nadmiernej ( ciepło), czyli nadmiernie chroniąca. Natomiast koncentracja nadmiernie wymagająca związana jest z postawą chłodu.

IV. Koncepcja Schaefera

ujęta w formie zbliżającej się lub oddalającej od uznanych za podstawowe wymiary: AUTONOMII, WŁADZY, MIŁOŚCI, WROGOŚCI.

Władza i autonomia określają postawy posiadania i swobody, a miłość i wrogość to postawa akceptacji i odwrócenie. Wg Schaefera przy pomocy autonomii i miłości można wymierzyć postawę swobody, demokratyczną, współdziałania i akceptacji. Wymiary miłości i władzy ustalają postawę akceptacji nadmiernego pobłażania, chroniącego pobłażania, nadmiernego chronienia i posiadania.

Władza i wrogość to postawy posiadania, autorytatywnego, udającego przeciwstawienia się i odrzucenia.





Wrogość i autonomia wyznaczają postawy odrzucenia, zaniedbywania, obojętności, luźnego stosunku lub swobody.

V. Typologia Makarović

• typ monarchiarny - cała władza o życzliwym charakterze i uznana przez dziecko jest w rękach matki

• typ demokratyczny - matka pozostawia inicjatywę dziecku i jednocześnie jest gotowa do współdziałania.

• typ tytaniczny - dziecko jest wykorzystywane przez matkę do osiągnięcia własnych celów ( nie interesują ja potrzeby dziecka)

• typ anarchiczny - matka zezwala na niezależność dziecku, nie interesuje się jego losem.

VI Typologia Ziemskiej

(która krytykuje męskie koncepcje, w których ujęciu zawarte są tylko postawy matki wobec dziecka). Dlatego ta koncepcja jest pełna, najbardziej przystępna.




Postawy dzieli na 2 grupy:

1.Prawidłowe

1. akceptacja: Rodzice przyjmują dziecko takim jakie jest z pozytywnymi i negatywnymi cechami, dziecko jest zadowolone z siebie i życia ma poczucie bezpieczeństwa

2. współdziałanie: Zainteresowanie i udział rodziców czynnościach, które wykonuje dziecko, ale również angażowanie dziecka w sprawy rodzinne. Jakość angażowania dziecka wiąże się z etapem rozwoju dziecka.

3. postawa nowoczesnej swobody: Podlega największej przemianie wraz z rozwojem dziecka stopień swobody zależy od fazy rozwoju dziecka. Daje to możliwość dziecku na podejmowanie aktywności w sposób autonomiczny i poczucie wartości, że potrafi coś samo, ze jest samodzielne.

4. uznanie praw dziecka: Od samego początku traktowanie dziecka jako pełnoprawnego członka rodziny. W miarę dorastania dziecko ma możliwość współuczestniczyć i współdecydować w sprawach rodziny.

2. Nieprawidłowe

1. odtrącająca: Rodzice stosując wobec dziecka różne kary wyrażając w ten sposób swoje niezadowolenie

2. unikająca: Dystans w postaci unikania wyrażany jest w sposób bierny - brak pewnych zachowań - rodzice nie zaspokajają potrzeb dziecka.

3. wymagająca: Nadmiernie wymagające - wygórowane wymagania stawiane dziecku nie biorąc pod uwagę możliwości dziecka, jego umiejętności i celów, spełniane są pasje rodziców

4. nadmiernie chroniąca: Nadmierne koncentrowanie się na dziecku - postawa nadmiernie chroniąca, która charakteryzuje się bezkrytycznym podejściem do dziecka, nadmierna opiekuńczość, ograniczanie samodzielności i swobody, izolacja od rówieśników.




17. GENEZA NIEPRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO

DO WYBORU!

Wiąże się z „trudnościami wychowawczymi” oraz „zaburzeniami wychowawczymi”.

• Dąbrowski

stwierdza, że dzieci trudne to te które przyswoiły sobie w skutek ujemnego oddziaływania środowiska wychowawczego negatywne właściwości.

• Szymańska

określa trudności wychowawcze jako konsekwencje zaburzeń rozwojowych, które utrudniają uczenie się podporządkowaniu przypisom szkoły.

• Putkiewicz

definiuje trudności wychowawcze jako wszelkiego rodzaju czynniki zewnętrzne i wewnętrzne utrudniające prawidłowe zachowanie się młodzieży i dzieci. Doprowadzają one do zachowań niezgodnych z obowiązującymi normami współżycia społecznego oraz do zaburzeń poprawnych układów w stosunkach społecznych.

• Bandura

- trudnościami wychowawczymi nazywa uporczywe przejawy zachowania się dziecka będące wynikiem jego konfliktu z otoczeniem społecznym.

• Lewicki

trudności wychowawcze obejmują trudności zachowania niezgodne z normami życia społecznego nie poddają się one zwykłym zabiegowych, jednocześnie przejawiają się przez dłuższy czas i char się dużym nasileniem.

