KOLOKWIUM - NOWOTWORY

ZMIANY POSTĘPOWE (ADAPTACYJNE)

GOJENIE RAN

W gojeniu ran zachodzą poniższe zjawiska:

• faza wysiękowa (strup)

• krzepnięcie krwi i chłonki

• zapalenie surowicze z immunoglobulinami (wywołane mediatorami)

• faza oczyszczania (obrona)

• przyciąganie granulocytów obojętnochłonnych (po 6h)

• przyciąganie limfocytów i makrofagów (po 12h)

• faza rozrostu

• rozrost komórek i nowych naczyń

• faza naprawy

• maleje liczba komórek i naczyń, a wzrost ilości kolagenu

• dojrzewanie kolagenu

Faza utajenia - faza pomiędzy momentem zranienia a początkiem rozrostu fibroblastów - znikoma wytrzymałość rany na rozciąganie

• oczyszczanie rany

• tworzenie istoty podstawowej - duże znaczenie składnika istoty podstawowej - fibronektyna - chemotaktyczne działanie na monocyty, fibroblasty, migracja komórek śródbłonka, nadaje pewną lepkość

Faza proliferacji fibroblastów - następuje po fazie utajenia

Faza fibroplazji - czyli tworzenia kolagenu, następuje po fazie proliferacji fibroblastów

Gojenie się przez rychłozrost

- jeżeli brzegi rany przylegają do siebie ściśle i są niezakażone

- nie powstaje blizna

Gojenie przez ziarninowanie

- gdy brzegi ubytku nie przylegają do siebie

- utkanie, z wolna wypełniające ranę, ma nierówną ziarnistą powierzchnię, od której pochodzi nazwa „ziarnina” - granulatio

- fibroblasty tworzą włókna kolagenowe, maleje liczba komórek i naczyń włosowatych przekształca się w bliznę - cicatrix

- dzikie mięso - caro luxuriens - nadmierny rozrost ziarniny

Warunkiem gojenia jest uprzątnięcie martwiczych mas udział granulocytów obojętnochłonnych oraz makrofagów.

Czynniki utrudniające gojenie się ran:

• skażenie - contaminatio - gdy liczba bakterii w ranie jest minimalna

• skażenie - infectio - więcej niż 1mln bakterii w 1g tkanki

• niedobór witaminy C hamuje wytwarzanie kolagenu przez fibroblasty

• niedostateczne mikrokrążenie

• kortykotropina i kortykosteroidy hamują ziarninowanie

• obfita podściółka tłuszczowa

NAPRAWA - reperatio - zastąpienie ubytku przez bliznę łącznotkankową np. gojenie się ran przez ziarninowanie, gojenie się kości

ODROST - regeneratio - odtworzenie pierwotnej postaci zniszczonych części ustroju. Zdolność do odrostu jest tym większa, im niższy stopień rozwoju ewolucyjnego charakteryzuje dany ustrój. Komórki szpiku, hepatocyty, komórki kanalików nerki, komórki śródbłonka

ROZROST - hyperplasia - powiększenie się narządu wskutek zwiększenia się liczby jego komórek, nie przekracza pewnych granic i ulega zahamowaniu po usunięciu przyczyny (tym różni się od rozrostu nowotworowego).

• jest zjawiskiem odrębnym albo elementem odrostu i naprawy

• w odpowiedzi na bodźce zapaleniotwórcze lub hormonalne

• rozrost całego człowieka lub poszczególnych narządów:

• w następstwie zniszczenia części tkanki lub narządu

• w wyniku przewlekłego drażnienia, np. przez czynniki zapaleniotwórcze

• wyrównawczy - przystosowanie się narządu do obciążenia

• rozrost ex vacuo tkanki tłuszczowej wokół miedniczki nerki zanikającej

PRZEROST - hypertrophia - powiększenie się narządu wskutek powiększenia się jego komórek. Przejaw przystosowania się narządu do większego zadania.

• przerost pierwotny - o nieznanej przyczynie np. kardiomiopatia, podłoże genetyczne

• przerost wtórny - znana przyczyna

• przerost wtórny zastępczy - h. secundaria vicaria - ulega nerka gdy zniszczona jest druga, lub komórki wysp trzustkowych płodów matek chorych na cukrzycę

• przerost wtórny wyrównawczy - h. secundaria compensatoria - odpowiedź na zwiększone obciążenie, np. mięśnie każdego typu, komórki kłębuszków nerkowych w warunkach niedotlenienia

TRANSFORMACJA

RÓŻNICOWANIE - differentiatio - uzyskanie przez komórki macierzyste zdolności do przekształcania się jedynie w komórki o cechach morfologicznych i czynnościowych typowych dla danej tkanki. n. nabłonek jamy ustnej

DOJRZEWANIE - maturatio - przybranie przez komórki cech morfologicznych i czynnościowych typowych dla danej tkanki np. ułożenie komórek nabłonka wielowarstwowego płaskiego

METAPLAZJA - metaplasia - przekształcenie się tkanki zróżnicowanej i dojrzałej w inną, również zróżnicowaną i dojrzałą, w następstwie zmiany kierunku różnicowania się komórek macierzystych z dojrzewaniem typowym dla tego zmienionego kierunku, pod wpływem mało znanych czynników np.:

• tkanka łączna tkanka chrzęstna, kostna, tłuszczowa lub śluzowa

• nabłonek powierzchniowy różnego rodzaju nabłonek wielowarstwowy płaski

• nabłonek gruczołowy żołądka nabłonek gruczołowy jelita cienkiego

• choroba Cohna - w jelicie zdarza się metaplazja krypt jelitowych w gruczoły typu odźwiernikowego lub gruczołu dwunastnicze

DYSPLAZJA - zmiana kierunku różnicowania z nieprawidłowym dojrzewaniem

ANAPLAZJA - zmiana kierunku różnicowania z zahamowaniem różnicowania lub dojrzewania, nie da się określić tkanki macierzystej

ATYPIA - obejmuje wiele różnych zmian str. 151

DYSPLAZJA NABŁONKA WIELOWARSTWOWEGO PŁASKIEGO - wzrost liczby komórek, naruszenie kierunku osi komórek, niejednolitości morfologiczne

DYSPLAZJA KOILOCYTOWA - koilocyty - jądro znajduje się w środku komórki nabłonkowej, ale cytoplazma wokół niego jest zastąpiona pozornie pustą jamką, pod wpływem wirusa HPV

NEOPLAZJA WEWNĄTRZKOMÓRKOWA - bezładny układ komórek nabłonka i pojawienie się komórek atypowych

GUZY NIENOWOTWOROWE

GUZ - tumor - każde miejscowe obrzmienie niezależne od jego istoty. Są to zarówno zmiany nienowotworowe jak i nowotwory.

POLIP - polypus - rozrosty o wydłużonym kształcie, szypułowate.

TORBIELE:

• Torbiel prawdziwa - cystis - patologiczna jama w narządzie, której ściana jest pokryta od wewnątrz nabłonkiem; powstają przeważnie wskutek zatkania przewodów wyprowadzających gruczołów.

• Torbiel rzekoma - pseudocystis - patologiczna jama niepokryta nabłonkiem

• Torbiel naskórkowa ucha środkowego (perlak - cholesteatoma) - w jamie bębenkowej, bez przyczyny lub po zapaleniu, pokryta rogowaciejącym nabłonkiem wielowarstwowym płaskim.

