DOKUMENTACJE ŹRÓDŁOWE INFORMACJI O NIERUCHOMOŚCIACH

1. Program przedmiotu

Gospodarka nieruchomościami jest jedną z ważniejszych dziedzin działalności ludzkiej, bo nieruchomości są podstawowymi dobrami niezbędnymi dla zapewnienia warunków życia pracy i produkcji oraz wypoczynku ludzi. Stąd też istnieje potrzeba poznawania problematyki nieruchomości i kształcenia specjalistów przygotowanych zawodowo do wykonywania różnorodnych zadań związanych z ich obsługą, zagospodarowaniem i wykorzystywaniem. W powszechnym systemie kształcenia, w różnych szkołach i uczelniach, na różnych kierunkach i specjalnościach często tematyka gospodarki nieruchomościami znajduje swe miejsce, aby przygotować odpowiednich fachowców do rozwiązywania tych wielorakich zadań.

Uczestniczymy w jednym z takich programów kształcenia w ramach specjalności „Gospodarka nieruchomościami”. Z założenia ma on służyć przygotowaniu do tzw. zawodów nieruchomościowych, którymi są: rzeczoznawstwo majątkowe, pośrednictwo w obrocie nieruchomościami oraz zarządzanie nieruchomościami.

Uzyskanie uprawnień i licencji do wykonywanie tych zawodów jest uwarunkowane odbyciem odpowiednich studiów, praktyk oraz egzaminów. Wymagane studia muszą obejmować specjalistyczną problematykę określoną w minimach programowych, które po ostatniej zasadniczej nowelizacji ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r o gospodarce nieruchomościami, zostały opublikowane w komunikacie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2004 r.

Przy uwzględnieniu tych minimalnych wymogów programowych został opracowany program przedmiotu, obejmującego problematykę dokumentacji, w których zawarte są podstawowe dane o nieruchomościach. Program ten, poniżej przedstawiony, ilustruje ogólnie treść przedmiotu, której będziemy poświęcać uwagę w bieżącym semestrze.

Dokumentacje źródłowe informacji o nieruchomościach

1. Zdefiniowanie i ogólna charakterystyka nieruchomości (6)

Nieruchomość w świetle przepisów prawa cywilnego i ustawy o własności lokali

Rodzaje nieruchomości

• Podział przedmiotowy

• Podział podmiotowy

• Podział funkcjonalny

Granice geodezyjne nieruchomości gruntowej oraz podziemne i nadziemne ograniczenia przestrzeni nieruchomości

2. Dokumentacje geodezyjno-kartograficzne nieruchomości (14)

Geodezyjne pomiary jako podstawa dokumentacji stanu fizycznego i prawnego nieruchomości gruntowych oraz obiektów trwale z nimi związanych

Mapa zasadnicza - podstawowa mapa wielkoskalowa w kraju

Ewidencja gruntów i budynków (kataster nieruchomości)

• Funkcje katastru nieruchomości i ogólne zasady jego prowadzenia

• Operat ewidencyjny (część geodezyjno-prawna, część opisowo-kartograficzna)

• Mapa ewidencyjna

• Rejestr gruntów

• Rejestry i kartoteki budynków i lokali

• Zmiany w ewidencji gruntów - aktualizacja dokumentacji

Kataster urządzeń podziemnych

Inne rodzaje dokumentacji i map zawierających dane o gruntach i ich zagospodarowaniu

• mapy topograficzne

• dokumantacja klasyfikacji gleboznawczej gruntów i oceny warunków przyrodniczych (mapy klasyfikacyjne i glebowo-rolnicze)

• dokumentacja inwentaryzacji lasu i taksacji leśnej oraz plan urządzania lasu (mapa gospodarcza lasu, mapa gleb i siedlisk leśnych, mapy przeglądowe lasu)

3. Księgi wieczyste (2)

Postępowanie wieczysto-księgowe

Treść ksiąg wieczystych

Zasady wieczysto-księgowe

Wpisy deklaratoryjne i konstytutywne

Wypisy z ksiąg wieczystych

4. Dokumentacja planowania przestrzennego(5)

System planowania i zagospodarowania przestrzennego w Polsce

Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego

• Rola i znaczenie planów miejscowych

• Tryb uchwalania

• Skutki ekonomiczne uchwalania lub zmiany planu miejscowego

• Prognozy skutków finansowych uchwalania planu miejscowego

Decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu

5. Inne źródła informacji o nieruchomościach (3)

Powszechna taksacja nieruchomości

Informacje ze spółdzielni mieszkaniowych

2. Zdefiniowanie i ogólna charakterystyka nieruchomości

1. Nieruchomość w świetle przepisów prawa cywilnego i ustawy o własności lokali

W ustawie Kodeks cywilny:

Art. 46. § 1. Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

Art. 46¹.  Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Art. 48. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.

Art. 49. Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych gruntu lub budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu.

Art. 50. Za części składowe nieruchomości uważa się także prawa związane z jej własnością.

Zdefiniowania te zawarte w K.c. pod Tytułem III. Mienie poprzedzone są przepisem:

Art. 44.  Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe.

Prawo własności i inne prawa majątkowe odnosi się do różnych składników. Jako składniki mienia są wymieniane [Cymerman i Hopfer 2003]:

• rzeczy (nieruchomości i ruchomości),

• przedmioty niematerialne (energia, dobra intelektualne, dobra osobiste, pieniądze, papiery wartościowe),

• wierzytelności (zabezpieczenia hipoteczne, zabezpieczenia notarialne, czynsz),

• prawa do korzystania z cudzych rzeczy (użyczenie, dzierżawa, najem).

Nieruchomość stanowiąca przedmiot własności jest więc mieniem. Jest też rzeczą stosownie do tego, co stanowią kolejne artykuły K.c.:

Art. 45. Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.

Art. 47. § 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.

§ 2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.

§ 3. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych.

Z art. 46 K.c. definiującego nieruchomość wynika podstawowy wyznacznik nieruchomości, którym jest odrębna własność określonej rzeczy nieruchomej (części powierzchni ziemskiej, budynków trwale z gruntem związanych, lub części takich budynków), przy czym w odniesieniu do budynków i ich części został postawiony warunek: jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. Takimi szczególnymi przepisami dla budynków są przepisy K.c. dot. prawa użytkowania wieczystego, natomiast dla części składowych budynków są przepisy ustawy o własności lokali.

Budynki stają się nieruchomościami na gruntach oddanych w użytkowanie wieczyste. Stanowią o tym następujące przepisy K.c.:

Art. 235. § 1.  Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

§ 2.  Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym.

Przepisy ustawy o własności lokali stanowią o warunkach wydzielania lokali jako odrębnych nieruchomości, a także związanej z nimi nieruchomości wspólnej:

Art. 2. 1. Samodzielny lokal mieszkalny, a także lokal o innym przeznaczeniu, zwane dalej "lokalami", mogą stanowić odrębne nieruchomości.

2. Samodzielnym lokalem mieszkalnym, w rozumieniu ustawy, jest wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb przeznaczonych na stały pobyt ludzi, które wraz z pomieszczeniami pomocniczymi służą zaspokajaniu ich potrzeb mieszkaniowych. Przepis ten stosuje się odpowiednio również do samodzielnych lokali wykorzystywanych zgodnie z przeznaczeniem na cele inne niż mieszkalne.

3. Spełnienie wymagań, o których mowa w ust. 2, stwierdza starosta w formie zaświadczenia.

4. Do lokalu mogą przynależeć, jako jego części składowe, pomieszczenia, choćby nawet do niego bezpośrednio nie przylegały lub były położone w granicach nieruchomości gruntowej poza budynkiem, w którym wyodrębniono dany lokal, a w szczególności: piwnica, strych, komórka, garaż, zwane dalej "pomieszczeniami przynależnymi".

Art. 3. 1. W razie wyodrębnienia własności lokali właścicielowi lokalu przysługuje udział w nieruchomości wspólnej jako prawo związane z własnością lokali. Nie można żądać zniesienia współwłasności nieruchomości wspólnej, dopóki trwa odrębna własność lokali.

2. Nieruchomość wspólną stanowi grunt oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali.

3. Udział właściciela lokalu wyodrębnionego w nieruchomości wspólnej odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi. Udział właściciela samodzielnych lokali nie wyodrębnionych w nieruchomości wspólnej odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej tych lokali wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi.

4. Do wyznaczenia stosunku, o którym mowa w ust. 3, niezbędne jest określenie, oddzielnie dla każdego samodzielnego lokalu, jego powierzchni użytkowej wraz z powierzchnią pomieszczeń do niego przynależnych.

5. Jeżeli nieruchomość, z której wyodrębnia się własność lokali, stanowi grunt zabudowany kilkoma budynkami, udział właściciela lokalu wyodrębnionego w nieruchomości wspólnej odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi.

1. Rodzaje nieruchomości

Charakteryzując nieruchomości uwzględnia się różne ich podziały: podmiotowy - w zależności od tego jaki charakter własności je wyznacza; przedmiotowy - zależny od rodzaju przedmiotów jakie stanowią oraz funkcjonalny - w zależności od tego do czego służą, jaką spełniają funkcję.

Podział podmiotowy

Podział ten wynika z odmiennego charakteru trzech głównych kategorii własnośći: państwowej - należącej do Skarbu Państwa, komunalnej - gdzie podmiotami są jednostki samorządu terytorialnego: gminnego, powiatowego i wojewódzkiego oraz prywatnej - do której zalicza się przede wszystkim osoby fizyczne, jak też wiele innych podmiotów niepublicznych. Stosownie do tego mamy nieruchomości państwowe, komunalne i prywatne. Można też uwzględniać rozwinięcie tego podziału podmiotowego na inne odmiany podmiotów np. nieruchomości spółdzielcze, kościelne, należące do spółek itp.

Podział przedmiotowy

Stosownie do przedstawionych przepisów definiujących nieruchomości odnoszących się odmiennego ich charakteru przedmiotowego wyróżnia się pod względem prawnym trzy rodzaje nieruchomości: gruntowe, budynkowe i lokalowe.

Nieruchomością gruntową jest grunt stanowiący odrębny przedmiot własności, albo tylko objęty jedną księgą wieczystą [Prystupa i Rygiel 2003]. Grunt ten może być zabudowany i wyposażony w urządzenia trwale z nim związane, a także pokryty trwałą roślinnością leśną lub nasadzeniami sadowniczymi (art. 48 K.c.). Trwale z gruntem związane składniki stanowią części składowe nieruchomości gruntowej, o ile nie są z mocy przepisów szczególnych odrębnymi od gruntu przedmiotami własności. Przypadki takiego wyodrębnienia odnoszą się do urządzeń przesyłowych (art. 49 K.c.) oraz do budynków na gruntach oddanych w użytkowanie wieczyste (art. 235 K.c.) i lokali (art. 2 i 3 ustawy o własności lokali).

Nieruchomość budynkową stanowi budynek lub budynki trwale związane z gruntem w sytuacjach określonych przez art. 235 K.c., w których grunt stanowi własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego i został oddany w użytkowanie wieczyste. Wówczas użytkownik wieczysty gruntu nabywa prawa własności do budynków znajdujących się na tym gruncie lub wybudowanych przez tegoż użytkownika wieczystego. W tych sytuacjach właścicielowi nieruchomości gruntowej nie przysługuje prawo własności wobec budynków wzniesionych na jego gruncie.

Nieruchomością lokalową jest stanowiący odrębny przedmiot własności samodzielny lokal mieszkalny lub samodzielny lokal o innym przeznaczeniu, ustanowiony zgodnie z wyżej przytoczonymi przepisami ustawy o własności lokali. Lokal taki stanowi część budynku wydzieloną do wyłącznego użytku właściciela lokalu, przy czym w budynku takim powstaje jednocześnie nieruchomość wspólna (grunt, konstrukcja budynku, klatki schodowa i in.), w której mają swoje udziały wszyscy właściciele lokali.

Podział funkcjonalny

Jest to klasyfikacja rodzajowa nieruchomości w zależności od spełnianej przez nie funkcji [Prystupa i Rygiel 2003, Cymerman i Hopfer 2003]. Z tego względu wyróżnia się między innymi nieruchomości:

• mieszkalne, administracyjne, usługowe, biurowe, komercyjne, rekreacyjne, które są też ogólnie nazywane nieruchomościami zurbanizowanymi,

• przemysłowe, składowe,

• rolne, leśne

• wojskowe, policyjne (tzw. służb mundurowych).

Podział ten, wyrażający funkcje nieruchomości, wiąże się z charakterem ich zagospodarowania i zainwestowania, uzależnionego od przeznaczenia gruntu. Od przeznaczenia gruntu uzależnione jest doprecyzowanie granic nieruchomości w głąb ziemi i nad powierzchnię ziemi.

1. Granice geodezyjne nieruchomości gruntowej oraz podziemne i nadziemne ograniczenia przestrzeni nieruchomości

W definicji nieruchomości jest określenie, że są to „części powierzchni ziemskiej”, wobec tego muszą być granice wyznaczające jednoznacznie te części. Podobnie przy budynkach czy lokalach też musi być jednoznaczne określenie granic określających zasięg nieruchomości. Granice muszą określać obszar i przestrzeń w jakich rozciąga się prawo właścicielskie podmiotu dysponującego daną nieruchomością.

Określenie części powierzchni ziemskiej następuje w postępowaniu techniczno-prawnym, zwanym podziałem gruntu, w trakcie którego ustala się przebieg granicy - linii geodezyjnej wyznaczającej daną część. Granica ta jest odpowiednio oznaczana na gruncie (trwałymi znakami w postaci zakopanych kamieni, słupków betonowych, rurek metalowych i in.), podlega pomiarowi geodezyjnemu w wyniku którego sporządza się mapę, a na niej przedstawia się w skali pomierzone granice, co pozwala przedstawić wierny obraz części gruntu wyznaczonego przez te granice. Taka elementarna, ciągła część gruntu, zwana działką gruntową, jest oznaczana numerem ewidencyjnym i stanowi podstawowy element systemu dokumentacji katastralnej gruntów, o czym szerzej będzie mowa przy objaśnianiu tego systemu. Nieruchomość może stanowić jedna taka działka albo wiele działek położonych odrębnie. To, jakie części gruntu wchodzą do danej nieruchomości, określa dokument prawny nadający do tych części prawa własności określonemu podmiotowi.

Podziemne i nadziemne ograniczenia przestrzeni nieruchomości wynika z art. 143 K.c., który brzmi:

Art. 143.  W granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią. Przepis ten nie uchybia przepisom regulującym prawa do wód.

Zasięg przestrzeni nieruchomości nad i pod powierzchnię gruntu zależy od społeczno-gospodarczego przeznaczenia gruntu, czyli warunków jakie są potrzebne dla zagospodarowania i wykorzystywania gruntów o danym przeznaczeniu. Np. nieruchomości o przeznaczeniu leśnym wymagają zasięgu pod powierzchnię gruntu do głębokości jaka potrzebna jest dla rozwoju systemu korzeniowego drzew, zaś wysokość zasięgu prawa własności nad powierzchnię określa wysokość drzew. W przypadku terenów budowlanych podziemny zasięg prawa własności wyznacza głębokość potrzebna na posadowienie fundamentów budynków, a nadziemny zasięg wyznaczają gabaryty wysokości budynków zgodne z ustaleniami planów miejscowych. Im dopuszczone jest wyższe budownictwo, tym zasięg prawa własności nieruchomości ponad powierzchnię gruntu jest wyższy.

Pod powierzchnią gruntu mogą występować kopaliny odnośnie których szczególne uregulowania zawiera ustawa Prawo górnicze i geologiczne m. in. w następującym artykule:

Art. 7. 1. Złoża kopalin nie stanowiące części składowych nieruchomości gruntowej są własnością Skarbu Państwa.

2. W granicach określonych przez ustawy Skarb Państwa może, z wyłączeniem innych osób, korzystać ze złóż kopalin oraz rozporządzać prawem do nich przez ustanowienie użytkowania górniczego.

Zgodnie z art.7 ust.1, kopaliny nie stanowiące części składowych nieruchomości gruntowych są własnością Skarbu Państwa. Pozostaje więc do wyjaśnienia kiedy taka sytuacja ma miejsce. Nie zostało to klarownie powiedziane w przepisach. Przyjmuje się, że przepis ten odnosi się do kopalin podstawowych (wymienionych niżej w art.5 tej ustawy). Ponadto przywołuje się cytowany już przepis art.143 K.c., który stanowi, że „W granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią”. Znaczy to, że w przypadku innej własności nieruchomości niż Skarb Państwa, kopaliny podstawowe znajdujące się poza tymi granicami stanowią własność Skarbu Państwa i nie są częściami składowymi nieruchomości gruntowych. Natomiast w przypadku, gdy nieruchomość gruntowa jest własnością Skarbu Państwa i pod jej powierzchnia są kopaliny, to wszystko należy do Skarbu Państwa (nieruchomość wraz z kopalinami).

Art. 5. 1. Kopaliny dzieli się na podstawowe i pospolite.

2. Do kopalin podstawowych zalicza się:

1) gaz ziemny, ropę naftową oraz jej naturalne pochodne, węgiel brunatny, węgiel kamienny i metan z węgla kamiennego,

2) kruszce metali szlachetnych, rudy metali (z wyjątkiem darniowych rud żelaza) i metale w stanie rodzimym, łącznie z rudami pierwiastków rzadkich i rozproszonych oraz pierwiastków promieniotwórczych,

3) apatyt, baryt, fluoryt, fosforyt, gips i anhydryt, piryt, siarkę rodzimą, sole potasowe i potasowo-magnezowe, sole strontu, sól kamienną,

4) azbest, bentonit, diatomit, dolomit, gliny biało wypalające się i kamionkowe, gliny i łupki ogniotrwałe, grafit, kaolin, kamienie szlachetne i ozdobne, kwarc, kwarcyt, magnezyt, miki, marmury i wapienie krystaliczne, piaski formierskie i szklarskie, skalenie, ziemię krzemionkową.

2a. W rozumieniu ustawy wszystkie kopaliny występujące w granicach obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej są kopalinami podstawowymi.

