Wykład 1.

1. Gospodarka przestrzenna wywodzi się z:

• urbanistyki (najstarsza tradycja)

• nauk ekonomicznych (Weber)

• regionalistyki (Izalt)

• geografii ekonomicznej

2. Czym jest gospodarka przestrzenna?

Pojęcie pojawiło się po przetłumaczeniu pracy A. Loscha

Zamiast ,,przestrzennego ładu gospodarki” jest ,,gospodarka przestrzenna”.

1. Gp to teoria ekonomii wzbogacona o wątki przestrzenne lub przestrzenne uzupełnienie czy też rozwinięcie teorii ekonomii. (A. Losch)
   (Jak pisze J.J. Parysek to raczej geneza a nie definicja)

Lokalizacja i działalność gospodarki przestrzennej, za twórców uważa się J.H. von Thunen oraz A. Webera.

2. Jest dziedziną wiedzy, dyscypliną naukową i działalnością praktyczną
   Dziedzina wiedzy i dziedzina działalności praktycznej są silne autonomicznie, ale też ze sobą powiązane.
   Dębski- ASPEKTY PRAKTYCZNE I TEORETYCZNE

Gp powinno się traktować jako działalność praktyczną, naukę oraz rzeczywistość:

Definicja trójstopniowa:

1. działalność praktyczna- zmierza do stworzenia ładu przestrzennego (dobro jednostki i społeczeństwa).

2. rzeczywistość obejmuje całokształt zjawisk występujących w przestrzeni, począwszy od środowiska przyrodniczego, osadnictwa, infrastruktury technicznej i na gospodarce kończąc.

3. nauka zajmuje się badaniami minionego i aktualnego stanu zagospodarowania przestrzennego określonych obszarów oraz poszukująca ich ukrytych i złożonych struktur decydujących o funkcjonowaniu całości.

Gp dotyczy różnych aspektów życia społeczno-gospodarczego z uwzględnieniem elementów przestrzeni oraz uwzględnia metody sterowania i planowania rozwoju fragmentów otaczającej rzeczywistości.

Ma charakter integrujący dziedziny znajdujące się na styku: przyrody, demografii, socjologii, osadnictwa, infrastruktury technicznej.
Ma charakter ekspansywny.

Współcześnie za gp traktuje się gospodarkę w ujęciu lub aspekcie przestrzennym niż teorię ekonomii.

3. Definicje:

1. Gp rozumiana jako zestaw działań praktycznych zmierzających do zagospodarowania, kształtowania i przekształcenia antropogenicznych składników przestrzeni. (Jałowiecki 1990)

2. Gp zajmuje się racjonalną organizacją przestrzeni dla potrzeb społeczeństwa. (S.M. Komorowski 1977)

3. Gp to sfera, która stanowi praktyczną działalności społeczno-gospodarczej człowieka, w której urzeczywistniają się wszystkie najistotniejsze przeobrażenia środowiska. (J. Kołodziejski 1987)

Rodzaje działalności:

1. gospodarowanie przestrzenią

2. gospodarowanie w przestrzeni

Oba- celowe, świadome i racjonalne porządkowanie elementów zagospodarowania przestrzennego.

Gospodarowanie przestrzenią ma charakter działalności strukturo-twórczej, co oznacza tworzenie określonych struktur przestrzennych. W przypadku gospodarowania w przestrzeni mamy do czynienia z konstruowaniem w przestrzeni układów funkcjonalnych bądź funkcjonowaniem kształtowanych układów strukturalnych.

Gp odnosi się do: (Kukliński 1980)

• gospodarowania odległością

• użytkowania ziemi

• gospodarowania zasobami środowiska przyrodniczego

• gospodarki regionalnej

• przestrzennej organizacji rozwoju społeczno-ekonomicznego

• przestrzennego zagospodarowania kraju

T. Kochniarz i Z. Niewiedomski:

Gp to całokształt działalności w zakresie przestrzennego zagospodarowania i użytkowania gruntów.

4. Na gp składają się działalności:

1. koordynacyjno-regulacyjna - przez administracje rządową lub samorządową- wydają decyzje na podstawie planów miejscowych.

2. inwestycyjna- podmioty gospodarcze państwowe, samorządowe lub prywatne, zgodne z ich własnymi celami i zadaniami

3. kontrolna- prowadzona w trybie nadzoru przez administrację rządową, wojewódzką lub resortową- z punktu widzenia zgodności z prawem

Kryteria:

- efekty prowadzonej przez nie działalności czyli zagospodarowanie przestrzenne

Aspekt:

-szeroki

-wąski

5. Czynniki określające gospodarkę przestrzenną:

• ekonomiczny (wykorzystanie gospodarcze)

• urbanistyczny (potrzeby społeczeństwa)

• społeczny (warunki życia)

Czynnik ekonomiczny: (A. Klasik)
- Gp jest utożsamiana z działalnością na rzecz lokalizacji jednostek gospodarczych i rozmieszczenia szalonych układów gospodarczych oraz rozwoju gospodarczego i zagospodarowania przestrzennego jednostek osadniczych.
- (S. Zajdy i S.M. Zawadzki) Gp jako racjonalne wykorzystanie środowiska geograficznego drogą właściwego rozmieszczenia środków trwałych.

Czynnik urbanistyczny: (Malisz)
Gp jako dziedzina wiedzy i praktyki planistycznej zajmująca się racjonalną organizacją przestrzeni na potrzeby społeczeństwa. Złożona z elementów czynnych i biernych, zachodzą relacje wzajemne oddziaływania.
-elementy bierne: działki, infrastruktura techniczna
-elementy czynne to: właściciele lub dysponenci działek, władza administracyjna (rządowa lub samorządowa), odpowiedzialna za całość gospodarki przestrzennej.

Regulski- warunki bytowe ludności, a organizacja przestrzeni:
Najważniejsze zagadnienia:
-różne formy aktywności ludzkiej
-użytkowanie poszczególnych terenów dla urbanistycznych celów
-budowy systemu niezbędnych do realizacji palowanego zagospodarowania terenów
wykorzystania zasobów

(Pióro)- waga czynnika społecznego gospodarki przestrzennej jako narzędzia realizacji celów społecznych i zaspokojenia potrzeb i aspiracji ludzkich oraz rozwoju.

Dla podmiotu gospodarczego gospodarka przestrzenna jest poszukiwaniem efektywnego z punktu widzenia prowadzonej działalności, miejsca oraz kształtowania efektywnych, związanych z funkcjonowaniem relacji przestrzennych.

Dla samorządu terytorialnego gospodarka przestrzenna to proces podejmowania decyzji przestrzennych w celu uzyskania określonego stanu zagospodarowania.

4) Podmioty gospodarki przestrzennej:
-kraj jako całość
-województwo
-gmina i powiat (w mniejszym stopniu)

Zadania gminy:
-kształtowanie infrastruktury technicznej
-kształtowanie infrastruktury społecznej
-zapewnienie porządku i bezpieczeństwa publicznego
-kształtowanie ładu przestrzennego oraz racjonalne użytkowanie środowiska

Podmiot gospodarki przestrzennej- jeśli terytorialny system społeczny to działalność określamy jako ,,przestrzenne organizowanie terytorialnego systemu społecznego lub kształtowanie struktury przestrzennej i funkcjonowaniem terytorialnego systemu społecznego”.

(Malisz) Przedmiot gospodarki przestrzennej:
-wybór właściwej lokalizacji dla poszczególnych rodzajów funkcji
-określenie i kształtowanie struktury funkcji poszczególnych terenów
-kontrola sposobów użytkowania terenu

Cel główny: wynik przyjęcia określonych programów politycznych, społecznych, systemów organizacji państwa czy tradycji.

Cel szczegółowy: odpowiedź na zapotrzebowanie dróg społecznych.

Cele:
-mają charakter sformułowań uniwersalnych
-rozwiązywanie konfliktów przestrzennych w korzystaniu z walorów środowiska, użytkowania ziemi, lokalizacji konkurencyjnych obiektów
-kształtowanie lepszego niż aktualnie środowiska życia
-zrealizowanie szerszego programu społecznego- powstanie materialnych i organizacyjnych warunków zagwarantowania każdemu terenu odpowiedniego do standardu życia.

Wykład 2.

USTAWA O GOSPODAROWANIU I PLANOWANIU PRZESTRZENI 2003:
-warunki zabudowy

AKTY USTAWODAWCZE:

USTAWY ŚRODOWISKOWE (reguluje ustawy ochrony środowiska):

• Prawo ochrony środowiska*

• Prawo wodne

• Prawo geologiczne i górnicze

• Ustawa o ochronie przyrody*

• Ustawa o lasach

• Ustawa o rybactwie śródlądowym

• Ustawa o ochronie zwierząt

• Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych.

*- najważniejsze, ustawy ogólne, traktują środowisko w ujęciu całościowym

(najważniejsza)
Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku o jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. (z 2008 r., ostatnia ustawa)

RPO (Racjonalne Programy Operacyjne)- 16, po jednym dla każdego województwa- powstała w 2006 r. opracowywały to województwa w czasie wejścia do UE:
-każdy dokument musi posiadać do zamierzeń oddziaływanie na środowisko
(ma zazwyczaj oddziaływanie negatywne dla środowiska), np. zanieczyszczenia, ingerencja w środowisko naturalne zwierząt)
Ocena oddziaływania na środowisko (musi być dodana do RPO) Środowisko przyrodnicze i antropogeniczne:
-jakie będą ujemne skutki inwestycji w trakcie jej likwidacji (też musi być ujęte w ten dokument)
-określenie i oszacowanie rozmiarów tego wpływu (ostatni etap)

W ustawach o ochronie przyrody: Kompresja przyrodnicza.

Trzy komponenty środowiska mające wpływ na plany miejscowe:

• kopaliny

• wody

• rośliny

USTAWA OCHRONY PRZYRODY I PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA:
Obszary ograniczonego gospodarowania.
Obszary ochrony przyrody, wód powierzchniowych.

Prawo ochrony środowiska:
-zrównoważony rozwój (koncepcja) środowiska (tworzenie planów miejscowych gospodarowania przestrzennego, np. sposób i zasady przywracania środowiska do pierwotnego stanu (prawo uchrony środowiska- ustawa), dotyczą miejscowego planowania przestrzennego.

MIEJSCOWY PLAN GOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO (najważniejszy dokument) oraz STUDIA UWARUNKOWAŃ (wytyczają kierunki rozwoju jednostki administracyjnej dla której są sporządzane.)
SZCZEGÓŁOWY ZAPIS USTAWY ZAWIERA:
-zagadnienia ochrony środowiska
-racjonalna gospodarka ochrony środowiska
-zadania:

• racjonalne wykorzystanie powierzchni ziemi

• racjonalne gospodarowanie gruntami o charakterze rolniczym

• dotyczą złóż kopalin- przyszłe potrzeby eksploatacji złóż

• gospodarka wodna- odprowadzanie ścieków

• systemy transportowe

• urządzenie i kształtowanie zieleni

• gospodarka odpadami

• gospodarka rolna (nawożenie mineralne → zanieczyszczenie środowiska)

• ochrona walorów krajobrazowych środowiska i warunków klimatycznych (zapobieganie ruchom masowym)

• ochrona powietrza, gleby, ziemi, przed hałasem, polami elektrycznymi, wibracjami.

1. Formy obszarów chronionych:

• PN (Park Narodowy)

• Rezerwat przyrody

• Park krajobrazowy

• Obszar chronionego krajobrazu

• Obszar Natura 2000

• Zespół przyrodniczo-krajobrazowy

• Użytek ekologiczny

• Stanowisko dokumentacyjne

• Pomnik Przyrody ora ich otuliny

2. Ograniczenia, które dotyczą obszarów ograniczonego użytkowania lub stref przemysłowych (musi być uwzględnione w MPGP):

• Wyznaczenie obszarów cichych w aglomeracji i poza nią

• Ustalenie warunków korzystania z wód i zlewni oraz ustanowienie stref ochronnych, ujęć wód oraz obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych i stref ochronnych ujęć wód.