„Trudności wychowawcze” cechują się następującymi cechami :

• Zachowania niezgodne z obowiązującymi powszechnie normami,

• trudności tkwiące w dziecku

• formy zachowania utrudniające współdziałanie - przejaw nieprzystosowania,

• pewne formy zachowania o char uporczywym nie podlegające się zwykłym zabiegom wychowawczym

• nabyte formy wychowania,

Jedne z przeszkód nauczania i wychowania - to zachowania negatywne niekorzystnie wpływające na dalszy rozwój dziecka.

Rodzaje w trudnościach wychowawczych i przejawy - objawy tych trudności nie są stałe bo ulegają zamianie wraz z rozwojem dziecka, ale są zależne od środowiska w którym dziecko przebywa.




18. Trudności wychowawcze

(wykład: 12-05-2007)

Trudności wychowawcze = zaburzenia wychowawcze (Jan Konopnicki)

• Cechy trudności wychowawczych:

• Są to zachowania niezgodne z obowiązującymi normami

• Są to trudności tkwiące w dziecku (cechy zachowania stwarzające komplikacje)

• Formy zachowania utrudniające współpracę - przejaw nieprzystosowania

• Formy zachowania o charakterze uporczywym, nie poddające się zwykłym procesom wychowawczym. Mogą być formami nabytymi.

• Są uznane za jedną z przeszkód w nauczaniu i wychowaniu.

• Są to zachowania negatywne, niekorzystnie wpływające na dalszy rozwój dziecka.

Przejawy i rodzaje trudności wychowawczych zmienne są z wiekiem dziecka oraz zależne od środowiska, w którym dziecko przebywa, stąd trudności w klasyfikacji.

• Przejawy trudności:

• Brak zainteresowania nauką

• agresja fizyczna i słowna

• lekceważenie, nier wykonywanie poleceń nauczyciela

• nadmierna ruchliwość

• złośliwość, hałaśliwość, wagary. Kradzieże, kłamstwa, płaczliwość

• niszczenie mienia

• narkotyki i inne środki psychoaktywne

• Klasyfikacja trudności wychowawczych (Albert Bandura)

1. Dzieci o przewadze procesów pobudzania

Agresja, nadpobudliwość, brak opanowania.

Przejawy:naruszanie dyscypliny szkolnej, arogancja, zuchwałości, lekceważący stosunek, brak opanowania na lekcjach, ucieczki itp

2. Dzieci o przewadze procesów hamowania

Nieśmiałość, nieufność, brak wiary we własne siły

Przejawy: trudności z nawiązywaniem kontaktów i współpracy, unikanie towarzystwa, brak aktywności i samodzielności.

• Przyczyny powstawania trudności wychowawczych:

• Czynniki endogenne (biopsychiczne) - powodują uszkodzenie układu nerwowego -> zaburzenia rozwoju i trudności wychowawcze. Są to zaburzenia uporczywe, choć nie zawsze nieodwracalne. Niekorzystne czynniki biologiczne i psychologiczne:

1. Niedorozwój myślowy

2. nadpobudliwość nerwowa

3. nadmierna mobilność

4. zahamowanie i spowolnienie ruchowe

Podkreśla się tu rolę czynników genetycznych (K.Ostrowska). Geneza czynników nieprawidłowych:

• uszkodzenia i mikrouszkodzenia centralnego układu nerwowego

• poziom inteligencji

• Wybrane cechy osobowości (impulsywność, agresja)

• warunki klimatyczne i pory roku (okresy złego samopoczucia)

2. Czynniki egzogenne: szkodliwy wpływ otoczenia i wadliwe oddziaływanie wychowawcze

1. Wady w funkcjonowaniu rodziny.

Rola rodziny (Helena Kołakowska-Przełomiec)

1. Niewłaściwa atmosfera życia rodzinnego(patologia, rodzina rozbita, alkoholizm, przemoc itp.)

2. Brak dostatecznej opieki nad dzieckiem spowodowany często pracą zawodową rodziców, ich chorobami czy niezaradnością życiową

3. Stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych

4. przebywanie dziecka w rodzinie przestępczej o niskim poziomie moralnym, ale również każdy rodzaj patologii

Rola rodziny - Koncepcja Albina Kelma

1. pozbawienie opieki

2. brak środków materialnych

3. brak dostatecznej opieki w związku z pracą zawodową

4. zaburzenia funkcjonalne rodziny

1. Niedociągnięcia i błędy wychowawcze

Przyczyny trudności wychowawczych i niedostosowania związane ze szkołą

1. Organizacyjne - związane z niedostosowaniem programu nauczania, systemu szkolnego i podręczników

1. przeładowanie programu - dzieci nie mogą sprostać rosnącym wymaganiom

2. podręczniki pisane przez fachowców nie liczących się ze sposobem myślenia czy zainteresowaniami uczniów

3. zbyt liczne klasy i szkoły

4. lektury - stare, nieżyciowe, od lat nie weryfikowane

5. duża liczba godzin lekcyjnych + zadania domowe

2. Psychologiczno - społeczne:

1. Nieznajomość uczniów przez nauczyciela

2. zaniżone oczekiwania nauczyciela wobec ucznia

3. niska pozycja społeczna nauczyciela w klasie

4. system wymagań nie dostosowany do możliwości ucznia

3. Pedagogiczne

Zbyt mało uwagi przywiązuje się do wyrabiania w uczniach pozytywnej motywacji uczenia się.