3. Kopaliny nie wymienione w ust. 2 i ust. 2a są kopalinami pospolitymi.

4. W rozumieniu ustawy nie są kopalinami wody podziemne, z wyjątkiem solanek, wód leczniczych i termalnych.

Kolejne wyjaśnienie można dodać odnośnie wód jako składników nieruchomości. Przepisy ustawy Prawo wodne stanowią m.in. co następuje:

Art. 5. 1. Wody dzielą się na powierzchniowe i podziemne.

2. Wody, z wyjątkiem wód morza terytorialnego i morskich wód wewnętrznych, są wodami śródlądowymi.

3. Śródlądowe wody powierzchniowe dzielą się na:

  1)  płynące - w ciekach naturalnych, kanałach oraz w źródłach, z których cieki biorą początek,

  2)  stojące - znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych niezwiązanych z ciekami naturalnymi.

4. Przepisy o wodach płynących mają zastosowanie do jezior oraz innych zbiorników wodnych o ciągłym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych, a także do wód znajdujących się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących.

Art. 10. 1. Wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych.

2. Wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi.

3. Płynące wody publiczne nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.

Art. 12. Wody stojące oraz wody w rowach znajdujące się w granicach nieruchomości gruntowej stanowią własność właściciela tej nieruchomości.

Z przepisów tych wynika, że wody płynące, za wyjątkiem rowów, z mocy ustawy zaliczone są do wód publicznych, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego (nieruchomości państwowe lub komunalne). Natomiast wody stojące i wody w rowach mogą stanowić składnik nieruchomości będących własnością innych osób.

3. Dokumentacje geodezyjno-kartograficzne nieruchomości

1. Geodezyjne pomiary jako podstawa dokumentacji stanu fizycznego i prawnego nieruchomości gruntowych oraz obiektów trwale z nimi związanych

Geodezja stanowi jedną z najstarszych dziedzin wiedzy i działalności praktycznej. Jej powstanie i rozwój spowodowane zostały potrzebą wydzielania określonych części powierzchni ziemi, wykorzystywanych odrębnie przez poszczególne osoby lub grupy osób. Poznawanie ziemi wymagało również określenia kształtu i wymiarów jej figury. Dla wszystkich tych czynności konieczne było rozwinięcie sposobów wydzielania i opisu figur oraz ich pomiaru. Rozwijano więc dziedziny wiedzy: geometrię i geodezję. Ich nazwy wywodzą się z języka greckiego, w którym słowo geōdaisia znaczy dzielenie ziemi, natomiast słowo geōmetria oznacza mierzenie ziemi.

Ostatecznie ukształtowało się rozumienie geometrii jako działu matematyki zajmującego się teoretycznym badaniem figur i stosunków przestrzennych. Geodezja zaś ma znaczenie praktyczne, rozwinęła się jako nauka i zawód świadczące wielorakie usługi w zakresie dzielenia i mierzenia powierzchni ziemi oraz całej figury Ziemi z jednoczesnym opracowywaniem różnorodnych map i dokumentacji potrzebnych dla celów gospodarczych i innych [Słownik, 1980].

Dzielenie powierzchni ziemi stanowi czynność, w trakcie której określa się i formuje obiekty gruntowe. Obiekty te stanowią części gruntów, które wyróżniają się od gruntów otaczających określoną cechą (a niekiedy kilkoma cechami). Głównymi cechami wyróżniającymi obiekty gruntowe jest prawo własności gruntu oraz sposób użytkowania gruntu. Z tytułu własnościowego podziału gruntów powstają działki gruntowe (zwane ewidencyjnymi, gdyż są numerowane w systemie ewidencji gruntów), stanowiące obiekty o podstawowym znaczeniu w systemie zagospodarowania ziemi. Podział ze względu na cel i sposób użytkowania gruntu wyodrębnia kontury użytków gruntowych, zwane też krótko użytkami gruntowymi.

Wyodrębnienie obiektu gruntowego następuje poprzez ustalenie i wytyczenie przebiegu jego granic, którymi mogą być linie naturalne lub wytyczone według woli człowieka i oznaczone podczas organizacji zagospodarowywania gruntów. Dzielenie jest czynnością planistyczno-urządzeniową, która z jednej strony opiera się na ocenie cech powierzchni ziemi i jej przydatności do wykorzystania w celu zaspokojenia określonych potrzeb człowieka, a z drugiej strony jest uzależniona od woli osób dokonujących podziału, jak również od obowiązujących w danym miejscu i czasie norm prawnych, ustalonych w dostosowaniu do istniejących lub wdrażanych stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych.

Mierzenie natomiast jest czynnością techniczną mającą na celu określanie wymiarów obiektów już istniejących (wcześniej wydzielonych i urządzonych przez człowieka lub naturalnych) albo służącą formowaniu granic obiektów projektowanych według pożądanych ich wymiarów. Sztuka mierzenia nie była łatwa, rozwijała się powoli, a bodźcem dla jej rozwoju były narastające potrzeby dzielenia gruntów i określania wymiarów wydzielanych ich części z przeznaczeniem dla różnych użytkowników. Określanie wymiarów i wyznaczanie granic obiektów gruntowych nie było jedynym celem mierzenia. Z czasem ogromnego znaczenia praktycznego nabierają pomiary służące opracowaniu map, które przedstawiają zmniejszony obraz sytuacji, jaka istnieje na powierzchni ziemi lub jest projektowana. Mapy wraz z danymi z pomiarów są podstawą sporządzania dokumentacji katastralnych i innych, z których korzysta na co dzień ludzkość przy realizacji różnorodnych zadań z zakresu zagospodarowania i wykorzystania ziemi.

Zagospodarowanie gruntów wymaga obydwu wymienionych czynności dzielania i mierzenia. Dzielenie jest tu czynnością nadrzędną, gdyż ustala koncepcję przeznaczenia i wykorzystania obiektu gruntowego oraz stosowną do tego formę (jaki obiekt, dla kogo i na jaki cel), a mierzenie jest środkiem (instrumentem) pozwalającym ustalić wymiary i granice obiektów oraz mapy przedstawiające ich dokładny obraz.

Sieć granic, będąca wynikiem podziału powierzchni ziemi, stanowi specyficzną konstrukcję, która sama w sobie nie ma wartości użytkowej, ale dzięki niej są utworzone różne obiekty użytkowe. Z geometrycznego punktu widzenia omawiane granice stanowią linie łamane, składające się z połączonych odcinków prostych, oddzielające powierzchnie jednych obiektów gruntowych od innych. Obiekty te uzyskują postać różnych figur geometrycznych, najczęściej prostych wieloboków z przewagą czworoboków zbliżonych do prostokątów, trapezów i równoległoboków o różnym stosunku ich wydłużenia.

Na gruncie linie te są w różny sposób oznaczone. Są zwykle wyraźnie widoczne przy odmiennym sposobie użytkowania sąsiadujących gruntów. Zaś w przypadku granic własności są oznaczane specjalnymi granicznikami, a często przyjmują zmaterializowaną postać bardzo wąskiego paska gruntu, tzw. miedzy, praktycznie nie użytkowanego przez żadnego z właścicieli gruntów sąsiadujących. Są też granice niewidoczne na gruncie np. nie oznaczone w widoczny sposób granice własności, granice ustalone w wyniku klasyfikacji gleboznawczej gruntów, granice konturów klasyfikacyjnych i inne.

Granice gruntów i informacje o obiektach przez nie utworzonych stanowią zasadniczą treść wielkoskalowych map oraz operatów katastralnych, których wykonanie i doskonalenie było od dawna podstawowym zadaniem służb geodezyjnych.

Podstawowe uregulowania prawne dotyczące działalności geodezyjnej zawiera ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne. Uregulowania odnośnie prowadzenia prac geodezyjnych na zapotrzebowania różnych branż zawierają również przepisy zawarte w wielu innych ustawach. Problematyka geodezji i kartografii rozwinięta w praktycznych działaniach jest bardzo różnorodna i obszerna. Obejmuje przedstawienie sposobów pomiarów i służących do tego instrumentów pomiarowych oraz całego procesu sporządzania dokumentacji geodezyjnych w postaci: szkiców, dzienników obliczeń, map, rejestrów, opisów itp. Obejmuje też sprawy dokonywania podziałów gruntowych, w tym szczegółowej inwentaryzacji i dokumentacji istniejących podziałów gruntowych oraz wykonywania prac projektowo-realizacyjnych związanych z przebudową istniejących podziałów, z tworzeniem nowych podziałów dostosowanych do aktualnych potrzeb.

W celu ogólnego zorientowania się w systemie pomiarów geodezyjnych i sporządzania map poświęcimy trochę uwagi wybranym tematom z tego zakresu, którymi są:

• powierzchnia odniesienia dla pomiarów geodezyjnych, układy współrzędnych,

• osnowa geodezyjna i jej znaczenie dla pomiarów,

• sposoby pomiarów w terenie,

• mapa, jej skala, podział na arkusze, treść, pomiary na mapie

• rodzaje map

1. Powierzchnia odniesienia dla pomiarów geodezyjnych, układy współrzędnych,

Powierzchnię, na którą rzutuje się pomierzone punkty nazywamy powierzchnią odniesienia. W zależności od wielkości obszaru podlegającego pomiarowi powierzchnię tę może stanowić: płaszczyzna, kula lub elipsoida obrotowa. [Jagielski 2002]. Mierzone punkty i linie leżą na fizycznej powierzchni kuli ziemskiej, która jest ukształtowana (urzeźbiona) w formach nie dających się przedstawić na mapie. Do tego jest konieczne zdefiniowanie powierzchni odniesienia w formie modelu jednoznacznie określonego za pomocą formuły matematycznej. Na powierzchnię taką można w określony (również jednoznaczny) sposób zrzutować każdy pomierzony punkt, co pozwala tworzyć na tej powierzchni obraz pomierzonych punktów.

Jako powierzchnia odniesienia dla niewielkiego obszaru może posłużyć płaszczyzna styczna do powierzchni ziemi w określonym punkcie i prostopadła do promienia ziemskiego. Przy pomiarach większych obszarów jako powierzchnia odniesienia musi być wykorzystywana powierzchnia sferyczna zbliżona do figury kuli ziemskiej. Prowadzone od zarania dziejów ludzkości badania nad kształtem figury Ziemi doprowadziły kolejno do przyrównywania jej do kuli, potem elipsoidy, a w końcu geoidy.

Geoidą, określono teoretyczną powierzchnię powstałą w wyniku przedłużenia średniej powierzchni mórz i oceanów w stanie spoczynku pod lądami i nad depresjami, jako najlepiej oddającej rzeczywisty kształt powierzchni figury Ziemi. Ze względu na niejednolity rozkład mas wewnątrz Ziemi bryła ta jest nieregularna. Z tego powodu jako powierzchnię odniesienia dla określania sytuacyjnego położenia punktów przyjęto tzw. elipsoidę ziemską, czyli taką elipsoidę obrotową (spłaszczoną przy biegunach), której objętość byłaby równa objętości geoidy, zaś suma wzajemnych odchyleń powierzchni obu brył była minimalna. W miarę rozwoju technik pomiarowych wciąż wykonywane są nowe pomiary dla dokładniejszego określenia parametrów elipsoidy ziemskiej, którymi są półoś duża (promień równikowy) i półoś mała (promień biegunowy). Dla pomiarów wysokościowych jako powierzchnię odniesienia przyjmuje się tzw. geoidę zerową, stanowiącą powierzchnię o stałym potencjale siły ciężkości, wyznaczoną na podstawie wieloletnich obserwacji dla pewnej epoki czasowej i przechodzącą przez średni poziom morza w określonym punkcie Ziemi. Wybór punktu zerowego ma bardzo istotne znaczenie dla pomiarów wysokościowych kraju, w którym obowiązuje. Obowiązującym dla Polski jest poziom morza określony przez zero łaty wodowskazu stacji mareograficznej w Kronsztadzie koło Sankt Petersburga [Jagielski 2002].

Określone parametry powierzchni odniesienia: elipsoidy ziemskiej i geoidy zerowej stanowią dziś podstawę dla pomiarów geodezyjnych i opracowania map. Ta pierwsza umożliwia odwzorowanie na płaszczyznę obrazu punktów (linii i obiektów) istniejących na fizycznej powierzchni Ziemi. Pomierzone na fizycznej powierzchni punkty poprzez zrzutowanie pionowe ich na powierzchnię odniesienia uzyskują jednoznaczne określenie za pomocą współrzędnych geograficznych na elipsoidzie ziemskiej (długość i szerokość geograficzna). Zrzutowanie na tę powierzchnię punktów (linii) pozwala na zastosowanie odpowiedniego odwzorowania kartograficznego służącego przekształceniu (rozwinięciu) sferycznej powierzchni elipsoidalnej na powierzchnię płaską, na której pomierzone punkty mogą być określone za pomocą współrzędnych płaskich (rzędna i odcięta) w układzie prostokątnym. Tą drogą na płaszczyznę zostaje zrzutowy obraz sytuacji jaka istnieje na fizycznej powierzchni Ziemi. Przedstawienie go w odpowiednim zmniejszeniu (skali) daje w końcowym efekcie mapę terenu - płaski obraz obiektów występujących na fizycznej powierzchni Ziemi, które zostały według ustalonych zasad pomierzone i naniesione na tę mapę. Każdy punkt wyznaczający te obiekty, oprócz identyfikacji jego położenia na płaszczyźnie może uzyskać dodatkową charakterystykę w postaci trzeciej współrzędnej określającej jego wysokość, czyli odległość w linii pionowej do drugiej powierzchni odniesienia - geoidy zerowej.

Pomierzenie w terenie punktów i odwzorowanie ich obrazów na płaskiej mapie w sposób jednoznaczny jest podstawowym zadaniem geodezji. Realizuje się go za pomocą pomiarów sytuacyjnych - służących określeniu położenia punktów na płaszczyźnie oraz pomiarów wysokościowych - służących określaniu wysokości punktów względem poziomej powierzchni odniesienia. Pewne techniki, zwane pomiarami sytuacyjno-wysokościowymi, pozwalają także na łączne określenie obu rodzajów położeń lokalizujących punkty w przestrzeni trójwymiarowej. Według obowiązujących instrukcji technicznych G-2 i G-4, pomiary geodezyjne definiuje się następująco [Jagielski 2002]:

Pomiar sytuacyjny jest to zespół czynności technicznych pozwalających na określenie kształtu, wielkości, rodzaju i wzajemnego położenia szczegółów terenowych, umożliwiających wyznaczenie współrzędnych prostokątnych płaskich punktów tych szczegółów, a tym samym przedstawienie ich obrazów w rzucie prostokątnym na powierzchnię odniesienia.

Pomiar wysokościowy jest to zespól czynności technicznych pozwalających na określenie wysokości punktów względem przyjętego poziomu odniesienia i umożliwiających przedstawienie form ukształtowania terenu.

Z definicji pomiaru sytuacyjnego wynika, że do określenia wzajemnego położenia punktów składających się na szczegóły terenowe konieczne jest ustalenie układu współrzędnych, w którym w jednoznaczny sposób można ustalić lokalizację pomierzonych szczegółów. W geodezji stosowane są układy dotyczące Ziemi jako całości oraz układy obejmujące jej pewien fragment, który można uznać jako płaski. Z tego względu dla całej Ziemi stosuje się układy współrzędnych geograficznych oraz układ prostokątny (kartezjański) współrzędnych geocentrycznych, zaś dla mniejszych obszarów wykorzystuje się układy prostokątne, płaskie, ustalone dla poszczególnych stref wybranego odwzorowania kartograficznego.

Układ współrzędnych geograficznych określa położenie punktu P znajdującego się na powierzchni Ziemi za pomocą dwóch współrzędnych kątowych: szerokości geograficznej φ oraz długości geograficznej λ.

Szerokość geograficzna φ jest to kąt zawarty pomiędzy kierunkiem, pionu (promieniem kuli) w danym punkcie P a płaszczyzną równika. Szerokość geograficzna zmienia się w przedziale od 0^o do +90 na północ od równika oraz od 0° do - 90^o na południe od równika. Zamiast określania znaków plus lub minus dla szerokości geograficznej często podaje się obok wartości kątowej oznaczenie odpowiedniej półkuli N (North) północnej lub S (South) - południowej.

Długość geograficzna λ jest to kąt dwuścienny zawarty pomiędzy płaszczyzną południka zerowego Greenwich a płaszczyzną południka przechodzącego przez dany punkt P. Długość geograficzna zmienia się w przedziale do +180° w kierunku na wschód od południka 0° i w przedziale od 0° do -180° na zachód od tego południka. Analogicznie jak dla szerokości geograficznej zamiast znaków ± można używać oznaczeń literowych: E (East) - długość wschodnia i W (West) - długość zachodnia. Zakres skrajnych współrzędnych geograficznych dla Polski wynosi: dla φ - od 49°00' do +54°50', λ od +14°06' do +24°08'[Jagielski 2002].

Układ współrzędnych prostokątnych na płaszczyźnie stosowany w geodezji różni się od analogicznego układu znanego z matematyki usytuowaniem osi x, y układu i kierunkiem liczenia kątów, a więc także kierunkiem numeracji ćwiartek układu. Układ matematyczny jest lewoskrętny, zaś układ geodezyjny - prawoskrętny, co oznacza, że kierunek liczenia kątów i ćwiartek w tym układzie jest zgodny z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. Prawoskrętność układu z jednej strony, zaś zamiana osi układu z drugiej strony, powodują, że znaki funkcji trygonometrycznych i wzory geometrii analitycznej zachowują identyczną zgodność w obu układach. Powodem wprowadzenia tych zmian w układzie geodezyjnym jest konieczność zorientowania osi układu względem stron świata, ponieważ dodatni kierunek osi x wskazuje północ, zaś kierunek +y - wschód. Dla małego obszaru kierunek osi x może być uznany za zgodny z kierunkiem północnej części południka przechodzącego przez początek układu, zaś pozostałe południki można traktować jako wzajemnie równoległe i tworzące wraz z równoleżnikami prostokątną siatkę. Położenie punktu wyrażamy za pomocą współrzędnych prostokątnych, płaskich X, Y, zaś orientację odcinka AB - poprzez określenie jego azymutu A_AB, który jest kątem liczonym w prawo od północnej części płaszczyzny południka przechodzącego przez punkt A do zadanego kierunku odcinka AB.