3. USTAWY POZAŚRODOWISKOWE (istotne dla planowania przestrzennego)

• specustawa (inwestycje drogowe)- ustawa o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych

• ustawa o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym

• ustawa o transporcie kolejowym

• ustawa o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie lotnisk użytku publicznego

• ustawa o przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy EURO 2012

• ustawa prawo budowlane

Wykład 3.

PODSTAWOWE AKTY WYKONACZNE

-wydawane przez poszczególne miasta
-uszczegółowienie założeń ustawodawczych-szczegóły

Główna Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, posiada uszczegółowienia aspektów w rozporządzeniach wydanych przez Ministra Infrastruktury:
-w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
-w sprawie sposobu ustalania wymagań dotyczących nowej zabudowy i zagospodarowania terenu w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
-w sprawie oznaczeń i nazewnictwa stosowanych w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz w decyzji o warunkach zabudowy
-w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
-w sprawie wzoru rejestru decyzji o warunkach zabudowy oraz wzorów rejestrów decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego

Przykłady rozporządzeń, przydatnych w działalności planistycznych:

• W Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie znalazły się definicje istotne z punktu widzenia planisty, np. zabudowa śródmiejska, zabudowa jednorodzinna, zabudowa zagrodowa, budynek mieszkalny, lokal użytkowy, pomieszczenie mieszkalne, pomieszczenie pomocnicze, budynek zamieszkania zbiorowego, budynek użyteczności publicznej, budynek gospodarczy, kondygnacja, mieszkanie, powierzchnia terenu biologicznie czynna, kubatura brutto budynku, powierzchnia wewnętrzna budynku.

• W Rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie doprecyzowane zostały między innymi terminy: linie rozgraniczające drogi, węzeł, zjazd klasa drogi, skrzyżowanie, pas drogowy.

• Rozporządzenie w sprawie:

• Warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie

• Warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki hydrotechniczne i ich usytuowanie

• Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki rolnicze i ich usytuowanie

• Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać telefoniczne obiekty budowlane i ich usytuowanie.

NARODOWY PLAN ROZWOJU NA LATA (2007-2013)
Jest niezbędny, aby Polska mogła właściwie zagospodarować swoje członkowstwo w UE i dobrze rozdysponować środki oferowane przez UE.

Temat: CELE GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ WE WSPÓŁCZESNEJ POLSCE

1. INWESTYCJE I GOSPODAROWANIE PRZESTRZENIĄ

1. Rozwój miast i obszarów wiejskich:

• Wzmocnienie ponadregionalnych ośrodków wzrostu, tworzących sieć ośrodków o znaczeniu krajowym i europejskim, w tym ma zapewnić im wsparcie w planowaniu i programowaniu rozwoju, wspieranie rozwojów instytucjonalnych

• Aktywizacji subregionalnych i regionalnych ośrodków wzrostu (dotyczy miast średniej wielkości) oraz rozwoju sieciowego modelu współdziałania, w tym wzmocnienia miast średniej wielkości w wypełnieniu funkcji subregionalnych

• Rozwój infrastruktury małych miast i obszarów wiejskich między innymi infrastruktura społeczna (związana z kulturą, turystyką, sportem), budowa sieci komunikacyjnych, racjonalizacja gospodarki odpadami, modernizacja i odbudowa sieci energetycznych

• Racjonalne gospodarowanie przestrzenią miast i obszarów wiejskich. Stymulowanie postępowania władz publicznych wszystkich szczebli, także przedsiębiorców, żeby się nie rozrastały, aby nowe budynki były na terenach już zurbanizowanych.

• Wspieranie rozwoju obszarów rolniczych, zmiany strukturalne w rolnictwie, efektywność ekonomiczną gospodarstw rolnych

• Wykorzystanie specyficznych uwarunkowań regionalnych i lokalnych

• Inwestycje w infrastrukturę

• wspieranie przekształceń obszarów problemowych w kierunku aktywacji ich potencjałów gospodarczych, społecznych i środowiskowych

• przełamywanie problemów strukturalnych na obszarach depresji społeczno----gospodarczej (teren Żuław)

• wspieranie rewitalizacji obszarów zdegenerowanych centra miast, np. byłe obszary wojskowe, PGR-ów, blokowiska, poprzemysłowe- nadawanie im funkcji gospodarczej, turystycznej

• promowanie rozwoju przestrzennego zwiększającego poziom urbanizacji na obszarach, na których pożądane są ruchy migracyjne, wspieranie samorządu regionalnego i lokalnego w podejmowaniu problematyki mieszkalnictwa (?)

• wyparcie inwestycji infrastruktury związanych z racjonalnym udostępnieniem terenów pod zabudowę, mające na celu zapobieganie dekoncentracji osadnictwa oraz lokalnych inwestycji związanych z infrastrukturą transportową.

2. Rozwój i modernizacja infrastruktury drogowej:

• Budowa i przebudowa infrastruktury drogowej, przekazanie do eksploatacji do 2013 r. 85% docelowej sieci autostrad i 40% docelowej sieci dróg ekspresowych

• Budowa i przebudowa infrastruktury kolejowej, przebudowa kolejowej transeuropejskiej sieci transportowej, w tym przystosowanie odcinków linii kolejowych do prędkości 220km/h (?) dla pociągów pasażerskich

• Rozwój transportu lotniczego- budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury portów lotniczych oraz ich lepsze powiązanie z siecią drogową i kolejową

• Modernizacja i rozbudowa transportu drogą wodną

3. Rozwój i modernizacja infrastruktury transportowej:

• Poprawa efektywności ekonomicznej i organizacji infrastruktury transportowej

• Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego, przestrzegania prędkości

• Rozwój transportu intermodalnego- budowa i modernizacja centrów logistycznych

4. Usprawnienia infrastruktury energetycznej- zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego

• Rozwój infrastruktury rynków i bezpieczeństwa dostaw tradycyjnych paliw i energii elektrycznej

• Rozbudowa i modernizacja systemów dystrybucji energii elektrycznej, ciepła i gazu ziemnego- zapewnienie właściwego dostępu do zaopatrzenia ludności i podmiotów gospodarczych w energię, efektywne ciepło sieciowe, gaz ziemny oraz poprawa jakości tego zaopatrzenia na szczeblu regionalnym i lokalnym

• Zwiększenie stopnia wykorzystania energii pierwotnej i obniżanie energochłonności gospodarki- wsparcie dla inwestycji zwiększających efektywność wytwarzania, dostarczania i użytkowania paliw i energii, w tym promowania energetyki skojarzonej i rozproszonej oraz promocja gospodarczych postaw odbiorców

• Wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych i paliw alternatywnych- wypieranie rozwoju wykorzystywania źródeł energii: wiatr, woda, biomasa, energia słoneczna i geotermalna oraz paliw alternatywnych

• Ograniczenie negatywnego oddziaływania tradycyjnej elektroenergetyki na środowisko- modernizacja infrastruktury w celu ograniczenia emisji gazów i pyłów oraz innych zanieczyszczeń do środowiska

5. Inwestycje służące ochronie środowiska:

• Rozwój nowoczesnego systemu gospodarowania odpadami

• Wspieranie systematycznego wycofywania z produkcji i użytkowania bądź ograniczenie użytkowania substancji i materiałów niebezpiecznych (azbest, PCB, substancji kontrolowanych w sektorze chłodnictwa i klimatyzacji, w stropach lutowniczych, sprzęcie elektronicznym i elektrycznym

• Budowa i modernizacja komunalnych oczyszczalni i systemów kanalizacyjnych w aglomeracjach (terenach, na których wskaźnik ilości ścieków przekracza 2000 RLM) oraz w kompleksach wojskowych

• Ograniczanie ilości substancji szczególnie szkodliwych oraz ładunków azotanów i fosforu odprowadzanych do środowiska wodnego

• Działania na rzecz zmniejszania emisji SO₂, Nox i pyłu pochodzącego z sektora komunalno-bytowego

• Systematyczne wdrażanie wymogów najlepszych dostępnych technik (BAT/NDT) w najważniejszych gałęziach przemysłu

6. Racjonalna gospodarka zasobami naturalnymi

• Prowadzenie zrównoważonej gospodarki wodnej

• Wdrażanie trwale zrównoważonej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej (zwiększenie zasobów leśnych krajów)

• Rozwój i wzmocnienie systemu obszarów chronionych, sieć NATURA 2000

• Kierunkowa rekultywacja gleb dla potrzeb nowych inwestycji

• Prowadzenie zrównoważonej gospodarki zasobami złóż kopalin

• Promowanie ,,przyjaznych dla środowiska” produktów i usług

Wykład 4.

ŁAD PRZESTRZENNY
(ład przestrzenny, ład gospodarczy, ład społeczny, ład ekologiczny, porządek społeczny, przestrzeń)

Przejawem prawidłowego gospodarowania przestrzenią jest ład przestrzenny. Różnie określany i obarczony subiektywnymi ocenami.

Ład- ,,zachowanie proporcji”, ,,harmonia”, ,,utrzymanie równowagi”, ,,porządek”

Ład społeczny, moralny, estetyczny, ekologiczny, przestrzenny-konteksty.

Ład to subiektywne odczuwanie porządku (harmonii) przez człowieka, stan uporządkowania obiektów materialnych w przestrzeni, wynik pozytywny działalności ludzkiej o charakterze porządkowym i tworzy harmonijną całość.

Ład to subiektywne odczuwanie harmonii, przez człowieka w elementach jego otoczenia.

Ład to porządek czy uporządkowanie określonych elementów, nie jest to jednak dowolne ich rozmieszczenie, ale takie, które odwzorowuje pewną ich harmonię, strukturę, spójną jedność, a często ich hierarchię.

Według Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym:
Ład przestrzenny to takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonią całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczna.

Z. Chojnicki Koncepcja terytorialnego systemu społecznego)
Ład przestrzenny- przestrzenna organizacja i funkcjonowanie (w przestrzeni) terytorialnego systemu społecznego, nie każdą jedną organizacje, a taką która realizuje, uwzględnia czy spełnia kryteria szeroko rozumianej racjonalności społecznej: taka racjonalność, która uwzględnia aspekty społeczne, ekonomiczne, kulturowe, polityczne, moralne i estetyczne porządku przestrzennego.

Ład przestrzenny jest porządkiem przestrzennym, który uwzględnia i odwzorowuje prawidłowość działania społeczeństwa i gospodarki oraz funkcjonowanie przyrody.

ŁAD PRZESTRZENNY POJMOWANY JEST JAKO:

• Nadrzędny cel gospodarki przestrzennej: nadrzędnym celem gospodarki przestrzennej jest uzyskanie określonej struktury przestrzennej i funkcjonowanie przedmiotu gospodarki przestrzennej

• Organizacja przestrzenna terytorialnego systemu społecznego: zadaniem jest organizacja przestrzennego terytorialnego systemu społecznego specjalizująca kryteria racjonalności ogólnospołecznej

• Interes społeczny: uzyskanie ładu przestrzennego leży w interesie społeczności lokalnych

• Wartość: uzyskanie ładu przestrzennego wychodzi poza interes jednostki grupy społecznej, w skład, której wchodzi jednostka

• Dobra wspólne: ład przestrzenny ma charakter dystrybucyjny, jest wspólnym dziełem społeczności lokalnej oraz jest w istocie swej godziwy

ŁAD PRZESZTRZENNY JAKO DOBRO WSPÓLNE, INTERES ZBIOROWY I WARTOŚĆ:
Dobro wspólne musi odpowiadać pewnym wymogom:

• Musi posiadać charakter dystrybucyjny (być rozdawanle, powszechnie dostępne)

• Musi zakładać wspólne tworzenie ładu społecznego (powinna czuwać nad tym wiarygodna władza)

• Musi być godziwe tj. dobre w sensie moralnym i odpowiadać wymogom sprawiedliwości społecznej

Ład przestrzenny- wynik pozytywnej działalności ludzkiej o charakterze porządkującym.