Cechy dzieci szczególnie narażonych na nieprzystosowanie społeczne w kontekście szkoły:

1. dzieci z różnymi odchyleniami od normy w stopniu niewielkim, ale uczęszczające do normalnych szkół

2. dzieci z zaburzeniami narządów ruchu i postawy

3. dzieci mniej zdolne, z możliwościami intelektualnymi w dolnej granicy normy

4. dzieci z fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi, np. opóźnienia w rozwoju

5. drugoroczni, nie mający kolegów w nowej klasie

6. dzieci pochodzące z rodzin, które nie realizują prawidłowo funkcji wychowawczych

2. Negatywny wpływ środowiska rówieśniczego

Rola grup rówieśniczych w trudnościach wychowawczych:

(Florian Znaniecki) Znaczenie grup rówieśniczych jako czynnika iwychowawczego zalezy od tego. W jakiej mierze przyczyniają się one do urobienia jednostki pod względem społecznym - efektywność socjalizacji jednostki.

Klasyfikacja funkcji grup rówieśniczych:

1. Silny rzeczywisty układ odniesienia normatywnego

2. Zaspokajanie potrzeby przynależności i społecznego uczestnictwa

3. Stanowią doniosły czynnik socjalizacji jednostki

4. rodzina jest pierwszym miejscem uspołecznienia, ale grupa rówieśnicza drugim

5. pośredniczą w przyswajaniu przez młodzież norm i wartości regulujących zasady współżycia społecznego, ale też schematów struktury i nierówności oraz dopuszczalnych odchyleń od wzorców zachowań uznawanych za normalne

6. stanowią czynnik kontroli społecznej

Sposoby pracy wychowawczej w przezwyciężaniu trudności

Przezwyciężanie trudności wychowawczych to proces długotrwały i złożony. Przebiega w trzech płaszczyznach:

1. płaszczyzna profilaktyczna

Profilaktyka pedagogiczna: globalnie

Oddziaływanie pedagogiczne organizowane w ramach ogólnego systemu wychowania i nauczania oraz indywidualną pracą z dzieckiem przejawiającym trudności.

2. płaszczyzna diagnostyczna

Diagnoza

polega na określeniu rodzaju i zbadaniu przyczyn występowania trudności.

3. płaszczyzna terapeutyczna

Praca wychowawcza z dzieckiem

Obejmuje:

• pomoc w nauce - wyrównanie braków w wiadomościach i umiejętnościach. Głównie zajęcia wyrównawcze (ale muszą być prowadzone we współpracy z rodzicami). Praca szkoły uzupełniana przez rodzinę.

• Rozwijanie uzdolnień i zainteresowań. Zachęcanie i angażowanie dziecka w różne koła zainteresowań poza zajęciami obowiązkowymi.

• Organizowanie czasu wolnego. Ma to znaczenie szczególnie w przypadku dzieci z trudnościami wychowawczymi.




19. Zjawisko mobbingu w szkole

O zjawisku mobbingu można mówić wówczas, gdy ofiara przez dłuższy czas jest wielokrotnie narażona na negatywne działania ze strony innej osoby lub osób. (Olweus D.) Mobbing to zjawisko występujące również w szkole - zarówno wśród kadry nauczycielskiej, jak i uczniów.

Mobbing to pojęcie, które początkowo było stosowane w stosunku do dzikich zwierząt, agresywnych wobec siebie. Mob to po angielsku tłum, motłoch - oznacza napadanie na kogoś, zaczepianie i nagabywanie. W szkole możemy mówić o jeszcze innych zjawiskach - harassment (nękanie) oraz bullying (tyranizowanie) i ganging up on someone (sprzysięganie się przeciwko komuś).

Zjawisko mobbingu dotyczy bezpośrednio co siódmego ucznia. Około 9-10% (100000) było ofiarami a 7% (63000) sprawcami. 18000 uczniów występowało zamiennie zarówno jako ofiary, jak i sprawcy, co stanowi ok. 2% ogółu uczniów i 18 % ofiar. Niewiele ponad 3% (32000) pada ofiarą prześladowań raz w tygodniu lub częściej, a ich sprawcami jest 2% (17000) uczniów. W grupie tej zaledwie 2000 uczniów występowało w podwójnej roli.

Główny cel sprawcy to zepsucie opinii ofiary, zniszczenie jej kariery, pogorszenie relacji z innymi osobami. Często oprawcy rekompensują sobie w ten sposób brak sukcesów, bezradność wobec własnych problemów. Długotrwałe podleganie presji agresorów może doprowadzić do zaburzeń somatycznych. Często jest przyczyną poważnych schorzeń.