Dla większego obszaru należy uwzględnić kształt Ziemi, co wiąże się z problemem przedstawienia jej zakrzywionej powierzchni na płaszczyźnie. Ponieważ kula lub elipsoida nie dadzą się rozwinąć na płaszczyznę, toteż zrzutowanie odległych punktów na układ prostokątny płaski lub na płaszczyznę mapy niesie za sobą konieczność zaistnienia zniekształceń dotyczących kątów, odległości lub pól utworzonych przez pomierzone punkty. Zagadnieniami związanymi z przedstawieniem kulistej powierzchni Ziemi na płaszczyźnie zajmuje kartografia matematyczna, zaś sposób ścisłego powiązania punktów na powierzchni odniesienia i na płaszczyźnie mapy stanowi istotę każdego odwzorowania kartograficznego. Odwzorowanie określa powierzchnię rozwijalną na płaszczyznę (np. wielościan, pobocznica stożka lub walca), na którą z kuli lub elipsoidy rzutuje się punkty, ustawienie początku i osi układu prostokątnego względem powierzchni Ziemi oraz funkcje służące do przeliczenia współrzędnych geograficznych (na kuli lub elipsoidzie) na współrzędne prostokątne (na płaszczyźnie) [Jagielski 2002].

2. Osnowa geodezyjna i jej znaczenie dla pomiarów

Konstrukcją, która stanowi oparcie dla wszelkich pomiarów geodezyjnych jest osnowa geodezyjna, zdefiniowana w art. 2 ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne jako „usystematyzowany zbiór punktów geodezyjnych, dla których określono matematycznie ich wzajemne położenie i dokładność usytuowania”. Położenie punktów osnowy geodezyjnej w terenie jest utrwalone za pomocą znaków geodezyjnych wykonanych z trwałego materiału i trwale zastabilizowanych. Art. 3 tej ustawy stanowi:

Art. 3. 1. Podstawę do wykonywania prac geodezyjnych i kartograficznych stanowią osnowy geodezyjne opracowane w państwowym systemie odniesień przestrzennych.

2. Osnowy geodezyjne zakłada się i aktualizuje dla obszaru całego kraju.

Zakładanie osnów geodezyjnych i ich utrzymanie stanowi jedno z ważniejszych zadań służb geodezyjnych. Dokonuje się tego przy zastosowaniu specjalnych pomiarów gwarantujących odpowiednią dokładność określenia położenia punktów osnowy. Punkty o określonych dokładnościach połączone ze sobą geometrycznie tworzą konstrukcje zwane sieciami geodezyjnymi, definiowanymi jako zbiory połączonych punktów geodezyjnych, stanowiących zwartą konstrukcję, charakteryzującą się jednolitością metod pomiarów i sposobów określenia położenia tych punktów. Boki tej konstrukcji (linie łączące poszczególne punkty) tworzą zbiory połączonych trójkątów i wielokątów w postaci sieci. Jednolite pomiary liniowe (długości boków) i kątowe (kątów pomiędzy odpowiednimi parami boków), jak również pomiary wysokości położenia punktów (względnych przewyższeń) oraz systemy obliczeniowe wyników pomiaru pozwalają na odpowiednio dokładne określenie współrzędnych punktów geodezyjnych danej sieci: X,Y (osnowa pozioma - w określonym układzie współrzędnych płaskich) i H (osnowa wysokościowa - odnosząca się do określonego poziomu odniesienia wysokości punktów).

Podczas zakładania sieci obowiązuje powszechnie stosowana w geodezji zasada: od ogółu do szczegółu, w myśl której najpierw zakładane są najdokładniejsze sieci o długich bokach, zaś do nich dowiązywane są kolejno sieci o coraz większym zagęszczeniu punktów i niższej dokładności wyznaczenia ich położenia. Ma to istotne znaczenie dla prac geodezyjnych i z tego powodu osnowy geodezyjne dzielimy na: podstawowe, szczegółowe i pomiarowe [Jagielski 2002].:

• Osnowy podstawowe służą do nawiązania osnów szczegółowych oraz do celów badawczych (badania kształtu i rozmiarów Ziemi, ruchów kontynentów itp.).

• Osnowy szczegółowe stanowią rozwinięcie osnów podstawowych i są wykorzystywane do nawiązywania osnów pomiarowych, zdjęć fotogrametrycznych opracowania numerycznych modeli terenu. Punkty obu wymienionych rodzajów osnów są stabilizowane trwale.

• Osnowy pomiarowe są wykorzystywane do bezpośredniego oparcia typowych pomiarów geodezyjnych, takich jak zdjęcia szczegółów w celu sporządzenia map sytuacyjnych, pomiary wysokościowe rzeźby terenu itp. Mogą też służyć do wyznaczania projektów na gruncie, obsługi inwestycji, badania odkształceń i przemieszczeń gruntu lub budowli. Punktów osnowy pomiarowej na ogół nie stabilizuje się w sposób trwały, lecz markuje palikami, bolcami żelaznymi itp. Osnowy: podstawowa i szczegółowa mają charakter osnowy trwałej, zaś osnowa pomiarowa ma przeważnie charakter tymczasowy [Jagielski 2002].

W ramach powyższego podziału osnów występują dodatkowe podziały na wspominane już: osnowę poziomą - określającą poziome położenie punktów (współrzędne X,Y w odpowiednim układzie geodezyjnym) oraz osnowę wysokościową - określającą wysokości punktów względem przyjętego poziomu odniesienia. Ponadto istnieje też podział osnów na klasy, uzależnione od sposobu i dokładności pomiaru oraz wyrównania wyników pomiaru, co wyraża się zróżnicowanymi kryteriami dokładności współrzędnych punktów osnowy dla wyróżnionych klas.

1. Sposoby pomiarów w terenie

Podstawowym elementem terenowym, który jest przedmiotem pomiaru geodezyjnego jest punkt. Zadaniem pomiaru jest jednoznaczne odwzorowanie punktu na mapę, czyli określenie jego położenia na płaszczyźnie poziomej w przyjętym układzie współrzędnych X,Y (pomiary sytuacyjne), a w miarę potrzeby określenie wysokości jego położenia H nad poziomą powierzchnią odniesienia (pomiary wysokościowe).

Pomiary sytuacyjne dotyczą określenia poziomego usytuowania punktów, które mogą stanowić w terenie szczegóły o charakterze punktowym lub wyznaczać obiekty o charakterze powierzchniowym i przestrzennym. Szczegóły o charakterze punktowym, to np. zastabilizowane punkty osnowy geodezyjnej, pojedyncze drzewa, studnie, słupy lub inne urządzenia o bardzo małych wymiarach poziomych. Najczęściej w praktyce mamy do czynienia z pomiarem innego rodzaju punktów, które połączone odcinkami prostymi wyznaczają linie określające usytuowanie obiektów o większych wymiarach rzutów poziomych. Linie takie mogą stanowić granice pomiędzy różniącymi się części powierzchni ziemskiej i wówczas wyznaczają t.zw. obiekty gruntowe (zwane inaczej obiektami powierzchniowymi). Mogą też wyznaczać poziomy obrys różnych obiektów budowlanych, usytuowanych na powierzchni ziemi lub ich części. Szczególnym rodzajem linii są odcinki łączące punkty osnowy geodezyjnej i tworzące sieci geodezyjne, ciągi poligonowe, ciągi i linie pomiarowe. Linie te, stanowią oparcie dla pomiarów geodezyjnych. Nie są one widoczne w terenie, korzystanie z nich podczas pomiaru wymaga odszukania punktów geodezyjnych wyznaczających ich początek i koniec oraz wytyczenia linii między tymi punktami.

Konieczna jest wiedza i umiejętność dotyczące sposobów pomiaru punktów na fizycznej powierzchni Ziemi i wykorzystania wyników tego pomiaru dla sporządzania map i całej geodezyjnej dokumentacji określonych (wyznaczonych) przez te punkty obiektów podziału i zagospodarowania powierzchni ziemskiej.

Jak już powiedziano pomiary geodezyjne, wykonywane obecnie, opierają się na wcześniej założonej osnowie geodezyjnej. Punkty tej osnowy o określonych współrzędnych zastabilizowane w terenie pozwalają wykonać pomiar i obliczenia w nawiązaniu do ustalonego już układu współrzędnych geodezyjnych, a następnie odpowiednio wkartować pomierzone punkty i granice elementów sytuacji terenowej na mapę (zwykle jako uzupełnienie lub zmianę istniejącej jej treści).

Podstawowymi metodami pomiaru punktu w terenie są:

• metoda ortogonalna: polegająca na zrzutowaniu mierzonego punktu na linię osnowy pomiarowej i pomiarze domiarów prostokątnych: odciętej (wzdłuż linii pomiarowej od jej początku) i rzędnej (odległości prostopadłej do linii pomiarowej odległości od niej do mierzonego punktu),

• metoda biegunowa: polegająca na pomiarze odległości od punktu osnowy pomiarowej (stanowiska instrumentu pomiarowego) do mierzonego punktu oraz kąta między kierunkiem nawiązania a kierunkiem do mierzonego punktu. Te dwie miary stanowią t.zw. współrzędne biegunowe, pozwalające na jednoznaczne określenie położenia punktu w dowiązaniu do osnowy pomiarowej.

Jak z powyższego widać pomiar sytuacyjny w terenie może dotyczyć długości linii między określonymi punktami oraz kąta między określonymi kierunkami. W trakcie pomiaru terenowego następuje inwentaryzacja i odpowiedni zapis (za pomocą techniki geodezyjnej) granic obiektów fizycznie istniejących na gruncie, które są widoczne (granice własności w postaci miedz, granice użytków gruntowych, budynki, budowle) albo ustalone podczas dochodzeń prawnych lub klasyfikacji gruntów (granice własności bez wykształconej miedzy, granice konturów klasyfikacyjnych). Pomiary terenowe pozwalają zapisać punkty załamania granic za pomocą miar w określonym układzie odniesienia, a następnie sporządzić mapy przedstawiające obraz przebiegu tych granic w zmniejszonej skali. Oprócz tych pomiarów, mających na celu określenie położenia punktu terenowego, wykonuje się pomiary długości i kątów dla innych celów, a zwłaszcza przy zakładaniu i zagęszczaniu osnowy geodezyjnej oraz określaniu wymiarów figur działek gruntowych (szerokości, długości, tzw. czołówek) i innych obiektów gruntowych, a także wymiarów obiektów budowlanych.

Pomiar długości można wykonać taśmą mierniczą lub dalmierzem, przy czym długość ta musi być zredukowana do poziomu. Do pomiaru kątów stosowane są instrumenty zwane teodolitami. W zakresie instrumentów geodezyjnych służących do pomiaru w terenie nastąpił ostatnio ogromny rozwój w epoce techniki komputerowej. Wykorzystywane są w nich elektroniczne nośniki informacji, na których następuje zapis podczas pomiaru danych pomiarowych, które potem przeniesione do komputera pozwalają przeprowadzić obliczenia prowadzące do opracowania mapy numerycznej.

Pomiary wysokościowe mają całkowicie odmienny charakter od pomiarów sytuacyjnych. Ich celem jest określenie wysokości punktów usytuowanych na fizycznej powierzchni Ziemi względem określonej powierzchni odniesienia (geoidy zerowej). Odległość ta może być określana dla pojedynczych punktów, jak również dla większych połaci fizycznej powierzchni Ziemi.

Określenie wysokości pojedynczych punktów jest zadaniem geodezyjnym wymagającym pomiarów niwelacyjnych lub tachimetrycznych, w trakcie których dokonuje się pomiaru różnic wysokości (przewyższeń) pomiędzy dwoma punktami powierzchni ziemi, z których jeden ma znaną wysokość (określoną wcześniej w nawiązaniu do innego o znanej wysokości), a dla drugiego chcemy określić wysokość. Wysokości te określane są do poziomu zerowego geoidy w Kronsztadzie (przeniesione zostały na inne obszary za pomocą dokładnych pomiarów wysokości punktów w ciągach stanowiących podstawową osnowę wysokościową). Mierzenie wielkość przewyższenia między punktami następuje przy użyciu niwelatorów (z poziomą osią celowniczą) poprzez odczyty na wyskalowanych łatach. Natomiast przy pomiarach tachimetrycznych przewyższenie określa się w sposób trygonometryczny na podstawie pomierzonego na stanowisku o znanej wysokości kąta pionowego między kierunkiem do punktu o szukanej wysokości a płaszczyzną poziomą oraz określonej odległości poziomej między tymi punktami.

Pomiary wysokościowe dla przedstawienia urzeźbienia terenu, czyli obrazu fizycznego ukształtowania powierzchni ziemskiej, wymagają pomiaru wysokości dużej liczby punktów na odwzorowywanym fragmencie powierzchni Ziemi. Określone wysokości tych punktów wykorzystywane są do interpolowania między nimi przebiegu warstwic stanowiących linie usytuowane na powierzchni gruntu i cechujące się stałą wysokością względem powierzchni odniesienia. W wyniku powstają mapy warstwicowe charakteryzujące urzeźbienie terenu.

1. Mapa, jej skala, podział na arkusze, treść, pomiary na mapie

Mapa jest płaskim obrazem sytuacji terenowej istniejącej na fizycznej powierzchni Ziemi, po odpowiednim jej zrzutowaniu (odwzorowaniu) i zmniejszeniu oraz przedstawieniu za pomocą umownych znaków graficznych. W przypadku gdy mapa przedstawia tylko usytuowanie obiektów - nosi nazwę mapy sytuacyjnej, gdy oprócz tego zawiera dane o wysokości punktów i rzeźbie terenu - mamy do czynienia z mapą sytuacyjno-wysokościową.

Mapy powszechnie były i są wykonywane jako mapy kreskowe (graficzne), zwane też analogowymi. Są to mapy tradycyjne wykonane na papierze lub specjalnych foliach w formie rysunku ilustrującego obraz przedstawianej sytuacji za pomocą znaków umownych, kolorów i opisów. Nowoczesne technologie komputerowe umożliwiają w coraz większym zakresie rozwijanie wykonawstwa map cyfrowych i numerycznych, których treść zapisana jest w postaci elektronicznej i stanowi zbiór danych numerycznych (współrzędnych punktów i innych), przetwarzanych komputerowo. Mapy cyfrowe opracowywane są na podstawie map analogowych drogą ich digitalizacji i wektoryzacji. Mapy numeryczne opracowuje się na podstawie nowych pomiarów bezpośrednich [Szymański 2000]. Odpowiednie programy komputerowe umożliwiają przetwarzanie danych numerycznych dla różnych celów, w tym także sporządzenia typowej mapy graficznej w określonej skali.

Skala mapy wyraża stopień zmniejszenia zrzutowanych na powierzchnię poziomą rzeczywistych wymiarów obiektów istniejących w terenie w porównaniu z tymi samymi obiektami pokazanymi na mapie. Skala zapisywana jest umownie w postaci ułamka 1:M, w którym licznik stanowi jedność, a mianownik jest okrągłą liczbą przyjętą jako stopień zmniejszenia poziomych wymiarów terenowych do przedstawianych na mapie np. 100, 1000, 5000.

Inaczej mówiąc licznik ułamka przedstawia jednostkową długość odcinka na mapie np. 1 mm, 1cm, a mianownik długość poziomą tego odcinka w terenie. Np. w skali 1:1000, 1mm na mapie odpowiada 1000mm w terenie = 1 m., a 1 cm na mapie odpowiada w tej skali 1000 cm w terenie = 10 m.

Od wielkości mianownika omawianego ułamka zależy wielkość skali. Im mianownik jest większą liczbą, tym stopień zmniejszenia odwzorowywanych elementów jest mniejszy i stosownie do tego skala określana jest jako mniejsza. Natomiast przy małych liczbach w mianownikach mamy duże skale, co oznacza większe obrazy odwzorowanych na mapie szczegółów. Stąd też duże skale stosowane są przy opracowywaniu map o dużym zagęszczeniu szczegółów (w miastach), aby można było w sposób przejrzysty i dokładniejszy je na mapie przedstawić. W zależności od skali dzieli się mapy na:

• mapy wielkoskalowe, o mianowniku skali do 5000,

• mapy średnioskalowe, o mianownikach od 10 000 do 50000,

• mapy małoskalowe, o mianownikach 100000 i większych.

Spotykane są jeszcze w praktycznym użyciu skale map pochodzących z dawnych czasów z okresu zaborów cechujące się nieokrągłymi mianownikami. Wynika to z niemetrycznych systemów miar wówczas stosowanych [Jagielski 2002]. Np. w byłym zaborze austriackim wykonano mapy katastralne pokrywające kraj w skalach 1:2880 (wsie) i 1:1440 (miasta). Skala 1:2880 wynika z zasady, według której 1 cal na mapie ma odpowiadać 40 sążniom wiedeńskim w terenie. Ponieważ 1 sążeń (klafter wiedeński) = 6 stóp wiedeńskich; zaś 1 stopa =12 cali, stąd po ujednoliceniu jednostek w liczniku i mianowniku ułamka otrzymujemy:




Na mapach z okresu Rosji carskiej stosowano skalę 1:4200, która wynikała z następującego wyliczenia: 1 cal na mapie odpowiadał 50 sążniom w terenie, a ponieważ: 1 sążeń rosyjski = 7 stóp rosyjskich = 12 cali, stąd:




Od skali mapy zależy dokładność mapy. Jest to związane z możliwością wkartowania na mapę lub odczytania z niej najmniejszego odcinka. Takim najmniejszym odcinkiem możliwym do odróżnienia na mapie przez nieuzbrojone oko ludzkie jest długość 0,1 mm, uznawana jako miara dokładności graficznej.