• Torbiel naskórkowa skóry - c. epidermalis - pokryta naskórkiem złuszczającym się do światła, wypełnione masami rogowymi; na twarzy, skórze pokrywy czaszki, szyi lub tułowiu

• Torbiel tricholemalna - c. tricholemmalis - rozwija się z torebek włosa, zwykle w skórze sklepienia czaszki, podobna do poprzedniej [zamknięcie ujścia przewodu gruczołu łojowego - torbiel zawierająca łój; zaskórnik - comedo]

• Torbiel włosowa - c. pilonidalis - w rowku pośladkowym ponad odbytem, rosną w niej włosy

• Torbiel przewodu tarczowo-językowego - c. ductus thyreoglossi, c. colli mediana - w pobliżu kości gnykowej w linii środkowej szyi, a resztek przewodu płodowego; pokryta nabłonkiem wielorzędowym walcowatym urzęsionym

• Torbiel nabłonkowo-limfatyczna - c. lymphoepithelialis - przed mięśniem m-o-s, w pobliżu kąta żuchwy; pokryta urzęsionym wielowarstwowym płaskim lub wielorzędowym walcowatym urzęsionym nabłonkiem.

• Torbiel oskrzelowa - c. bronchogenes - śródpiersie przednie rzadziej tylne; mętny mleczny płyn; nabłonek urzęsiony, jedno lub wielorzędowy

• Torbiele jajników:

• okołojajnikowe - c. paraovarialis

• pęcherzykowa - c. follicularis

• ciałka żółtego - c. corporis lutei

• z wgłobienia - c. ex inclusione - wpuklanie jajnika i zamykanie wejścia do wpuklonego zachyłku

• czekoladowa czyli smolista - c. picea - w ognisku endometriozy, wokół histiocyty obładowane hemosyderyną, w świetle krew o barwie czekoladowej lub smolistej

• Torbiele piersi

• Wodniak jądra - hydrozele testis - nagromadzenie płynu w obrębie tunica vaginalis po zapaleniu

• Ganglion - podskórny twór torbielowaty mieści się zwykle w nadgarstku na grzbietowej powierzchni stopy, przy kostce lub w dole podkolanowym; ścianę stanowi szkliwiejaca tkanka łączna, wnętrze zwiera śluzowaty płyn

• Torbiel tętniakowata - c. aneurysmatica - balonowate rozdęcie trzonu kości, rozciągnięcie okostnej i wytworzenie się warstewki kostnej na zewnątrz!!!

• Potworniaki - teratoma

GUZY ROZROSTOWE NIENOWOTWOROWE - rozrost nie jest niepohamowany, zatrzymuje się po usunięciu przyczyny, a nieraz samoistnie.

• Bliznowiec - keloid - rozwija się w bliźnie, częściej u rasy czarnej niż białej; składa się z grubych włókien kolagenowych.

• Kłykcina - condyloma - rozrost nabłonka wielowarstwowego płaskiego, w swojej postaci Kończystej; prawidłowa warstwa podstawna, rozrost warstwy ponad nią; w części pochwowej szyjki macicy i w skórze narządów płciowych.

• Guzowate zapalenie powięzi - fasciitis nodularis pseudosarcomatosa - niezłośliwy rozrost fibroblastów w postaci pojedynczego guza; wywodzi się z powięzi; bez przewagi jednej z płci, w każdym wieku; zmiana bogato unaczyniona.

• Mięczak zakaźny - molluscum contagiosum - guzek skóry wywołany przez wirusa; najczęściej na twarzy, tułowiu, i okolicy narządów płciowych; zrazikowaty rozrost naskórka w głąb skóry właściwej i pojawienie się w warstwie ziarnistej i kolczystej ciałek mięczkowych - są to komórki nabłonkowe, wypełnione kwasochłonnymi jednolitymi masami, spychającymi jądro na obwód.

• Brodawka pospolita - kurzajka - verruca vulgaris - na palcach, dłoniach i przedramiona najczęściej; wywołana przez wirusa; przewaga warstwy kolczystej i nadmierne rogowacenie.

• Epithelioma mummificans et calcificans Malherbe - dobrze odgraniczona, składa się z wysp komórek nabłonkowych typu powierzchniowego; zdarza się wapnienie i rogowacenie.

• Rogowacenie łojotokowe - keratosis seborrhoica - rozwija się zwykle na tułowiu i czole; jest ciemnobrązowa, uwypuklona, dobrze odgraniczona; rozrost naskórka, z wewnątrznaskórkowymi ogniskami rogowacenia, z ciałami tłuszczowatymi.

• Znamiona - naevi - mogą złośliwieć.

• Rogowiec kolczystokomórkowy - keratoacanthoma - u ludzi starych; kopulasty guzek, pozostaje po nim blizna, samoistnie zanika; rozrost naskórka połączony z gromadzeniem się mas rogowych w środku zmiany; nie przekracza poziomu gruczołówpotowych.

• Nerwiak poamputacyjny - neuroza post amputationem - liczne nerwy odrastające bezładnie po urazie; komórki macierzyste nerwów nie są uszkodzone.

• Histiocytoza o komórkach Langerhansa - jest wyrazem rozrostu nowotworowego histiocytów typu Langerhansa. Wyróżnia się:

• Histiocytozę kwasochłonną wieloogniskową - histiocyty rozrastają się w kościach czaszki, naciekają oponę twardą i płat tylny przysadki oraz nerwy słuchowe.

• Histiocytowa kwasochłonna jednoogniskowa - zajmuje jedną z kości rzadziej jednoogniskowo skórę, tkanki miękkie lub węzeł chłonny.

• Choroba Abta, Letterera i Siwego - rozrost makrofagów w szpiku, skórze, węzłach chłonnych, śledzionie i wątrobie u małych dzieci.

• Rozrost komórek tucznych - mastocytosis - charakterystyczny dla pokrzywki przebawieniowej; u niemowląt.

• Hamartoma - złożony z tkanek prawidłowych typowych dla danego miejsca, ale o nieprawidłowej proporcji i zdezorganizowanym układzie.

• Choristoma - z tkanek nietypowych dla danej okolicy, dojrzałych. Źródłem tych tkanek są zawiązki jednego narządu lub innych, zbłąkane tam w okresie rozwoju zarodka heterotopia.

NOWOTWORY

DEFINICJA NOWOTWORU:

• nowotwór jest to rozrost tkanki pochodzącej ze składników ustroju, ale obcej dla niego i nietypowej

• istotą są zmiany w aparacie genetycznym

• trwa i stale postępuje

• nieodwracalny w warunkach naturalnych

• przeważnie niepoddający się lub tylko umiarkowanie poddającym się mechanizmom regulacyjnym ustroju

• gdy jest złośliwy i nieleczony nieuchronnie prowadzi do śmierci

NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY - jest mniej dojrzały niż tkanka macierzysta; im mniejsze jest zróżnicowanie i dojrzałość, tym złośliwszy jest nowotwór; istotne jest także istnienie lub nieistnienie tendencji histoformatywnych.

NOWOTWÓR NIEZŁOSLIWY - komórki tego nowotworu często do złudzenia przypominają tkanki macierzyste; nie dają wznowy ani przerzutów; złośliwiej bardzo rzadko; przyczyna powstawanie nie jest znana.

RAK - carcinoma - nowotwór złośliwy, wywodzący się z nabłonka zarówno powierzchniowego jak i gruczołowego.

MIĘSAK - sarkoma - nowotwór złośliwy, rozwijający się z tkanki łącznej każdego rodzaju, tkanki mięśniowej lub naczyń (mezenchymalnych).

