Proces spostrzegania - jest to proces bezpośredniego, zmysłowego poznawania rzeczywistości. Poznawanie otoczenia. Jest to pierwszy poziom procesów poznawczych (drugi to myślenie)

Wrażenie - 1 bodźca

Spostrzeżenie - odbieranie złożonych bodźców

Analizator - Analizator jest elementem organu zmysłu np. skórny (dotyku), optyczny (wzroku), kinestetyczny (równowagi), akustyczny (słuchu).

Bodziec Zmysł (receptor) droga nerwowa pole projekcyjne w korze mózgowej

Receptory

Eksteroreceptory Interoreceptory

Telereceptory kontaktoreceptory proprioceptory wisceroreceptory

(wzrok, słuch, węch) (smak, dotyk, ciepło, zimno) (zmysł równowagi, narządy ruchu) (zakończenie układu

nerwowego od wewnątrz)

Myślenie - Uwewnętrzniona czynność operowania informacjami, informacjami szczególności ich selekcja i wytwarzanie, dzięki której dochodzi do pośredniego i uogólnionego poznania rzeczywistości.

Czynność myślenia - łańcuch operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informację.

Struktura myślenia:

- informacje (materiał myślenia)

- operacje (elementarne informacje umysłowe)

• Reguły (sterujące łańcuchem operacji)

Informacje:

- wrażenie i spostrzeganie (myślenie sensoryczne, motoryczne)

- wyobrażenia (myślenie konkretno - wyobrażeniowe)

- pojęcia

Operacje umysłowe:

- analiza

- synteza

Reguły - decydują o uporządkowaniu łańcucha operacji:

1. algorytm

2. heurystyka

Rodzaje myślenia:

1. reproduktywne - zastosowanie uprzednio zdobytej wiedzy w nowych zadaniach

2. produktywne - tworzenie nowych informacji

3. realistyczne - myśli odpowiadają cechom i wymogom sytuacji obiektywnej

4. autystyczne - bodźcem jest rzeczywistość wewnętrzna

Rozwiązywanie problemów

Problem - rodzaj zadania, którego przedmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanej wiedzy i umiejętności

Cechy problemu:

1. rozwiązanie problemu wymaga myślenia

2. rozwiązanie problemu wymaga podmiotu

Rodzaje problemów ze względu na strukturę problemu:

Poziom danych początkowych sformułowanie celu

Otwarte (dylematy) zamknięte (selektywne) konwergencyjne dywergyncyjne

Fazy w rozwiązywaniu problemów:

- dostrzeganie problemów

- analiza sytuacji problemowej

- wytwarzanie pomysłów (zjawisko olśnienia) - faza kluczowa - najistotniejsza

- weryfikacja pomysłów

Efekt emocjonalny = afekt ojcowski - tendencyjność psychologiczna

Efekt pierwszeństwa

Przeszkody w rozwiązywaniu problemów:

- błędne nastawienie

- fiksacja funkcjonalna

Emocje - procesy informujące nas o naszym stosunku do czegoś co nas otacza i do nas samych. Jest to wynik zaburzenia naszego organizmu.

Są 3 podstawowe cechy (komponenty procesu emocjonalnego):

- znak emocji (pozytywne, negatywne)

- natężenie emocji (zachowanie ruchowe, mimika)

- treść emocji

3 grupy (czynnik):

- czynniki pierwotne

-

- zmienne nastawienie, albo nasze oczekiwania

Motywacja - podstawowe pojęcia

Motywacja - mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie działania.

Proces motywacyjny - proces regulacji, sterujący czynnościami tak, aby doprowadziły one do osiągnięcia określonego wyniku.

Motyw - stan uruchamiający aktywność osobnika ukierunkowanego na cel.

Potrzeba - biologiczny lub psychiczny stan braku w organizmie, który wzbudza motywację do jego zaspokojenia.

Równowaga motywacyjna:

M= f (u P) u - użyteczność; P - prawdopodobieństwo

Motywacja jest funkcją użyteczności i prawdopodobieństwa.