Wartość 0,1 mm niezależnie od skali określa zarówno bezwzględną dokładność odczytu odległości pomierzonej graficznie jak i maksymalną dokładność kartowania, w tym naniesienia punktu na mapę poprzez nakłucie podłoża rysunkowego i zaznaczenia pozycji punktu, a następnie jej odczytania podczas pomiaru na mapie. W rzeczywistości błędy wyżej wymienionych czynności kumulują się, zaś do tego dochodzą także błędy spowodowane deformacjami mapy (skurcz papieru), co sprawia że dokładność pomiaru na mapie jeszcze się obniża, przekraczając podaną wcześniej dolną granicę błędu ±0,1 mm. Jak już wspomniano jest to wartość bezwzględna, toteż faktyczny, minimalny błąd pomiaru odległości na mapie, zwany dokładnością mapy - Δ, stanowi iloczyn 0, l mm i mianownika skali danej mapy. Na przykład dla skali 1:500 dokładność ta wyniesie: Δ = ±0,1 mm M = ±0,05 m, zaś dla skali dziesięciokrotnie mniejszej l:5 000 - ±0,5 m.

Z określenia dokładności mapy wynikają wnioski odnośnie terenowej dokładności zdjęcia szczegółów i zaokrąglania miar. Jeśli ostatecznym efektem pomiaru sytuacyjnego jest mapa graficzna, to dokładność odczytywania domiarów można ograniczyć do dokładności mapy, jaka będzie wykonywana w oparciu o dany pomiar, a więc dla mapy w 1:500 wystarczająca jest dokładność pomiaru liniowego ±5cm. Podejście to musi ulec zmianie, jeśli na podstawie zdjęcia sytuacyjnego zostanie utworzona mapa numeryczna, która zapewniając możliwość wydruku mapy graficznej w dowolnej skali, zachowuje w swej bazie danych wyniki pomiaru polowego, które mogą być następnie wykorzystane do analitycznego określenia różnych wielkości np. współrzędnych, długości, kątów, azymutów, pól lub objętości [Jagielski 2002].

Podziałka stanowi graficzne ujęcie skali mapy. Podziałki są umieszczane na mapach obok skali, są też sporządzane niezależnie od mapy na płytkach metalowych jako narzędzia dla ułatwienia i podniesienia dokładności pomiaru na mapach wielkoskalowych lub nanoszenia szczegółów na te mapę na podstawie danych z pomiaru.

Rysunek podziałki, wykonany na mapie lub wygrawerowany w metalu, jest tak skonstruowany, że zawiera wyskalowane działeczki, które wyrażają długości odcinków na mapie, a opis tych działeczek na podziałce jest tak sporządzony, że dla odpowiednich długości odcinków na podziałce przypisane są odpowiadające im długości w terenie (zrzutowane do poziomu). Te miary terenowe określone są jako iloczyny odcinków na mapie przez mianownik skali i zapisane w jednostkach terenowych. Jeśli chcemy wyznaczyć pewną odległość terenową na mapie, to dzięki podziałce uzyskujemy od razu jej wartość bez konieczności wykonywania obliczeń. W powszechnym użyciu znajdują się dwa rodzaje podziałek: liniowe i transwersalne.

Podział map na arkusze, wynika z konieczności przedstawiania większych obszarów na stosunkowo niewielkich sformatowanych (dogodnych do wykorzystywania) arkuszach papieru. Istnieje jednolity system numeracji i oznaczeń poszczególnych arkuszy map w różnych skalach, który bazuje na podziale arkuszy Międzynarodowej Mapy Świata w skali 1:1000000. Oznaczenie mapy w tym systemie nosi nazwę godła mapy. Podstawą tego systemu jest podział powierzchni elipsoidy ziemskiej według równoleżników, na pasy o szerokości 3 stopni oraz południkami na słupy o długości 6 stopni. Pasy liczy się od równika i oznacza się je dużymi literami alfabetu łacińskiego (A, B, C..), zaś słupy liczy się od południka zerowego przechodzącego przez Greenwich w kierunku z zachodu na wschód i numeruje liczbami arabskimi od 1 do 60. Z przecięcia tych pasów i słupów uzyskuje się podstawowy arkusz mapy w skali 1:1000000 Międzynarodowej Mapy Świata, oznaczony godłem składającym się z numerów pasa i słupa, które się na nim przecinają. Na przykład, jeden z arkuszy dla obszaru Polski będzie miał godło M-34. Arkusz taki ulega dalszemu podziałowi na mniejsze arkusze w większych skalach, które oznaczane są odpowiednio literami alfabetu według przyjętej zasady.

Podział na arkusze związany jest z układem siatki współrzędnych geograficznych, których odwzorowanie zawiera każda mapa. Czym większa jest skala mapy, tym krzywizny południków i równoleżników zbliżają się do prostych. Jednocześnie każde państwo ustala, obowiązujący na swoim obszarze i związany z układem geograficznym, państwowy układ współrzędnych prostokątnych płaskich oraz państwowy układ wysokości. Także w Polsce odpowiednie przepisy i standardy (instrukcje techniczne) określają te układy, które są kanwą dla podziału map na arkusze oraz dla treści przedstawianej na mapach. Informacje dotyczące elipsoidy, układu współrzędnych i rodzaju odwzorowania oraz godła mapy znajdują się na mapie lub w metryce mapy [Szymański 2000].

Przy podziale wielkoskalowych map na arkusze stosuje się dwa rodzaje kroju: podział sekcyjny i obrębowy. Podział sekcyjny polega na tym, że treść mapy wypełnia w całości powierzchnię ograniczoną ramkami sekcji, zaś wszelkie opisy informujące o rodzaju mapy, jej skali, oznaczeniach itp. znajdują się poza ramkami sekcji. W ten sposób sporządzane są mapy topograficzne, mapa zasadnicza oraz opracowywane na ich kanwie mapy tematyczne.

Niektóre mapy wykonuje się dla całych jednostek terytorialnych (obrębów) jak wieś, miasto. Sporządzenie mapy takiej jednostki na wielu arkuszach wymaga kroju obrębowego treści mapy, polegającego na tym, że nie wszystkie arkusze mają wypełnione treścią cały obszar wewnątrz ramki. Niektóre, obejmujące skrajne partie obrębu zajmują tylko część obszaru wewnątrz ramki, a reszta pozostaje niewypełniona treścią mapy (pusta). W tym podziale sporządzane są mapy ewidencji gruntów i budynków, a wynika to z zasady, że operat ewidencji gruntów i budynków sporządzany jest odrębnie dla każdego obrębu, zaś obręb to obszar zawarty w granicach wsi, bądź w granicach miasta lub dzielnic tego miasta [Szymański 2000].

Treść mapy zawiera pomierzone w terenie i naniesione na nią szczegóły, które w zależności od możliwości jakie daje przyjęta skala mapy przedstawia się w różny sposób: za pomocą linii wyznaczających granice określonych obiektów lub znaków umownych (konwencjonalnych) przyjętych dla oznaczania szczegółów trudnych do narysowania w skali, a także za pomocą kolorów i objaśniających opisów, symboli literowych i numeracji.

Znaki konwencjonalne dla poszczególnych rodzajów i skal map ustalone są w instrukcjach technicznych wykonania map. Na mapach małoskalowych, co ważne jest dla przeciętnego ich użytkownika, znaki te znajdują się bezpośrednio na tych mapach i stanowią opisy pozaramkowe. Taki wykaz znaków umownych i często tekstów umownych, nazywa się potocznie „legendą mapy".

Pomiary na mapie. Pomiar w terenie podczas geodezyjnej inwentaryzacji obiektów gruntowych i obiektów budowlanych służy w pierwszym rzędzie do sporządzenia mapy przedstawiającej (dokumentującej) granice i usytuowanie tych obiektów. Oprócz tego dla obiektów tych istnieje potrzeba obliczania (pomiaru) powierzchni dla określenia wielkości obszaru obiektów gruntowych, a także różnych wymiarów obiektów budowlanych. Znane są różne metody i instrumenty do określania wymiaru tych powierzchni, a przy budynkach również ich kubatury. Niektóre z nich pozwalają na obliczanie powierzchni na podstawie danych z pomiaru w terenie (bez korzystania z podkładu mapy), stąd nazywa się je metodami analitycznymi. W większości przypadków obliczanie powierzchni obiektów gruntowych wykonuje się jednak z wykorzystaniem danych uzyskanych w wyniku pomiaru na kartometrycznej mapie. Ze względu na dodatkowe dość znaczne błędy pomiaru na mapie (w porównaniu z terenowymi) określa się je metodami przybliżonymi.

Obliczanie powierzchni obiektów gruntowych polega na ustaleniu ilości jednostek powierzchniowych (m², hektarów, arów) zawartych w istniejących granicach obiektów, które zostały pomierzone w terenie i naniesione na mapę. Ustalenie ilości tych jednostek następuje za pomocą odpowiednich wzorów wyrażających dla różnych płaskich figur geometrycznych zależności funkcyjne pomiędzy ich powierzchnią a wymiarami liniowymi (długością boków, wysokością, współrzędnymi punktów załamań granicy), a niekiedy również wymiarami określonych kątów między bokami figury.

Trzeba przy tym mieć świadomość, że obliczana powierzchnia obiektów gruntowych nie jest ich powierzchnią faktyczną (fizyczną), jaka występuje na gruncie. Powierzchnia obliczana jest rzutem (dokonanym w odpowiednim odwzorowaniu kartograficznym) powierzchni fizycznej na powierzchnię płaską usytuowaną w poziomie powierzchni geoidy. W związku z tym obliczona powierzchnia obiektów gruntowych i wykazywana potem w dokumentach jest zwykle mniejsza od ich fizycznej powierzchni, stanowiącej część urzeźbionej w różny sposób powierzchni skorupy ziemskiej. Różnica ta jest tym większa im urzeźbienie powierzchni fizycznej cechuje się większymi deniwelacjami.

Wymieniona wyżej podziałka transwersalna wykonana na metalu była do niedawna, wraz z cyrklem zwanym kroczkiem, podstawowym narzędziem służącym do pracy na mapie w ramach t.zw. metody graficznej nanoszenia wyników pomiaru terenowego na mapę oraz pomiaru długości na mapie i obliczaniu powierzchni działek i innych konturów w oparciu o pomierzone na mapie długości. Do obliczania powierzchni figur na mapie istnieją też różne rodzaje planimetrów, które pozwalają szybko poprzez obwiedzienie wodzikiem granicy figury odczytać jej powierzchnię. Obliczanie powierzchni z wykorzystaniem planimetrów nosi nazwę metody mechanicznej.

Do pomiarów na mapach skonstruowano również inne bardziej złożone instrumenty. Z ważniejszych należy wymienić koordynatografy realizujące prostokątny układ współrzędnych, albo biegunowy układ współrzędnych. Przy ich pomocy można na mapę nanosić punkty o znanych współrzędnych (wyliczonych na podstawie pomiarów terenowych), można też odczytywać współrzędne z podkładu kartometrycznej mapy. Generalnie przyrządy te ułatwiają i podnoszą dokładność operacji na mapie w zakresie nanoszenia i odczytywania współrzędnych punktów. A znane współrzędne pozwalają na kartowanie treści mapy oraz wykonanie większości zadań obliczeniowych, w tym zwłaszcza obliczanie długości odcinków oraz powierzchni obiektów gruntowych.

Powyższe powszechnie używane narzędzia i instrumenty do pracy na mapie są aktualnie wypierane przez nowe mniej pracochłonne metody oparte na zastosowaniu techniki komputerowej. Opracowano wiele specjalistycznych programów, które usprawniają bardzo rozwiązywanie zadań geodezyjnych, zarówno w zakresie wszelkich obliczeń, sporządzania map i dokumentacji z mapami związanych.

1. Ogólny podział map

Mapy są klasyfikowane ze względu na różne ich cechy. Mówiliśmy już o podziale w zależności od skali na mapy wielkoskalowe, średnioskalowe i małoskalowe. Wśród map małoskalowych szczególne znaczenie mają geodezyjne mapy kartometryczne, na których mogą być wykonywane pomiary (długości, powierzchni) dzięki temu, że mapy te zostały sporządzone w sposób zapewniający dokładność odpowiednią dla wykonywania tych pomiarów, dla której kryteria określone są w instrukcjach geodezyjnych.

Ogólna klasyfikacja map dla celów gospodarczych wykonana przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii, zawarta w Instrukcji O-2 przedstawia się następująco:

1. Mapy ogólnogeograficzne

• topograficzne wielkoskalowe

• topograficzne średnioskalowe

• topograficzne małoskalowe

• Mapy tematyczne

• Społeczno-gospodarcze

• Przyrodnicze

Nas interesują głównie mapy tematyczne, bo na nich znajdujemy treści charakteryzujące szczegółowe zagospodarowanie gruntów, a tym samym informacje o elementach nieruchomości. W zakresie map społeczno-gospodarczych do map społecznych zaliczono: demograficzne, elementów socjalno bytowych i patologii społecznej, a do gospodarczych: mapa zasadnicza, zagospodarowania terenu, uzbrojenia terenu, komunikacji, gospodarki mieszkaniowej, przemysłu, rolnictwa, usług, dyspozycji terenu.

W zakresie map przyrodniczych wyróżniono mapy fizjograficzne: geologiczne, rzeźby terenu, hydrograficzne, klimatu, glebowe, szaty roślinnej, świata zwierząt oraz mapy sozologiczne: zagrożenia środowiska i ochrony środowiska.

Powyższy podział nie eksponuje bardzo ważnego rodzaju map, jakimi są mapy ewidencji gruntów, zwane też mapami katastralnymi, które w działalności z zakresu gospodarki nieruchomościami mają podstawowe znaczenie i którym podobnie jak mapie zasadniczej (wymienionej w grupie map gospodarczych) poświęcimy dalej odrębnie uwagę.

1. Mapa zasadnicza - podstawowa w kraju mapa geodezyjna

Ustawa Prawo geodezyjne i kartograficzne definiuje w art. 2 mapę zasadniczą jako: „wielkoskalowe opracowanie kartograficzne, zawierające aktualne informacje o przestrzennym rozmieszczeniu obiektów ogólnogeograficznych oraz elementach ewidencji gruntów i budynków, a także sieci uzbrojenia terenu: nadziemnych, naziemnych i podziemnych”.

Mapa zasadnicza według przyjętych założeń ma stanowić podstawową mapę kraju, co oznacza, że ma ona być źródłową dokumentacją geodezyjną dla opracowania innych map i dokumentacji geodezyjno-kartograficznych. W związku z tym jej opracowanie musi następować według ustalonych w instrukcjach GUGiK zasad i rygorów technicznych, jednolitych dla całego kraju i to głównie w wyniku pomiarów bezpośrednich w terenie albo pomiarów z wykorzystaniem materiałów fotogrametrycznych. Warunki te sprawiają, że opracowanie tych map jest kosztowne i czasochłonne. Realizuje się je w pierwszej kolejności dla obszarów o największym zainwestowaniu, czyli dla miast. Pokrycie kraju tymi mapami szacuje się na ok. 20% powierzchni, przy czym ciągle podejmowane są opracowywania tych mapy dla nowych obszarów.

Mapa zasadnicza jest sporządzana w skalach: 1:500, 1:1000, 1:2000, 1:5000 określanych jako skale bazowe. Na danym obszarze mapa zasadnicza jest prowadzona tylko w jednej, odpowiednio dobranej skali bazowej. Kryteriami jej doboru są: stopień zagęszczenia terenu szczegółami sytuacyjnymi, wyposażenie terenu w armaturę podziemną oraz przewidywane zamierzenia inwestycyjne [Jagielski 2002]:.

• Skala 1:500 jest przeznaczona dla terenów o dużym stopniu zainwestowania lub przewidywanych do takiego zainwestowania w przyszłości. Z reguły mapa w tej skali jest sporządzana dla terenów dużych miast i rejonów przemysłu.

• Skala 1:1000 znajduje zastosowanie w mniejszych miastach, aglomeracjach miejskich i przemysłowych oraz na terenach osiedlowych wsi, będących siedzibami gmin.

• Skala 1:2000 jest stosowana na terenach zwartej zabudowy osiedlowej wsi, terenach rolnych o drobnej i nieregularnej szachownicy stanu władania oraz na obszarach rolnych i leśnych położonych w granicach miast.

• Skala 1:5000 dotyczy map terenów o rozproszonej zabudowie wiejskiej oraz gruntów rolnych i leśnych w gminach.

Mapę zasadniczą opracowuje się dla obszarów stanowiących obręby ewidencyjne przy zastosowaniu podziału sekcyjnego na arkusze. Treść mapy zasadniczej stanowią przedstawione na niej za pomocą znaków umownych (konwencjonalnych) zebranych w katalogu, stanowiącym załącznik do instrukcji K-l, obejmującym obiekty terenowe, zjawiska przyrodnicze i społeczno-gospodarcze, uzbrojenie terenu (armaturę) oraz elementy ewidencji gruntów i budynków (katastru nieruchomości). Zgodnie z odpowiednim przepisem instrukcji K-l treść mapy dzieli się na: obligatoryjną i fakultatywną. Na treść obligatoryjną, podlegającą obowiązkowej aktualizacji bieżącej, składają się: punkty osnów geodezyjnych, elementy ewidencji gruntów i budynków oraz sieć uzbrojenia terenu. Treść fakultatywna stanowi zbiór otwarty, zależny od potrzeb i zamierzeń inwestycyjnych administracji państwowej, samorządowej i podmiotów gospodarczych. Z uwagi na duże skale mapy zasadniczej, większość konturów obiektów gruntowych i budowlanych, ze względu na swą dostateczną wielkość można skartować w skali. Istnieje jednak pewna grupa obiektów, istotnych gospodarczo, które są zbyt małe do ich wykreślenia na mapie w skali za pomocą ich rzeczywistych rozmiarów, toteż przedstawia się je za pomocą ustalonych symboli.[Jagielski 2002].

Opracowanie mapy zasadniczej w dzisiejszej dobie odbywa się z reguły w technologii numerycznej, co jest związane z budowaniem odpowiedniej dla tej mapy bazy komputerowej danych, pozwalającej zarówno na druk określonych fragmentów mapy w pełnej treści lub w postaci nakładek z wybraną treścią, a także na dokonywanie różnych komputerowych operacji związanych z obliczaniem danych geodezyjnych o wymiarach linii i obiektów powierzchniowych oraz sporządzaniem zestawień i wykazów tych danych. Korzyścią płynącą z takiego rozwiązania całej dokumentacji jest również możliwość bieżącej elektronicznej aktualizacji danych podczas wprowadzania różnorodnych zmian stanu obiektów, jakie następują na skutek modernizacji podziałów gruntowych i rozwoju zagospodarowania terenu.