CECHY MAKROSKOPOWE NOWOTWORÓW ZŁOSLIWYCH:

• jest zwykle litym guzem, mocno związanym z podłożem poprzez naciekanie

• niewyraźna granica

• brak torebki, ale są od tego wyjątki:

• rak nerki

• mięsaki

Rak skóry lub błony śluzowej może się rozrastać:

- egzofitycznie - większość guza wyrasta nad powierzchnię

- mezofitycznie - w równym stopniu nacieka zrąb i rośnie do światła

- endofitycznie - rośnie w głąb

Kliniczne typy złośliwości:

• złośliwość przeciętna - czas trwania choroby od chwili rozpoznania do zgonu wynosi od 2 do 4 lat

• złośliwość powolna - nowotwór powoduje śmierć po kilku, rzadziej kilkunastu latach

• złośliwość późna - przerzuty ujawniają się nie od razu, ale dopiero po wielu latach po usunięciu ogniska pierwotnego

• złośliwość ostra - nowotwór powoduje zgon w ciągu kilku miesięcy od ustalenia przyczyny

Budowa nowotworu: miąższ + zrąb

NOWOTWÓR MIEJSCOWO ZŁOŚLIWY (PÓŁZŁOŚLIWY) - nie daje przerzutów, natomiast nacieka i niszczy podłoże, wszczepia się, daje wznowę, a więc przejawia cechy złośliwości miejscowej.

RÓŻNICE POMIĘDZY NOWOTWOREM ŁAGODNYM A ZŁOSLIWYM:

Cechy	Nowotwory niezłośliwe	Nowotwory złośliwe
Utkanie	zróżnicowane dojrzałe	niezróżnicowane niedojrzałe
Zmiany wsteczne	rzadkie (zwyrodnienia)	częste (martwica)
Szybkość wzrostu	mała	duża
Przebieg wzrostu	może zatrzymać się na pewien czas	przeważnie nieprzerwany
Torebka łącznotkankowa	często jest, może jej nie być albo tworzy się torebka pozorna	przeważnie nie ma
Typ wzrostu wobec otoczenia	rozprężający	naciekający, wszczepianie, wrastanie do naczyń
Przerzuty	nie ma	są
Wznowa	nie ma	bywa
Szkodliwe działanie	często nie występuje, bywa ucisk otoczenia, zwłaszcza w ciasnej przestrzeni, albo wydzielanie hormonów	uciskanie otoczenia, niszczenie narządów, krwawienie, zakrzepy, osłabienie odporności, zakażenia, wyniszczenie, wydzielanie hormonów

CECHY MORFOLOGICZNE KOMÓREK ATYPOWYCH

• powiększenie się komórek - macrocytosis

• zmiana kształtu komórek - heterocytosis

• powiększenie się jądra, ze zmianą proporcji jądro-cytoplazma na rzecz jądra - macronucleosis

• nadbarliwość jądra - hyperchromatosis

• jednoczesne powiększenie się i nadbarliwość jądra - hypernucleosis

• jednoczesna nieregularność kształtu i nadbarliwość jądra - heteronucleosis

• zwiększona liczba jąder w komórce - polynucleosis

• wydatniejsze jąderko lub większa liczba jąderek w jądrze - hypernucleosis polynucleolosis

• nieprawidłowe figury podziału

• gromadzenie się chromatyny w postaci grudek w karioplazmie

• kanibalizm - wchłanianie jednej komórki nowotworowej przez drugą

RAK PRZEDINWAZYJNY - ograniczony tylko do nabłonka (jeśli jest rakiem nabłonkowym), nie przechodzi przez błonę podstawną.

STANY PRZEDRAKOWE - są to choroby nienowotworowe lub niektóre nowotwory niezłośliwe, na których tle stosunkowo często rozwija się nowotwór złośliwy; ich wspólną cechą są zjawiska odrostu lub rozrostu, łatwiej ulegające działaniu czynników rakotwórczych. Np. owrzodzenia, znamiona, rogowacenia białe błon śluzowych, marskość, torbielami, brodawczaki itd. (str. 182).

CECHY KOMÓREK NOWOTWORU ZŁOSLIWEGO

Cechy atypii jak wyżej

Zmiany kariotypu (są to zmiany pierwotne, odpowiedzialne za transformację nowotworową komórki):

• strukturalne - translokacje, delecje, inwersje, addycje itp.

• liczbowe

• strukturalne i liczbowe jednocześnie

• zmutowane geny supresorowe, które w formie prawidłowej zapobiegają powstawaniu nowotworów:

• Gen RB1 - produkcja białka RB

• Gen P53 - białko TP53

• aktywność telomerazy - dzielą się w nieskończoność

WZROST NOWOTWORÓW ZŁOSLIWYCH.

Trzy podstawowe etapy powstawania nowotworu:

1. inicjacja - mutacja

2. promocja - zmiana ekspresji genu

3. progresja - zmiany w kariotypie

Zachwiana równowaga pomiędzy onkogenami i genami supresorowymi

Cytoplazma komórek nowotworu bywa zdolna do kontynuowania czynności komórek macierzystych

Na błonie komórkowej białka typowe dla tkanek płodowych:

• antygen rakowozarodkowy

• alfa-fetoproteina

• swoisty antygen gruczołu krokowego

Chromosomy są uszkodzone ale nie wykazują cech charakterystycznych dla nowotworów poszczególnych typów

Niektóre komórki nowotworowe wytwarzają enzymy nietypowe dla tkanki macierzystej albo nie wytwarzają enzymów typowych

Cykl mitotyczny nie jest krótszy niż w przypadku komórek nienowotworowych!!!

Mnożenie się komórek nowotworu cechuje się:

• autonomią

• utrzymywaniem się aż do śmierci chorego

• anarchią

Tempo wzrosty jest wypadkową:

1. współczynnika proliferacji komórkowej

2. współczynnika strat komórkowych

Progresja nowotworu - pojawianie się z czasem różnic w komórkach nowotworu (początkowo są one takie same): kariotypu, zdolnością inwazji, tempem mnożenia, oddziaływaniem na hormony, zdolnością do dawania przerzutów, podatnością na promienie i leki przeciwmitotyczne.

SZERZENIE SIĘ NOWOTWORÓW ZŁOSLIWYCH

miejscowe - rozrastająca się tkanka zachowuje kontakt z guzem pierwotnym

przerzut - metastasis - brak takiego kontaktu rozrastającej się tkanki z guzem pierwotnym

Naciekanie - infiltratio - wnikanie komórek nowotworu pomiędzy komórki otoczenia; naciek nowotworowy zabija komórki tkanek naciekających różnica od nacieku zapalnego!!!

• Droga naczyń chłonnych (do węzła) lub krwionośnych. - rozprzestrzenianie

• Węzeł z przerzutem jest niebolesny różnica od węzła w stanie zapalnym!!!

• Może być także przenoszony przez płyn mózgowo-rdzeniowy

• Rozprzestrzenianie się przewodami wysłanymi nabłonkiem:

• drogi moczowe

• drogi płciowe

• drogi oddechowe

Miejsca predylekcyjne - miejsca przerzutów charakterystyczne dla pewnych raków np. rak płuca daje dość często przerzuty do mózgu, rak oskrzela do kości.

W zależności od czasu wykrycia ogniska pierwotnego oraz przerzuty wyróżnia się przerzuty:

• jednoczesne

• opóźnione

• wyprzedzające

Odróżnienie ogniska pierwotnego od przerzutu:

• określenie które narządy są częściej siedliskiem nowotworu a które rzadziej (te częściej to pierwotne)

• nowotwór pierwotny jest gorzej odgraniczony od otoczenia niż przerzut

TEORIE POWSTAWANIA NOWOTWORÓW

• przyczyny nie są ostatecznie wyjaśnione

• częstość wzrasta z wiekiem

• mięsaki - częściej u ludzi młodych; raki - u ludzi starych

• śmiertelność większa u mężczyzn

• wpływ wielu różnych czynników, nie zawsze da się je określić wprost

• wszystkie czynniki nowotworotwórcze zmieniają strukturę (mutację) cząsteczek DNA, przekształcając genom ludzki

• nowotwór zaczyna się od przekształcenia nowotworowego pojedynczych komórek dzielą się dalej w potomne

• protoonkogeny - znajdują się w jądrze prawidłowym; nie wywołują nowotworów ale regulują mnożenie się i różnicowanie komórek; uaktywniają się kiedy pojawia się konieczność regeneracji albo naprawy.