Dwa subiektywne bez których motywacja nie będzie się rozwijała:

1. moja ocena, że wynik jest dla mnie korzystny, pożyteczny

2. prawdopodobieństwo osiągnięcia wyniku jest większe od 0

Podstawowe właściwości motywacji:

1. Kierunek:

• Odruchy, instynkty

• Polecenia narzucone z zewnątrz

• Pragnienia wewnętrzne

Natężenie:

• Siła motywacji - wyłącznie konkurencyjnych motywów (odporność na przeszkody)

• Wielkość motywacji - liczba czynników determinujących wynik (aspiracje)

• Intensywność motywacji - wyznaczona jest przez poziom mobilizacji (ilość energii zużytej)

Prawa Yerkesa - Dodsona

Pierwsze prawo - mówi, że w miarę wzrostu natężenia motywacji sprawność działania wzrasta do pewnego poziomu, po czym zaczyna spadać, a przy bardzo wysokim natężeniu motywacji sprawność działania jest niska.




Drugie prawo - mówi, że w rozwiązywanie zadania łatwego największą sprawność osiąga się przy wysokim poziomie motywacji, a w rozwiązywanie zadań trudnych przy niskim poziomie motywacji.




Motywacja dzieli się na:

Motywacja wewnętrzna - tendencja do podejmowania i kontynuowania działalności ze względu na samą treść działania. (nagrody wewnętrzne - satysfakcja)

Motywacja zewnętrzna - tendencja do podejmowania i kontynuowania działalności ze względu na zewnętrzne wobec niego czynniki, będące konsekwencją jego wykonania. (nagrody i kary zewnętrzne - wartościowe przedmioty, nagrody)

Konflikty motywacyjne

Konflikt przyciągania z przyciąganiem (+ +) wybór jednego z dwóch pozytywnych celów lub motywów, wybieramy bardziej pozytywny.

Konflikt unikania z unikaniem (- -) wybór jednego z dwóch negatywnych celów lub motywów, wybieramy mniej negatywny.

Konflikt przyciągania z unikaniem (+ -, - +) ten sam cel lub motyw posiada zarówno wartość pozytywna i negatywną, wybierając liczymy się jednocześnie z konsekwencjami pozytywnymi i negatywnymi.

Facylitacja społeczna - wzrost skuteczności działania pod wpływem samej tylko obecności innych ludzi.

Teorie wyjaśniające rolę pobudzenia w facylitacji społecznej:

• obecność innych może nas ożywiać;

• czasami zachowania ludzi są trudne do przewidzenia, dlatego w obecności innych osób znajdujemy się w stanie wyższej gotowości (musimy być przygotowani na to, że inna osoba uczyni coś, co będzie wymagało naszej reakcji);

• teoria ta odnosi się zarówno do wyników badań nad zwierzętami, jak i ludźmi

• uwrażliwienie na fakt bycia ocenianym: co myślą o mnie inni?

• „lęk przed oceną” wywołuje u nas obawy i napięcie (pobudzenie), gdyż zdajemy sobie sprawę, że inni oceniają nasze postępowanie;

• ten czynnik jest tylko jednym z wielu źródeł pobudzenia i nie tylko on tłumaczy efekty facylitacji społecznej

• wzrost pobudzenia w obecności innych łączy się z rozproszeniem naszej uwagi;

• w związku z zakłóceniami (obecność innych) w trakcie wykonywanego zadania powstaje w nas konflikt;

• podobny efekt wywołują także różne niespołeczne źródła rozproszenia uwagi, np. migoczące światło.

Próżniactwo społeczne:

• Próżniactwo społeczne: uspokojenie wywołane przekonaniem, że przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonanie zadań prostych, lecz ułatwia wykonanie zadań trudnych

• Williams, Harkins, Latane (1981): prosili studentów, żeby głośno krzyczeli; w jednej grupie studenci myśleli, że robią to samodzielnie, w drugiej - ze razem z pięcioma innymi (mieli słuchawki i opaski na oczach); wyniki: kiedy myśleli, że są sami, starali się bardziej i krzyczeli głośniej