Ład przestrzenny- wyraża wysokie walory estetyczne, funkcjonalność, logikę, czytelność i jasność struktury, jak i zharmonizowanie z przyrodą, wysoką użyteczność we wszystkich skalach od lokalnej do krajowej (Kołodziejski)

CECHY ŁADU PRZESZTRZENNEGO:

• Harmonijne uporządkowanie przestrzeni

• Występowanie hierarchii w określonym układzie elementów

• Równowaga poszczególnych składników w organizacji przestrzeni

• Celowe i kreujące wartości estetyczne rozmieszczenia funkcji

• Najlepsze spożytkowanie przestrzeni dla dobra użytkownika

• Najefektywniejsze zaspokajanie potrzeb, zwłaszcza fizycznych i psychicznych potrzeb człowieka

• Kojarzenie interesu jednostek z dobrem ogólnospołecznym

• Skoordynowanie zagospodarowania z potrzebami wyższego szczebla

• Zgodność przekształceń z warunkami środowiska- rozwój zrównoważony

• Brak kolizji funkcji i konfliktów przestrzennych

Przestrzeń:

• Nieograniczony obszar trójwymiarowy, w którym zachodzą wszystkie zjawiska fizyczne,

• Część takiego obszaru, który objęty jest jakimiś granicami, też miejsca zajmowane przez jakiś przedmiot

• Rozległa, pusta powierzchnia bez wyraźnie oznaczonych widocznych granic

• Odległość między czymś, a czymś

• Ogół zjawisk społecznych, politycznych

Wymiary ładu przestrzennego: estetyczny i funkcjonalny.

		ESTETYKA
				wysoka	niska
FUNKCJONALNOŚĆ	wysoka	Przestrzeń o bardzo wysokich walorach, ładna, uporządkowana, wysoko funkcjonalna	Przestrzeń podporządkowana funkcjom nieestetyczna
		niska	Przestrzeń podporządkowana, wymaganiom estetycznym o niskiej funkcjonalności	Przestrzeń zdegradowana, nieestetyczna, niefunkcjonalna

Gospodarowanie przestrzenią jest działaniem praktycznym, podejmowanym pi to, aby osiągnąć cele społeczne, gospodarcze, polityczne, na poziomie lokalnym, regionalnym.

W ramach gospodarowanie przestrzenią wyróżniamy kilka dziedzin działalności:

• Tworzenie planów przestrzennych niezbędnych do urzeczywistniania celów danej zbiorowości.

• Formułowanie strategii osiągania tych celów

• Definiowanie instrumentów gospodarowania przestrzenią, którymi są regulacje prawne, mechanizmy gospodarcze, polityka przestrzenna

• Realizowanie planów przestrzennych

Wykład 5.

ŁAD GOSPODARCZY

Dynamiczna i zrównoważona z pozostałymi ładami struktura wytwórczo-usługowa, zdolna do stałego wzrostu i odtwarzania miejsc pracy na poziomie społecznie akceptowanym w układzie krajowym jak i regionalnym. (Markowski)

Cechy Ładu gospodarczego:

• Efektywne gospodarczo użytkowanie przestrzeni oraz właściwe warunki do funkcjonowania w niej podmiotów i użytkowników, inwestorów i właścicieli

• Osiąga się do poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki i ograniczenie bezrobocia

• Decyduje o nim polityka władz publicznych

• Zawiera rozstrzygnięcia dotyczące pożądanej struktury własnościowej gospodarki rynku pracy, roli samorządów terytorialnych w procesach gospodarowania

ZASADY ŁADU GOSPODARCZEGO:

• Stabilizacja siły nabywczej pieniądza

• Ustanowienie otwartych rynków

• Własność prywatna aparatu wytwórczego

• Swoboda zawierania umów

• Odpowiedzialność podmiotów gospodarczych

• Stabilność polityki gospodarczej

ŁAD SPOŁECZNY

Ład społeczny porządek wynikający z organizacji życia społecznego, oparty na pewnych zasadach, normach i wartościach. Sposób zachowania poszczególnych jednostek i zbiorowości wyznaczany przez prawo, moralność, obyczaje, tradycje, systemy światopoglądowe, uznawane wartości

TYPY ŁADÓW SPOŁECZNYCH:

• Ład przedstawień zbiorowych

• Porządek policentryczny

• Porządek monocentryczny

• Ład porozumień zbiorowych

1. Ład przedstawień zbiorowych - charakteryzuje się tym, że życie społeczne jest regulowane przez tradycję, religie i konformizm wobec wymagań społeczności

2. Porządek policentryczny- najlepiej odpowiada ideałom zachodniej demokracji np. miastom przemysłowym. Interesy własne człowieka są zachowane, ale szanuje innych.

3. Porządek monocentryczny- opiera się na istnieniu ośrodka centralnego, eliminującego konflikty interesów. Decyzje podejmuje się przez hierarchiczne ośrodki decyzyjne, o ściśle określonych kompetencjach

4. Ład porozumień zbiorowych- opiera się na wielostopniowym porozumieniu, ale też jednocześnie na racjonalnej koordynacji działań

PRZESTRZEŃ SPOŁECZNA
Przestrzeń istniejąca w ramach innego porządku ontologicznego, niż fizyczna, której rozmiarów nie da się określić, powstaje dzięki działaniom jednostki (może być przestrzenią sąsiedzką), np. wnętrza podwórek , obszary pomiędzy blokami.
W skali mikro bywa nazywana przestrzenią sąsiedzką, czyli taką, która bezpośrednio towarzyszy miejscu zamieszkania.

Przestrzeń społeczna to: bezpośrednie sąsiedztwo domów mieszkalnych. W przypadku zabudowy śródmiejskiej, są to wnętrza podwórek, osiedlowa zabudowa- wnętrza dziedzińców pomiędzy blokami lub po prostu przestrzeń sąsiadująca z zabudową mniej lub bardziej wydzieloną.

Przestrzeń jest społeczna, bo:

• Jest wytwarzana w procesie zbiorowym

• Charakteryzujemy ją poprzez odwołanie się do określonych działań indywidualnych i zbiorowych

• Ludzie przyznają jej określone znaczenia, wartości

• Może być czyjąś własnością

• Można odwołać ją do cech ludzi, którzy ją zamieszkują, do cech kultury lokalnej

• Może być rozważana, jako odległości, dystanse mierzone inaczej niż w przypadku przestrzeni fizycznych

ŁAD EKOLOGICZNY

Ład ekologiczny- to porządek międzynarodowy tworzony przez system prawny, instytucjonalny, działań grup i jednostek w zakresie ochrony środowiska naturalnego. Wyraża kompleksowość działań na rzecz ochrony biosfery, a także takie posługiwanie się zasobami przyrody, materialnym i duchowym dorobkiem ludzkim oraz możliwościami człowieka i społeczeństw, by być systemem dającym jednostce…

ZASADA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
Jest wiodącą zasadą polityki ekologicznej naszego państwa, które uzyskało prawo obywatelstwa wśród społeczeństw świata w wyniku konferencji Narodów Zjednoczonych w Rio de Janeiro. Ochrona środowiska jest jedną z głównych dróg prowadzących do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, o w pełni zrównoważonym rozwoju można, gdy występują wszystkie Cztery ładu przestrzennego: ład ekologiczny, ład społeczny, ład ekonomiczny (gospodarczy), ład przestrzenny.

Wykład 6.

LOKALIZACJA- CZYNNOŚCI I REZULTAT

Pojęcie lokalizacji można rozpatrywać jako działalność gospodarczą, oznacza umiejscowienie wielkości i rodzaju działalności gospodarczej obiektu lub zespołu obiektów w określonym obszarze.

W literaturze przedmiotu stosowane jest oprócz określenia ,,lokalizacja” również inne bliskie określenie- ,,rozmieszczenie”.

Rozmieszczenie ma znacznie szerszą treść od lokalizacji. Odnosi się do zbioru obiektów i zawiera elementy kształtowania struktury przestrzennej gospodarki.

Pojęcie lokalizacja rozpatrujemy w dwóch aspektach:

• Czynnościowym- zawierającym elementy decyzyjności (czyli odnoszącym się do procedury wyboru inwestycji i jej miejsca)

• Rezultatowym- który jest wynikiem przeprowadzonej procedury i związany jest z konkretną już lokalizacją.

LOKALIZACJA SZCZEGÓŁOWA- koncentruje się na oznaczeniu terenu realizacji danego przedsięwzięcia. Jest to zatem wybór rozwiązania optymalnego w zbiorze rozwiązań dopuszczalnych i wiąże się też ze sporządzeniem projektu zagospodarowania.

Lokalizować można różnego rodzaju działalność gospodarczą:

• Produkcję przemysłową (zakład przemysłowy)

• Produkcję rolną (uprawy rolne)

• Produkcja leśna (uprawy leśne)

• Infrastrukturę techniczną, urządzenia źródłowe, sieciowe

• Budownictwo mieszkalne (osiedla mieszkaniowe), obiekty usługowe, handlowe

• Obiekty rekreacji

• Inne obiekty usługowe

Przedmiotem lokalizacji jest najczęściej pojedynczy obiekt, np. zakład przemysłowy albo grupa obiektów.

Stopień przydatności różnych miejsc do danej funkcji zależy bowiem od dwóch czynników:

• Cech samego terenu- czyli uwarunkowań wewnętrznych:

• Warunki naturalne (ukształtowanie powierzchni, cechy termiczne grunti, gleby, surowce mineralne, klimat)

• Stan prawny (m.in. własność, obciążenie hipoteczne)

• Istniejący sposób zagospodarowania terenu i użytkowania

• Sytuacji istniejącej w jego otoczeniu, czyli uwarunkowań zewnętrznych:

• Warunki naturalne, a ochrona środowiska (ukształtowanie terenu, budowa geologiczna, warunki glebowe, warunki wodne, warunki aerosanitarne)

• Sytuacja w zakresie gospodarki ściekami i gospodarki odpadami komunalnymi

• Warunki społeczno-demograficzne (liczba ludności, struktura wieku, struktura zatrudnienia, saldo migracji, poziom wykształcenia i bezrobocia)

• Struktura funkcjonalna otoczenia i relacje przestrzenne do rynków zbytu

• Wyposażenie w infrastrukturę

• Uwarunkowania prawne (lokalne i pozalokalne)

• Sytuacja gospodarcza

Atrakcyjność danej lokalizacji zależy od stopnia zgodności cech danego terenu z potrzebami wynikającymi z wymagań.

CZYNNIKI LOKALIZACJI PRODUKCJI:

Jednostki gospodarcze dążą do znalezienia miejsca, którego walory użytkowe pozwolą im zaspokoić możliwie najlepiej, potrzeby związane z ich zamierzoną działalnością.
Każda jednostka gospodarcza potrzebuje:

• Właściwie zagospodarowanego miejsca w przestrzeni

• Niezbędnych środków do powstania działalności

• Możliwości zbytu wytworzonych produktów (towarów i usług)

• Zasoby pracy

Każde miejsce przedstawia określone walory użytkowe.
Można je podzielić na dwie kategorie:

• Walory popytu

• Walory zasobów

(możliwość zapewnienia wymienionych czynników zależy od położenia waloru)

Walory popytu - czyli atrakcyjność danej lokalizacji z punktu widzenia możliwości zbytu wyprodukowanych towarów, informacji i usług. Wyznaczone są przez liczbę konsumentów, ich zdolność nabywczą oraz łączność pomiędzy konsumentami, a miejscem danej działalności gospodarczej.

Walory zasobów- wynikają z możliwości uzyskania w danym terenie warunków niezbędnych do określonej działalności. Obejmują one: teren, zasoby itd.