• Kancerogeneza na poziomie molekularnym:

• protoonkogen onkogen - pod wpływem uszkodzenia (mutacji) przez różne czynniki - fizyczne, chemiczne, biologiczne (wirusy)

• onkogen kontroluje inne substancje niż protoonkogen - pobudzenie do podziału nie jest hamowane

• Onkogeny powodują:

• zwiększenie ilości czynników wzrostu

• zwiększenie liczby receptorów błony komórkowej

• hamowanie czynników supresyjnych

• zwiększenie ilości kompleksów „cyklina + kinaza zależna od cykliny”

• utrzymanie zdolności naprawy DNA

• zainicjowanie apoptozy w razie znacznego uszkodzenia DNA

• Mechanizmy epigenetyczne - zaburzenie mitozy na rzecz rozrostu nowotworowego.

• dużo zależy od predyspozycji osobniczej, dawki i czasu narażenia na czynnik inicjujący oraz rodzaju czynnika rakotwórczego

• inicjacja jest to uzyskanie przez komórki zdolności do rozrostu nowotworowego, a promocją jest jej ujawnienie.

CZYNNIKI ONKOGENNE:

Fizyczne:

• promienie jonizujące

• promienie nadfioletowe - rak skóry

• pojedynczy uraz nie powoduje nowotworu!

Chemiczne:

• setki substancji chemicznych działają kancerogennie

• istotą uszkodzenia DNA jest łączenie się tych związków z kwasem nukleinowym

• przykłady substancji: azbest, estrogeny, uretan, barwniki azowe itd.

Biologiczne (wirusy):

• wirusy DNA - przekazują ten kwas genomowi komórki zakażonej - HBV i HCV rak wątroby

• wirusy RNA - przekształcają własne RNA w DNA - HTLV-I białaczka limfocytowa, chłoniak typu T

Genetyczne:

• nowotwory uwarunkowane genetycznie są bardzo rzadkie w stosunku do ogólnej liczby nowotworów

• roli czynników genetycznych świadczą:

• istnienie nowotworów bez wątpienia dziedzicznych np. retinoblastoma

• choroby dziedziczne o zmianach początkowo nienowotworowych które z upływem czasu przybierają cechy nowotworu złośliwego

• kiedy nowotwory pojawiają się w rodzinie u osób młodych

• pojawianie się nowotwór tego samego typu dużo częściej u bliźniąt jednojajowych niż dwujajowych

• częstsze powikłanie nowotworami chorób wrodzonych uwarunkowanych genetycznie np. zespół Downa

IMMUNOLOGIA W PROCESIE NOWOTWOROWYM

• Związek nowotworów z immunologią:

• częstsze pojawianie się nowotworów u ludzi z niepełnosprawnym układem immunologicznym

• szybszy wzrost nowotworu pierwotnego i szybszy rozwój przerzutów w przypadkach stosowania immunosupresji

• łagodniejszy przebieg nowotworu w przypadku obfitego naciekania tkanki nowotworowej i jej sąsiedztwa przez limfocyty

• przypadki regresji nowotworu człowieka lub zwierząt po pobudzeniu układu odpornościowego

• Mechanizmy odporności przeciwnowotworowej należą głównie do grupy reakcji mało swoistych, natomiast mechanizmy reakcji swoistej, zależnej od grasicy, są niewielkie lub żadne.

• Mechanizmy nieswoiste:

• przeciwciała naturalne - powstają wskutek stymulacji przez antygeny pokarmowe

• makrofagi - pobudzane nieswoiście przez różne antygeny działają cytotoksycznie na komórki nowotworowe, a są obojętne w stosunku do komórek prawidłowych

• limfocyty NK - cytotoksyczne w stosunku do różnych nowotworów.

• AIDS lub ludzie poddani długi czas immunosupresji wyraźny wzrost zachorowań na nowotwory układu chłonnego!!!

WPŁYW NA USTRÓJ

• nadmierna synteza czynnika tkankowego - np. rak trzustki, nerki, gruczołu krokowego

• krzepnięcie wewnątrznaczyniowe

• niedokrwistość - krwotoki, niszczenie szpiku lub hamowanie tworzenia erytroblastów

• erytrocytemia

• leukocytoza

• zakażenia bakteryjne i grzybicze

• ropne i nieropne zapalenia

• gorączka

• wydzielanie hormonów

U chorych na nowotwór złośliwy wykrywa się czasem zespoły paraneoplazmatyczne, tzn. choroby narządów innych niż narząd objęty samym nowotworem. Wyróżnia się:

• zespoły neurologiczne

• zespoły reumatoidalne

• miastenia

• zespoły dermatologiczne

• zespoły endokrynologiczne

• zespół nerczycowy

Śmierć na nowotwór złośliwy w wyniku:

• powikłania bezpośredniego mechanicznego np. zwężenie, ucisk

• wyniszczenie z zakłóceniem czynności narządów, zaburzeniami metabolicznymi, zespołami paraneoplazmatycznymi, zaburzeniami endokrynologicznymi

• zakrzepicy lub krwotoku

• zapalenia narządu objętego nowotworem

NOWOTWORY NABŁONKOWE

NIEZRÓŻNICOWANE

Rak anaplastyczny - ca indifferentiatum, anaplasticum - wygląda podobnie w każdym narządzie

ZRÓŻNICOWANE

Brodawczak - papilloma

• łagodny

• palczaste brodawki, osią tkanka łączna

• pokrywą nabłonek wielowarstwowy płaski bez cech atypii lub przejściowy gdy brodawczak urotelialny.

• egzofityczny - typowy w górę

• odwrócony - wrasta w głąb zrębu

• Brodawczak Schneidera - p. cylindrocellulare - nabłonek wielorzędowy walcowaty, miejscami urzęsiony drogi oddechowe

Guz śluzowo-płaskonabłonkowy - tumor mucoepidermalis

• z listewki nerwowej

• w zrębie z tkanki łącznej włóknistej znajdują się szczeliny pokryte nabłonkiem sześciennym albo lite ogniska nabłonkowe - znajduje się w tych komórkach dużo melaniny

Rak płaskonabłonkowy kolczystokomórkowy - ca planoepitheliale spinocellulare

• złośliwy

• rozwija się z naskórka lub nabłonka wielowarstwowego płaskiego błon śluzowych

• rośnie palczasto w głąb zrębu

• mogą rogowacieć lub nie - postać pereł rogowych

• dyskeratosis - rogowacenie pojedynczych komórek

• daje przerzuty

• typowo: skóra, jama ustna, warga, przełyk, krtań, część pochwowa szyjki macicy, oskrzele

• nietypowo: pęcherzyk żółciowy, piersi, drogi moczowe, torbiel skórzasta

• odmiana:

• rak brodawkowaty - ca. verrucosum

• kłykciny Kończyste - condylomatoma acuminata

• „rak przewodowy” - ca ductuale - rak piersi wywodzący się z nabłonka powierzchniowego jego przewodów wyprowadzających

Rak płaskonabłonkowy podstawnokomórkowy - ca planoepitheliale basocellulare, basalioma

• miejscowo złośliwy

• rozwija się wyłącznie z naskórka

• składa się z ognisk naciekających zrąb

• nie daje przerzutów - dlatego miejscowo złośliwy

• nigdy w błonach śluzowych!!!