• Fazy nękania

• W początkowej fazie dziecko szykanowane przez rówieśników próbuje się bronić - polega to np. na uleganiu oprawcom, wykonywaniu ich poleceń, przynoszeniu lub zdobywaniu dla nich żądanych rzeczy. Niestety, im bardziej dziecko jest spolegliwe, tym bardziej nad nim znęcają się psychicznie. W tej fazie tylko spostrzegawczy pedagog lub rodzic zauważy, że dzieje się coś złego - w klasie z pozoru wszystko wygląda normalnie.

• Następna faza (fachowo ta faza określana jest mianem mobbingu stabilnego - ofiara ma już na stałe przypisaną rolę „kozła ofiarnego”) to próba ucieczki od niedobrej sytuacji - małe dzieci symulują choroby, aby zostać w domu, starsze bardzo często uciekają z lekcji. Pierwszym, niepokojącym objawem jest to, że dziecko podczas lekcji siedzi samo, nie bierze udziału w zabawach rówieśników - czasami kompensuje sobie taką sytuację, szczególnie młodszy uczeń, próbą pokazania swojej wiedzy i próbą zbliżenia się do nauczyciela - to często zwiększa agresję rówieśników. Nauczyciel zazwyczaj nie ma możliwości poznania sprawy poprzez rozmowy z uczniami - dziecko szykanowane nie przyzna się do tego, zaś osoby szykanujące w ogóle nie widzą problemu. Dzieci najczęściej nie mają świadomości, ile zła czynią swoim rówieśnikom. W tej bardziej zaawansowanej fazie dziecko szykanowane nie poradzi sobie samodzielnie z problemem. Powstaje bowiem błędne koło szykan i prześladowań, plotek i kłamstw. Często rówieśnicy przejawiają zachowania sadystyczne, w szykanowanie wciągają uczniów, którzy nigdy z własnej woli nie byliby w stanie przejawiać żadnej agresji.

• Ostatnia faza to ucieczka osoby represjonowanej. Każdego roku setki dzieci przenoszą się do innej szkoły. Nagle okazuje się, że uczeń kategorycznie odmawia pójścia na lekcje. Niemal w 90% można mieć pewność, że dziecko było represjonowane - w szkole najczęściej obok mobbingu występuje bullying, gdzie obok agresji psychicznej bardzo często występuje przemoc fizyczna. Taka sytuacja może doprowadzić do tragedii - młodsze dzieci najczęściej w tej fazie podejmują próby samobójcze, często uciekają z domu, szukają innych grup, w których będą akceptowane (są to subkultury lub sekty). Zdrowotne skutki występujące u ofiar mobbingu to schorzenie PTSD (post - traumatic stress disorder), czyli potraumatyczne stany lękowe "porównywane są do przeżyć opisywanych u osób, które przeszły doświadczenie obozu koncentracyjnego".

• Cechy ogólne potencjalnych ofiar mobbingu:

• Potencjalne ofiary mogą być fizycznie słabsze od swoich rówieśników.

• Boja się urazów fizycznych.

• Są ostrożne, wrażliwe, ciche, wycofane z życia, mało aktywne, nieśmiałe, często płaczą.

• Są niepewne, zalęknione, nieszczęśliwe, charakteryzują się niska samoocena.

• Maja trudności z pokazaniem się w grupie towarzyskiej. Łatwiej przychodzi im nawiązanie kontaktu z dorosłymi niż z rówieśnikami.

• Niezależnie od tego, czy na początku szkoły miały dobre stopnie czy nie, później wyniki ulegają pogorszeniu.

Ofiary prowokujące

• Maja porywczy temperament, bronią się i gdy ktoś je zaatakuje, chcą się bić i próbują oddać, ale najczęściej z żałosnym rezultatem.

• Mogą być nadaktywne, ciągle w ruchu, nie potrafią się skupić - ogólnie są to uciążliwe dzieci wprowadzające zamieszanie i niepokój. Często są niedojrzałe i niezaradne, miewają drażniące otoczenie przyzwyczajenia.

• Są nie lubiane także przez dorosłych, z nauczycielami włącznie.

• Mogą same usiłować dokuczać innym uczniom.

Mobbing można zwalczać w różny sposób - najgorsze są obojętność i karanie. Obojętność jest cichym przyzwoleniem na zło, karanie również nie rozwiązuje problemu, ponieważ wycisza ono na chwilę postawę agresywną, a agresor, tłumiąc złość, szykuje się do kolejnego ataku.

Trening zastępowania agresji prof. A. Goldsteina jest jedną z niewielu skutecznych metod. Ten program można określić jednym zdaniem:

Trening Zastępowania Agresji (ART)

jest wielostronnym programem skierowanym na zmianę zachowań agresywnych poprzez nauczanie osób poddanych treningowi umiejętności społecznie pożądanych, kontroli złości oraz wychowanie moralne (tzw. trening wartości etycznych). Uczestnicy programu uczą się aż 50 ważnych w życiu zachowań podzielonych na 6 grup:

1. Wstępne umiejętności społeczne (np. prowadzenie rozmowy, mówienie komplementów)

2. zaawansowane umiejętności społeczne (np. proszenie o pomoc, przekonywanie innych)

3. umiejętności emocjonalne (np. wyrażanie swoich uczuć, radzenie sobie z czyimś gniewem)

4. umiejętności alternatywne wobec agresji (np. pomaganie innym, unikanie bójek)

5. umiejętności kontroli stresu (np. reakcje na niepowodzenie, radzenie sobie z presją grupy)

6. umiejętność planowania (np. znajdowanie przyczyn problemu, określenie swoich możliwości).