• Kiedy zadanie jest trudne, a indywidualnych efektów pracy nie można odróżnić, działanie będzie wykonywane lepiej, gdy ludzie nie będą zwracać uwagi na oceny innych (staną się wtedy spokojniejsi i zmniejszy się prawdopodobieństwo, że ulegną naporowi złożonego zadania)

• Jackson, Williams (1985): dwóch badanych na komputerze przechodziło labirynty proste i złożone,

• 1 grupa została poinformowana, że oceniana będzie indywidualna praca,

• 2 - że komputer poda średnią wyników (redukcja lęku przed oceną);

• wyniki: przy zadaniach prostych występowało próżniactwo i gorsze wyniki miała grupa 2, a przy zadaniach trudnych uspokojenie dawało korzystne efekty i grupa 2 uzyskiwała wyniki lepsze

Trzy cechy…:

1) siła procesów nerwowych (P - pobudzania, H - hamowania)

2) RW - równowaga procesów nerwowych

3) Ri - ruchliwość procesów nerwowych

Typologia układu nerwowego PAWŁOWA




Temperament - zespół formalnych i względnie stałych cech zachowania przewijający się w poziomie energetycznym zachowania i czasowych parametralnych reakcji.

Poziom energetyczny - sposób magazynowania i rozładowywania energii przejawiający się w wielkości reakcji i intensywności działań (dwie główne cechy to reaktywność i aktywność)

Czasowe parametry reakcji - to szybkość reagowania, ruchliwość, trwałość i tempo.

ŻW - żwawość

PE - perseweratywność (trwałość reakcji)

WS - wrażliwość sensoryczna (zmysłowa)

RE - reaktywność emocjonalna

WT - wytrzymałość

AK - aktywność

Reaktywność:

- duża - charakterystyczna dla ludzi wrażliwych, mało odpornych, mało

wydolnych, słaby układ nerwowy

- mała - mało wrażliwy, odporny, wydolny, silny układ nerwowy

Ludzie posiadający wysokoreaktywny typ układu nerwowego na ogół szybciej rejestrują docierające do nich bodźce, ale też szybciej opadają z sił, tracąc skuteczność w działaniu i popełniają więcej błędów w wykonywanych zadaniach.

Osoby z niskoreaktywnym typem układu nerwowego zauważają bodźce później, jednak są w stanie dłużej sprawnie pracować w sytuacji przedłużających się warunków powodujących stres.

Frustracja - jest rozumiana jako zablokowanie skierowanej na cel aktywności organizmu, bądź stan wynikający z zablokowania (jako zespół negatywnych, przykrych emocji).

Warunki wzbudzania frustracji:

1. jednostka znajduje się w sytuacji nierozwiązywalnego problemu

2. nie ma ucieczki, możliwości wycofania się

3. silne motywowanie do reagowania

Przyczyny frustracji:

1. czynniki wewnętrzne - wynikające z właściwości fizycznych i psychicznych jednostki

2. czynniki zewnętrzne - właściwości obiektywnej sytuacji

3. przeszkody bierne - blokują działania, uniemożliwiają realizację dążeń

4. przeszkody czynne - dodatkowo mogą wzbudzić zagrożenie

4 klasy przeszkód:

1. zewnętrzne bierne - przeszkody fizyczne związane z warunkami działania

2. zewnętrzne czynne - innych ludzi

3. wewnętrzne bierne - względnie stałe właściwości psychiczne i fizyczne człowieka

4. wewnętrzne czynne - procesy, stany psychiczne

Konflikty motywacyjne - powstają wówczas, gdy istnieją dwa (lub więcej) wzajemnie się wykluczające motywy o podobnym nasileniu:

- dążenie - dążenie

- unikanie - unikanie

- dążenie - unikanie

Struktura osobowości jako źródło frustracji:

- konfliktowa struktura

- obecność społecznie nieakceptowanych motywów

- ukształtowanie się niepoprawnych technik zaspokajania potrzeb

Następstwa frustracji:

Nastawienie zadaniowe - przeszkoda traktowana jest jako problem do rozwiązania (jest to najczęstsze nastawienie)

Nastawienie obronne - celem staje się zredukowanie przykrego napięcia emocjonalnego:

• pobudzenie i napięcie

• agresja - działanie którego celem jest wyrządzenie szkody osobie lub przedmiotowi, na

który zostanie skierowanie działanie

• fiksacja - stereotypizacja zachowania

• regresja - pojawienie się bardziej prymitywnych form zachowania

• apatia i wycofanie się

• redukcja napięcia bez próby zmiany jej źródła

• zaburzenia psychosomatyczne

Następstwa frustracji - mówi się o dwóch rodzajach następstw frustracji:
A) zwykłe następstwa frustracji:
1. agresja - bezpośrednia i przeniesiona czyli wyładowanie się na kimś lub na czymś

czasami także autoagresja
2. fiksacja - sztywne trzymanie się pewnych norm w działaniu; usztywnienie i

stereotypowość w działaniu i myśleniu uniemożliwiają właściwe zakończenie

podejmowanych działań, co tylko wzmacnia i wzmaga poziom frustracji
3. regresja - powrót do zachowań niedojrzałych, wcześniejszych jak na przykład: tupanie

nogami, płacz jako wyraz złości i bezradności;


B) długotrwałe następstwa frustracji:
1. nekrotyzacja osobowości czyli nieprzystosowanie społeczne, unikanie ludzi, zamknięcie

w sobie, izolacja
2. zahamowanie - ograniczenie w działaniu
3. procesy socjalizacyjne - trudności w nawiązywaniu oraz podtrzymywaniu kontaktów z

innymi ludźmi.

Stres - klasa czynników zakłócających działanie, zagrażających lub uniemożliwiających zaspokojenie potrzeb (Reykowski)

Ogólnie wszelka siła, która zastosowana wobec organizmu wywołuje istotną modyfikację jego postaci, zazwyczaj z konotacją, że jest to zniekształcenie lub wypaczenie - przyczyna.

Reakcja - nieswoista reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu żądania.

Ujęcie relacyjne (Lazarus, Folkman) - stresem jest określona relacja miedzy osobą a otoczeniem, oceniania przez jednostkę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.

Stres psychologiczny (Strelau) - proces, którego przyczyna jest relacja miedzy osobą a otoczeniem, oceniana przez nią jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca dobrostanowi. Następstwem tej relacji i takiej oceny jest stan stresu, obejmujący silne emocje, przeważnie negatywne (strach, lęk, złość, wrogość), oraz sprężone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne, przekraczające ewidentnie podstawowy poziom aktywacji.

Stres:

• Jest stanem organizmu bardziej ekstremalnym, niż stany normalne

• Zakłada interakcje organizmu i jego otoczenia

• Wymaga obecności zagrożenia, spostrzeganego i ocenianego poznawczo przez jednostkę

• Powoduje uruchomienie regulacyjnych funkcji psychiki, gdyż normalne reakcje przystosowawcze są niewystarczające (Terelak)

Źródła stresu:

1. sytuacje trudne (Tomaszewski)

• zakłócenia (przeszkoda, zwłoka, brak, zaskoczenie, zawód, wymagania)

• zagrożenia (fizyczne, pozycji społecznej, wartości)

• deprywacja (nieobciążanie, monotonia, izolacja, uwięzienie)

• przeciążenia (wysiłek psychiczny lub fizyczny)

2. czynniki stresu (Terelak)

• psychologiczne

• fizyczne (klimat, hałas, wibracje, oświetlenie, promieniowanie)

• chronobiologiczne (zaburzenia rytmów biologicznych)

• socjologiczne (związanych ze strukturą grupy i organizacji)

1. źródła stresu (Lazarus i Cohen)

• kataklizmy - nieprzewidywalne wypadki zdarzajże się jednocześnie całym społecznościom lub grupom osób, wywierające silny wpływ negatywny na jednostkę

• stresory osobiste - zdarzenia dotyczące jednostki, niekiedy nieprzewidywalne, silnie wpływające na jej funkcjonowanie, angażujące wiele wysiłku w procesy radzenia sobie

• stresy drugoplanowe - codzienne kłopoty życiowe, stosunkowo drobne zdarzenia życia codziennego

10

---