Pierworys mapy zasadniczej, opracowywany jest najczęściej w kolorach. Podstawowym kolorem jest kolor czarny, ale np. rzeźbę terenu można przedstawić kolorem sjena palona, kontury gleboznawczej klasyfikacji gruntów kolorem zielonym, a sieć podziemnego uzbrojenia terenu kolorami następującymi:

wodociągową - niebieskim (w)

kanalizacyjną - brązowym (k)

ciepłowniczą - fioletowym (c)

gazową - żółtym (g)

telekomunikacyjną - pomarańczowym (t)

elektroenergetyczną - czerwonym (e)

inne sieci i kanały zbiorcze - czarnym (różne litery).

Takie kolorowe oznaczenia znajdują się jednak tylko na pierworysach, natomiast zamawiający otrzymują kopie tych map w kolorze czarnym, na których poszczególne sieci oznaczone są symbolami literowymi, które wymieniono wyżej, przy każdym z kolorów.

Wobec tak znacznej liczby szczegółów na mapie zasadniczej, najczęściej w praktyce spotyka się rozwarstwioną formę tej mapy, w postaci nakładek tematycznych, odpowiednio oznakowanych i opisanych, a mianowicie:

S - nakładka sytuacji powierzchniowej.

W - nakładka rzeźby terenu,

U - nakładka uzbrojenia terenu,

E - nakładka ewidencji gruntów i budynków.[Szymański 2000].

1. Ewidencja gruntów i budynków (kataster nieruchomości)

1. Funkcje katastru nieruchomości i ogólne zasady jego prowadzenia

W ustawie Prawo geodezyjne i kartograficzne w art. 2 zdefiniowano ewidencję gruntów i budynków (kataster nieruchomości) jako - „jednolity dla kraju, systematycznie aktualizowany zbiór informacji o gruntach, budynkach i lokalach, ich właścicielach oraz o innych osobach fizycznych lub prawnych władających tymi gruntami, budynkami i lokalami”. Szerzej ten zbiór informacji objaśniony został w art. 20 ustawy, który brzmi:

„1. Ewidencja gruntów i budynków obejmuje informacje dotyczące:

1) gruntów - ich położenia, granic, powierzchni, rodzajów użytków gruntowych oraz ich klas gleboznawczych, oznaczenia ksiąg wieczystych lub zbiorów dokumentów, jeżeli zostały założone dla nieruchomości, w skład której wchodzą grunty,

2) budynków - ich położenia, przeznaczenia, funkcji użytkowych i ogólnych danych technicznych,

3) lokali - ich położenia, funkcji użytkowych oraz powierzchni użytkowej.

2. W ewidencji gruntów i budynków wykazuje się także:

1) właściciela, a w odniesieniu do gruntów państwowych i samorządowych - inne osoby fizyczne lub prawne, w których władaniu znajdują się grunty i budynki lub ich części,

2) miejsce zamieszkania lub siedzibę osób wymienionych w pkt 1,

3) informacje o wpisaniu do rejestru zabytków,

4) wartość nieruchomości.”

Ustawa w art. 21 określa funkcję tego zbioru informacji następująco: „Podstawę planowania gospodarczego, planowania przestrzennego, wymiaru podatków i świadczeń, oznaczania nieruchomości w księgach wieczystych, statystyki publicznej i gospodarki nieruchomościami stanowią dane zawarte w ewidencji gruntów i budynków.” Jak widać z tego przepisu zawarta w ewidencji gruntów i budynków dokumentacja ma podstawowe znaczenie dla całego systemu działań związanych z gruntami, z ich zagospodarowaniem i użytkowaniem.

Zdefiniowana w powyższy sposób instytucja ewidencji gruntów została wprowadzona przepisami dekretu z dnia 2 lutego 1955 r. o ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 6, poz. 32), a szczegółowego określenia zasad i sposobu jej zakładania oraz prowadzenia dokonano początkowo w instrukcjach Ministra Rolnictwa z dnia 21 kwietnia 1955 r. oraz Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 8 września 1956 r., a później we wspólnym zarządzeniu Ministrów Rolnictwa i Gospodarki Komunalnej z dnia 20 lutego 1969 r. w sprawie ewidencji gruntów. W wyniku intensywnych prac trwających w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych minionego wieku, założono ewidencję gruntów według jednolitej formuły na terytorium całego kraju. W związku z rozwojem informatyki i technologii komputerowych wprowadza się od pewnego czasu sukcesywnie zasadnicze zmiany w funkcjonującym od lat 50. minionego wieku systemie ewidencji gruntów i budynków. Aktualnie przepisy podstawowe dotyczące jej prowadzenia są włączone do cytowanej ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne, a przepisy szczegółowe zawiera rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków.

Trzeba podkreślić, że choć istota i funkcja ewidencji gruntów i budynków od początku jej założenia i nadal są takie same: zaspakajanie podstawowych potrzeb społeczno-gospodarczych w zakresie dokumentacji i informacji o zagospodarowaniu gruntów, to jednak zasadniczy wzrost rodzaju i zakresu tych potrzeb, jak również technika komputerowa powodują dziś zasadnicze zmiany treści i formy dokumentacji. Postać dokumentacji założonej na początku (t.zw. tradycyjnej) różni się zasadniczo od postaci jaka jest dla tej instytucji przewidziana w aktualnie obowiązujących przepisach i do uzyskania jakiej będzie się dążyć w najbliższej przyszłości.

2. Operat ewidencyjny

Dokumentacja ewidencji gruntów i budynków sporządzana jest w postaci operatu ewidencyjnego, wykonywanego dla obszaru obrębu ewidencyjnego. Terytorium kraju podzielone jest dla celów ewidencji gruntów na jednostki ewidencyjne, a te dzielą się na obręby ewidencyjne. Zdefiniowania tych obiektów znajdujemy w § 6-8 rozporządzenia Ministra RRiB z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków.

Jednostkę ewidencyjną stanowi obszar gruntów położonych w granicach administracyjnych gminy, a w przypadku gdy w skład gminy wchodzi miejscowość o statusie miasta - również w granicach administracyjnych miasta. W miastach, w których utworzone zostały dzielnice, jako jednostki pomocnicze gminy, jednostką ewidencyjną może być obszar dzielnicy lub kilku sąsiadujących ze sobą dzielnic. Jednostkę ewidencyjną określa nazwa własna oraz identyfikator krajowego rejestru urzędowego podziału terytorialnego kraju, prowadzonego na podstawie przepisów o statystyce publicznej.

Jednostka ewidencyjna dzieli się na obręby ewidencyjne. Granice obrębów wiejskich powinny być zgodne z granicami wsi i sołectw. Granice obrębów na obszarach miast powinny być zgodne z granicami dzielnic i w miarę możliwości pokrywać się z granicami osiedli i zespołów urbanistycznych oraz naturalnymi granicami wyznaczonymi w szczególności przez cieki, ulice, linie kolejowe i inne obiekty fizjograficzne. Przy projektowaniu przebiegu granic obrębów uwzględnia się podział na rejony statystyczne i obwody spisowe. Obręb w jednostce ewidencyjnej jest określony przez jego nazwę i numer lub wyłącznie przez numer. Podziału na obręby i określenia ich granic dokonuje starosta, po zasięgnięciu opinii właściwego miejscowo organu do spraw zagospodarowania przestrzennego oraz właściwej miejscowo jednostki statystyki publicznej. Ustalone obęby wykazuje się na mapie przeglądowej sporządzonej, w zależności od wielkości obszaru, w skali 1:10.000 lub 1:25.000.

Dla każdego obrębu ewidencyjnego sporządzony jest oddzielny operat ewidencyjny. Odpowiedzialnym za prowadzenie ewidencji gruntów i budynków jest starosta. Operaty ewidencyjne sporządzają i prowadzą pod względem technicznym służby geodezyjne w oparciu o pomiary geodezyjne granic podziału gruntów oraz innych elementów sytuacji terenowej przy uwzględnieniu dochodzeń stanu władania gruntami oraz wyników klasyfikacji gleboznawczej gruntów.

Operaty ewidencyjne są prowadzone przez służby geodezyjne w powiatowych Ośrodkach Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej. Dane w operacie podlegają bieżącej aktualizacji dokonywanej przez te służby, winny bowiem odzwierciedlać aktualny stan jaki istnieje w terenie. Dane te udostępniane są zainteresowanym. Przepisy odnoszące się do operatu ewidencyjnego, a zwłaszcza udostępniania jego danych zawiera art. 24 ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne:

„1. Informacje o gruntach, budynkach i lokalach zawiera operat ewidencyjny, który składa się z map, rejestrów i dokumentów uzasadniających wpisy do tych rejestrów.

2. Informacje o gruntach, budynkach i lokalach zawarte w operacie ewidencyjnym są jawne. Informacji tych udziela się odpłatnie.

3. Wyrysy i wypisy z operatu ewidencyjnego są wydawane przez organ prowadzący ewidencję gruntów i budynków odpłatnie na żądanie właścicieli lub osób fizycznych i prawnych, w których władaniu znajduje się grunt, budynek lub lokal, osób fizycznych i prawnych oraz innych jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, które mają interes prawny w tym zakresie, a także na żądanie zainteresowanych organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego.

4. Starosta zapewnia nieodpłatnie gminom bezpośredni dostęp do bazy danych ewidencji gruntów i budynków bez prawa ich udostępniania osobom trzecim.

Stosownie do przepisów § 20-22 rozporządzenia MRRiB w spr.ewid.gr.i bud., operat ewidencyjny jest skompletowany w dwóch częściach obejmujących: 1) operat geodezyjno-prawny, 2) operat opisowo-kartograficzny.

Operat geodezyjno-prawny jest zbiorem dowodów prowadzonym dla każdego obrębu ewidencyjnego, uzasadniających wpisy do komputerowych baz danych ewidencyjnych.

Operat opisowo-kartograficzny składa się z komputerowych wydruków raportów, które obrazują dane ewidencyjne w momencie zakładania ewidencji, kopii odpowiedniego fragmentu mapy. Raporty te, sporządzone są na podstawie baz danych przy wykorzystaniu informatycznego systemu komputerowego, zawierają dane ewidencyjne dla każdego obrębu w postaci: rejestru gruntów, rejestru budynków, rejestru lokali, kartoteki budynków, kartoteki lokali i mapy ewidencyjnej.

Oprócz wymienionych składników operatu ewidencyjnego sporządza się szereg pomocniczych raportów, do których zaliczają się: zestawienie gruntów, wykaz gruntów, wykaz budynków, wykaz lokali, skorowidz działek, wykaz podmiotów ewidencyjnych i inne.

Warto jeszcze dodać, że aktualnie do systemu ewidencji gruntów wprowadza się informacje o wartości nieruchomości. W § 74 w/w. rozporządzenia jest zobowiązanie starosty do prowadzenia rejestru cen nieruchomości, określonych w aktach notarialnych, oraz wartości nieruchomości, określonych przez rzeczoznawców majątkowych w operatach szacunkowych, których wyciągi przekazywane są do ewidencji gruntów i budynków. Natomiast przepisy art. 170 ustawy o gospodarce nieruchomościami zobowiązują do wpisu do katastru nieruchomości wartości katastralnych nieruchomości ustalonych w drodze decyzji na podstawie przeprowadzonej powszechnej taksacji nieruchomości.

Przedstawiony skład operatu ewidencji gruntów przewidują obowiązujące aktualnie przepisy przytaczanego rozporządzenia. Jednak większość operatów ewidencyjnych dostępnych dziś w terenie jest sporządzonych według wcześniejszych zasad. W szczególności w tych dawniej sporządzonych operatach spotkamy brak rejestrów i kartotek budynków oraz lokali. Również forma sporządzenia dawniejszych operatów różni się od dzisiejszych rozwiązań opierających się na wykorzystywaniu programów komputerowych.

Aktualnie operaty ewidencji gruntów i budynków dostępne w powiatowych ośrodkach dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej (bądź w gminach) istnieją:

• dla zdecydowanej większości obszaru naszego kraju w postaci analogowej - w części graficznej (mapa ewidencyjna, jej matryca) i cyfrowej - w części opisowej (rejestr gruntów, skorowidz działek, skorowidz właścicieli i władających gruntami); w tym przypadku dokonywano informatyzacji części opisowej według stanu zapisanego w dokumentacji tradycyjnej (ręcznej) z uwzględnieniem częściowych zmian przewidzianych w przepisach szczegółowych,

• dla stosunkowo niewielkich obszarów w postaci numerycznej, dotyczy to obszarów, gdzie sporządzono już numeryczną mapę zasadniczą i związaną z nią nakładkę ewidencyjną oraz dokumentację opisową.

Stan taki powoduje potrzebę zapoznania się z zasadami ewidencji gruntów ustalonymi dla tradycyjnego ujęcia ewidencji gruntów, bo w podstawowym zakresie korzystamy dziś z dokumentacji zawartej w tzw. operacie ewidencji gruntów, którego część opisowa została zapisana w odpowiednim programie komputerowym i dzięki temu ułatwione jest jej wykorzystanie. Jednocześnie musimy też poznawać nowe założenia i nowe zasady, które zostały już zapisane w przepisach i według nich będzie się sukcesywnie (w miarę możliwości) wdrażać zasadniczą modernizację ewidencję gruntów i budynków do postaci odpowiednio zorganizowanych baz danych numerycznych.

W objaśnieniach poniższych skupiamy uwagę przede wszystkim na aktualnie obowiązujących przepisach dotyczących ewidencji gruntów i budynków, które określają przyszłościowe zasady prowadzenia tej instytucji. Mówiąc jednak o nich nawiązujemy do tradycyjnego operatu ewidencji gruntów i systemu zapisu w nim danych, które dziś są w powszechnym wykorzystaniu.

1. Mapa ewidencyjna

Mapa ewidencyjna jest wielkoskalowym opracowaniem kartograficznym, sporządzonym w sposób zapewniający jego kartometryczność i zawierającym treść określoną w przepisach o ewidencji gruntów i budynków. Mapę ewidencyjną, w zależności od stopnia zurbanizowania terenu i struktury władania gruntów, sporządza się w skalach: 1:500, 1:1.000, 1:2.000 lub 1:5.000. Jej edycję stanowią mapy obrębowe. Do opracowania mapy ewidencyjnej stosuje się odpowiednie standardy techniczne dla mapy zasadniczej.

Elementy treści tej mapy wymienione i scharakteryzowane zostały w § 9 i 28 rozporządzenia MRRiB w spr.ewid.gr.i bud. Zaliczają się do nich:

1. Granice działek ewidencyjnych i ich oznaczenia

Granice działek wykreślane są na mapie cienką czarną łamaną linią ciągłą, wzdłuż której - w punktach załamań, a niekiedy i innych - oznaczane są punkty pomierzone, których położenie określone zostało w odpowiednim trybie i z wymaganą dokładnością, przy czym punkty te są często utrwalone w terenie zakopanymi znakami granicznymi (kamienie lub słupki betonowe z krzyżem, rurki metalowe, paliki). Na granice działek mogą się nakładać odpowiednio oznaczone granice: państwa, jednostek zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, jednostek ewidencyjnych, obrębów (miast i wsi).

Działki ewidencyjne stanowią podstawowe elementy podziału powierzchni podlegające identyfikacji za pomocą przypisanych im numerów. W obszarze obrębu działka ewidencyjna jest wyróżniana przez jej numer, który ma postać liczby naturalnej. W razie podziału nieruchomości, nowo powstałe działki ewidencyjne oznacza się numerami w postaci ułamka q/p, w którym q jest liczbą naturalną oznaczającą numer działki ewidencyjnej pierwotnej podlegającej podziałowi, zaś p jest najmniejszą liczbą naturalną umożliwiającą wyróżnienie każdej nowej działki ewidencyjnej. W przypadku połączenia działek ewidencyjnych nowo powstałą działkę ewidencyjną oznacza się kolejną, niewykorzystaną w danym obrębie, liczbą naturalną.

Stosownie do przepisów § 9 cyt. rozporządzenia działkę ewidencyjną stanowi ciągły obszar gruntu, położony w granicach jednego obrębu, jednorodny pod względem prawnym, wydzielony z otoczenia za pomocą linii granicznych.

Sąsiadujące ze sobą działki ewidencyjne, będące przedmiotem tych samych praw oraz władania tych samych osób lub jednostek organizacyjnych, wykazuje się w ewidencji jako odrębne działki ewidencyjne, jeżeli:

• wyodrębnione zostały w wyniku podziału nieruchomości, a materiały powstałe w wyniku prac geodezyjnych i kartograficznych związanych z tym podziałem przyjęte zostały do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego;

• są wyszczególnione w istniejących dokumentach określających stan prawny nieruchomości, a w szczególności w księgach wieczystych, zbiorach dokumentów, aktach notarialnych, prawomocnych orzeczeniach sądowych i ostatecznych decyzjach administracyjnych, a jednocześnie są działkami gruntu lub działkami budowlanymi w rozumieniu przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami (jej art. 4 stanowi: p. 3) działka gruntu - ciągła część powierzchni ziemskiej stanowiąca część lub całość nieruchomości gruntowej, p. 3a) działka budowlana - zabudowana działka gruntu, której wielkość, cechy geometryczne, dostęp do drogi publicznej oraz wyposażenie w urządzenia infrastruktury technicznej umożliwiają prawidłowe i racjonalne korzystanie z budynków i urządzeń położonych na tej działce;

• obejmują grunty zajęte pod drogi publiczne, linie kolejowe, wody śródlądowe, rowy, a ich wyróżnienie w postaci odrębnych działek jest celowe ze względu na odrębne oznaczenia tych gruntów w innych ewidencjach i rejestrach publicznych bądź ze względu na ich różne nazwy urzędowe.

