1. Pojęcie instytucji europejskiej.

Pojęcie „instytucja” [z łac. institutio = urządzenie] może być rozumiane wielorako. W aspekcie prawa UE używane jest zarówno na oznaczenie organu zajmującego się określonym zakresem spraw i działającego w pewnej dziedzinie jak i zespołu norm prawnych dotyczącej organizacji jakiejś sfery życia.

„Organizacja międzynarodowa może tylko wtedy działać sprawnie, jeśli jest wyposażona w instytucje, które mają odpowiednie uprawnienia i aparat wykonawczy”.

Organizacje funkcjonujące na kontynencie europejskim można pojmować w znaczeniu zarówno wąskim jak i szerokim.

1. w znaczeniu szerokim - będą one oznaczały ogół ciał funkcjonujących w ramach wszystkich europejskich organizacji międzynarodowych i płaszczyzn współpracy (np. Rada Europy, OBWE). Rozumienie to nie ogranicza się wyłącznie do UE.

2. w znaczeniu wąskim - utożsamia instytucje europejskie ze strukturą instytucjonalną UE. Na strukturę tę składa się pewien układ organów w ramach UE oraz specyficzne zasady postępowania wyznaczające relacje między nimi.

2. Informacje ogólne o organizacjach międzynarodowych

Zarówno UE jak i Europejska Wspólnota Energii Atomowej są organizacjami międzynarodowymi.

Traktat z Lizbony (01.12.2009 r.) nadał Unii Europejskiej podmiotowość prawną, tym samym uznając ją za organizację międzynarodową. Przed traktatem z Lizbony UE uznawana była za tzw.: in statu nascendi.

2.1. Definicja organizacji międzynarodowej

[Barcik, Wentowska] W prawie międzynarodowym nie istnieje legalna definicja organizacji międzynarodowej. Pojęcie to konstruowane jest jednak w oparciu o wyliczenie cech charakterystycznych organizacji. Na tej podstawie organizację międzynarodową można określić jako:

…celowy związek państw utworzony na podstawie zawartej między nimi umowy międzynarodowej i wyposażony w system stałych organów.

* Definicja legalna umowy międzynarodowej zawarta została w art. 2 Konwencji Wiedeńskiej o prawie traktatów podpisanej 23.05.1969 r. Zgodnie z jego treścią traktat oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, bez względu na to czy jest ujęte w jednym, dwóch czy więcej dokumentach i bez względu na jego szczególną nazwę.

Organizacją międzynarodową będzie zatem taki związek przynajmniej trzech państw, który powstał jako:

1. sformalizowany przejaw wielostronnej współpracy między państwami - członkostwo co najmniej dwóch państw (wyjątki: gdy jedno państwo wystąpi).

2. działający w oparciu o multilateralną umowę międzynarodową - stanowiącą statut tej organizacji (cele, funkcje, struktura organizacyjna, zasady funkcjonowania)

Przykład: Statutem ONZ jest Karta NZ. W przypadku NATO analogiczną rolę pełni Traktat Północnoatlantycki, zwany także Traktatem Waszyngtońskim.

3. wyposażony w organy - organizacja musi posiadać zinstytucjonalizowaną strukturę. W jej ramach funkcjonują organy stałe, a nie tylko powoływane czasowo.

4. mający do spełnienia określone cele i określone sposoby funkcjonowania organizacji, których osiągnięciem zainteresowane są wszystkie uczestniczące państwa

Przykład: Karta Narodów Zjednoczonych wśród celów ONZ wymienia w art. 1: utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, (…), rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami (…). itp.

5. posiadający, co do zasady podmiotowość prawa międzynarodowego.

6. wykazujący pewną autonomię w stosunku do państw członkowskich należących do organizacji.

2.2. Typologie organizacji międzynarodowych.

Organizacje międzynarodowe klasyfikuje się w oparciu o pięć kryteriów:

1. kryterium podmiotowe - czyli członkostwa w organizacji.

1. Międzynarodowe organizacje rządowe - ONZ, Rada Europy, Unia Europejska

2. Międzynarodowe organizacje pozarządowe - Greenpeace, Amnesty International, Human Right Watch.

2. kryterium przedmiotowe - czyli zakresu zagadnień jakimi zajmuje się organizacja.

1. wszechstronne (o kompetencjach ogólnych) - obejmują wszystkie ważne sfery współpracy międzynarodowej np. ONZ, UE, Organizacja Państw Amerykańskich.

2. wyspecjalizowane (o kompetencjach szczególnych) - ograniczone do określonych dziedzin współpracy np. NATO, a także wyspecjalizowane organizacje ONZ jak np. Światowa Organizacja Zdrowia, Międzynarodowa Organizacja Morska.

3. kryterium terytorialne - czyli zakresu terytorialnego działania organizacji.

1. Powszechne (uniwersalne) - dostępne dla wszystkich państw (ich działalność może rozszerzyć się na cały glob ziemski) - np. ONZ.

2. Regionalne (partykularne) - funkcjonują w określonym regionie lub subregionie - np. Rada Europy, NATO, Unia Afrykańska, Unia Europejska.