Tak można określić cechy agresora: impulsywność, niska samokrytyka, lęk, niska tolerancja na frustrację, łatwy kontakt z otoczeniem, prestiż w otoczeniu, brak konfliktów z prawem, brak poczucia wstydu, zewnętrzna sterowność, uczeń dobry lub słaby, kłopoty przystosowawcze, wybierany na lidera, monopolizuje uwagę (ma zawsze rację), grozi, poniża, wymusza drobne usługi, akceptacja otoczenia (całe życie kręci się wokół niego "gwiazda").

Przyczyny (prawdopodobne) mobbingu w szkole:

1. Lekceważenie drobnych wykroczeń typu wagary, spóźnienia, graffiti.

2. Bezkarność kradzieży, wymuszeń, pobić, handlu narkotykami.

3. Brak wzajemnego szacunku (uczniów, rodziców, nauczycieli).

4. Brak równości wobec regulaminu.

5. Za mało wyraziste zasady postępowania i niejasne kryteria ich oceny.

6. Arogancja władzy (pozaszkolnej).

7. Mało możliwości ujawniania nieprawidłowości.

8. Brak nieformalnego obiegu informacji w szkole.

9. Brak autentycznego kontaktu i dialogu pomiędzy uczniami, rodzicami i nauczycielami.

10. Za mała praca zespołowa nauczycieli.

11.  Brak możliwości relaksu i odprężenia (dla uczniów i nauczycieli).

12. Poczucie małej wartości pełnionej roli (nauczycieli).

13. Przerost funkcji dydaktycznych kosztem funkcji wychowawczych szkoły.

14. Systematyczne (od kilku lat) ograniczanie zajęć pozalekcyjnych.

Jak dowodzi praktyka, zmiana tych zarzutów na pozytywy może doprowadzić do zmniejszenia agresji nawet o 80%.

Znane są również, jednakże w znacznej mniejszości, fakty dowodzące prześladowań nauczycieli przez uczniów.

Od mobbingu bardzo ciężko się uwolnić. Nauczyciel stoi wyżej w szkolnej hierarchii niż uczeń, zatem jego racja zawsze będzie na wierzchu. Uczniowie nie chcą walczyć z nauczycielami, bo to jest z góry skazane na niepowodzenie. W szkole zapomina się o prawach obywatelskich i o tym, że mają je wszyscy - nawet młodzież.

Największą trudność w zwalczaniu tego zjawiska sprawia udowodnienie psychicznego nękania. W szkołach są psychologowie, którym powinno się zgłaszać takie sytuacje. Istnieją też kuratorzy, rzecznicy praw uczniowskich, w planach jest stworzenie nowych instytucji chroniących dobro uczniów. Najważniejsze jest bowiem to, by uczniowie wiedzieli, że to nie oni są winni i że są ludzie, którzy mogą im pomóc.




20. Diagnoza pedagogiczna - rodzaje diagnoz

Termin diagnoza pochodzi z języka greckiego „diagnosis” - oznacza rozpoznanie (rozróżnienie). Współczesna interpretacja tego terminu podkreśla dwa jego składniki:

• Zebranie potrzebnych danych

• i ich krytyczne opracowanie w drodze rozumowania.

Wg S. Ziemskiej diagnoza jest to rozpoznanie na podstawie zebranych objawów i znanych ogólnych prawidłowości badanego złożonego stanu rzeczy przez podporządkowanie go do typu albo gatunku, dalej przez wyjaśnienie genetyczne i celowościowe, określenie jego fazy obecnej oraz przewidywanego rozwoju.

Zdaniem Ziemskiej poznanie diagnostyczne opiera się na 2 głównych elementach:

• doświadczanie

• rozumowanie

Diagnoza rozwinięta zawiera w sobie szereg aspektów - diagnoz cząstkowych:

• aspekt identyfikacyjny - diagnoza przyporządkowująca, diagnoza klasyfikacyjna albo typologiczna

• aspekt genetyczny (celowościowy, fazy, rozwojowy czyli prognostyczny)

• aspekt celowościowy - jakie ma znaczenie dany składnik badanego stanu rzeczy dla całości badanego stanu

Diagnoza przyporządkowująca

- szuka odpowiedzi na pytanie do jakiego znanego typu należy badany stan rzeczy.

Diagnoza genetyczna

- jakie są przyczyny danego stanu rzeczy.

Diagnoza fazy

- w jakiej fazie przebiegu znajduje się badany stan rzeczy. Diagnoza fazy jest ważna ze względu na zmienność przedmiotu działania pedagogicznego.