W razie wzajemnego przecinania się linii kolejowych, dróg publicznych, morskich wód wewnętrznych oraz wód śródlądowych, przy ustalaniu granic działek ewidencyjnych stosuje się następujące zasady:

• morskie wody wewnętrzne oraz wody śródlądowe, z wyjątkiem wód płynących rurociągami lub krytymi kanałami, dzielą linie kolejowe i drogi publiczne na odrębne działki ewidencyjne,

• linie kolejowe dzielą drogi publiczne na odrębne działki ewidencyjne,

• drogi wyższej kategorii dzielą drogi niższej kategorii na odrębne działki ewidencyjne.

1. Granice konturów użytków gruntowych i ich oznaczenia

Kontury użytków gruntowych - to ciągłe części powierzchni ziemi użytkowanej na ten sam cel i w sposób jednolity. Granice tych konturów, istnieją w terenie i w wyniku pomiaru są nanoszone na mapę ewidencyjną, na której wykreślone są czarną łamaną linią ciągłą z przehaczeniami (litera s lub z obejmująca granicę) lub przerywaną dla odróżnienia od granic działek. Granice te stanowią linie podziału użytkowego gruntów, oddzielają jedne rodzaje użytków od innych.

W definicji konturu użytku gruntowego jest mowa o jednolitości celu i sposobu użytkowania jako podstawie wyodrębniania konturów. Ze względu na dużą różnorodność w tym zakresie, zaistniała konieczność umownego uporządkowania celów i sposobów użytkowania gruntów. Są różne ujęcia tego podziału, nieco odmienne w różnych systemach dokumentacyjnych (krajach, mapach, katastrach) i modyfikowane w miarę upływu czasu. Powszechne praktyczne zastosowanie znalazły głównie dwa szczeble tego podziału na grupy i rodzaje użytków.

Grupę stanowią użytki gruntowe, które są wykorzystywane na ten sam ogólny cel np. produkcję rolną produkcję leśną, budownictwo itp. W ramach grupy wyróżnia się rodzaje użytków w zależności od sposobów użytkowania powierzchni na dany cel, np. w grupie użytków rolnych wydzielono: grunty orne, sady, łąki, pastwiska.

Obowiązujący obecnie w Polsce podział użytkowy gruntów jest określony w rozporządzenia MRRiB w spr.ewid.gr.i bud. Według tego przepisu w ewidencji gruntów wykazywane są następujące grupy (§67) i rodzaje (§68) użytków, które na mapach ewidencyjnych oznacza się podanymi przy ich nazwach symbolami literowymi:

Grupa 1. użytki rolne, które dzielą się na rodzaje:

1) grunty orne (oznaczone symbolem - R)

2) sady (S z symbolem użytku, na którym założony został sad, np. S-R, S-Ł, S-Ps)

3) łąki trwałe (Ł)

4) pastwiska trwałe (Ps)

5) grunty rolne zabudowane (B z symbolem użytku, na którym wzniesione zostały budynki, np. B-R, B-Ł, B-Ps,

6) grunty pod stawami (Wsr)

7) rowy (W).

Grupa 2. grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, dzielące się na:

1) lasy, oznaczone (Ls)

2)grunty zadrzewione i zakrzewione (Lz), lub w przypadku zadrzewień śródpolnych - Lz wraz z symbolem odpowiedniego użytku gruntowego, stanowiącego część składową oznaczenia klasy gleboznawczej gruntu, np. Lz-R, Lz-Ł, Lz-Ps.

Grupa 3. grunty zabudowane i zurbanizowane, które dzielą się na:

1) tereny mieszkaniowe (B)

2) tereny przemysłowe (Ba)

3) inne tereny zabudowane (Bi)

4) zurbanizowane tereny niezabudowane (Bp)

5) tereny rekreacyjno-wypoczynkowe Bz)

6) użytki kopalne (K)

7) tereny komunikacyjne, w tym:

a) drogi (dr)

b) tereny kolejowe (Tk)

c) inne tereny komunikacyjne, oznaczone symbolem (Ti)

Grupa 4. użytki ekologiczne (E łącznie z symb. odpowiedniego użytku np. E-Ws, E-Ls, E-Lz)

Grupa 5. nieużytki (N)

Grupa 6. grunty pod wodami, dzielące się na:

1) grunty pod morskimi wodami wewnętrznymi (Wm)

2) grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi (Wp)

3) grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi (Ws)

Grupa 7. tereny różne (Tr)

Powyższy podział użytków ma więc umocowanie prawne. Zasady zaliczania gruntów do poszczególnych użytków gruntowych zostały określone w przedstawionym niżej załączniku nr 6 do wymienionego rozporządzenia, co stanowi jednolitą podstawę dla ich wyodrębniania i uwidaczniania w powszechnych dokumentach ewidencji gruntów i innych. Wykazuje się w ewidencji gruntów każdy kontur z wymienionych rodzajów użytków, jeżeli jego powierzchnia jest większa od 1 ara, a przy konturach sadu, gdy jest większa od 10 a.

Na mapie ewidencji gruntów kontury użytków nie są numerowane, a ich identyfikacja następuje jako części składowych działki (oznaczonej numerem), do której wchodzą określone części konturów użytków, zwane parcelami. W koncepcji modernizacji ewidencji gruntów, stosownie do przepisów cytowanego wyżej rozporządzenia, przewidziany jest numeryczny system identyfikacji obiektów bazy danych ewidencyjnych, a w tym również konturów użytków.

ZAŁĄCZNIK Nr 6 do rozporządzenia MRRiB w spr.ewid.gr.i bud. p.t. ZALICZANIE GRUNTÓW DO POSZCZEGÓLNYCH UŻYTKÓW GRUNTOWYCH

1. Użytki rolne

  1)  Grunty orne

Do gruntów ornych zalicza się grunty:

a)  poddane stałej uprawie mechanicznej mającej na celu produkcję ziemiopłodów rolniczych lub ogrodniczych, w tym grunty, na których urządzone zostały ogrody działkowe oraz szklarnie i inspekty,

b)  nadające się do uprawy, o której mowa pod lit. a), ale zajęte pod plantacje chmielu, wikliny, drzew (np. choinek) oraz szkółki drzew ozdobnych i krzewów,

c)  ugory, odłogi.

  2)  Sady

Do sadów zalicza się grunty o powierzchni co najmniej 0,1000 ha zasadzone drzewami i krzewami owocowymi o zwartym nasadzeniu (minimum 600 drzew lub 2.000 krzewów na 1 ha), szkółki drzew i krzewów owocowych oraz winnice.

  3)  Łąki trwałe

Do łąk trwałych zalicza się grunty pokryte zwartą wieloletnią roślinnością, złożoną z licznych gatunków traw, roślin motylkowych i ziół, tworzących ruń łąkową, systematycznie koszoną, a w rejonach górskich - hale i połoniny z zasady koszone.

  4)  Pastwiska trwałe

Do pastwisk trwałych zalicza się grunty pokryte podobną jak na łąkach roślinnością, z reguły wypasane, a w rejonach górskich - hale i połoniny, które z zasady nie są koszone, lecz wypasane.

  5)  Grunty rolne zabudowane

Do gruntów rolnych zabudowanych zalicza się grunty zajęte pod budynki mieszkalne oraz inne budynki i urządzenia budowlane służące produkcji rolniczej, nie wyłączając produkcji rybnej, oraz przetwórstwu rolno-spożywczemu (kotłownie, komórki, garaże, szopy, stodoły, wiaty, spichlerze, budynki inwentarskie, place składowe i manewrowe w obrębie zabudowy itp.), a także zajęte pod ogródki przydomowe w gospodarstwach rolnych.

  6)  Grunty pod stawami

Do gruntów pod stawami zalicza się grunty pod zbiornikami wodnymi (z wyjątkiem jezior i zbiorników zaporowych z urządzeniami do regulacji poziomu wód), wyposażonymi w urządzenia hydrotechniczne, nadającymi się do chowu, hodowli i przetrzymywania ryb, obejmujące powierzchnię ogroblowaną wraz z systemem rowów oraz tereny przyległe do stawów i z nimi związane, a należące do obiektu stawowego.

  7)  Grunty pod rowami

Do gruntów pod rowami zalicza się grunty zajęte pod otwarte rowy pełniące funkcje urządzeń melioracji wodnych dla gruntów wykorzystywanych do produkcji rolniczej.

2. Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione

  1)  Lasy

Do lasów zalicza się grunty określone jako "las" w ustawie o lasach

„Art. 3. Lasem w rozumieniu ustawy jest grunt:

  1)   o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym - lub przejściowo jej pozbawiony:

a)   przeznaczony do produkcji leśnej lub

b)   stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo

c)   wpisany do rejestru zabytków,

  2)   związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne”.

  2)  Grunty zadrzewione i zakrzewione

Gruntami zadrzewionymi i zakrzewionymi są grunty porośnięte roślinnością leśną, których pole powierzchni jest mniejsze od 0,1 ha, a także:

a)  śródpolne skupiska drzew i krzewów niezaliczone do lasów,

b)  tereny torfowisk, pokrytych częściowo kępami krzewów i drzew karłowatych,

c)  grunty porośnięte wikliną w stanie naturalnym oraz krzewiastymi formami wierzb w dolinach rzek i obniżeniach terenu,

d)  przylegające do wód powierzchniowych grunty porośnięte drzewami lub krzewami, stanowiące biologiczną strefę ochronną cieków i zbiorników wodnych,

e)  jary i wąwozy pokryte drzewami i krzewami w sposób naturalny lub sztuczny w celu zabezpieczenia przed erozją, niezaliczone do lasów,

f)  wysypiska kamieni i gruzowiska porośnięte drzewami i krzewami,

g)  zadrzewione i zakrzewione tereny nieczynnych cmentarzy, poza zwartymi kompleksami lasów,

h)  skupiska drzew i krzewów mające charakter parku, ale niewyposażone w urządzenia i budowle służące rekreacji i wypoczynkowi.

3. Grunty zabudowane i zurbanizowane

  1)  Tereny mieszkaniowe

Do terenów mieszkaniowych zalicza się grunty, niewykorzystywane do produkcji rolniczej i leśnej, zajęte pod budynki mieszkalne, urządzenia funkcjonalnie związane z budynkami mieszkalnymi (podwórza, dojazdy, przejścia, przydomowe place gier i zabaw itp.), a także ogródki przydomowe.

  2)  Tereny przemysłowe

Do terenów przemysłowych zalicza się grunty zajęte pod budynki i urządzenia służące produkcji przemysłowej, a także ujęcia wody, oczyszczalnie ścieków, stacje transformatorowe, czynne hałdy i wysypiska, urządzenia magazynowo-składowe, bazy transportowe i remontowe itp.

  3)  Inne tereny zabudowane

Do innych terenów zabudowanych zalicza się grunty zajęte pod budynki i urządzenia związane z administracją, służbą zdrowia, handlem, kultem religijnym, rzemiosłem, usługami, nauką, oświatą, kulturą i sztuką, wypoczynkiem, łącznością itp., czynne cmentarze, grzebowiska zwierząt oraz inne grunty zabudowane, niewymienione w pkt 1 i 2.

  4)  Zurbanizowane tereny niezabudowane

Do zurbanizowanych terenów niezabudowanych zalicza się grunty niezabudowane, przeznaczone w planach zagospodarowania przestrzennego pod zabudowę, wyłączone z produkcji rolniczej i leśnej.

  5)  Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe

Do terenów rekreacyjno-wypoczynkowych zalicza się niezajęte pod budynki:

a)  tereny ośrodków wypoczynkowych, tereny zabaw dziecięcych, plaże, urządzone parki, skwery, zieleńce (poza pasami ulic),

b)  tereny o charakterze zabytkowym: ruiny zamków, grodziska, kurhany, pomniki przyrody itp.,

c)  tereny sportowe: stadiony, boiska sportowe, skocznie narciarskie, tory saneczkowe, strzelnice sportowe, kąpieliska itp.,

d)  tereny spełniające funkcje rozrywkowe: lunaparki, wesołe miasteczka itp.,

e)  ogrody zoologiczne i botaniczne,

f)  tereny zieleni nieurządzonej niezaliczone do lasów oraz gruntów zadrzewionych i zakrzewionych.

  6)  Użytki kopalne

Do użytków kopalnych zalicza się grunty zajęte przez czynne odkrywkowe kopalnie, w których odbywa się wydobycie kopalin.

  7)  Tereny komunikacyjne, w tym:

a)  Drogi

Do użytku gruntowego o nazwie "drogi" zalicza się grunty w granicach pasów drogowych dróg publicznych i dróg wewnętrznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych

„Art. 1. Drogą publiczną jest droga zaliczona na podstawie niniejszej ustawy do jednej z kategorii dróg, z której może korzystać każdy, zgodnie z jej przeznaczeniem, z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie lub innych przepisach szczególnych.

Art. 2. 1. Drogi publiczne ze względu na funkcje w sieci drogowej dzielą się na następujące kategorie: drogi krajowe, drogi wojewódzkie, drogi powiatowe, drogi gminne.

2. Ulice leżące w ciągu dróg wymienionych w ust. 1 należą do tej samej kategorii co te drogi.

3. Drogi publiczne ze względów funkcjonalno-technicznych dzielą się na klasy określone w warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi i ich usytuowanie.

Art. 8. 1. Drogi nie zaliczone do żadnej kategorii dróg publicznych, w szczególności drogi w osiedlach mieszkaniowych, dojazdowe do gruntów rolnych i leśnych, dojazdowe do obiektów użytkowanych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą, place przed dworcami kolejowymi, autobusowymi i portami są drogami wewnętrznymi.”

W szczególności do dróg zalicza się grunty zajęte pod: drogi krajowe, drogi wojewódzkie, drogi powiatowe, drogi gminne, drogi w osiedlach mieszkaniowych, drogi dojazdowe do gruntów rolnych i leśnych oraz do obiektów użyteczności publicznej oraz place postojowe i manewrowe przy dworcach kolejowych, autobusowych i lotniczych, portach morskich i rzecznych i innych oraz ogólnodostępne dojazdy do ramp wyładowczych i placów składowych.

Grunty zajęte pod wewnętrzną komunikację gospodarstw rolnych, leśnych oraz poszczególnych nieruchomości nie są drogą w rozumieniu rozporządzenia. Grunty te wlicza się do przyległego do nich użytku gruntowego;

b)  Tereny kolejowe

Do terenów kolejowych zalicza się grunty zajęte pod obiekty, budowle i inne urządzenia przeznaczone do wykonywania i obsługi ruchu kolejowego (torowiska kolejowe, stacje, rampy, magazyny, bocznice kolejowe itp.);

c)  Inne tereny komunikacyjne

Do innych terenów komunikacyjnych zalicza się grunty zajęte pod:

-  porty lotnicze i inne budowle oraz urządzenia służące komunikacji lotniczej,

-  urządzenia portowe, przystanie, obiekty i budowle służące komunikacji wodnej,

-  naziemne obiekty, budowle i urządzenia górskich kolei linowych,

-  torowiska tramwajowe poza pasami ulic i dróg, a także obiekty i urządzenia związane z komunikacją miejską,

-  urządzone parkingi poza lasami państwowymi, dworce autobusowe,

• wały ochronne wód przystosowane do ruchu kołowego.

4. Użytki ekologiczne

Do użytków ekologicznych zalicza się prawnie chronione pozostałości ekosystemów, takich jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne "oczka wodne", kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce itp. Użytki ekologiczne określa się na podstawie rozporządzenia właściwego wojewody lub uchwały właściwej rady gminy, podjętych na podstawie przepisów o ochronie przyrody.

5. Nieużytki

Do nieużytków zalicza się:

  1)  niezakwalifikowane do użytków ekologicznych:

a)  bagna (błota, topieliska, trzęsawiska, moczary, rojsty),

b)  piaski (piaski ruchome, plaże nieurządzone, piaski nadbrzeżne, wydmy),

c)  naturalne utwory fizjograficzne, takie jak: urwiska, strome stoki, uskoki, skały, rumowiska,

2. nieprzeznaczone do rekultywacji wyrobiska po wydobywaniu kopalin.

6. Grunty pod wodami

  1)  Grunty pod morskimi wodami wewnętrznymi

Gruntami pod morskimi wodami wewnętrznymi są grunty pokryte morskimi wodami wewnętrznymi, do których zalicza się: (....)

  2)  Grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi

Do gruntów pod wodami powierzchniowymi płynącymi zalicza się grunty pod wodami płynącymi w rzekach, potokach górskich, kanałach i innych ciekach, o przepływach stałych lub okresowych, oraz źródła, z których cieki biorą początek, a także grunty pod wodami znajdującymi się w jeziorach i zbiornikach sztucznych, z których cieki wypływają lub do których wpływają.

  3)  Grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi

Do gruntów pod wodami powierzchniowymi stojącymi zalicza się grunty pod wodami w jeziorach i zbiornikach innych niż określone w pkt 1 i 2.

7. Tereny różne

Do terenów różnych zalicza się wszystkie pozostałe grunty, których nie można zaliczyć do innych użytków, takie jak:

  1)  grunty przeznaczone do rekultywacji oraz niezagospodarowane grunty zrekultywowane,

  2)  wały ochronne nieprzystosowane do ruchu kołowego.

Do terenów przeznaczonych do rekultywacji zalicza się zdegradowane lub zdewastowane grunty, takie jak: nieczynne hałdy, wysypiska, zapadliska, tereny po działalności przemysłowej i górniczej oraz po poligonach wojskowych, dla których właściwe organy zatwierdziły projekty rekultywacji.

1. Kontury klas gleboznawczych i ich oznaczenia

Użytki gruntowe zostały w trakcie klasyfikacji gleboznawczej ocenione pod względem jakości warunków glebowych i środowiskowych. W jej wyniku następowało podzielenie poszczególnych konturów użytków na części zwane konturami klasyfikacyjnymi, obejmujące obszary jednakowe pod względem jakości gleby, które zostały zaliczone do tej samej klasy użytku. Granice konturów klasyfikacyjnych są uwidocznione na mapie ewidencyjnej liniami koloru zielonego (lub czarnymi przerywanymi, różniącymi się od granic konturów użytków). Obszar konturu klasyfikacyjnego jest oznaczany symbolem literowym użytku oraz rzymską cyfrą określającą jego klasę np. R-IIIa, Ł-III. Podstawą zaliczania gruntów do klas jest urzędowa „Tabeli klas”. Wyróżniono w ramach użytków rolnych: dla gruntów ornych 6 klas od I (grunty najlepsze) do VI z podziałem klas III i IV na dwie podklasy a i b (razem 8 klas), a dla użytków zielonych (łąk i pastwisk) - 6 klas od I (grunty najlepsze) do VI i dla gruntów leśnych również 6 klas (I-VI). Z klasy VI gruntów ornych i pastwisk wydzielono ponadto najgorsze grunty, rolniczo mało przydatne, ze wskazaniem do zalesienia, tworząc dodatkowe klasy: RVIz i PsVIz. Sady klasyfikowano jako grunt orny lub jako pastwisko w zależności od tego do jakiego użytku należałoby zaliczyć dany grunt zajęty przez sad gdyby na nim nie urządzono sadu.