4. kryterium możliwości przystąpienia do organizacji:

1. Otwarte - każde państwo może dobrowolnie i za notyfikacją przystąpić do organizacji bez spełniania szczególnych dodatkowych warunków)

2. Półotwarte - państwo kandydujące do akcesji zobowiązane jest wypełnić określone warunki członkostwa; mogą mieć one charakter geograficzny, gospodarczy lub polityczny np. UE)

3. Zamknięte - organizacja ma charakter zamkniętego klubu państw

5. kryterium kompetencji organizacji względem państw członkowskich:

1. Koordynacyjne - oparte na klasycznej międzyrządowej współpracy państw, w toku której organizacja nie może narzucić państwom decyzji bez ich woli, zaś system podejmowania decyzji w organizacji oparty jest o zasadę jednomyślności

2. Ponadnarodowe (UE).

2.3. Cechy organizacji ponadnarodowych

… na przykładzie Unii Europejskiej (A. Wyrozumska, W. Czapliński)

… na przykładzie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali ( E. Caprioti)

2.4. Podmiotowość organizacji międzynarodowych

Podmiotowość w prawie międzynarodowym oznacza możliwość samodzielnego, niezależnego od państw członkowskich występowania przez organizację w płaszczyźnie międzynarodowej tzn. dokonywania czynności cechujących podmiot prawa międzynarodowego.

Do czynności tych zalicza się: ius tractatum (prawo zawierania umów międzynarodowych), ius legationis (prawo przyjmowania i wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych) oraz ius standi (prawo występowania z roszczeniami międzynarodowymi).

Suwerenność a integracja europejska

Suwerenność państwa obejmuje niezależność w sprawach zewnętrznych i wewnętrznych. Polega na tym, że w sprawach wewnętrznych władza sama może decydować o zakresie swojego działania i jest niezależna np. od organizacji pozarządowych (związki zawodowe, kościół). Suwerenność zewnętrzna gwarantuje, że państwo jest niezależne od innych państw w podejmowaniu decyzji, polega również na braku możliwości wpłynięcia na państwo za pośrednictwem organizacji międzynarodowych, międzynarodowych grup nacisku i sojuszy politycznych. Państwo może jednak samodzielnie zadecydować o przekazaniu organizacji międzynarodowej części swoich kompetencji, nie tracąc przy tym suwerenności.

Podobny podział zastosował polski prawnik Ludwik Ehrich. Według niego suwerenność oznacza:

:

2.5. Funkcje organizacji międzynarodowych

Przez funkcje organizacji międzynarodowych należy rozumieć działania organizacji zmierzające do wypełnienia nałożonych na nią zadań.

Jednym z najpopularniejszych podziałów jest podział zaproponowany przez W. Morawieckiego. Jego zdaniem każda organizacja pełni podstawową funkcję polegającą na politycznym procesie:

1. Ujawniania zakresu zgodności interesów państw członkowskich

2. Osiągania ogólnego porozumienia w sprawie wspólnych zadań odpowiadających zakresowi zgodności interesów

3. Osiągania porozumienia w sprawie środków realizacji takich wspólnych zadań. Ta funkcja ulega dodatkowo podziałowi na trzy szczegółowe podgrupy funkcji:

1. regulacyjne - polega na ustanawianiu przez organizację wzorców o charakterze moralnym, politycznym czy prawnym , które mają odpowiednio kształtować postępowania uczestników stosunków międzynarodowych (np. wydawanie aktów międzynarodowych przez Radę UE, przyjmowanie rezolucji przez PE).

2. kontrolne - proces ustalania stanu faktycznego oraz konfrontowania go z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich uczestników stosunków międzynarodowych (np. działalność Europejskiego Rzecznika praw Obywatelskich podejmującego postępowania zmierzające do ustalenia, czy nastąpił przypadek niewłaściwego zarządzania w funkcjonowaniu instytucji UE).

3. operacyjne - proces bezpośredniego świadczenia przez organizację różnych usług zgodnie z jej własnymi decyzjami oraz za pomocą ludzi i zasobów materialnych znajdujących się w jej dyspozycji (np. udostępnianie przez UE środków finansowych w ramach funduszy strukturalnych).

Funkcje wg. J. Menkesem i A. Wasilkowski”

• programujące - tworzenie programów współdziałania

• integrujące - unifikacja lub harmonizacja porządków prawnych

• administrujące - czynności administracyjno - techniczne

2.6. Struktura organizacji międzynarodowych

Organy zazwyczaj dzieli się na:

1. wg składu

1. plenarne

2. miejsca w strukturze

1. główne

2. pomocnicze

3. czas na jaki są powołane

1. stałe

2. czasowe

4. ze wzg. na funkcję

1. naczelne

2. wykonawcze

3. administracyjne

4. kontrolne

5. pokojowego załatwiania sporów

6. konsultacyjne

7. doradcze

Ogólnie ujmując organizacje międzynarodowe działają za pomocą organów, które mogą być różne w zależności od różnorodności struktury instytucjonalnej organizacji. Mają one jednak pewne cechy wspólne, a więc wykazują podobną, trójstopniową budowę na którą składa się:

• organ typu Zgromadzenia Ogólnego np. ZO ONZ (ogólne kompetencje, reprezentacja wszystkich członków),

• organ typu Rady np. RB ONZ (węższy skład, kompetencje wykonawcze),

• organ administracyjno - techniczny, Sekretariat/Biuro np. Sekretariat ONZ (funkcjonariusze międzynarodowi)

Pojęcie:

FUNKCJONARIUSZE MIĘDZYNARODOWI

---