Diagnoza prognostyczna (rozwojowa)

• jak dalej będzie się rozwijał stan rzeczy, oczywiście nie w każdym przypadku diagnozowania występują wszystkie cząstkowe i nie wszystkie są
  w stopniu równe.

Działania zorganizowana a diagnoza

Zorganizowana działalność pedagogiczna to taka której poszczególne części przyczyniają się do powodzenia całości. Takie składniki działania jak:

• cele, środki, zasoby i metody, a także warunki zewnętrzne, które współwyznaczają miejsce diagnozy w cyklu działania zorganizowanego.

Cykl działania zorganizowanego

jego twórcą był La Chatelier. Wymienia 5 etapów cyklu organizacyjnego:

1. postawienie jasnego i ściśle określonego celu

2. zbadanie środków i warunków, które trzeba zastosować, aby osiągnąć cel zamierzony

3. przygotowanie środków i warunków

4. urzeczywistnienie czyli wykonanie zamierzonych czynności stosownie do powziętego planu

5. kontrola otrzymanych wyników i wyciąganie z nich wniosków

Adam Podgórecki zamiast „cykl działania zorganizowanego” używa określenia „tok postępowania celowościowego”.

Cykl działa pedagogicznego

można ogólnie ująć w następującej postaci:

• etap preparacyjny, zawierający preparację celów działania, czynności projektowe
  i czynności niezbędne do pozyskania i rozmieszczania zasobów potrzebnych do realizacji projektu

• etap realizacji projektu, czyli wykonanie zadań przewidzianych w projekcie i planie działalności, przy czym w zależności od przebiegu relacji - występuje to
  w większym lub mniejszym stopniu konieczność uzyskiwania zasobów uzupełniających

• etap kontroli realizacji projektu i ocena dokonanych czynności

Czynności diagnostyczne stanowią składniki wszystkich 3 głównych etapów cyklów działalności zorganizowanej, a diagnoza w nim zawiera następujące funkcje.

Zasadnicze funkcje diagnozy:

• stanowi punkt wyjścia w czynnościach projektowania

• pozwala na systematyczną kontrolę przebiegu procesu wychowania

• służy ocenie wyników działalności pedagogicznej umożliwiając kontrolę przebiegu działań i korektę danego lub następnego cyklu organizacyjnego działalności pedagogicznej

Rodzaje diagnoz ze względu na różne kryteria:

• działalność pedagogiczna - diagnoza poznawcza, decyzyjna

• metoda działania - osobnicza, grupowa, środowiskowa

• pełność - całościowa, cząstkowa

Diagnoza pedagogiczna wymaga podstawowych ogólnych praw rozwojowych.

Cechy diagnozy decyzyjnej stosowane w działalności praktycznej:

• jest ona przeprowadzana z projektem pedagogicznym

• jest ona przeprowadzana z myślą o uzyskaniu podstawy do decyzji w sferze praktyki

• jest składową cyklu działania zorganizowanego

Diagnoza decyzyjna

w odróżnieniu od diagnozy poznawczej wykazuje cechę szczególną mianowicie chodzi o wykrycie zgodności lub niezgodności faktu z tym co wiemy o rzeczywistości na podstawie wiedzy ogólnej. Natomiast w diagnozie poznawczej nie wystarczy stwierdzenie podanej zgodności lub niezgodności, ale potrzebne jest także sprawdzenie czyli weryfikacja danej teorii z innymi.

Diagnoza poznawcza

dokonywana jest wówczas, gdy rozwiązuje się zadania poznawcze.

Diagnoza środowiskowa

Cechą diagnozy środowiskowej jest selektywne badanie - badacz wykrywając i analizując pewne zależności między wyizolowanymi faktami i zjawiskami dąży przede wszystkim do ustalenia dominujących wpływów środowiska na proces wychowania.

W skład diagnozy środowiskowej wchodzi:

• diagnoza psychologiczna

• diagnoza elementów osobowości

oraz 3 grupy czynników środowiskowych:

• środowisko materialne

• wzory osobowe

• organizacja życia

Etapy diagnozy pedagogicznej:

• opis (zestawienie danych empirycznych i stanów aktualnych)

• ocena cząstkowa - właściwa i utylitarna

• konkluzja - globalna ocena analizowanej sytuacji, która pozwala na wskazanie właściwego kierunku postępowania socjalno-wych. oraz uzasadnia potrzebę podjęcia działań.

Do głównych błędów etycznych należą:

• błędna lub zbyt dowolna interpretacja tego, co składa się na zakres tajemnicy zawodowej w wychowaniu

• wywołanie stanów stresowych i zmęczenia u badanego przez zbieranie nadmiaru danych i danych niepotrzebnych

• żądanie informacji w sytuacjach, w których badany ma poczucie zagrożenia, czuje niepokój z powodu nie wiedzy lub niezrozumienia celu i sensu badań

• przeprowadzenie badań, w których badany czuje się w sytuacji przymusowej

• stosowanie wywiadu ukrytego w klasycznej postaci

• stosowanie pozornej anonimowości badań

• stosowanie sposobów zbierania danych wywołujących uboczne szkodliwe skutki moralne lub zdrowotne

• całkowicie nie używanie materiałów diagnostycznych dla dobra badanych

• uleganie sugestiom ocen z przeszłości w ocenach stanu bieżącego i etykietowania osób badanych.