• rośnie powoli

Gruczolak - adenoma

• łagodny

• zbudowany z gruczołów bez atypii (nabłonek gruczołowy)

• głównie gruczoły dokrewne i ślinianki oraz błona śluzowa żołądka i jelita

• Gruczolak cewkowy i pęcherzykowy - a. tubulare, folliculare - zwykle kulisty, z cewek i pęcherzyków

• Gruczolak kosmkowy - a. villosum - zbudowany z tworów przypominających kosmki

Rak gruczołowy - adenoarcinoma

• złośliwy

• naśladuje cewy lub pęcherzyki gruczołowe ale o nieregularnym kształcie i rozmieszczeniu o komórkach liczniejszych niż w normie

• stara się naśladować nabłonek gruczołowy z którego powstał, różni się wyglądem cew gruczołowych

• rak lity - ca solidum - gdy cewy nie mają światła

• wydziela śluz - ca muciparum - rak śzuzowokomórkowy - ca mucocellulare - z komórek sygnetowych - gdy śluz zalega w komórce

Gruczolakorak włóknisty, twardy - adenocarcinoma scirrhosum

• przeważa tkanka łączna włóknista

• komponentą raka jest jednak również tkanka nabłonkowa gruczołowa

• drobne komórki nowotworowe układają się w szeregi poprzedzielane tkanką włóknistą

• głównie sutek, żołądek

Gruczolakorak galaretowaty - adenocarcinoma gelantinosum

• jak galareta - komórki rakowe potrafią wytwarzać śluz ale nie potrafią go wydzielić na zewnątrz - komórki sygnetowate

• śluz po pęknięciu takiej komórki gromadzi się w szczelinach międzykomórkowych

• głównie; sutek, żołądek, pęcherzyk żółciowy, jelito grube

Adenocanthoma

• typ raka gruczołowego

• w cewach dochodzi do metaplazji płaskonabłonkowej

Rak gruczołowo-torbielowaty, oblak - cylindroma

• komórki tworzą cewy i one wypełnione szklistymi masami

• wytwarzana jest substancja białkowa - powstają struktury przypominające walec

• głównie w gruczołach ślinowych - wstawki przewodów wyprowadzających

• raczej ludzie starsi

• skłonność do naciekania wzdłuż nerwów - ból

Torbielak, gruczolakotorbielak - cystom, cystadenoma

• łagodny

• składa się z jednej lub wielu torbieli

• najczęściej w jajniku, trzustce

• często złośliwieje

NOWOTWORY NIENABŁONKOWE

TKANKI ŁĄCZNEJ WŁÓKNISTEJ

Włókniak - fibroma

• najczęściej w skórze i tkance podskórnej

• z włókien kolagenowych i niewielkiej liczby komórek

• niekostniejący - w przynasadach kości długich starszych dzieci ub młodzieży

• kostniejący - f. ossificans - w żuchwie

Włókniak młodzieńczy - fibroma iuvenile, angifibroma molle

• chłopcy

• jama nosowo-gardłowa

• tkanka łączna uboga w komórki oraz z naczyń

Włókniak sprężysty - elastofibroma

• bardzo rzadki

• okolice łopatki

• z istoty podstawnej w której dominują włókna sprężyste

Włókniec - fibroma desmosom

• z włókien kolagenowych i nielicznych komórek

• między włókna poprzecznie prążkowane, w mięśniach ściany brzucha kobiet po ciąży

• także mężczyźni i dzieci

• nie daje przerzutów

Włókniak mięsakowy (włókniakomięsak) - fibrosarcoma

• w tkance łącznej powierzchniowych części ciała

• czasem z okostnej

• przerzuty głównie drogą krwi

Histiocytoma - dermatofibroma

• nie jest złośliwy

• skóra właściwa

• z fibroblastów oraz histiocytów

• xanthoma - żółtak - gdy w większej ilości gromadzą się tłuszcze, barwa żółta

• komórki olbrzymie Teutona

• brak torebki ale dobrze odgraniczony

Dermatofibrosarcoma protuberans

• złośliwy

• dość duży rozmiar

• naciekania i wznowa po niedoszczętnym usunięciu

• rzadko przerzuty

• trudny do odróżnienia od dermatofibroma i fibrosarcoma

TKANKI TŁUSZCZOWEJ

Tłuszczak - lipoma

• łagodny

• dobrze odgraniczony

• zbudowany z dojrzałych komórek tłuszczowych

• tkanka podskórna szyi, pleców i innych okolic; mięśnie szkieletowe, przestrzenie pozaotrzewnowe

• posiada cienką torebkę

• wywiera ucisk i rzadko złośliwiej

Zimowiak - hibernoma

• łagodny

• guzek brunatny, otorbiony, pojedynczy

• zwykle u dorosłych

• komórki obfite w lipidy

• na szyi, ramionach, pod pachą, w okolicy międzyłopatkowej i w śródpiersiu

Tłuszczak naciekający - l. infiltrans

• miejscowo złośliwy

• w głębokich mięśniach pośladka, barku lub uda w 3-6 dekadzie życia

• otoczony przez tkankę łączną i pasma komórek mięśniowych

• histologicznie tłuszczak lub zimowiaka

Tłuszczak mięsakowy (tłuszczakomięsak) - liposarcoma

• złośliwy

• rzadko spotykany

• w udzie, przestrzeni pozaotrzewnowej i pośladku

• małe lub duże lipocyty o różnej dojrzałości oraz utkanie przypominające śluzaka

• dojrzały lub małodojrzały - różna wielkość lipocytów

TKANKI CHRZĘSTNEJ

Chrzęstniak - chondroma

• łagodny

• zbudowany z chrząstki szklistej - nieregularne rozmieszczenie jamek w których więcej niż 2 komórki bez cech atypii

Chrzęstniak okołokostny - ecchondroma

• pod okostną zewnętrzną

• małe koście rąk i stóp

• młodzież obu płci

Chrzęstniak wewnątrzkostny - enchondroma

• krótkie kości ręki rzadziej stopy, kość ramienna i udowa

• obie płcie między 20 a 30 rokiem życia

• rośnie w jamie szpikowej, rozciąga kość i ścieńcza jej korę

• dobrze odgraniczony bez torebki

• łagodny ale po niedoszczętnym wycięciu daje wznowę

Kostniakochrzęstniak - osteochondroma

• nasadowe części kości jako rozrost chrzęstny

• w głębi rozrostu tworzy się tkanka kostna

• dzieci i ludzie młodzi

Chrzęstniak zarodkowy - chondroblastoma benignum - guz Lodmana

• w nasadzie przed zakończeniem jej kostnienia

• dolna część kości udowej, górna część kości piszczelowej i ramiennej, najrzadziej w kościach krótkich stopy i ręki

• okrągłe wielokątne komórki przylegające do siebie, pomiędzy ogniska martwicy i wapnienia

• niszczy kość, ale po wyłyżeczkowaniu wyleczenie

• młodzi mężczyźni przed 20 rokiem życia - głównie

Chrzęstniak mięsakowy - chondrosarcoma

• złośliwy

• zwykle jako nowotwór pierwotny

• kość udowa, żebra, miednica, łopatka

• rozciąga kość rurową a potem przebija na zewnątrz

• nacieka tkanki sąsiednie

• przypomina utkanie chrzęstniaka ale miejscami pola o zagęszczeniu komórek jedno- dwu- a nawet wielojądrzastych - wszelkie cechy atypii

• naczyniami przerzuty do płuc

• przeważnie między 20 a 70 rokiem życia

TKANKI KOSTNEJ

Kostniak - osteoma

• niezłośliwy rozrost kostny

• zwykle w kościach powstałych na podłożu tkanki łącznej

• przeważa w 6 dekadzie życia

Kostniak zbity - o. compactum

• z istoty zbitej

• na obwodzie ma beleczki istoty gąbczastej

Kostniak gąbczasty - o. spongiosum

• z cienkich beleczek kostnych

Kostniak zarodkowy - osteoblastoma benignum

• w kręgach, kości udowej, piszczelowej i ramiennej

• pojedynczy

• w istocie zbitej lub gąbczastej

• rośnie stale

• zdarza się rzadko, najczęściej u mężczyzn głównie w 2 lub 3 dekadzie życia

Kostniak kostnawy - osteoid osteoma

• nieustalony charakter, nierozrasta się

• mieści się w korze kości

• z dobrze unaczynionej tkanki łącznej

• głównie przed 30 rokiem życia raczej u mężczyzn

• bolesny, skóra nad nim rozgrzana

• grozi zezłośliwieniem

Kostniak mięsakowy - osteosarcoma

• najczęstszy i najzłośliwszy nowotwór kości !!!