2. Kontury budynków i ich oznaczenia

Budynki na mapie ewidencyjnej wykazywane są również poprzez pokazanie ich granic (obrysów zewnętrznych budynku) na działkach użytkowanych jako budowlane i oznaczonych symbolami B, Bp, Ba, Bi. Budynki ponadto mogą mieć swe własne oznaczenia w postaci numeru domu, ilości kondygnacji i in. Przy edycji mapy, szczególnie w skali 1:2.000 lub 1:5.000, jej dane opisowo-informacyjne dotyczące budynków oraz numery punktów granicznych nie muszą być wykazywane.

3. Dane opisowo-informacyjne, a w szczególności:

a) nazwy jednostek zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa,

b) oznaczenia jednostki ewidencyjnej i obrębu,

c) nazwy ulic, placów, uroczysk, cieków, zbiorników wodnych i innych obiektów fizjograficznych,

d) numery dróg publicznych nadane na podstawie przepisów o drogach publicznych,

e) numery porządkowe i ewidencyjne budynków.

1. Rejestr gruntów

Podstawowym dokumentem, w którym zapisane są informacje o gruntach jest rejestr gruntów. W rozporządzeniu MRRiB w spr.ewid.gr.i bud. definiuje się go (§ 23): Rejestr gruntów jest raportem sporządzonym na podstawie danych ewidencyjnych o wszystkich działkach ewidencyjnych w granicach obrębu, zebranych według ich przynależności do poszczególnych jednostek rejestrowych gruntów. Jednostkę rejestrową gruntów tworzą działki położone w granicach jednego obrębu, wchodzące w skład jednej nieruchomości (§ 13). Każda jednostka rejestrowa zawiera informacje o podmiocie ewidencyjnym do którego należy (właścicielu i innych osobach lub jednostkach organizacyjnych), a także o związanych z jej działkami budowlanymi jednostkach w rejestrze budynków i pozycjach kartoteki budynków.

Poszczególne jednostki rejestrowe są zapisywane w rejestrze gruntów w podziale na grupy (i podgrupy) rejestrowe podmiotów ewidencyjnych (właścicieli nieruchomości i władających), określone w § 17 cyt. rozporządzenia. Wyróżniono 15 następujących grup rejestrowych:

Grupa 1 - Skarb Państwa, jeżeli nie występuje w zbiegu z użytkownikami wieczystymi,

Grupa 2 - Skarb Państwa, jeżeli występuje w zbiegu z użytkownikami wieczystymi,

Grupa 3 - jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, przedsiębiorstwa państwowe i inne państwowe osoby prawne,

Grupa 4 - gminy i związki międzygminne, jeżeli nie występują w zbiegu z użytkownikami wieczystymi,

Grupa 5 - gminy i związki międzygminne, jeżeli występują w zbiegu z użytkownikami wieczystymi,

Grupa 6 - jednoosobowe spółki jednostek samorządu terytorialnego i inne osoby prawne, których organami założycielskimi są organy samorządu terytorialnego,

Grupa 7 - osoby fizyczne,

Grupa 8 - spółdzielnie,

Grupa 9 - kościoły i związki wyznaniowe,

Grupa 10 - wspólnoty gruntowe,

Grupa 11 - powiaty i związki powiatów, jeżeli nie występują w zbiegu z użytkownikami wieczystymi,

Grupa 12 - powiaty i związki powiatów, jeżeli występują w zbiegu z użytkownikami wieczystymi,

Grupa 13 - województwa, jeżeli nie występują w zbiegu z użytkownikami wieczystymi,

Grupa 14 - województwa, jeżeli występują w zbiegu z użytkownikami wieczystymi,

Grupa 15 - spółki prawa handlowego i inne podmioty ewidencyjne niewymienione w pkt 1-14.

W §18 wykazany jest dalszy podział grup na podgrupy obejmujące bliżej określone rodzaje podmiotów (osób, organów, jednostek organizacyjnych). Przykładowo w grupie 1 wyróżnione są podgrupy:

1.1 - Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa,

1.2 - Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe,

1.3 - państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, z wyłączeniem Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe,

1.4 - organy administracji publicznej gospodarujące zasobem nieruchomości Skarbu Państwa,

1.5 - Agencja Mienia Wojskowego,

1.6 - Wojskowa Agencja Mieszkaniowa,

1.7 - osoby i jednostki organizacyjne niewymienione w pkt 1-6.

W załączniku nr 2 do rozporządzenia MRRiB w spr.ewid.gr.i bud., zostały określone szczegółowe zasady zaliczania gruntów, budynków i lokali do grup i podgrup rejestrowych, podobnie jak w cytowanym wyżej załączniku nr 6 odnoszącym się do grup i rodzajów użytków gruntowych.

Zapis danych w rejestrze gruntów w odniesieniu do każdej jednostki rejestrowej gruntów stanowi podstawowy zakres informacji zarówno o jej podmiocie ewidencyjnym jak też przedmiotach należących do tego podmiotu, którymi są przede wszystkim jego działki. Danymi ewidencyjnymi dotyczącymi działki ewidencyjnej, zgodnie z § 60 cyt. rozporządzenia, są:

1) numer działki stanowiący część składową identyfikatora działki ewidencyjnej,

2) numeryczny opis granic działki ewidencyjnej,

3) pole powierzchni działki ewidencyjnej,

4) informacje określające pola powierzchni konturów użytków gruntowych i klas gleboznawczych w granicach działki ewidencyjnej,

5) wartość działki ewidencyjnej oraz data określenia tej wartości,

6) numer jednostki rejestrowej gruntów, do której przyporządkowana została działka ewidencyjna, stanowiący część składową identyfikatora tej jednostki rejestrowej,

7) oznaczenie księgi wieczystej, a w przypadku gdy księga wieczysta nie jest założona - oznaczenie dokumentów określających własność,

8) oznaczenie dokumentów określających inne prawa do działki ewidencyjnej niż własność i prawo użytkowania wieczystego,

9) numer rejestru zabytków prowadzonego na podstawie przepisów o ochronie dóbr kultury,

10) numer rejonu statystycznego stanowiący część składową identyfikatora tego rejonu.

Powierzchnie działek, użytków i klas gruntów zapisane w danej jednostce rejestrowej gruntów po podsumowaniu przedstawiają ogólny obszar gruntów tej jednostki w rozbiciu na określone użytki gruntowe i ich klasy.

2. Rejestry i kartoteki budynków i lokali

Trzeba podkreślić, że w dotychczasowym rozwoju instytucji ewidencji główna uwaga była skupiona na rejestracji danych o gruntach i podmiotach posiadających określone prawa do tych gruntów. Informacje odnośnie budynków i lokali, to nowe zadanie będące aktualnie przedmiotem sukcesywnego wdrażania. Dlatego w wielu istniejących operatach ewidencyjnych informacji tych nie znajdziemy. Aby jednak mieć orientację w przyjętym systemie rejestracji danych dotyczących budynków i lokali, który jest przedmiotem wdrażania, przytoczymy kilka informacji na podstawie przepisów rozdziału 4 cyt. rozporządzenia, które dotyczą podstawowych dokumentów z tego zakresu: rejestrów i kartotek budynków oraz lokali.

Rejestr budynków jest raportem sporządzonym na podstawie danych ewidencyjnych, dotyczących budynków stanowiących odrębny od gruntu przedmiot własności, zebranych według ich przynależności do poszczególnych jednostek rejestrowych budynków (§ 24). Jednostkę rejestrową budynków tworzą budynki stanowiące odrębny od gruntu przedmiot własności, położone w granicach jednego obrębu i należące do tego samego właściciela (§ 14).

Kartoteka budynków jest raportem sporządzonym na podstawie danych ewidencyjnych o budynkach, zebranych w pozycjach kartoteki budynków. Pozycję kartoteki budynków tworzą dane o budynkach wybudowanych na gruntach wchodzących w skład jednej jednostki rejestrowej gruntów (§ 26).

Rejestr lokali jest raportem sporządzonym na podstawie danych ewidencyjnych, dotyczących lokali stanowiących odrębne nieruchomości, zgrupowanych według ich przynależności do poszczególnych jednostek rejestrowych lokali (§ 25). Jednostkę rejestrową lokali tworzą lokale stanowiące odrębne nieruchomości, znajdujące się w budynkach położonych w granicach jednego obrębu i należące do tego samego właściciela, (§ 15).

Kartoteka lokali jest raportem sporządzonym na podstawie danych ewidencyjnych o lokalach, zebranych w pozycjach kartoteki lokali. Pozycję kartoteki lokali stanowią dane o lokalach znajdujących się w jednym budynku (§ 27)

Rejestry i kartoteki budynków oraz lokali mają zawierać dane określające właścicieli budynków oraz dane identyfikujące i charakteryzujące budynki i lokale, które są szczegółowo określone w odpowiednich paragrafach rozporządzenia, a zwłaszcza w § 63, § 64 i § 70, które przytaczamy:

§ 63. 1. Danymi ewidencyjnymi dotyczącymi budynku stanowiącego część składową gruntu są:

1) numer ewidencyjny budynku stanowiący część składową identyfikatora budynku,

2) numer porządkowy, którym oznaczony został budynek w trybie przepisów o numeracji nieruchomości,

3) numeryczny opis konturu wyznaczonego przez prostokątny rzut na płaszczyznę poziomą zewnętrznych płaszczyzn ścian zewnętrznych kondygnacji przyziemnej budynku, a w budynkach posadowionych na filarach, kondygnacji opartej na tych filarach - zwanego dalej konturem budynku,

4) numery działek ewidencyjnych, na których usytuowany jest budynek,

5) oznaczenie funkcji podstawowej budynku,

6) wartość budynku oraz data określenia tej wartości,

7) rok zakończenia budowy,

8) pole powierzchni zabudowy w m²,

9) liczba kondygnacji nadziemnych oraz liczba kondygnacji podziemnych,

10) informacja o materiale, z którego zbudowane są zewnętrzne ściany budynku,

11) liczba i numery lokali stanowiących odrębne nieruchomości lokalowe,

12) liczba i numery lokali innych niż wymienione w pkt 11,

13) łączne, wyrażone w m², pole powierzchni użytkowej:

a) wszystkich lokali w budynku,

b) pomieszczeń przynależnych do lokali,

14) numer rejestru zabytków prowadzonego na podstawie przepisów o ochronie dóbr kultury.

2. Przez powierzchnię zabudowy rozumie się pole powierzchni figury geometrycznej określonej przez kontur, o którym mowa w ust. 1 pkt 3.

3. Powierzchnię użytkową lokalu ustala się zgodnie z zasadami określonymi w przepisach ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych.

4. W ewidencji wykazuje się następujące materiały budowlane, o których mowa w ust. 1 pkt 10: mur, drewno, inne materiały.

5. Dane ewidencyjne określające rok zakończenia budowy poszczególnych budynków przyjmuje się z ewidencji rozpoczynanych i oddawanych do użytkowania obiektów budowlanych, prowadzonej przez organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego na podstawie przepisów prawa budowlanego lub, jeżeli ewidencja ta nie zawiera odpowiednich danych, przyjmuje się przybliżoną datę zakończenia budowy ustaloną na podstawie innych miarodajnych informacji.

§ 70. 1. Danymi ewidencyjnymi dotyczącymi lokalu są:

1) numer lokalu, stanowiący część składową identyfikatora lokalu,

2) numer ewidencyjny budynku, w którym znajduje się lokal,

3) oznaczenie funkcji użytkowej lokalu,

4) liczba izb wchodzących w skład lokalu oraz liczba i rodzaj pomieszczeń przynależnych do lokalu,

5) wyrażone w m² pole powierzchni użytkowej lokalu oraz pole powierzchni pomieszczeń przynależnych do lokalu.

2. Danymi ewidencyjnymi dotyczącymi lokalu stanowiącego odrębną nieruchomość, oprócz danych wymienionych w ust. 1, są:

1) oznaczenie księgi wieczystej,

2) oznaczenie dokumentów określających inne niż własność prawa do lokalu,

3) numer ewidencyjny jednostki rejestrowej lokali, do której przyporządkowany został lokal,

4) wartość lokalu i data ustalenia tej wartości.

3. Ze względu na funkcję użytkową w ewidencji wyróżnia się:

1) lokale mieszkalne,

2) lokale niemieszkalne.

3. Zmiany w ewidencji gruntów - aktualizacja dokumentacji

Zasady w tym zakresie zawarte są w artykułach 22 i 23 ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne. Zobowiązują one właścicieli nieruchomości do zgłaszania właściwemu staroście wszelkie zmiany danych objętych ewidencją gruntów i budynków, w terminie 30 dni licząc od dnia powstania tych zmian. Zgłaszając te zmiany są zobowiązani dostarczyć dokumenty geodezyjne, kartograficzne i inne niezbędne do wprowadzenia zmian w ewidencji gruntów i budynków.

Natomiast właściwe organy, sądy i kancelarie notarialne przesyłają staroście odpisy prawomocnych decyzji i orzeczeń oraz odpisy aktów notarialnych, z których wynikają zmiany danych objętych ewidencją gruntów i budynków, w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się decyzji, orzeczenia lub sporządzenia aktu notarialnego.

Zgłaszane zmiany są wprowadzane do operatu ewidencji gruntów przez uprawnione służby geodezyjne prowadzące ewidencję w miejscowym ośrodku dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej.

W związku z zasadniczymi zmianami systemu prowadzenia ewidencji gruntów wprowadzonymi w roku 2001 rozporządzeniem MRRiB w spr.ewid.gr.i bud. następuje sukcesywnie modernizacja ewidencji gruntów i budynków, której plan został zapisany w § 80 tego rozporządzenia następująco:

Modernizację ewidencji przeprowadza się w sposób planowy zapewniający:

1) zastąpienie rejestrów gruntów prowadzonych na papierze w technice ręcznej odpowiednimi zbiorami komputerowymi - w terminie do 31 grudnia 2001 r.,

2) uruchomienie informatycznego systemu umożliwiającego prowadzenie ewidencji obejmującej pełny zakres danych ewidencyjnych - w terminie do 31 grudnia 2003 r.,

3) założenie komputerowych baz danych ewidencyjnych, umożliwiających tworzenie raportów, o których mowa w § 22:

a) dla obszarów miast w terminie do 31 grudnia 2005 r.,

b) dla terenów wiejskich w terminie do 31 grudnia 2010 r.

W r. 2003, w znowelizowanej ustawie o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2004 Nr 141 poz. 1492), wprowadzony został do ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne art. 24a regulujący szczegółowy tryb przeprowadzania modernizacji ewidencji gruntów i budynków.

1. Kataster sieci uzbrojenia terenu (urządzeń podziemnych i naziemnych)

Przez sieci uzbrojenia terenu zgodnie z art. 2 ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne - rozumie się wszelkiego rodzaju nadziemne, naziemne i podziemne przewody i urządzenia: wodociągowe, kanalizacyjne, gazowe, cieplne, telekomunikacyjne, elektroenergetyczne i inne, z wyłączeniem urządzeń melioracji szczegółowych, a także podziemne budowle, jak: tunele, przejścia, parkingi, zbiorniki itp.. Natomiast przez geodezyjną ewidencję sieci uzbrojenia terenu - rozumie się uporządkowany zbiór danych przestrzennych i opisowych sieci uzbrojenia terenu, a także informacje o podmiotach władających siecią.

Sieć uzbrojenia terenu podlega inwentaryzacji i ewidencji. Obowiązki w tym zakresie nałożone są na inwestorów, którzy powinni:

1) uzgadniać usytuowanie projektowanych sieci uzbrojenia terenu z właściwymi starostami,

2) zapewnić wyznaczenie, przez jednostki uprawnione do wykonywania prac geodezyjnych, usytuowania obiektów budowlanych wymagających pozwolenia na budowę, a po zakończeniu ich budowy - dokonanie geodezyjnych pomiarów powykonawczych i sporządzenie związanej z tym dokumentacji.

Geodezyjne pomiary powykonawcze sieci podziemnego uzbrojenia terenu, układanej w wykopach otwartych, należy wykonać przed ich zakryciem (art. 27).

Ewidencja sieci uzbrojenia terenu obejmuje (art. 28):

1) ewidencję geodezyjną, zawierającą dane geodezyjne dotyczące sieci, którą zapewniają starostowie przy pomocy zespołów uzgadniania dokumentacji projektowej,

2) ewidencję branżową, zawierającą podstawowe charakterystyki branżowe sieci, którą zapewniają inne właściwe organy albo zainteresowani ministrowie i kierownicy urzędów centralnych.

2. Inne dokumentacje i mapy z informacjami o gruntach i ich zagospodarowaniu

1. Mapy topograficzne

W art. 2 ustawy Prawo g. i k. zdefiniowano mapę topograficzną jako - opracowanie kartograficzne o treści przedstawiającej elementy środowiska geograficznego powierzchni Ziemi i ich przestrzenne związki. Mapy te przedstawiają sytuację pionową powierzchni (rzeźbę terenu) za pomocą warstwic oraz sytuację poziomą obrazującą rozmieszczenie różnorodnych obiektów istniejących na tej powierzchni, zarówno naturalnych jak też ukształtowanych przez człowieka w wyniku jej zagospodarowywania. Obiekty sytuacji poziomej to w szczególności wody, drogi, linie kolejowe, miasta i osiedla, użytki leśne, użytki rolne, granice administracyjne. Ponadto na mapach tych są zamieszczone różne znaki umowne określające różne elementy sytuacyjne oraz nazwy miejscowości i inne opisy szczegółów treści mapy.