21. Metody i techniki badań pedagogicznych

Metoda badawcza (wg Tomaszewskiego metoda naukowa) jest to sposób dochodzenia do twierdzeń uzasadnionych sprawdzonych, a więc zespół czynności, które należy wykonać i procesów, które muszą się odbyć, aby można było uzyskać uzasadnione i sprawdzone twierdzenie o badanych faktach.

Metody badawcze są to sposoby zaplanowania i realizowania procesu badawczego w którym techniki badawcze stanowią bardzo ważny ale nie jedyny składnik.

Technika badawcza są to sposoby zbierania materiału oparte na starannie dobranych dyrektywach weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności międzydyscyplinarny.

• Wyróżniamy trzy podstawowe metody badań:

• metoda indywidualnych przypadków, obejmuje techniki: wywiad środowiskowy, obserwacja oraz analiza dokumentów,

• monografii instytucji, obejmuje techniki: analiza dokumentów i obserwacja uczestniczących,

• sondaż diagnostyczny, obejmuje techniki: wywiad kwestionariuszowy, ankieta, obserwacja, analiza dokumentów i techniki socjometryczne.

Metoda indywidualnych przypadków (Mery Richmond) - celem stosowania takiej metody jest dążenie do wyprowadzania wspólnie z daną jednostką możliwie optymalnych dla niej warunków rozwojowych oraz organizowanie korzystnych oddziaływań środowiska społecznego.

Celem jest poznanie i ocena rozwoju jednostki, bądź też ocena poziomu tego rozwoju i podjęcie odpowiedniego działania, by mogła dalej rozwijać się lub zastosować działania naprawcze. Chodzi tu o bezpośredni kontakt badającego z badanym oparty na pełnej akceptacji jednostki badanej, elastyczność podczas badania, by można było weryfikować plan postępowania badacza.

Sondaż diagnostyczny - jego przedmiotem są poglądy badanych, opinie, motywy, zjawiska społeczne, zjawiska masowe,. Metoda ta pozwala określić *zasięg danego zjawiska, *poziom, intensywność tego zjawiska, *ocenę (oceniamy na jakim poziomie), *wniosek (co zrobić by utrzymać dany stan).

Typy badań sondażowych:

1. jednorazowe na próbie nieważnej - wybiera się co n-tą osobę z danego zbioru. W ten sposób można poznać rozkład interesujących nas cech w badanej zbiorowości.

2. jednorazowe na próbie ważonej - chodzi o świadome nadreprezentowanie grup pewnej zbiorowości.

3. na tzw. próbach kontrastowych czyli próbach porównawczych

4. tzw. badania powtarzane - ważne z pkt. Widzenia wartości pedagogicznej, bo gdy opis powtórzy się w innym odcinku czasowym i porówna z innym w odcinku czasowym to otrzymamy dynamiczną analizę badanego zjawiska (badamy uczniów I kl. LO, czyli co roku badamy innych uczniów, bo co roku są inne pierwsze kl.). Typy:

1. badanie trendów (jeśli badanie powtarzamy z nową grupą respondentów czyli stosujemy te same wskaźniki na innej grupie),

2. badania panelowe - przeprowadza się badania w dwóch lub trzech nawrotach z tą samą liczbą ludzi.

Wady sondażu:

- nie można dotrzeć do wszystkich osób które pragniemy zbadać,

- mogą być błędnie konstruowane techniki, tj. wywiad czy analiza.

Monografia instytucji - przedmiotem badania jest instytucja lub też fakt czy zagadnienie w ramach funkcjonowania tej instytucji.

Instytucje (wg Szczepańskiego) to :

• grupa ludzi wykonująca określone funkcje społeczne na rzecz zbiorowości,

• formy organizacyjne zespołu czynności wykonywanych przez niektórych członków grupy w imieniu całej grupy,

• zespół urządzeń i środków, które pozwalają upoważnionym jednostkom na wykonanie publicznych funkcji mających na celu zaspokajanie potrzeb,

• społeczne role wypełniane przez jednostki.

Zakres badań monograficznych ogranicza się do organizacji charakteryzujących się wyraźnie trwałą formą opartą na prawie pisanym lub zwyczajowym, placówkach pracy wychowawczej i zrzeszeniach.

Zalety monografii instytucji:

1. pogłębianie wyników badań struktury społecznej i systemu wychowawczego,

2. możliwość porównywania wybranego zagadnienia w różnych związkach czasowych lub przestrzennych danej placówki,

3. możliwość powtarzania wybranych faktów czy zjawisk przeprowadzonych w podobnych sytuacjach i warunkach danego rodzaju instytucji.