Walory popytu, a walory zasobów- są zmienne na obszarze kraju, regionów, a nawet poszczególnych miast na obszarze kraju, regionów, a nawet poszczególnych miast. Podstawowym kryterium decydującym o lokalizacji, będzie dla jednostki gospodarczej dążenie do maksymalizacji sumy tych walorów przy zachowaniu ich odpowiedniej struktury.

PODZIAŁ LOKALIZACJI W ZALEŻNOŚCI OD WALORU POPYTU I WALORU ZASOBÓW:

• Lokalizacja zdeterminowana (przymusowa lub przesądzona)

• Lokalizacja związana (zależna)

• Lokalizacja swobodna (niezwiązana)

Jeżeli wpływ określonych czynników lokalizacji jest rozstrzygający to lokalizacja przymusowa (np. kopalnia → surowce)
W przypadku lokalizacja zależnej czynnik lokalizacji, np. rynek zbytu, czy baza surowcowa nie przesądzają całkowicie wyboru, ale bardzo go ograniczają. Tak dzieje się np. z przemysłem celulozowym, który wymaga znacznych ilości wody, stąd może być umiejscowiony jedynie nad dużymi rzekami.
Przy lokalizacji niezwiązanej wpływ czynnika lokalizacji jest niewielki. Żaden z czynników lokalizacji nie oddziałuje w sposób decydujący. Jest to lokalizacja względnie dowolna. Do inwestycji o lokalizacji swobodnej należą m.in. niektóre zakłady przemysłu włókienniczego, odzieżowego, maszynowego.

Pojęcie czynnika lokalizacji można określić jako wymogi i walory lokalizacyjne. Z jednej strony są to pewne wymogi (potrzeby) stawiane przez inwestora, które powinny spełniać określone miejsca dla zapewnienia odpowiednich korzyści. Z drugiej strony są to walory użytkowe, czyli wszystkie wartości, które oferuje określone miejsce w celu najlepszego zaspokojenia potrzeb inwestora.

Czynniki lokalizacji mają charakter stymulatorów lokalizacji działalności gospodarczej, przyciągają i stymulują określone działania na danym obszarze.

Czynniki lokalizacji są elementami ekonomicznymi, które mają wpływ na wielkość nakładów inwestycyjnych i kosztów produkcji, lokalizacji obiektów, kosztów zmieniających się wraz ze zmianą miejsca lokalizacji.

Na wielkość nakładów inwestycyjnych zmiennych z punktu widzenia lokalizacji wpływają następujące grupy kosztów i czynniki je kształtujące:

• Wykup i przygotowanie terenu

• Warunki prowadzenia budowy (np. dowóz materiałów, dowóz lub zakwaterowanie robotników budowlanych)

• Zakres robót ziemnych w zależności od ukształtowania terenu i nośności gruntu.

• Sieciowe inwestycje towarzyszące (np. wodno-kanalizacyjne, energetyczne)

• Budowa lub rozbudowa innych urządzeń (np. rampy kolejowe)

Koszty bieżące zależą od warunków lokalizacji. Zróżnicowane będą koszty:

• Pracy

• Podatki lokalne

• Koszty zapewnienia nakładów czynników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania (doprowadzenia wody, energii elektrycznej i cieplnej, odprowadzenia ścieków)

• Koszty eksploatacji związane z m.in. transportem surowców, materiałów, wyrobów gotowych

Istnieją pewne działalności związane lokalizacyjnie z odbiorcami, dla których walory popytu mają duże, a czasem nawet decydujące znaczenie, np. przedsiębiorstwa remontu maszyn będą lokalizowane w ośrodkach gdzie tego typu maszyny są zainstalowane, a więc gdzie jest popyt na ich działalność. To też dotyczy przedstawicieli handlowych.

Walory popytu odgrywają podstawową rolę przy lokalizacji działalności usługowej. Umiejscowienie sklepów, restauracji, szkół, zależy rozmieszczenia odbiorców.

Rodzaje czynników lokalizacji:

• Czynniki środowiskowe- obejmują zasoby środowiska geograficznego, czyli ogół warunków naturalnych, jakie dany obszar stwarza do działalności gospodarczej. W zakres środowiska geograficznego wchodzą wszystkie składniki powłoki ziemskiej, rozpatrywane jednak ze względu na ich wspólną działalność gospodarczą, np. surowce mineralne.

• Czynniki przestrzenne- tj. wielkości i kształt terenów (odległość, dostępność, położenie względem innych obszarów). Te czynniki charakteryzują wymiary przestrzeni gospodarczej.

• Czynniki ekonomiczne- wynikają z sytuacji społeczno-gospodarczej obszaru (kraju). Tworzy je stabilizacja gospodarki (stabilny wzrost), poziom infrastruktury i cen, wielkość i chłonność rynku zbytu, wydajność i koszty pracy, rozwój infrastruktury społecznej i technicznej oraz z innych form zagospodarowania.

• Czynniki społeczno- kulturowe- związane są ze świadomością społeczności zamieszkującej dany obszar i jej nastawieniem do przemian społeczno-gospodarczych, aktywnością i poziomem przedsiębiorczości, aspiracjami, poziomem wykształcenia i kultury. Czynniki tworzy też wielkość i struktura konsumpcji oraz sytuacja na rynku pracy. Na to jaką wartość dla ludzi przedstawia przestrzeń, wpływają również czynniki psychologiczne kształtowane przez system przekazu i pozyskiwania informacji, promocję.

• Czynniki polityczne- są one zależne zarówno od państwa, jaki i od społeczności lokalnej. Wynikają z charakteru władzy i reprezentowanych przez nią czynników podglądów, zakresu kompetencji- uprawnień i sposobu sprawowania władzy, stopnia akceptacji władzy przez społeczeństwo. Ważnym czynnikiem dla inwestycji zagranicznych jest stabilność polityczna kraju.

• Czynniki prawno- administracyjne- są w pewnym sensie konsekwencją czynników politycznych. Stabilne regulacje prawne, warunkuje w znacznym stopniu stabilność polityczna. Inwestorzy zainteresowani są zasadniczo przejrzystością regulacji prawnych, czyli regulacji o niewielkiej ilości wyjątków i jednakowo traktującej wszystkie podmioty gospodarcze, np. czynnik reguluje związane z zakładaniem przedsiębiorstw, polityką podatkową, transferem kapitału z zagranicy.

• Czynniki techniczno- technologiczne - wynikają z postępu naukowo- technicznego. Postęp jest zjawiskiem wielostronnym, obejmuje zarówno rozwój nauki, jak i wykorzystanie nowej techniki w sferze materialnej jak i niematerialnej. Np. procesy gospodarcze doskonalenia środków pracy przedmiotów procesu tworzenia lub doskonalenia technologii i organizacji wytworzenia produktów, zmiany w zakresie systemów zarządzania w sprzedaży i dystrybucji.

O lokalizacji decyduje splot czynników. Lokalizacja jest zawsze wynikiem decyzji opartej na wielu kryteriach.

BARIERY LOKALIZACJI PRODUKCJI

Bariery lokalizacji- przeszkody uniemożliwiające, ograniczające lub utrudniające prowadzenie określonej działalności gospodarczej na danym obszarze.

POSTACI BARIER:

• Mogą być zarówno brakiem określonego czynnika (postać najczęstsza)

• Jak i swego rodzaju nadmiarem (np. przeinwestowanie terenu)

• Mogą odnosić się do wielkości rzeczowych (materialnych) i psychologicznych (niematerialnych).

2 TYPY BARIER LOKALIZACYJNYCH:

• Bariery zasobowe- polegają na braku lub niewystarczającej ilości zasobów, czynnika lokalizacji na danym obszarze jak: siła robocza, surowce mineralne, przestrzeń geograficzna, woda, infrastruktura itp. Mogą się przejawiać w postaci ograniczeń ilościowych oraz jakościowych.

• Bariery instrumentalne- mają charakter negatywnych czynników lokalizacji. Bariery te wynikają z polityki przestrzennej państwa i społeczności lokalnej. Instrumenty te mają charakter prawny, administracyjny i ekonomiczny:

• O charakterze administracyjnym- dotyczą decyzji administracyjnych związanych z wydawaniem pozwoleń na budowę lub rozbudowę kontroli i nadzorom nad realizacją inwestycji

• Działania ekonomiczne- bodźce wymuszające na podmiotach gospodarczych odpowiednie zachowanie inwestycyjne lub przystosowanie technologii i struktury produkcyjnej do wymagań prawnych i rynkowych. Są to: system opłat za korzystanie ze środowiska i kar za nadmierne zanieczyszczanie.

TYPY BARIER LOKALIZACJI:

1. Bariery naturalne

2. Bariery demograficzne

3. Bariery infrastrukturalne

4. Bariery społeczne

5. Bariery społeczno-administracyjne

Czynniki lokalizacji c. d.

Reguła koherencji lokalizacyjnej - główna zasada gospodarki przestrzennej.

Właściwa działalność powinna odbywać się na właściwym miejscu tzn. każdej działalności odpowiada właściwe miejsce - każdemu miejscu odpowiadająca mu działalność.

Strony realizacji koherencji lokalizacyjnej:

• Aktywna (poszukiwanie optymalnej lokalizacji)

• Pasywna (określenie najkorzystniejszego przeznaczenia terenów)

W procesie lokalizacyjnym porównuje się walory lokalizacyjne z wymaganiami lokalizacyjnymi.
Walorami lokalizacyjnymi mogą być zasoby pracy. Surowców oraz organ władzy. Aby lokalizacja była optymalna to walory muszą być zbliżone do wymagań.

Współczesne możliwości i ograniczenia lokalizacyjne

WYSZCZEGÓLNIENIE	MOŻLIWOŚCI	OGRANICZENIA	UTRUDNIENIA (lub braki możliwości)
Środowisko przyrodnicze	- korzystny klimat - bogaty krajobraz - różnorodne surowce - korzystne gleby - dostatek wód (powierzchniowych i wgłębnych) - bogata szata roślinna	- ochrona klimatu - ochrona krajobrazu - brak surowców - ochrona gleb - ochrona lub nie dostatek wód - ochrona szaty roślinnej	- zanieczyszczenia atmosfery -krajobraz zdewastowany - wyeksploatowane surowce - wyjałowione gleby - zanieczyszczone wody - wyniszczona roślinność
Ludność	- dominacja ludności w wieku produkcyjnym - ludność z wykształceniem średnim i wyższym - struktura zatrudnienia z przewagą III i IV sektora gospodarki - duża mobilność społeczna - imigracje - liczna wykwalifikowana kadra - wysoki poziom życia i liczne osobowe kontakty	- ludność w wieku przedprodukcyjnym - wykształcenie niezgodne z potrzebami inwestorów - przewaga zatrudnienia w sektorze II - ograniczona mobilność społeczna - ograniczona kadra - wysoki poziom życia tylko nielicznych	- ludność w wieku poprodukcyjnym - ludność z wykształceniem podstawowym - przewaga zatrudnienia w sektorze I -emigracje - niedostatek kadry, bezrobocie - niski poziom życia
Osadnictwo	- bogate i dobre zagospodarowanie miasta - możliwości lokalizacji w strefach podmiejskich - istnienie technopolii, parków technologicznych i inkubatorów przedsiębiorczości	- miasta z tradycyjnym przemysłem, złe zagospodarowanie - chaotycznie zabudowane strefy podmiejskie - brak parków technologicznych i technopolii	- tradycyjne osadnictwo miejskiej, miasta nieliczne - brak technopolii -brak stref podmiejkich
Infrastruktura techniczna	- rozbudowana infrastruktura: autostrady, pociągi, TGV, żegluga, transport powietrzny, Rurociągi, gazociągi, wodociągi regionalne, energetyka	- infrastruktura ograniczona do drogowej i kolejowej oraz w miastach wodociągowo-kanalizacyjna	- brak podstawowej infrastruktury lub jest zdekapitalizowana
Gospodarka	- rozbudowany sektor usług materialnych i pozamaterialnych - niskie podatki (bezpośrednie i pośrednie) - umiarkowane czynsze i koszty utrzymania, wysoka wydajność pracy - koncentracja - układy kooperacyjne i kontrahencie	- rozbudowany tradycyjny sektor produkcyjny - wysokie podatki pośrednie - umiarkowane lub wysokie czynsze i koszty utrzymania - średnia wydajność pracy - kombinaty	- tradycyjny sektor wydobywczy: rolnictwo i leśnictwo - wysokie podatki pośrednie - niskie czynsze i koszty utrzymania ze względu na niski poziom życia - niska wydajność pracy - brak kombinatów, układów kooperacyjnych i kontrahenckich