• tworzy się w trzonie a potem obejmuje nasadę

• bywa także w kościach płaskich

• typ twardy kościotwórczy oraz typ osteolityczny wytwarzający niewiele tkanki kostnej, jest bardziej kauczukowaty

• przeważnie jednak ma charakter mieszany

• dwa razy częściej u mężczyzn niż u kobiet

• daje przerzuty do płuc

Kostniak mięsakowy okołokostny - sarkoma osteogenicum iuxtacorticale

• z okostnej zewnętrznej powierzchni kości udowej, rzadziej w kościach ramiennej, piszczelowej i innych

• rzadko wrasta w głąb kości - przylega płasko do kości

• nacieka tkanki otaczające

• złośliwy

• późno daje przerzuty

• z komórek wrzecionowatych o cechach atypii

Guz olbrzymiokomórkowy - tumor gigantocellularis, osteoclastoma

• miejscowo złosliwy

• w nasadach i przynasadach kości długich, najczęściej tych co tworzą staw kolanowy, lub w dystalnej nasadzie kości promieniowej

• rozdyma kość

• szaroróżowy

• wyraźnie oddziela się od szpiku, nie narusza stawów

• gęsto ułożone komórki wrzecionowate z mezenchymy szpiku

• posiadają aktywność fosfatazy kwaśnej (komórki nowotworowe)

• między 20 a 40 rokiem życia

• częstszy u kobiet

Mięsak Ewinga - sarkoma Ewing

• bardzo złośliwy

• pochodzi z łącznotkankowego zrębu szpiku

• końcowe odcinki kości długich oraz kości płaskie biodrowe

• wewnątrz kości jako twardy guz, po przebiciu miękki, kruchy z wylewami

• przeważnie w 1 i 2 dekadzie życia

• wzrost temperatury otoczenia

TKANKI MIĘŚNIOWEJ GŁADKIEJ I PRĄŻKOWANEJ

Mięśniak prążkowanokomórkowy - rhabdomyoma

• bardzo rzadko

• głównie jama ustna, jama gardłowa, pochwa

• niemowlęta i dzieci

• z typowych komórek mięśnia poprzecznie prążkowanego

• ten sam w mięśniu sercowym - z komórek pająkowatych oraz obrzmiałych kardiomiocytów; w skojarzeniu ze stwardnieniem guzowatym mózgu

Mięśniak prążkowanokomórkowy mięsakowy - rhabdomyosarcoma

• w mięśniach szkieletowych, rzadziej w pęcherzu moczowym i innych

• Rhabdomyosarcoma pleomorphum - złosliwy mięsni najczęściej kończyn; osoby dorosłe rzadko dzieci; niesprawna bólu, miękka lub twarda masa; daje przerzuty; nie widać poprzecznego prążkowania

• Rhabdomyosarcoma alveolare iuvenile - w mięśniach kończyn, głównie dzieci i dorastającej młodzieży; bardzo złośliwy; śmierć w ciągu 2-3 lat nawet po leczeniu chirurgicznym

Mięśniak gładkokomórkowy - leiomyoma

• najczęstszy niezłośliwy nowotwór macicy

• wyróżnia się: śródścienny (intramurale), podśluzówkowy (submucosum) i podsurowicówkowy (subserosum)

• dobrze ograniczony ale bez torebki

• budowa: miocyty gładkie poprzedzielane tkanką łączną

• obfite i przedłużone krwawienia miesiączkowe, rzadziej międzymiesiączkowe

Mięśniak gładkokomórkowy mięsakowy - leiomyosarcoma

• najczęstszy mięsak trzonu macicy

• pierwotny - z mięśni gładkich najczęściej

• wtórny - z już istniejącego mięśniaka - bardzo rzadko

• najczęściej między 45 a 60 rokiem życia

• nieregularne obfite krwawienia miesiączkowe lub krwawienia po menopauzie

• źle odgraniczony, rozległy, z licznymi wylewami i ogniskami martwicy, bardziej miękki niż mięśniak

TKANKI NACZYNIOWEJ

Naczyniak krwionośny - haemanigoma

• Naczyniak włosowaty - h. capillare - bardzo liczne naczynia włosowate; pierwsze lata życia; skóra lub tkanka podskórna

• Naczyniak jamisty - h. cavernosum - z szerokich jak o sciankach pokrytych śródbłonkiem; w głębi narządów

• Naczyniak żylny - h. venosum - z żył wypełnionych krwią; przestrzeń pozaotrzewnowa, krezka lub mięśnie; ludzie dorośli

Śródbłoniak - haemangioedothelioma

• złośliwy

• z pasm komórek śródbłonka, zawierających w środku bardzo wąskie światło a w nim krwinki

• zwykle w dzieciństwie

• tkanki miękkie, powierzchowne lub głębokie, często wywodzi się ze ściany żyły

Naczyniak mięsakowy - haemangioma

• bardzo rzadki

• bardzo złośliwy

• w skórze i powierzchownych tkankach miękkich, skóra głowy i szyi

• głównie ludzie starsi

• z konglomeratu szczelin pokrytych śródbłonkiem, wrastającego między włókna kolagenowe i do tkanki tłuszczowej

Mięsak Kaposiego - sarkoma Kapoki

• charakterystyczna choroba pacjentów z AIDS

• głównie u mężczyzno 60 roku życia

• skóra dystalnych części kończyn; stopy i dłonie

• wieloogniskowa lokalizacja i agresywny przebieg

Kłębczak - glomangioma

• z komórek odpowiadających komórkom kłębków naczyniowych, podobnym do komórek nabłonkowych, między nimi naczynia

• czerwono-siny guzek

• skóra palców, rąk, stóp, często pod paznokciami

Naczyniak limfatyczny - lymphangioma

• w języku, wargach, tkance podskórnej kończyn i szyi, śródpiersiu, sieci lub krezce

Naczyniak limfatyczny mięsakowy - lymphangiosarcoma

• złośliwy, rośnie szybko i daje przerzuty

• niezwykle rzadko

• po amputacji sutka z powodu raka i usunięciu węzłów

Obłoniak - haemangiopericytoma

• niezłośliwy i złosliwy

• bardzo rzadko

• przeważnie dorośli

• w mięśniach, w udzie, miednicy i przestrzeni pozaotrzewnowej

• dobrze odgraniczony ale bez torebki

• z naczyń otoczonych nawarstwiającymi się komórkami, uważanymi za serycyty, o różnym nasileniu atypii i liczbie figur podziału

• złosliwy daje przerzuty do płuc i kości

TKANKI BARWNIKOTWÓRCZEJ

Znamię barwnikowe - naevus pigmentosus, maternus

• nienowotworowy rozrost melanocytów pochodzenia naskórkowego w skórze właściwej

• w zależności od usytuowania wyróżnia się:

• znamię brzeżne - n. iunctionalis - skupienia komórek tuż pod naskórkiem

• znamię śródskórne - n. intradermalis, dermalis - komórki znamieniowe znajdują się w skórze właściwej, obecne komórki żerne obładowane melaniną (melanofory)

• znamię naskórkowo-skórne - n. epidermodermalis - łączy cechy obu poprzednich, dominuje u dzieci

Znamię błękitne - naevus coeruleus

• nie jest złośliwy

• w każdym wieku

• niebieskawy guz skóry

• komórki zawierają melaninę

• głęboko w skórze właściwej

Znamię epitolioidne Spitz - melanoma iuvenile

• łagodny

• większe komórki od komórek zwykłego znamienia

• wielokątne, wrzecionowate oraz wielojądrzaste komórki

• twarz, tułów oraz kończyny

Plama soczewicowata - lentigo maligna

• złośliwy

• ludzie starzy

• głównie twarz

• płaskie brązowe ognisko

• 1/3 cechy czerniaka złośliwego

• melanocyty kształt wrzecionowaty z nadmiarem melaniny

Czerniak śródnabłonowy

• szerzy się powierzchownie

• skóra odsłonięta

• różne odcienie brązu

Czerniak złośliwym - melanoma malignum

• dwa rodzaje:

• czerniak szerzący się powierzchownie - początkowa faza rozwoju pozioma (radialna)

• czerniak guzkowaty - w skórze niezmienionej lub w obrębie znamienia, komórki nabłonkowe, wrzecionowate lub typ mieszany - faza późniejsza, pionowa

• różna zawartość barwnika, możliwe bezbarwnikowe

• mało zrębu dużo naczyń krwionośnych i chłonnych

• bardzo złośliwy!!!

• przerzuty do węzłów chłonnych

• częściej w skórze wystawionej na światło

• zanikający samoistnie

• w zależności od głębokości nacieku:

• stopień I - nowotwór ograniczony do naskórka, nie przechodzi poza błonę podstawną

• stopień II - czerniak wrasta do poziomu 0,75 mm w głąb skóry właściwej

• stopień III - od 0,75 do 1,5 mm

• stopień IV - od 1,5 do 3 mm

• stopień V - powyżej 3 mm

• w stopniu I i II nie ma jeszcze przerzutów

Czerniak złośliwy oka - melanoma malignum oculi

• najczęstszy z czerniaków pozaskórnych

• rozwija się w naczyniówce (głównie), bardzo rzadko w tęczówce ale możliwy także w innych częściach oka

• nie sprawia bólu

• albo z komórek wrzecionowatych albo epitelioidnych, najczęściej mieszany

• gdy przewaga wrzecionowatych to nowotwór mniej złośliwy

• stosunkowo mało złośliwe są czerniaki tęczówki

• przerzuty do wątroby

TKANKI KRWIOTWÓRCZEJ

Czerwienica prawdziwa - polycytaemia rubra vera

• nowotwór szpiku, dotyczy przede wszystkim linii erytrocytów

• wzrost reaktywności na erytropoetynę

• rasa biała

• między 40 a 60 rokiem życia

• lepka krew

• zakrzepica, zaburzenia neurologiczne, zawały, sinica

• spadek masy ciała, gorączka

• dna moczanowa i kamica nerkowa

• fazy: proliferacyjna „wypalenia” włóknienia szpiku przejścia w ostrą białaczkę granulocytową

Białaczka - leucaemia

• nowotworowy rozrost najczęściej linii granulocytów i limfocytów

• szpik, węzły, śledziona, wątroba

• we krwi komórki charakterystyczne dla danego typu białaczki

• nie jest wyjaśniona przyczyna - chromosom Filadelfia, promieniowanie, substancje chemiczne

Białaczki ostre

• w szpiku niezmienionym lub w szpiku w stanie mieloproliferacyjnym

• we krwi niedojrzałe komórki blastyczne

• w zależności od tych komórek białaczki: limfoblastyczna, mieloblastyczna, niezdefiniowana

• brak form pośrednich komórek

• bez leczenia śmierć w ciągu kilku miesięcy

• niedokrwistość, gorączka, skaza krwotoczna

• w systemie FAB:

• Ostra białaczka limfoblastyczna - ALL - występowanie limfoblastów B lub T, czyli komórek o jądrze 2-4-krotnie większym od jądra limfocytów, z liczbą chromosomów do 60; różnego rodzaju aberracje chromosomowe (str. 746-747)

• Ostra białaczka nielimfoblastyczna - AML - we krwi mieloblasty z dużym jądrem z kilkoma jąderkami, szczyt między 15 a 40 rokiem życia, tu też różne aberracje chromosomowe; nacieki głównie w szpiku ale mogą też w innych narządach

Białaczka szpikowa przewlekła - leucaemia myelocytica chronica

• niepohamowany rozrost granulocytów, z przewagą jednego typu, przeważnie obojętnochłonncyh

• we krwi jest ich do kilkuset tysięcy w 1 mm3

• spadek aktywności fosfatazy zasadowej tych granulocytów

• charakter rozległy rozrostu

• jeżeli dominują komórki inne niż granulocyty to wyróżniamy:

• białaczkę bazocytową

• białaczkę eozynocytową

• białaczkę monocytową

• białaczkę megakariocytową

• granulocyty białaczkowe nie mnożą się szybciej lecz pozostają dłużej we krwi

• dochodzi do zagłuszenia innych układów: niedobór krwinek czerwonych, zmniejszenie się liczby megakariocytów i płytek krwi

• granulocyty białaczkowe nie spełniają funkcji obronnych

• odkładają się w wątrobie, śledzionie, węzłach chłonnych

• 2-3 lata max 10

• charakterystyczne występowanie chromosomu Ph (charakterystyczna aberracja chromosomowa) - 90-95% przypadków (reszta to Ph-)

• obecność chromosomu Ph dobrze rokuje

Białaczka limfoblastyczna przewlekła - leucaemia lymphatica

• postać chłoniaka

• limfocyty mnożą się w nadmiarze w układzie chłonnym i przechodzą w znacznej liczbie do krwi

Szpiczak mnogi - myeloma multiplex

• rozrost klonu plazmocytów syntetyzujących jednorodne białko M, tzn. immunoglobulinę (Ig) monoklinalną o jednym typie łańcuchów lekkich, kappa lub lambda

• białko Bence Jonesa - jest biologicznym znacznikiem nowotworowym, jest łańcuchem lekkim wytwarzanym w nadmiarze przez rozrastający się klon plazmocytów

• równie częsty u kobiet jak i mężczyzn

• pierwszy objaw to dolegliwości „reumatyczne”

• zmiany we wszystkich kościach - wiśniowe drobne ogniska niszczące kość

• bardzo charakterystyczne w trzonach kręgów i w czaszce

• towarzyszy niewydolność nerek - łańcuchy lekkie w moczu

• współistnienie nowotworów pochodzenia nieszpikowego (15%)

• często pojawia się skrobiawica

Ziarnica złośliwa (choroba Hodgkina) - lymphogranulomatosis maligna

• podłoże etiologiczne - prawdopodobnie wirusowe (wirus Epsteina i Barr)

• w przebiegu spadek wydolności limfocytów T (odporność komórkowa)

• najczęściej węzły szyjne i nadobojczykowe

• przemiana zaczyna się w strefie limfocytów T i w korze między grudkami

• podział na okresy zaawansowania:

• I - węzły jednej okolicy lub dwóch sąsiadujących

• II - więcej niż dwóch okolic, lub dwóch niestykających się

• III - po obu stronach przepony

• IV - zmiany także w narządach (szpik, płuca, opłucna, wątroba, kości, skóra, nerki, układ pokarmowy)