Wady:

1. subiektywizm,

2. pseudo uogólnienie - związane z brakiem dostatecznej wiedzy o np. zwyczajach w instytucji,

3. opisowość - poprzestaje się na opisie i nie ma wniosków co dalej.

Techniki badawcze

Wywiad środowiskowy - wg Radlińskiej obejmuje wszelkie sposoby poznania sytuacji społecznej osób, grup na tle ich środowisk. O przydatności wywiadu jako źródła wiadomości decyduje stopień prawidłowości i szczerości wypowiedzi, np. świadoma chęć wprowadzenia w błąd, brak pamięci, wadliwe formułowanie pytań, brak atmosfery wzajemnego zaufania.

Zasady konstruowania kwestionariusza wywiadu.

1. konstrukcję należy poprzedzić szczegółową analizą problemu.

2. ustalenie koncepcji budowy kwestionariusza w zależności od problematyki i charakterystyki osób badanych.

3. pytania w kwestionariuszu muszą być dostosowane do osoby badanej, żeby je zrozumiała.

4. trzeba określić stopień szczegółowości pytań

Trzy warunki prawidłowo przeprowadzonego wywiadu:

1. zgodność rozmowy z pytaniami zawartymi w kwestionariuszu

2. obserwacja uzupełniająca wiadomości

3. postawa wychowawcza badającego

Ankieta - to technika, która polega na wypełnianiu kwestionariusza przez respondenta. Wyróżniamy a. anonimową, imienną, pocztową, prasową, środowiskową (najbardziej pedagogiczna). Zaletą ankiet jest to, że jest mało czasochłonna i tania. Wadą są błędnie sformułowane pytania oraz to, że nie ma 100% gwarancji zwrotu ankiet.

Warunki dobrej obserwacji:

1. obiektywna

2. adekwatna

3. wyczerpująca

4. wnikliwa - równoczesne obserwowanie zjawisk czy elementów które mogą być ze sobą powiązane.

Typy obserwacji uczestniczących:

1. gdy badacz staje się uczestnikiem danej grupy

2. uczestnik danej grupy przyjmuje na siebie rolę obserwatora.

Zalety obserwacji uczestniczącej:

• znika stosunek obcości do obserwatora

• obserwator poprzez aktywne uczestnictwo w danej grupie może przysporzyć sobie w danej grupie elementy osobowościowe danej grupy

• łatwiejsze przeprowadzenie i zebranie dokumentacji

Wady:

• zajmując określony szczebel w hierarchii grupy może modyfikować członków jej grupy,

• obserwator często przyswaja sobie istniejące w grupie stereotypy przez co może nie dostrzegać odmienności zachowań członków grupy obserwowanej.

• Obserwator jako uczestnik grupy zaangażowany emocjonalnie

• Niebezpieczeństwo konformizmu i korzystnego przedstawiania grupy pod wpływem nacisków wewnętrznych.

Techniki socjometryczne

Przedmiotem badań są wzajemne oceny i stosunki między jednostkami w grupie. Informacji dostarczają wyłącznie członkowie danej grupy, np. technika : zgadnij kto?, zaszeregowanie rangowe, skala oszacowań, plebiscyt życzliwości i niechęci (Korczak), technika moreno.

Strona 2 z 62

Pytanie 1: Pedagogika pozytywistyczna Strona 7 z 62

Pytanie 2: PEDAGOGIKA PERSONALISTYCZNA Strona 9 z 62

Pytanie 3: pedagogika egzystencjalna Strona 11 z 62

Pytanie 4: Pedagogika Nowego Wychowania Strona 13 z 62

Pytanie 5: PEDAGOGIKA WALDORFSKA Strona 15 z 62

Pytanie 6: PEDAGOGKA PRAGMATYZMU Strona 16 z 62

Pytanie 7: pedagogika M.Montessori, (1870 - 1952) Strona 17 z 62

Pytanie 8: pedagogika J. Korczaka Strona 19 z 62

Pytanie 9: Proces kształcenia. Strona 24 z 62

Pytanie 10: Rodzina: Strona 26 z 62

Pytanie 11: Funkcje i struktura rodziny Strona 28 z 62

Pytanie 12: Kultura pedagogiczna rodziców Strona 34 z 62

Pytanie 13: Typologie metod wychowawczych Strona 36 z 62

Pytanie 14: Zasady stosowania metody kary i nagrody Strona 38 z 62

Pytanie 15: Czas wolny - sposoby definiowania i funkcje Strona 40 z 62

Pytanie 16: Postawa rodzicielska Strona 45 z 62

Pytanie 17: GENEZA NIEPRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO Strona 46 z 62

Pytanie 18: Trudności wychowawcze Strona 50 z 62

Pytanie 19: Zjawisko mobbingu w szkole Strona 54 z 62

Pytanie 20: Diagnoza pedagogiczna - rodzaje diagnoz Strona 58 z 62

Pytanie 21: Metody i techniki badań pedagogicznych Strona 62 z 62

Środowisko okoliczne

Rodzina

Środowisko lokalne

---