Wyszczególnienie	Wybór lokalizacji inwestycji
Położenie	- odległość od głównych szlaków transportowych - bliskość głównych ośrodków przemysłowych
Zasoby	- dostępność lokalnych surowców - jakość (kwalifikacje), dostępność i koszty siły roboczej
Nieruchomości	- rodzaj dostępnych dostępnych nieruchomości zabudowanych i niezabudowanych - ich jakości i ceny - działki i budynki należące do jednego właściciela lub takie, które łatwo połączyć
Rynek	- wielkość lokalnego i regionalnego rynku (populacji), który można łatwo obsługiwać z danego terenu - rozwijające się sektory regionalnej i ogólnokrajowej gospodarki, które mogłyby rozkwitnąć na danym terenie - lokalni przedstawiciele sektorów, które wykazują tendencje do największego wzrostu w skali regionu i kraju
Możliwości	- szczególne możliwości rozwoju ( np. inwestor wewnętrzny nie osiąga porozumienia w jakiejś gminie, ale dalej chce inwestować)
Lokalne firmy	- siła i znaczenie lokalnych firm - możliwość współpracy, doboru podwykonawców lub kooperacji z lokalnymi firmami wybranej branży
Lokalny poziom cen	- różnie poziomu cen towarów i usług (w tym usług komunalnych w stosunku do innych regionów i ich wpływy (dodatni ujemny) na koszty podejmowania działalności
Dostępność usług	- wyposażenie terenu w infrastrukturę, dostępność urządzeń telekomunikacyjnych, możliwość skorzystania na miejscu z usług specjalistycznych - możliwość kontaktu ze środkami masowego przekazu
Wizerunek	- jak wygląda teren na zewnątrz, czy jest zaniedbany czy atrakcyjnym wyposażony w obiekty nowoczesne czy przestarzałe
Styl życia	- czy jest odpowiedni teren do zamieszkania, szczególnie dla ludzi, którzy sprowadzają się, aby zarządzać inwestycjami - czy można tu wynająć lub kupić domy lub mieszkania - miejsce gdzie mogą pójść dzieci do szkoły - standard sklepów, hoteli, placówek kulturalnych, zdrowotnych i sportowych
Organizacje, obsługi inwestorów	- czy władze chętnie widzą przybyszów - czy odpowiedzą na pytania inwestorów - kto będzie się z nimi spotykał - czy szybko i sprawnie załatwione są niezbędne formalności
Konkurencja	- jak wygląda teren na tle regionu - czy i jakie firmy konkurencyjne dla pożądanych inwestorów prowadzą działalność w sąsiedztwie

Liczba czynników lokalizacyjnych w latach 80' jest o wiele bogatsza od liczby czynników w latach 60-tych.

Bliskość rynku jest głównym czynnikiem lokalizacji przedsiębiorstw usługowych.

Czynniki lokalizacyjne

• Twarde (utożsamiane z cechami mierzalnym

• Miękkie (czynniki o charakterze niemierzalnym np. natura psychologiczna, socjologiczna)

Czynniki lokalizacyjne

1. Ekonomiczne (obiektywne) - odgrywają istotną rolę przy wyborze regionu, gdy inwestorzy kierują się maksymalizacją sprzedaży, a następnie przy wyborze skończonej liczby potencjalnych miejscowości minimalizacja kosztów

2. Pozaekonomiczne (subiektywne) - przy ostatecznym wyborze miejscowości inwestorzy kierują się maksymalizacją korzyści psychologicznych i minimalizacją różnego rodzaju trudności

Czynniki lokalizacji, a przemysł zaawansowanej technologii:

O tym czy zakład przemysłowy zalicza się do przemysłu zaawansowanej technologii świadczą:

• Odsetek kadry wykwalifikowanej ( ok. 20-25%)

• Stopień wyrafinowania produktu wytwarzanego przez przemysł

• Wskaźnik wzrostu zatrudnienia w danej gałęzi

• Procentowy udział wydatków na badania i rozwój wartości sprzedaży

Czynniki lokalizacji przemysłu zaawansowanej technologii

• Siła robocza
  - wysoko wykwalifikowana kadra
  - robotnicy z kwalifikacjami

• Obecność uniwersytetów i instytutów badawczych

• Powab pejzażu (krajobraz)

• Infrastruktura transportowa

• Usługi oraz klimat polityczny i biznesowy

• Korzyści aglomeracji

Teorie lokalizacji

Teoria lokalizacji została sformułowana i rozwinięta w celu wyjaśnienia i prognozowania przestrzennej organizacji różnych kategorii działalności gospodarczych. Koncentruje się na lokalizacjach swobodnych.

W wymiarze ekonomicznym teoria lokalizacji ma swój mikro i makroekonomiczny sens w sensie mikroekonomicznym dotyczy pojedynczego zakładu produkcyjnego lub usługowego, który poszukuje dla siebie najlepszego miejsca do działalności gospodarczej. W sensie makroekonomicznym wchodzi w skład szeroko rozumianej teorii gospodarki przestrzennej poszukującej dla gospodarki efektywnych struktur przestrzennych.

W ujęciu przedmiotowym teoria lokalizacji dotyczy trzech poziomów analitycznych:

1. Pojedyncze przedsiębiorstwo

2. Kilka przedsiębiorstw znajdujących się w warunkach konkurencji

3. Układ terytorialny działalności gospodarczej wzajemnie ze sobą konkurujących podmiotów

Teorię lokalizacji można rozpatrywać w dwóch aspektach:

1. Poznawczym (występuje wtedy, kiedy identyfikujemy zmienne określające lokalizację, poszukujemy wyjaśnienia kryteriów jakimi kieruje się poszczególny zakład w swych wyborach)

2. Normatywnym (poszukujemy zasad postępowania, jak należy ulokować działalność gospodarczą)

Twórcami ekonomii klasycznej byli Smith i Ricardo, ale pierwsza prawdziwa teoria lokalizacji została opracowana przez Johanna Thunena („Państwo wyizolowane”, 1826) i dotyczy lokalizacji gospodarki rolnej.

Okręgi (pierścienie Thunena)

J. Thunen poszukiwał racjonalnego pod względem ekonomicznym układu stref rolniczych wokół miasta będącego rynkiem zbytu dla producentów rolnych.

Pierwsze założenia Thunena:

1. Istnieje izolowany samowystarczalny ekonomicznie obszar

2. Na obszarze tym istnieje tylko jedno większe miasto i tylko jeden rynek rolny zlokalizowany w tym mieście.

3. Miasto to znajduje się w centrum jednorodnej równiny o jednakowych warunkach naturalnych i transportowych w każdym punkcie, a co za tym idzie o jednakowych jednostkowych kosztach transportu i produkcji.

4. Wszystkie grunty na badanym obszarze są jednakowo urodzajne.

5. Transport pomiędzy gospodarstwami rolnymi, a rynkiem odbywa się po drogach stanowiących najkrótsze połączenia w linii prostej między tymi miejscami przy użyciu jednego rodzaju środków transportu.

6. Koszty transportu są wprost proporcjonalne do odległości, wagi produktu i jego nietrwałości.

7. Na rynku istnieje udana konkurencja pomiędzy sprzedawcami, którzy dążą do maksymalizacji zysku.

Paradygmat - sposób postępowania badawczego

Pierścienie Thunena (obejmują obszar 0,1% całego obszaru)

1. Krąg gdzie występuje rolnictwo intensywne, warzywnictwo, stosowane są zabiegi agrotechniczne, zajmuje ok. 1% powierzchni obszaru, odległość względna od centrum układu wynosi od 0,2 do 0,6 j.w. Produkcja bydła mlecznego.

2. Pierścień obejmuje gospodarkę leśną, która zajmuje 3% powierzchni, odległość od centrum układu 0,7 m - 3,5 j. w. (jednostki względnej)

3. W tym pierścieniu wyróżniamy trzy podpierścienie.
   Rolnictwo ekstensywne

• Pierścień zbożowo- , od centrum (3,6 - 4,6) zmianwanie 6-letnie bez ugorów, żyto 2 lata, ziemniaki 1 rok, kończyna 1 rok, jęczmień 1 rok, gryka 1 rok.

• Pierścień zbożowy - zajmuje 30% powierzchni w odległości 4,7 d 34 j. w. od centrum układu, zmianowanie 7 letnie z ugorem (pastwiska 3 lata, żyto 1 rok, jęczmień 1 rok, owies ugór 1 rok)

• Pierścień zbożowo-hodowlany 25 % powierzchni, zbożowa od 35-44 j. w. od centrum, trójpolówka z ugorem (żyto, pastwisko, ugór)

4. Produkcja hodowlana z uprawą zboża na potrzeby własne obejmuje % powierzchni, odległość od centrum 35-100 j. w.

5. Tereny myśliwskie odległe o ponad 100 jednostek, tereny nieużytkowe rolniczo.

Z czego wynika modyfikacja modelu Thunena:

• Znaczne wydłużenie zasięgów rynkowych poszczególnych artykułów rolnych

• Zmniejszenie sezonowości rynku

• Zmiany charakteru popytu

• Wzrost skali produkcji rolniczej

• Stosowanie metod interwencjonizmu państwowego

• Wzrost udziału terenów użytkowanych

• Ekspansja miast

Konsekwencją modyfikacji jest powstanie zjawiska odwróconych kręgów Thunena. ->

Jakość produkcji rolnej i wydajność jednostki powierzchni rośnie wraz z oddalaniem się od miasta.

1. Rolnictwo miejskie.

2. Ziemie użytkowane chwilowo jako pastwiska i łąki.

3. Uprawy zbóż i produkcja mleka

4. Produkcja artykułów specjalnych wymagających szczególnie dobrych i stabilnych warunków produkcji (np. zdrowa żywność)

Modyfikacja modelu Thunena wg Jonassona:

Pierścienie wg Jonassona:

1. Ogrodnictwo

2. Rolnictwo ekstensywne o kierunku mlecznym

3. Ekstensywna uprawa roślin

4. Ekstensywna hodowla

5. Leśnictwo

Np. Moska, Buenos Aires

Modele przestrzennego użytkowania ziemi, którego twórcy wychodzą z założenia, że system produkcji rolnej jest uzależniony nie tylko od zespołu uwarunkowań zewnętrznych (odległości od rynku zbytu, koszty transportu, ceny, interwencjonizm państwa, zasoby siły roboczej), ale również od uwarunkowań wewnętrznych będących charakterystyką sytuacji konkretnego gospodarstwa rolnego (wydajność pracy, techniczne uzbrojenie pracy, sposób produkcji, zasoby kapitałowe, wielkość gospodarstwa rolnego, struktura przestrzenna gospodarstwa np. rozdrobnienie gruntów, jakość gleb, kwalifikacje właścicieli, powiązania z przemysłem przetwórczym).

Modele międzyregionalnej równowagi działalności rolniczej nawiązują do klasycznej teorii handlu międzynarodowego i modeli przepływów międzygałęziowych w gospodarce narodowej. Pozwalają na określenie jak zmiana użytkowania ziemi (przejście z jednej kompozycji upraw na drugą) wpłynie na zmianę struktury produkcji rolnej w całym regionie lub w innych regionach i na odwrót. W modelach tych odchodzi się od założeń samowystarczalności Thunena i o regionalnym dotknięciu produkcji rolnej. Zakłada się, że wyprodukowane na danym obszarze towary są zbywane także poza lokalnym rynkiem zbytu oraz, że rynek ten jest zaopatrywany także przez inne, często odległe obszary i regiony.