Najbardziej przydatne są w pracach związanych z zagospodarowaniem ziemi mapy topograficzne w dużych skalach: 1:10000 i 1:25000. Rzadziej w tych celach korzysta się ze skal 1:50000 i 1:100000. Mapy topograficzne bardzo ułatwiają orientację w terenie. Te w tych dużych skalach dają bardziej czytelny obraz krajobrazu analizowanego obszaru od obrazu przedstawionego na mapach ewidencji gruntów. Obrazują większe bogactwo szczegółów odnoszących się do elementów zagospodarowania z dodatkowym ich zróżnicowaniem techniką kolorową. Przy druku czterokolorowym kolorem niebieskim oznaczane są wody powierzchniowe, rzeki, rowy, kolorem brązowym - drogi i warstwice (urzeźbienie terenu), kolorem czarnym oznaczana jest zabudowa i inne granice elementów sytuacyjnych oraz większość napisów, a kolorem zielonym - obszary leśne, parki, sady.

Pokrycie kraju tymi mapami jest zróżnicowane. Nie wszystkie obszary mają pełne pokrycie mapami we wszystkich wymienionych skalach. Prace nad ich opracowywaniem i odnawianiem stale są kontynuowane.

2. Mapy klasyfikacji gruntów i glebowo-rolnicze

Klasyfikacja gleboznawcza gruntów

Jednolita klasyfikacja gleboznawcza gruntów została przeprowadzona w związku z zakładaniem nowej ewidencji gruntów według dekretu z dnia 2 lutego 1955 r. o ewidencji gruntów i budynków. Klasyfikację prowadzono w oparciu o wydane na podstawie tego dekretu rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 czerwca 1956 r. w sprawie klasyfikacji gruntów, załączoną do niego Tabelę klas oraz wydane później inne szczegółowe przepisy.

W wyniku prac klasyfikacyjnych wykonano dokumentacje i mapy klasyfikacyjne dla wszystkich obrębów ewidencyjnych w kraju. Mapy te zostały sporządzone na odbitkach map ewidencji gruntów (w skalach tych map: 1: 5000, 1:4000, 1:2000). Głównymi elementami treści map klasyfikacyjnych są wykreślone i opisane na kopii mapy ewidencyjnej typy gleb oraz kontury klas gruntów.

Typy gleb wyrażają stadia rozwojowe gleb uwarunkowane przez proces glebotwórczy. Poszczególne typy gleb, powstałe w wyniku działania różnych czynników glebotwórczych (klimat, rzeźba terenu, szata roślinna, działalność człowieka) na skałę macierzystą, charakteryzują występowanie w profilu glebowym określonych poziomów genetycznych oraz swoiste właściwości chemiczne, fizykochemiczne i biochemiczne. Wyróżniono 8 typów gleb: I. Gleby początkowego stadium rozwojowego o niewykształconym profilu. II. Gleby bielicowe. III. Gleby brunatne. IV. Czarnoziemy. V. Czarne ziemie. VI. Rędziny, VII. Gleby bagienne, VIII. Mady.

Określone w wyniku klasyfikacji kontury klas gruntów w ramach poszczególnych użytków gruntowych mają podstawowe znaczenie praktyczne. Klasa bonitacyjna oznacza jakość gleby, wyrażającą się jej zdolnością produkcyjną i stopniem przydatności do generowania dochodu. Tym samym klasy służą jako cecha porównawcza wartości gruntów.

Klasyfikacja gruntów opierała się na szczegółowych badaniach profilu glebowego w odpowiednio rozmieszczonych odkrywkach glebowych. Zbadane w tych odkrywkach cechy gleb pozwalały zaliczać je na podstawie „Tabeli klas” do określonych klas. W oparciu o te ustalenia i rozmieszczenie odkrywek określano granice konturów klasyfikacyjnych, czyli zasięgi użytku zaliczonego do tej samej klasy. Klasyfikowane były użytki istniejące na gruncie w chwili dokonywania klasyfikacji.

Przy zakładaniu ewidencji gruntów w ograniczonym zakresie przeprowadzono klasyfikację użytków leśnych i gruntów pod wodami, obejmując nią tylko grunty prywatnej własności. Grunty lasów państwowych objęto klasyfikacją znacznie później - w jej wyniku opracowano dokumentacje dające w wyniku tzw. mapy gleb i siedlisk leśnych.

Określone i opisane w dokumentacji klasyfikacyjnej gleb kontury klasyfikacyjne zostały wprowadzone do ewidencji gruntów i stanowią usankcjonowany prawnie jakościowy podział użytków gruntowych istniejących w momencie klasyfikacji. Na jego podstawie ustala się dochód z gruntów i uzależniony od niego wymiar podatków, a także wartość (cenę) gruntów przy obrocie ziemią (kupno-sprzedaż, wywłaszczanie) i pracach urządzenioworolnych (scalenia i wymiany gruntów). Klasy gruntów stanowią też podstawę przy działaniach ochronnych gruntów i ustalaniu wysokości opłat za wyłączanie gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne.

Każda zmiana zarejestrowanego w dokumentacji ewidencyjnej stanu użytków i klas gruntów może nastąpić w wyniku dokonania ponownej klasyfikacji przeprowadzonej zgodnie z wymogami odpowiednich przepisów.

Mapy glebowo-rolnicze

Przedstawiona dokumentacja klasyfikacji gleboznawczej gruntów była podstawowym materiałem źródłowym dla określenia przydatności rolniczą gruntów na tzw. mapach glebowo-rolniczych. Przy opracowywaniu tych map przeprowadzano dodatkowe studia przyrodnicze i środowiskowe warunków produkcji rolniczej.

Mapy te wykonywano dla terenów rolniczych na podkładzie map ewidencji gruntów w skali 1:5000 (w przypadkach gdy mapa ewidencji gruntów była w skali większej dokonywano jej zmniejszenia z odpowiednią generalizacją treści). Opracowywano je według zasad szczegółowo opisanych w wielu publikacjach [m.in.: Instrukcja 1965, Witek 1973]. Zasadniczym elementem treści tych map jest podział użytków rolnych na tzw. kompleksy rolniczej przydatności gleb. Są to kontury określonych typów siedliskowych rolniczej przestrzeni produkcyjnej, obejmujące grunty o podobnych właściwościach, wynikających z jakości gleby, rzeźby terenu, stosunków wodnych i klimatu, które cechują się zbliżoną przydatnością rolniczą i mogą być podobnie użytkowane. Przydatność ta określana jest zestawem roślin odpowiednich do uprawy na tych siedliskach.

Nazwy kompleksów gleb ornych przyjęto od nazw gatunków roślin, które mają dominujące znaczenie w strukturze zasiewów. Wyróżniono następujące kompleksy dla gruntów ornych na terenach nizinnych:

1 - Kompleks pszenny bardzo dobry

2 - Kompleks pszenny dobry

3 - Kompleks pszenny wadliwy

4 - Kompleks żytni bardzo dobry

5 - Kompleks żytni dobry

6 - Kompleks żytni słaby

7 - Kompleks żytni bardzo słaby

8 - Kompleks zbożowo-pastewny mocny

9 - Kompleks zbożowo-pastewny słaby

W terenach górskich wyróżniono tylko cztery kompleksy dla gruntów ornych, zwane kompleksami gleb górskich. Są nimi:

10 - Kompleks pszenny górski

11 - Kompleks zbożowy górski

12 - Kompleks owsiano-ziemniaczany górski

13 - Kompleks owsiano-pastewny górski

Następny z wyróżnionych kompleksów występujący na terenach nizinnych i górskich obejmuje grunty użytkowane jako orne ale zakwalifikowane do zmiany i przeznaczenia pod użytki zielone. Jest nim kompleks:

14 - Gleby orne przeznaczone pod użytki zielone.

Dla użytków zielonych (łąk i pastwisk) wyróżnione zostały trzy kompleksy:

1z - użytki zielone bardzo dobre i dobre

2z - użytki zielone średnie

3z - użytki zielone słabe i bardzo słabe.

Mapy glebowo-rolnicze, miały służyć rolnikom przy ustalaniu kierunków produkcji i struktury produkcji na gruntach w dostosowaniu do ich walorów glebowo-przyrodniczych. Wraz z takimi mapami wykonywanymi dla wsi, opracowywano t.zw. aneks do mapy glebowo-rolniczej, stanowiący opracowanie opisowo-graficzne dla całej gminy, w którym możemy zapoznać się z ogólną oceną przyrodniczych warunków produkcji rolniczej, potencjalnym zagrożeniem gleb erozją, potrzebami nawożenia gleb i innymi analizami charakteryzującymi miejscowe warunki uprawy i wykorzystywanie użytków rolnych (ich eksploatacji, ochrony, potrzeb transformacji użytków itp.).

Podstawową treść map glebowo rolniczych stanowią granice typów gleb i kompleksów rolniczej przydatności gleb z odpowiednimi ich opisami i legendą. Kompleksy o różnej przydatności rolniczej mogły być podkolorowane, co dawało ilustrację rozmieszenia gruntów zakwalifikowanych do odmiennego traktowania podczas prowadzenia upraw. Oznaczenie przydatności rolniczej poszczególnych kompleksów składa się z trzech członów, na przykład (Szymański 2000):

5 A

ps : gl

gdzie liczba arabska (5) oznacza, że jest to kompleks żytni dobry, litera A to oznaczenie gleby bielicowej, zaś litery dolne, bez kreski ułamkowej, znamionują skład mechaniczny gleby - w tym przypadku (ps) piaski słabo gliniaste, które na głębokości od 50 do 100 cm (liczba kropek) przechodzą w glinę lekką (gl).

3. Mapy leśne

Obszary leśne objęte są obowiązkiem wykonywania t.zw. planów urządzania lasu. Opracowanie takiego planu związane jest ze sporządzeniem pełnej dokumentacji inwentaryzacyjnej obecnego stanu lasu, na którą składa się przede wszystkim opracowanie mapy gleb i siedlisk leśnych, w której dokonana jest klasyfikacja gleb i warunków środowiskowych z punktu widzenia rozwoju lasu oraz taksacji leśnej, w ramach której opisywany jest szczegółowo drzewostan istniejący na danym terenie pokazywany później w formie graficznej na mapie przeglądowej drzewostanów leśnych.

Jako podstawową mapę dla terenów leśnych opracowuje się t.zw. mapę gospodarczą lasu w skali 1:5000 na podstawie mapy ewidencji gruntów i budynków nadleśnictwa wraz z wypisem z rejestru gruntów. Podstawowym obiektem gruntowym opisywanym i wykorzystywanym w dokumentacji planu urządzenia lasu są: oddział leśny i wydzielenie (wyłączenie) taksacyjne.

Oddziały leśne służą zapewnieniu ładu w pracach inwentaryzacyjno-dokumentacyjnych i urządzeniowych lasu oraz ułatwieniu czynności gospodarczych w terenie. Są to zwarte części gospodarstwa leśnego powstałe w wyniku jego podziału tzw. liniami podziału powierzchniowego lasu. Jako linie podziału powierzchniowego lasu przyjmuje się wybrane drogi istniejące w lesie oraz utworzone sztucznie drogi według założonego układu. Wyróżnia się dwie ich kategorie: drogi (linie) gospodarcze, zwane też liniami ostępowymi, przebiegające zwykle w kierunku północny-wschód na południowy-zachód i prostopadłe do nich - linie oddziałowe. Granice oddziałów, przebiegające po północnych, północno-wschodnich lub wschodnich krawędziach linii (dróg) podziału powierzchniowego, są stabilizowane na gruncie odpowiednio oznakowanymi słupami kamiennymi lub betonowymi (na górnej części znaku wypisane są numery przylegających oddziałów). Każdy oddział posiada numer arabski nadany zgodnie z przyjętą zasadą jednolitej numeracji w całym gospodarstwie leśnym. Numery te obowiązują na mapach leśnych i w całej dokumentacji opisowej operatu urządzenia gospodarstwa leśnego.

Wydzielenia (wyłączenia) taksacyjne, stanowią wyodrębnioną w wyniku taksacji leśnej oraz odpowiednio oznaczoną i opisaną część oddziału leśnego. Charakteryzuje się ten obiekt gruntowy jednolitością lub bliskim podobieństwem ważniejszych cech takich jak: rodzaj użytku gruntowego, warunki glebowo-siedliskowe, grupa lasów, kategoria ich ochronności itp. Wydzielenia taksacyjne łączą w sobie informację o warunkach siedliskowych (klasach gleb i typach siedlisk leśnych) oraz cechach istniejących na danej powierzchni drzewostanów.

Na mapie gospodarczej lasu (jak również na mapach przeglądowych) oddziały i wydzielenia są oznaczone numerami przy których podaje się dodatkowe informacje. Oddziały są numerowane w postaci ułamka, w którego liczniku jest cyframi arabskimi numer oddziału (kolejny a danym dziale gruntów leśnych), a w mianowniku podana jest powierzchnią tego oddziału wyrażona w ha np. 47/25.34. Wydzielenia numerowane są w ramach oddziału małymi literami alfabetu również w formie ułamka w którym podane są dodatkowe informacje np.:




co oznacza, że jest to wydzielenie oznaczone literą d, na którym dominującym gatunkiem drzewa jest So - sosna o przeciętnym wieku 32 lata, gdzie stopień zadrzewienia wyraża się współczynnikiem 0,6, a powierzchnia tego wydzielenia wynosi 1.57 ha.

Dokumentacja z inwentaryzacji i taksacji leśnej, oprócz map zawiera wykazy powierzchni (oddziałów i wyłączeń taksacyjnych) i szczegółowe opisy taksacyjne. Stanowi ona podstawę podejmowania planów odnośnie dalszej gospodarki leśnej, co ujmuje się w formie szczegółowych planów różnych działań (cięć, odnowienia, ochrony i in.). Każdy z tych planów w części graficznej zawiera odpowiednią mapę ilustrującą przestrzennie określone zamierzenia. Tworzy to zbiór map zwanych mapami przeglądowymi lasu, które są wykonywane w skalach 1:10000 lub 1:25000. Są nimi np. mapy przeglądowe siedlisk leśnych, mapy przeglądowe drzewostanów, mapy przeglądowe cięć, mapy przeglądowe odnowienia lasu i inne.

3. Państwowy zasób geodezyjny i kartograficzny - ośrodki dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej

Zgodnie z zapisem w art. 2 ustawy Prawo g. i k. państwowym zasobem geodezyjnym i kartograficznym - jest zbiór map oraz materiałów fotogrametrycznych, teledetekcyjnych, rejestrów, wykazów, informatycznych baz danych, katalogów danych geodezyjnych i innych opracowań powstałych w wyniku wykonania prac geodezyjnych i kartograficznych.,

Zasób ten stanowi własność Skarbu Państwa i składa się z zasobu centralnego, zasobów wojewódzkich i zasobów powiatowych. Jest gromadzony w ośrodkach dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej prowadzonymi pod kontrolą:

1) Głównego Geodety Kraju - w zakresie zasobu centralnego,

2) marszałków województw - w zakresie zasobów wojewódzkich,

3) starostów - w zakresie zasobów powiatowych.

Nadzór nad prowadzeniem państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego należy do Głównego Geodety Kraju, a w zakresie zasobów powiatowych i wojewódzkich także do wojewódzkich inspektorów nadzoru geodezyjnego i kartograficznego.

Istnieje Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym, składający się z funduszy centralnego, wojewódzkich i powiatowych, którego środki przeznaczane są na prowadzenie i odnawianie zasobów.

Działalność ośrodków dokumentacji geodezyjno-kartograficznej jak również tryb udostępniania zainteresowanym materiałów z tych zasobów określają przepisy szczegółowe. W ośrodkach tych, a zwłaszcza w ośrodkach powiatowych (ewentualnie ich filiach w gminach, prowadzących dokumentację ewidencji gruntów) będziemy najczęściej poszukiwać potrzebnych nam informacji o nieruchomościach zawartych w materiałach geodezyjno-kartograficznych.

Na bazie materiałów państwowego zasobu geodezyjno-kartograficznego, budowany jest Krajowy System Informacji o Terenie (SIT). Ma on umocowanie w ustawie Prawo geodezyjne i kartograficzne , gdzie w art. 2 został określony jako: „baza danych przestrzennych dotyczących określonego obszaru oraz procedury i techniki służące systematycznemu zbieraniu, aktualizowaniu i udostępnianiu danych”.

Aktualnie, dane do systemu pozyskiwane są w drodze [Szymański 2000]:

• wykorzystania istniejących w zasobie map i innych materiałów, poprzez dostosowanie ich do potrzeb (standardów) systemu,

• wykonywania licznych, nowych pomiarów bezpośrednich,

• wykorzystania materiałów sporządzonych przy zastosowaniu metod i technik teledetekcyjnych i fotogrametrycznych.

Będą to więc dane występujące w postaci: analogowej (linie i symbole tworzące rysunek lub obraz) i cyfrowej (numerycznej).

System zawierać będzie bazy danych, odnoszące się do:

• państwowego systemu odniesień przestrzennych.

• rejestru granic Rzeczypospolitej Polskiej oraz granic jednostek zasadniczego podziału terytorialnego państwa,

• osnów geodezyjnych (podstawowych i szczegółowych),

• danych i map topograficznych (z warstwą numerycznego modelu rzeźby terenu),

• danych ewidencji gruntów i budynków,

• danych ewidencji sieci uzbrojenia terenu.

System jest otwarty na inne dane, którymi może być w miarę potrzeb uzupełniany. Ustalono trzy poziomy, na których system będzie zakładany i prowadzony: centralny, wojewódzki, powiatowy. Jego prowadzenie jest przewidziane jako integralna część państwowego zasobu materiałów geodezyjnych i kartograficznych. Na poziomie centralnym i wojewódzkich gromadzone będą dane o charakterze ogólniejszym, a na poziomie powiatowym dane szczegółowe odnoszące się do obszarów obrębów ewidencyjnych i jednostek ewidencyjnych.

Opracował: dr inż. Michał Żak, rzeczoznawca majątkowy - nr upr. 1704, tel. [phone]

E-mail: [e-mail]

43

---