• komórki nienowotworowe:

• limfocyty

• histiocyty

• fibroblasty

• komórki nowotworowe

• komórki Reed i Sternberga - duże, kwasochłonna cytoplazma, dwupłatowe jądro, ciemne jąderko

• komórki Hodgkina - duże i owalne, pęcherzykowate jądro z dużym jąderkiem

• komórki zatokowe (lakunarne) - blada cytoplazma i wielopłatowe jądro z kilkoma jąderkami

• komórki typu ziaren prażonej kukurydzy (popcorn cells)

• wszystkie komórki nowotworowe wywodzą się z komórek limfoidalnych środka rozmnożenia grudek; wszystkie posiadają czynnik transformacji NF-kB zapobiega apoptozie

• 4 typy ziarnicy złośliwej

• typ z przewagą limfocytów

• typ o mieszanym składzie komórkowym

• typ z zanikiem limfocytów

• typ stwardnienia guzkowatego - występuje najczęściej i nie ma żadnego związku z trzema powyższymi

Chłoniaki nieziarnicze

• typu T bardziej złośliwe niż typu B

• najpierw węzły, potem szpik, śledzionę i wątrobę

Chłoniaki typu B

• Chłoniak limfocytowy z komórek B, przewlekła białaczka limfocytowa

• naciek składający się z małych limfocytów, zajmujących równomiernie całe węzły, szpik oraz śledzionę

• zmiana ma przeważnie postać białaczkową

• limfocyty nie reagują na antygeny - nie występują przeciwciała

• w rozmazie widoczne są rozpłaszczone limfocyty białaczkowe

• do tego typu chłoniaków należy białaczka włochatokomórkowa

• Chłoniak limfo-plazmatycznokomórkowy

• Chłoniak strefy brzeżnej, marginalny

• Chłoniak płaszczowyChłoniak olbrzymiogrudkowy

• Chłoniak rozległy o dużych komórkach limfoidalnych

• Chłoniak limfoblastyczny typu Burkitta

Chłoniaki typu T

• Chłoniak strefy T

• Ziarniniak grzybiasty - mycosis fungoides

• Zaspół Sezary-ego

Chłoniak pozawęzłowe

• chłoniaki układu MALT

• początek jako zmiana zapalna

• niska złośliwość

NOWOTWORY HORMONALNE CZYNNE

Nowotwory chromochłonne - n. chromaffinicum - wydzielają katecholaminy, należą do przyzwojaków - paraganglioma (wywodzą się z grzebienia nerwowego)

• barwiak - phaeochromocytoma - rdzeń nadnerczy

• przyzwojak chromochłonny - barwiak pozanadnerczowe, w zwojach

Są to głównie gruczolaki.

Przysadka

Wpływ gruczolaków:

• wydzielanie w nadmiarze hormonu

• zakłócanie wydzielania innych hormonów

• ucisk

Wyróżnia się:

• Adenoma somatotropicum (hormon wzrostu STH) - może dojść do gigantyzmu lub akromegalii

• Adenoma lactotropkicum (prolactinoma) - u kobiet mlekotok, zaburzenia owulacji i zatrzymanie miesiączki, u mężczyzn impotencja lub bezpłodność

• Adenoma cortcotrophicum (ACTH) - rozrost i nadczynność warstwy pasmowatej i siatkowatej kory, choroba Cushinga

• Adenoma gonadotrophicum

• Adenoma thyrotrophicum

• Adenoma inactivum

Tarczyca

• jeden lub kilka w tarczycy, zbudowany z pęcherzyków

• gruczolak z komórek A może nie przejawiać żadnej czynności, albo jest aktywny hormonalnie

• może dojść nawet do nadczynności ale bez charakterystycznych objawów (wytrzeszcz oczu, obrzęk przedgoleniowy).

• gruczolak z komórek C - poza kalcytoniną wytwarza również serotoninę i aminy ketocholowe

• raki tarczycy są przeważnie hormonalnie nieczynne

Przytarczyce

• gruczolak powodem nadczynności ok. 90%

• zazwyczaj pojedynczy

• stężenie wapnia w surowicy i nasilenie zmian kostnych proporcjonalne do wielkości nowotworu

• zawsze posiada torebkę

• utkanie lite lub torbielowate

• dominują komórki główne

• podobny do gruczolaka rak przytarczyc

Nadnercza

Kora:

• gruczolak lub rak kory nadnerczy

• gdy hormonalnie czyny nowotwór jednego nadnercza to dochodzi do zaniku kory drugiego

• nadciśnienie, zespół Conna, zespół Cushinga

Rdzeń:

• guz z komórek chromochłonnych - barwiak - phaeochromocytoma, chromaffinoma - częstszy u kobiet, może być otorbiony, atypia nie świadczy o złośliwości, wydziela aminy ketocholowe; nadciśnienie, kołatanie serca, potliwość, bladość, bóle głowy, chudnięcie

• zwojak zarodkowy współczulny - neuroblastoma, symphaticoblastoma - niedojrzały złośliwy, przerzuty do kości, węzłów chłonnych, wątroby oraz płuc; wytwarza aminy ketocholwe; zbudowany z atypowych neuroblastów

• nerwiak zwojowy - ganglioneuroma - dojrzalsza postać neuroblastomy, duży otorbiony, niezłośliwy ale może złosliweć; częściej w układzie współczulnym niż nadnerczu

• ganglioneuroblastoma - mieszany z dwóch wyżej, złośliwy, wydziela aminy katecholowe

Trzustka

• wyspiak wydzielający insulinę - insulinowa - najczęściej występujący guz edokrynny trzustki, zbudowany z komórek B, wydziela insulinę autonomicznie, złośliwy, częściej kobiety w średnim wieku; hipoglikemia, niski poziom glikemii, ustępowanie objawów po przyjęciu glukozy, zmiany nastrojów

IINNE NOWOTWORY

Śluzak, śluzak mięsakowy - myxoma, myxosarcoma

• z komórek gwiazdkowatych

• luźna istota podstawowa

• nieotorbiony

• nie daje przerzutów

Struniak - chordoma

• miejscowo złośliwy

• z resztek struny grzbietowej

• okolica krzyżowo-ogonowa, podstawa czaszki

• lity lub torbielowaty

• komórki zawierają glikogen, są duże i zwakuolizowane

• wielokształtne jądro komórkowe

Szkliwiak - ameloblastoma

• rozwija się najczęściej w żuchwie

• szarobiaława lub szarobrązowa lita masa zajmująca miejsce tkanki kostnej

• nie sprawia bólu

• tworzą się torbiele, ogniska tkanki nabłonkowej

• przerzuty bardzo wyjątkowo dlatego miejscowo złośliwy

Rakomięsak - carcinosarcoma

• złośliwy

• złożony z utkania rakowego o mięsakowego

• pęcherz moczowy, sutek, nerka, pęcherzyk żółciowy

Włókniakogruczolak - fibroadenoma

• pierś

• między 20 a 40 rokiem życia

• z tkanki łącznej włóknistej oraz drobnych przewodów

Gruczolakochłoniak - adenolumphoma Warthin

• niezłosliwy

• najczęściej w przyusznicy

• częściej u mężczyzn

• 6-7 dekada życia

• kulisty, otorebkowany i miękki

• obfite utkanie limfatyczne z grudkami chłonnymi

Włókniakonabłoniak - fibroepithelioma

• Pinkus - rośnie cienkimi pasmami w głąb skóry właściwej i dzieli je na fragmenty

• Brenner - z tkanki włóknistej z rozsianymi w niej ogniskami nabłonkowymi, niezłosliwy, twardy, białawy, włóknisty, wyraźnie odgraniczony, jajnik (może wydzielać estrogeny rzadziej androgeny)

---