Modele decyzyjne oparte na stokastycznej (………..) teorii uczenia się, teorii gier i dyfuzji innowacji, istota tych modeli polega na tym, że podejmujący decyzję o lokalizacji produkcji rolnej uczy się ciągle wyboru optymalnych rozwiązań z punktu widzenia opłacalności swojego działania. Przesłanką do zastosowania teorii gier do modelowania rolnictwa jest uznanie, że decyzje rolników są podejmowane zawsze w obliczu pewnej niepewności zaś podjęta decyzja jest wynikiem gry między człowiekiem, a środowiskiem.

Modele dyfuzji wyjaśniają natomiast rozmieszczenie produkcji rolnej jako pewnego rodzaju funkcji rozprzestrzeniania się i absorpcji informacji o nowych uprawach, sposobach uprawy i środkach technicznych.

Teoria Webera 1909 r.

1. Trójkąt lokalizacyjny Webera

Sytuacja gospodarcza Niemiec w XIX wieku:

Rewolucja przemysłowa, Niemcy szybko wprowadzają przemysł i stają się potęgą w przemyśle. Przed wybuchem I wojny światowej

Czynniki lokalizacji ważne dla Webera:

• Koszty transportu

• Koszty siły roboczej

• Tzw. korzyści aglomeracji

Założenia teorii:

1. Popyt na produkcję danego przedsiębiorstwa i konkurencja oraz cena rynkowa kształtuje się niezależnie od pojedynczego przedsiębiorstwa. Nie mają one wpływy na wybór lokalizacji tego przedsiębiorstwa.

2. Popyt jest nieelastyczny czyli nie rośnie wraz ze spadkiem ceny lub wzrostu dochodów potencjalnych nabywców oraz granica przestrzenna oddzielająca konkurentów od siebie jest raz na zawsze określona.

3. Przy wyborze optymalnej lokalizacji nie ma sensu rozważać przychodów przedsiębiorstwa ponieważ analiza lokalizacji powinna być oparta na

4. Decydującym kryterium wyboru konkretnej lokalizacji jest minimalizacja kosztów pojedynczego przedsiębiorczy będących sumą kosztów produkcji i transferu , czyli kosztów składowania i transportu surowców oraz wyrobów gazowych.

5. Jedynie koszty transportu charakteryzują zawsze prawie pewna przestrzenna regularność i dlatego Weber uznał koszty transportu za pierwszy czynnik lokalizacji.

Czynnik lokalizacji wg Webera - jedna z wyraźnie zarysowujących się korzyści, które przejawiają się w działalności gospodarczej, gdy działalność ta jest prowadzona w określonym punkcie lub obszarze.

Korzyści wg Webera - oszczędności w kosztach produkcji, które związane są z powodzeniem działalności tu i teraz.

Czynnikiem lokalizacji zakładów przemysłowych są korzyści wynikające z konkretnego układu uwarunkowań przestrzennych danego miejsca.

Uwarunkowanie np. istnienie jednej bazy surowcowej

• Rynek zbytu

• Zasoby siły roboczej

• Tanie działki budowlane

• Zasoby wodne

• Sieć transportów

• Placówki usługowe

• Specyficzne położenie obrone

• Wielkość i struktura ośrodka

Weber podzielił czynniki lokalizacji na ogólne i specjalne

• Ogóle - mamy do czynienia - w przypadku rozpatrywania usytuowania każdego obiektu przemysłowego

• Specjalne - w przypadku niektórych zakładów przemysłowych wynikają z ich specyfiki

Ogólne:

• Produkcyjne - baza surowcowa, energia, transport, siła robocza, kapitał inwestycyjny

• Dystrybucyjne - rynek zbytu

• Organizacyjne - kooperacja, specjalizacja i koncentracja

Np. wg Webera spośród różnych czynników lokalizacji najważniejsze są 3 czynniki: koszty transportu, koszty siły roboczej, korzyści aglomeracji.

Wykazał, że podstawowy układ lokalizacji ogólnej (wybór lokalizacji) jest określony przez koszty transportu surowców niezbędne do wyprodukowania towaru oraz koszty transportu wyprodukowanego towaru do miejsca zbytu.

Transport - odległość - lokalizacja surowcowa - minimalne koszty transportu
- masa towarów - l. rynkowa - min. koszty transportu do miejsca zbytu

Podział surowców według Webera:

1. Surowce występujące powszechnie (ubikwenty), łatwo dostępne np. glina, piasek, ( z zastrzeżeniem, że są różne jakościowo) - lokalizacja rynkowa

2. Surowce które tracą na wadze w procesie produkcji np. niskoprocentowe rudy metali - lokalizacja surowcowa

3. Surowce uczestniczące w procesie produkcji, ale w nim niknące, np. surowce energetyczne - lokalizacja surowcowa

4. Surowce czyste, tracące niewiele lub nic w procesie przetwarzania - lokalizacja rynkowa

Koszty pracy:

Eliminujemy produkcji złe: drogą eliminacji wewnątrz np. takie, które mają złe połączenia

Zjawisko dewiacji lokalizacji - gdy do kosztów transportu dodamy koszty pracy zakładu i czynniki aglomeracji.

Istnieją gałęzie przemysłu, gdzie koszty pracy mają większe znaczenie niż koszty transportu np. włókiennictwo.

Istnieją gałęzie przemysłu, gdzie korzyści aglomeracji są ważniejsze od kosztów transportu np. korzyści zewnętrzne.

Korzyści aglomeracji:

• Bliska odległość zakładów pokrewnych umożliwia wzrost specjalizacji

• Możliwość kooperacji pomiędzy zakładem

• Obniżenie kosztów produkcji dzięki temu i rozwój postępu technicznego

Ważne dla zakładów przemysłowych połączenie w sposób pionowy (widać przepływy surowców między zakładami).
poziomy - np. kilka zakładów włókienniczych

• Korzystanie z tej samej infrastruktury technicznej (drogi energetyka itp.)

• Korzystanie z infrastruktury społecznej (ma charakter punktowy
  - placówki kulturalne
  - placówki oświatowe
  - placówki opieki zdrowotnej i bezpieczeństwa

Trójkąt ciężarów lokalizacyjnych

Kolejna metoda Webera o lokalizacji transportu

Konstrukcja izodapan z izolinii
izodapan - łączę punkty o jednakowych całkowitych kosztach transportu.

Aby je wyznaczyć wykreślamy izowektory - łączą punkty o jednakowych jednostkowych kosztach przewozów jednokierunkowych dla każdego z rozpatrywanych punktów zaopatrzenia surowcowego i potencjalnych punktów zbytu wyrobów.

Aflred Predohl - stwierdził, że istniejące teorie ekonomiczne nie są wystarczające

TEORIA SUBSTYTUCJI PRZESTRZENNEJ

Według Predohla zmiany w lokalizacji zakłady są związane z substytucją czynników związanych z kosztami produkcji. Według niego znaczenie poszczególnych czynników lokalizacji jest różne w zależności od ich położenia w przestrzeni ekonomicznej (rynek zbytu, siła robocza, surowce). Z tego też względu zmiana lokalizacji z jednego do innego miejsca sprowadza się do substytucji różnych czynników w zależności od ich względnych wartości. Podobnie jak u Webera dąży się do minimalizacji kosztów transportu.

Założenia teorii substytucji przestrzennej:

• Rozpatrzenie wyizolowanego w przestrzeni zakładu produkcyjnego o nieokreślonym postępie technicznym

• Pominięcie sprawy popytu jako nieistotnego z tego względu, że to lokalizacja danego obiektu ma przyciągać konsumenta

Wnioski

Predohl wykazał, że produkcja i lokalizacja to są dwie strony tego samego zagadnienia, a lokalizacja jest szczególnym przypadkiem ogólnego problemu ekonomicznego, którym jest problem racjonalnego wyboru.

Teoretyczne podstawy gospodarki przestrzennej narodziły się w Europie

1. Palander 1935

2. Ohlin 1933

Ohlin wprowadził pojęcie kosztów transferu, które obejmowało nie tylko wydatki poniesione na transport oraz wszystkie inne koszty związane z przewozem dóbr materialnych. Palander zwrócił uwagę, że mamy różnorodne aspekty wpływu środków przewozu na lokalizację zakładu.

Torngvis (1963) zwrócił uwagę na malejącą rolę transportu jako czynnika lokalizacji. Wymienia inne czynniki lokalizacji, które są istotne (warunki szwedzkie):

• Ziemia

• Wolne pomieszczenia przemysłowe

• Siła fachowa

• Przepływ informacji

• Rynek zbytu

• Baza surowcowa

• Poparcie finansowe władz lokalnych

• Bezpośrednie kontakty personalne przedstawicieli różnych organizacji

Teoria Augusta Loscha 1944

„Gospodarka przestrzenna. Teoria lokalizacji”

1. Za kryterium optymalnej lokalizacji przyjął maksymalizację zysku. Przedsiębiorstwo będzie szukać lokalizacji maksymalnie blisko rynku zbytu.

2. Wprowadził do rozważań lokalizacyjnych czynnik popytu, przyjmuje, że inne czynniki są równomiernie rozłożone i dostępne. Analizę rynku oparł na klasycznej krzywej popytu, którą wyznacza się zależnością między ceną, a podażą.

3. Wprowadził trzeci wymiar odległość. Umożliwiło to Loschowi uwzględnienie z jednej strony kosztów dystrybucji nad zyski firmy, a z drugiej strony zależności pomiędzy obszarem rynku, a wielkością popytu.

4. Według Loscha działalność przedsiębiorstw konkurujących jest współzależna. To znaczy, że jeżeli mamy do czynienia z wolną konkurencją to liczba przedsiębiorstw systematycznie rośnie. Dochodzi do likwidacji zysków nadzwyczajnych, a zyski nadzwyczajne są niższe niż przeciętne dla danej gałęzi.

5. Wprowadził istnienie szerokiej, jednorodnej równiny o jednakowych warunkach i równomiernym rozmieszczeniu surowców w ilościach wystarczających do produkcji.

6. Ta równina jest zamieszkana przez ludność rolniczą, rozmieszczoną równomiernie i wykazującą jednakowe gusty i preferencje natomiast popyt jest elastyczny.

7. Umiejętności produkcyjne są na równinie rozpowszechnione i każde gospodarstwo ma możliwości podjęcia produkcji.

8. W produkcji występują korzyści skali oraz korzyści aglomeracji, które są też w sferze konsumpcji, co pozwala na powiązanie jednostek gospodarczych z problemem osiedli.

9. Przemieszczanie produktów pociąga za sobą koszty transportu, cały czas zaś system powinien być zorganizowany tak, by całkowite koszty transportu były minimalne.

10. Stosowany jest system cen według magazynu wytwórcy.

Dla A. Loscha idealnym ekonomicznie kształtem obszaru jest konstrukcja krajobrazu ekonomicznego.

Nawet gdyby świat był idealną kulą, to różne rodzaje działalności ekonomicznej nie byłby rozmieszczone równomiernie.

Występowanie obszarów koncentracji i dekoncentracji działalności gospodarczej jest związane z korzyściami ekonomicznymi specjalizacji i produkcji masowej.

Osiągnięciem Loscha jest połączenie teorii lokalizacyjnych z teorią miast i regionów ekonomicznych.

Edgar Hoover - Amerykanin, pracował na Uniwersytecie w Michigan - teoria lokalizacji 1968 r. Dla Hoovera oprócz oczywistych czynników (baza surowcowa, rynek zbytu) było określenie czynnika społecznego.

Dezycje:

Np. decyzje banków - otrzymanie kredytu
decyzje przedsiębiorstw użyteczności publiczne
decyzje administracyjne
mogą przyczynić się do sukcesu lokalizacji lub klęski.

Wiele decyzji jest wydawanych jako ogólny interes społeczeństwa.

Kosztów komparatywnych teoria, sformułowana przez D. Ricardo, a rozwinięta przez J.S. Milla teoria wymiany międzynarodowej i międzynarodowego podziału pracy.

Zgodnie z nią kraj może osiągać korzyści w wymianie handlowej nie tylko wtedy, gdy swoje towary wytwarza taniej niż inne kraje w ujęciu bezwzględnym, ale także wówczas, gdy wytwarza bezwzględnie drożej, ale różnice kosztów wytwarzania różnych towarów w porównaniu z innymi krajami (koszty relatywne, komparatywne) są zróżnicowane. Inne kraje mogą być zainteresowane importem towarów, które jakiś kraj wytwarza niewiele drożej od nich samych, gdyż dzięki temu oszczędzają pracę pozwalającą im wytworzyć i sprzedać za granicę więcej tych towarów, które same produkują taniej.

Z punktu widzenia interesu społeczeństwa porównanie zysków i kosztów komparatywnych jest szczególnie ważne w przypadku przedsiębiorstw prywatnych jak i publicznych.

Uczciwa konkurencja

Walter Isard (twórca teorii regionalistyki)

Teoria lokalizacji Isarda powstała jako krytyka modelu Predohla, gdyby pominąć teorię Loscha i dopuścić nierównomierność pracy i kapitału, nierównomierne i nieciągłe rozmieszczenie ludności i wszystkie inne lokalne różnice. Wówczas model lokalizacji byłby bardzo skomplikowany. Według Isaarda prostszą prezentacją byłby wtedy układ równań, który prezentował następujące relacje nakłady, wyniki oraz ceny i koszty.

Wprowadza pojęcie nakładów transportowych - jest to przemieszczenie jednostki wagi na jednostkę odległości, czyli jest to wysiłek lub usługa niezbędna do pokonania przestrzeni, która stawia opór. W całym procesie produkcji musimy umieścić określone czynniki produkcji, takie jak: praca, kapitał, ziemia, a ponadto umiejętności organizacyjne i nakłady transportowe. Nakłady każdego z czynników produkcji można wyrazić w kategorii sum pieniężnych na jednostkę produkcji. Te proporcje pomiędzy czynnikami nie są stałe ponieważ mogę być wzajemnie zastępowane. Istnieje bowiem możliwość zastąpienia nakładów jednego czynnika nakładami drugiego, mówimy wtedy, że czynniki są substytucyjne np. możemy zastąpić energochłonne i materiałochłonne maszyny i w rezultacie możemy zmniejszyć zużycie energii i materiałów. W takim przypadku następuje substytucja nakładów na maszyny w miejsce nakładów na nośniki energii materiału. Produkcja dóbr i usług może być realizowana przy użyciu różnych kombinacji czynników produkcji kierując się kryterium ekonomicznej efektywności wybieramy taką lokalizację, której łączny koszt stosowanej kombinacji czynników jest najniższy. Zasługą Isarda jest rozbudowanie dynamicznych aspektów dotychczasowych teorii do tego co już wcześniej w teorii produkcji ujmowano w teoriach substytucji dochodzi substytucyjne ujęcie nakładów transportowych.

Koncepcja decydenta z ograniczoną racjonalnością ekonomiczną.

Ograniczenie racjonalności przedsiębiorcy to wynik jego niezdolności do zebrania i przetworzenia wszystkich niezbędnych informacji o wpływie czynników lokalizacji na efektywność podejmowanej decyzji o inwestycji.

Pierwsza sytuacja

• Mamy zasoby informacji i zdolność ich przetwarzania jest maksymalna => optymalny wybór lokalizacji

Druga sytuacja

• Odwrotnie do pierwszej => szansa porażki ekonomicznej jest największa

Pomiędzy pierwszą, a drugą rozciąga się pole lokalizacji zadowalających.

Odrzucenie założeń racjonalności ekonomicznej pozwala uwzględnić zachowania zadowalające i kwestie pozaekonomiczne. => Przestajemy zachowywać się jak homo economicus, a zaczynamy jak homo satisfacientus - człowiek usatysfakcjonowany. Nasze zachowanie opiera się na całkowicie empirycznym i realistycznym przeglądzie możliwych alternatyw. Do kwestii pozaekonomicznych wpływających na decyzje lokalizacyjne, możemy zaliczyć czynniki personalne np. miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania, wiek, doświadczenie, wykształcenie, nasze aspiracje czy też uprzedzenia.

Pred - autor macierzy zachowań behawioralnych

Behawioralne podejście do problemu lokalizacji

Relokacja - zmiana lokalizacji w przestrzeni geograficznej.

Filtrowanie produkcji - przenoszenie lokalizacji z większych miast do mniejszych ośrodków.

Vernon (1966) uznał, że czynnik czasu jest ważny przy lokalizacji.

Teoria życia produktu - procesy produkcyjne i produkty przechodzą w swym rozwoju 3 fazy: fazę wzrostu lub innowacji, fazę dojrzałości, fazę standaryzacji. W każdym z tych stadiów produkcja wykazuje odmienne tendencje lokalizacyjne.

Długość cyklu życia produktu jest zależne od poziomu wyrafinowania przemysłu.

W pierwszej fazie powstaje koncepcja produktu jak również próbna seria. Ta faza wymaga dużych nakładów kapitału i dużych nakładów wysoko wykwalifikowanych kadr. W tej fazie produkcja jest ograniczona i odbywa się zwykle na niewielką skalę.

W drugiej fazie zaczyna się produkcja na masową skalę, sprzedaż osiąga maksimum, ponieważ produkcja jest masowa, to następuje obniżenie kosztów produkcji. W tej fazie nie potrzeba ciągłego kontaktu z pracownikami naukowymi, potrzebujemy natomiast dużych nakładów taniej siły roboczej.

Trzecia faza - produkt staje się mobilny, możemy przenieść produkcję z aglomeracji do mniejszych miejsc, te przenosiny nazywamy relokacją. Przejście od fazy skupionej do fazy rozproszonej jest to proces filtrowania technologii. W krótkiej perspektywie czasowej filtrowanie podnosi wyroby regionalne, natomiast w długiej mogą się okazać negatywne, ponieważ mogą obniżyć atrakcyjność obszaru poprzez lokowanie tam stałej techniki.

Cykl życia produktu zaawansowanej technologii

Produkt nowoczesny żyje od 5 do 7 lat. Brakuje w cyklu życiowym fazy standaryzacji. Nie ma rozszerzenia produkcji masowej w długim okresie. W przypadku produktów zaawansowanej technologii nie dochodzi do relokacji.

Porównanie charakterystyki przedsiębiorstw przedsiębiorstw przemysłowych wykorzystujących technologię na poziomie przeciętnym i zaawansowanym

Teoria międzynarodowego cyklu życia produktu

Teoria międzynarodowego życia produktu (stworzona m. in. przez Vernona). Vernon mówi, że międzynarodowy cykl życia produktu, to 3 następujące po sobie fazy. Faza produktu innowacyjnego, dojrzałego i standaryzowanego.

Wnioski wynikające z poznania empirycznego:

Korporacje międzynarodowe preferowały swój macierzysty kraj jako miejsce rozpoczęcia wytwarzania i sprzedaży produktu innowacyjnego.

W pierwszej fazie produkt był wytwarzany w niewielkich ilościach przede wszystkich na rynek wysoko rozwiniętego kraju. W miarę upływu czasu ten produkt jest ulepszany i już pod koniec pierwszej fazy innowacyjnej firma rozpoczyna niewielki eksport do krajów o podobnym wysokim stopniu rozwoju gospodarczego.

W drugiej fazie produkt znajduje się już w formie dojrzałej, staje się technologicznie dojrzały, pojawia się konkurencja, groźba konkurencji stawia firmę przed wyborem jednej z dwóch możliwości: sprzedaż licencji na dany produkt lub rozpoczęcie produkcji zagranicą.

W trzeciej fazie produkt jest na wysokim poziomie standaryzacji, produkcja przechodzi do krajów rozwijających się, produkcja ustaje w kraju macierzystym, który staje się importerem tych produktów.

Faza produktu innowacyjnego charakteryzuje się lokalizacją produkcji w kraju macierzystym (z reguły wysoko rozwiniętym gospodarczo) oraz zapoczątkowaniem eksportu do krajów o podobnym poziomie rozwoju.

Faza produktu dojrzałego polega na umniejszeniu produkcji w kraju macierzystym, lokalizowaniu jej w krajach rozwiniętych gospodarczo i rozpoczęciem importu do kraju macierzystego.

Faza produktu standaryzowanego charakteryzuje się lokalizacją produkcji w krajach rozwijających się oraz importem do kraju macierzystego i innych krajów macierzystych.

Teoria biegunów wzrostu

Wzrost gospodarczy jest zróżnicowany w czasie i przestrzeni, są miejsca bowiem, które rozwijają się szybciej i są inne, które rozwijają się gorzej. Ta obserwacja doprowadziła do teorii biegunów wzrostu, inaczej teoria polaryzacji została sformułowana przez francuskiego ekonomistę Perroux (1955) istotne jest to, że nie samo miejsce odgrywa rolę jednostki napędowej lecz przedsiębiorstwo lub kilka przedsiębiorstw tam zlokalizowanych. Teoria Perroux opiera się na uznaniu fundamentalnej roli wielkich przedsiębiorstw i współzależności między nimi, a innymi elementami gospodarki miast czy regionów. Teoria biegunów wyjaśnia dlaczego wzrost jest geograficznie niezrównoważony tzn. brak jest równowagi pomiędzy poszczególnymi obszarami i zlokalizowanymi tam gałęziami. Biegun oznacza zjawisko wybijające się ponad przeciętny poziom za jednostkę wzrostu uważany jest początkowo dużej zakład przemysłowy lub nakłady. Powinien on reprezentować dynamicznie rozwijającą się gałąź przemysłu tzw. przemysł napędowy. Powinien wykazywać silne powiązania z innymi gałęziami przemysłu zwanymi przemysłem pobudzonymi. Przemysł pobudzony są to gałęzie przemysłu z którymi przemysł napędowy dokonuje dużych transakcji, a więc wzrost przemysłu napędowego rozszerza produkcję przemysłu pobudzonego. Z czasem pobudzeniu ulegają także inne formy działalności w regionie. Doprowadza to do lokowania w tym regionie następne przedsiębiorstwa „sukces rodzi sukces”. Cechy jednostki gospodarczej, która może odgrywać rolę siły napędowej:

• Musi posiadać odpowiednią wielkość czyli taką, która jest w stanie wywrzeć wpływ na gospodarkę

• Musi reprezentować dynamiczną dziedzinę działalności gospodarczej

• Taka jednostka powinna mieć liczne i intensywne powiązania z innymi działaniami działalności gospodarczej i społecznej

Teoria bazy ekonomicznej konstruowana na początku XIX wieku:

Twórca: Sombart

Rozpowszechnił to Kazimierz Dziewojski, wyjaśnił założenia teorii i dodał swoje przemyślenia. Przetransformował tę teorię do możliwości polskich.

Założenia Sombarta:

• Miasto w przestrzeni pełni różne funkcje związane z działalnościami, które prowadzą mieszkańcy. Mogą być miasta rolnicze (dawniej), przemysłowe, usługowe. Im większe tym funkcje są bardziej zróżnicowane. (dezertyfikacja)

Funkcje miast można rozpatrywać dwojako (Sombart)

1. Określając rolę jako pewne określone rodzaje funkcji w działalności społeczno-gospodarczej miasta ujmowanego jako całość (jako obszar zamknięty)

2. Określając rolę jak miast (miasta traktowane jako obszary otwarte jakie pełnią w systemie regionu lub kraju funkcję poprzez relacje funkcjonalne z otoczeniem

Ad.1Jest to funkcja rodzajowa (usługowa, przemysłowa, usługowo-przemysłowa), dominująca i charakterystyczna dla danego ośrodka. Podaje się procent osób pracujących w danej dziedzinie oraz co określamy funkcją dominującą.

Ad. 2 Jest reprezentowane przez koncepcję bazy ekonomicznej, jest oparty na założeniu, że ludność, która pracuje w mieście składa się z dwóch podstawowych grup:
1. Ludność związana z działalnością gospodarczą opartą terytorialnie za zewnątrz. Pełni funkcję egzogeniczną.
2. Grupa osób związana z gospodarką ukierunkowaną do wewnątrz (lokalnie). Pełni funkcję endogeniczną.

Meritum koncepcji teorii bazy ekonomicznej związane jest z funkcją egzogeniczną i endogeniczną.

Funkcje egzogeniczne - funkcje miastotwórcze, formy działalności prowadzone na rzecz świata zewnętrznego, funkcje skierowane na eksport (działalność usługowa i przemysłowa może posiadać taką formułę). Są wyrazem otwarcia miasta na zewnątrz, są wkładem miasta w gospodarkę rynkową.

Funkcje endogeniczne - funkcje uzupełniające działalności, które miasto wykonuje, żeby zaspokoić potrzeby mieszkańców wyrażają domknięcie miasta, jego samowystarczalność i w pewien sposób niezależność.

Związki pomiędzy istnieniem funkcji:

Egzogeniczne pobudzają rozwój funkcji endogenicznych, bo zwiększają rozwój miasta i jego ptrzeb.

Rozwinięte funkcje endogeniczne, pociągają dalszy rozwój funkcji egzogenicznych. Ważne by w mieście rozwijały się obie funkcje.

Podział funkcji na egzogeniczne i endogeniczne nie jest taki jasny, który jest w pełni który

Przykłady:

• Przemysł: na ogół zaliczany jest jako charakterystyczny dla funkcji miastotwórczych, nie każdy rodzaj przemysłu ma charakter miastotwórczy,

• Działalność związana z ochroną zdrowia: pewne placówki są endogeniczne (przychodnie z rejonizacją) inne placówki (szpitale kliniczne, sanatoria) są egzogeniczne.

• Handel detaliczny zazwyczaj endogeniczny, hurtowy zazwyczaj egzogeniczny

Funkcje centralne i wyspecjalizowane: dotyczy w głównej mierze funkcji egzogenicznych.

• Centralne: występują powszechnie w poszczególnych regionach.

• Wyspecjalizowane specyficzne i charakterystyczne dla danego regionu lub miasta

• Funkcje komplementarne (podział wg Zbigniewa Chojnickiego)

Centralne	Wyspecjalizowane	Komplementarne
Świadczą usługi o charakterze centralnym w niewielu miejscach. Wykorzystywane w wielu punktach rozproszonych (administracja)	Realizacja przez ośrodki niższego rzędu, ale też przez ośrodki wyższego rzędu, funkcje unikatowe (uzdrowisko, instytut naukowy lub badawczy, instytut sądowniczy w Skierniewicach)	Są przejawem specjalizacji ośrodka i wynikiem deglomeracji usług.

Teoria Christallera - inaczej nazwana teorią ośrodków centralnych. Powstała w 1933 roku, jest najbardziej znana jako teoria która pokazuje strukturę sieci, ale też usługowej mapy.

Założenia

• Jednorodność przestrzeni geograficznej

• Równomierne rozmieszczenie ludności

• Racjonalne zachowania producentów i konsumentów

• Jednakowy dostęp do informacji uczestników działalności gospodarczej

Ośrodki centralne - ośrodki, które pełnią funkcje centralne.

Funkcje centralne - te formy działalności, które obsługują obszar większy niż samo miasto.

Znaczenie miasta - rola w systemie osadniczym określona głównie liczbą funkcji centralnych wyższego rzędu.Dobra i usługi centralne - dobra i usługi wytwarzane i świadczone tylko w miejscach centralnych, a wykorzystywane w wielu miejscach rozproszonych.

Obszar uzupełniający - obszar dla którego ośrodek centralny pełni określone funkcje usługowe.

• Zasięg dobra i odległość gospodarcza - rynkowy zasięg usługi lub towaru czyli odległość do jakiej opłaca się zakup usługi czy towaru oferowanego w miejscu centralnym wyrażona głównie przez koszty i czas podroży.

Christaller doszedł do swoich spostrzeżeń, że pomoc z dedukcji, później „sprawdzał prawa w terenie”, czy model ośrodków centralnych sprawdza się w terene.

Wnioski

Prawa wielkości i rozmieszczenia osiedli

1. W systemie osadniczym tworzą się różne typy osiedli, a ich wielkość wyznacza pełniona przez nich liczba funkcji centralnych pełniona przez nich. W ten sposób powstaje określona hierarchia ośrodków centralnych.

2. Im wyższy rząd ośrodków tym mniejsza jest ich liczebność w systemie osadniczym. Relacja między liczebnością ośrodków należących do poszczególnych szczebli hierarchicznych ma charakter postępu geometrycznego i kształtuje się jak 3:1 ( z wyjątkiem między stolicą, a osiedlami pierwszego rzędu)

3. Osiedla rozmieszczają się z charakterystyczną regularnością, którą można nazwać układem heksagonalnym, obszary uzupełniających osiedli mają kształt heksagonów. Ośrodkom wyższych szczebli odpowiadają obszary coraz większe, które są wielokrotnością niższych szczebli usługi. System obszarów ma więc układ hierarchiczny.

Hierarchia obejmowała 7 poziomów

1. Ośrodki targowe [486]

2. Ośrodki administracyjne pierwszego stopnia [162]

3. Ośrodki powiatowe [54]

4. Ośrodki subregionalne [18]

5. Ośrodki regionalne [6]

6. Ośrodki prowincji [2]

7. Ośrodek stołeczny [1]

[x] - ilość ośrodków określana według Christallera (zgadza się w stosunku 3:1 oprócz 6 i 7)

Christaller przyjął jeszcze 3 podstawowe zasady:

1. Zasada zaopatrzeniowa (zakłada, że wszystkie części kraju są zaopatrywane we wszystkie dobra centralne przez możliwie najmniejszą ilość ośrodków centralnych).

2. Zasada komunikacyjna (granice jednostek administracyjnych powinny pokrywać się z obszarami uzupełniającymi ośrodków centralnych)

Podział usług według Christallera

• Swobodne - powstają w wyniku swobodnego wyboru miejsca realizacji usług

• Wymuszone - korzystanie z tych usług jest ustalone administracyjnie (np. placówki służby zdrowia, policji straży pożarnej)

Ze względu na logikę w rozumowaniu Christallera widać, że „działa ona i koleś miał rację”. Istnieje w układach osadniczych hierarchia. Nie zawsze można dopatrzeć się wszystkich siedmiu ośrodków i typowej hierarchii.

Teoria ta jest statyczna, twórca nie wziął pod uwagę czasu, który zmienia system osadniczy.

Przykłady w których teoria się potwierdza: Polska, chociaż nie jest 7 ośrodków, ale 5.

Stolica kraju (V)

Krajowe ośrodki wzrostu (IV)

Racjonalne ośrodki wzrostu (III)

Ośrodki subregionalne (II)

Ośrodki lokalne (I)

Ekonomiczne i ekologiczne aspekty lokalizacji (różnych funkcji w mieście)

• Korzyści aglomeracji
  - korzyści skali
  - korzyści lokalizacji
  - korzyści urbanizacji

Korzyści skali - korzyści które osiąga jednostka gospodarcza przez wzrost produkcji czy usług.

Przyczyny powstania korzyści skali:

• Wyższa ekonomicznie efektywność urządzeń o coraz większej wydajności

• Specjalizacja pracy

• Zakup dużej ilości komponentów do produkcji

• Mniejsze koszty masowego zbytu produkcji

• Operowanie stosunkowo mniejszymi wielkościami zapasu

Korzyści skali wzrastają wraz z wielkością miasta, ale tylko do pewnego poziomu.

Małe i średnie firmy, które zatrudniają mniej niż 100 pracowników jest ich 95 % w Europie.

Małe i średnie przedsiębiorstwa potrafią najlepiej funkcjonować bo są bardzo elastyczne, szybko mogą się „przestawić” gdy zmienia się rynek. Są one najbardziej innowacyjne.

Korzyści lokalizacji - wynikają ze skupienia na niewielkim obszarze wielu przedsiębiorstw prowadzących tą samą lub podobną działalność.

• Korzystanie jest z istniejącego już rynku pracy (istnieją w okolicy podobne przedsiębiorstwa)

• Podział pracy i współdziałanie przedsiębiorstw w wytwarzaniu jednego wyrobu

• Innowacyjność przedsiębiorstw tej samej gałęzi, które ze sobą konkurują

• Specjalizacja w ramach określonej działalności przedsiębiorstw usługowych

Korzyści urbanizacji - wynikają z powiązań między różnymi dziedzinami gospodarki oraz między nimi a gospodarką lokalną wielkiego miasta. Polegają na lokalizowaniu przedsiębiorstw różnych branż w sąsiedztwie już istniejących przedsiębiorstw i instytucji.

• Możliwość korzystania z istniejącej już infrastruktury technicznej i społecznej

• Istnienie zróżnicowanego i zasobnego rynku pracy

• Zmniejszenie kosztów budowy nowego zakładu

• Udogodnienia transportowe redukcja kosztów transportu

• Duża dostępność do informacji i innowacji

Niekorzyści aglomeracji - po przekroczeniu pewnej wielkości miasta korzyści aglomeracji zmieniają się w niekorzyści.

1. Niekorzyści fizyczne - niedobór terenów budowlanych, niedobór terenów mieszkalnych, rekreacyjnych,

2. Infrastrukturalne - nadmierne obciążenie urządzeń infrastruktury

3. Społeczne - obniżenie poziomu bezpieczeństwa, patologie społeczne,

4. Demograficzne - przeludnienie obszaru aglomeracji.

5. Funkcjonalne - nieodpowiednia struktura użytkowania terenów (gdy krępuje rozwój inwestycji w mieście) np. nieefektywne tereny produkcyjne

6. Ekonomiczne - istniejąca tradycyjna i przestarzała struktura gałęzi przemysłu.

7. Środowiskowe - pogarszanie się jakości środowiska

Niekorzyści te w pewnych sytuacjach mogą znieść czasem korzyści aglomeracji. Dlatego też podejmuje się działania na rzecz deglomeracji (planowa działalność urbanistyczna mająca na celu przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji działalności gospodarczej i ludności w obrębie wielkich miast. Może być bierna lub czynna.

Deglomeracja bierna - ograniczenie lub niedopuszczanie lokalizacji nowych zakładów pracy w obrębie aglomeracji.

Deglomeracja czynna - przenoszenie ludności i istniejących zakładów pracy poza obręb aglomeracji. Ten sposób jest kosztowny i mało skuteczny.

Aby osiągnąć korzyści wymierne w wyniku deglomeracji władze muszą podjąć pewne działania.

Korzyści:

• Dostępność przestrzeni dla rozwoju produkcji

• Dostępność tańszej ziemi, niższe czynsze i podatki

• Dostępność tańszej siły roboczej

• Dostępność niewykwalifikowanej siły roboczej

• Przyjemne środowisko mieszkaniowe i dostępność subwencji i dotacji rządowych

Siła tradycyjnych czynników aglomeracji słabnie w związku z tym degradacji ulegają stare metropolie, które nie potrafiły zmienić podstaw gospodarczych (stare metropolie, gospodarczo podupadające, przechodzą w nowe miasta, bo potrafiły zmieniać strukturę gospodarczą).

Miasta oferują miejsca dla rozwoju przemysłu, usług, ciekawą architekturę i rekreację.

W krajach dobrze rozwiniętych udział metropolii w ogólnej liczbie ludności systematycznie spada wzrasta natomiast udział miast średniej wielkości. W krajach rozwijających się lub słabo rozwiniętych jest dominacja miasta największego, które jest najczęściej stolicą

---