Jak wyobrażasz sobie wpływ społeczności lokalnych na zarządzanie lasami

i

prowadzenie gospodarki leśnej

Las

definicja i historia

Lasem nazywamy typ formacji roślinnej, w której bezwzględnie dominują drzewa. Las jest najwyżej zorganizowanym ekosystemem lądowym, zbudowanym z kilku warstw roślinności, z których warstwa drzew jest najważniejsza, decyduje bowiem o produktywności ekosystemu, tworzy jego strukturę i określa warunki życia wszystkich innych organizmów.

Bujny rozwój gatunkowy roślin nastąpił w ciągu trzech ostatnich er. W erze paleozoicznej pojawiły się bezlistne rośliny o bardzo prostej budowie. Pokryły one brzegi płytkich wód. Po nich, miliony lat później pojawiły się widłaki, paprocie i skrzypy. W wilgotnym i ciepłym klimacie karbonu rośliny te przekształciły się w wielkie drzewa i utworzyły gęste bagienne lasy. C a r b o znaczy po łacinie węgiel. Od tego terminu pochodzi nazwa okresu panowania rozległych, podmokłych lasów, które dały początek najbogatszym złożom węgla kamiennego w Europie i Ameryce Północnej. Po drzewach z tamtych pierwotnych lasów pozostały liczne skamieniałości - odciski liści i kory. W niektórych miejscach zachowały się nawet całe pnie. Na ich podstawie paleontolodzy mogli dość precyzyjnie odtworzyć lasy z okresu karbonu.

Okazałe widłaki - lepidodendrony i sygilarie - tworzyły bujne lasy. Ich grube pnie sięgały w górę na wysokość ponad 30 metrów. Po między nimi rosły drzewiaste skrzypy - kalamity, oraz liczne paprocie z rozłożystymi pióropuszami liści.

Później większość tych bagiennych drzew została zastąpiona przez rośliny, które lepiej potrafiły się przystosować do bardziej suchego klimatu kolejnych okresów geologicznych. Niektóre z nich całkowicie wymarły, ale paprotniki przetrwały do dzisiaj choć nie osiągają już tak okazałych rozmiarów.

Podczas ostatniego wielkiego zlodowacenia potężne połacie lodu pokryły Europę, Azję i Amerykę Północną. Dwanaście tysięcy lat temu lód zaczął powoli ustępować. Jego miejsce zajęły bezdrzewne, zimne stepy i tundry. Po jakimś czasie w tym surowym krajobrazie pojawiły się wierzby i brzozy, potem sosny i leszczyny. Ocieplający się klimat stworzył warunki odpowiednie dla dębów, jesionów, klonów, wiązów, lip i olch. Tereny górzyste opanował świerk. Ostatnie w lasach naszych praprzodków pojawiły się: buk, grab i jodła. Wtedy też powstały puszcze.

Współczesne lasy mają niewiele wspólnego z pierwotnymi naturalnymi lasami. Najczęściej tworzy je drzewostan złożony tylko ze świerków lub sosen. Leśnicy sadzą je w zwartych szeregach by ułatwić sobie wyrąb drzew. Takie lasy nazywamy także monokulturami, ponieważ obejmują tylko jeden gatunek. Naturalnym lasem w naszych szerokościach geograficznych byłby las mieszany składający się z drzew liściastych - grabów, lip, dębów, buków, jesionów, klonów, brzóz i wiązów. Pierwotnie naturalnym terenem występowania jodeł i świerków były obszary górskie.

Ekosystem lasu

W gospodarce leśnej przez las rozumie się grunt pokryty roślinnością leśną. Roślinność leśna odznacza się dużym zróżnicowaniem. Oprócz drzew w jego skład wchodzą krzewy, krzewinki, różne gatunki roślin zielnych, mchów, porostów, liczne grzyby. Szata roślinna wykazuje wyraźną strukturę warstwową. Najwyższą warstwę, złożoną niekiedy z kilku poziomów, tworzą drzewa, stanowiące drzewostan (jednogatunkowy lub wielogatunkowy). Pod ich koronami rozwija się podszyt - warstwa, w której skład wchodzą krzewy oraz podrost, czyli drzewa, które nie osiągnęły właściwej im wysokości. Trzecia, najniższa warstwa, zwana runem, to krzewinki, rośliny zielne, mchy, porosty i grzyby; niekiedy w skład runa wchodzi jeszcze tzw. nalot, czyli młode, paroletnie drzewa powstałe z samosiewu. Ponadto w lesie wyróżnia się: warstwę powierzchni gleby, zwaną ściółką leśną, utworzoną przez opadłe liście ( także igły), szczątki roślin ( gałązki, owoce, szyszki, nasiona) i zwierząt, oraz warstwę podziemną, w której skład wchodzi gleba i jej mieszkańcy. Wśród zwierząt, poza nielicznymi na ogół gatunkami dużych ssaków, w lesie występują zwykle liczne drobne ssaki, różne gatunki ptaków, niektóre gatunki gadów i płazów, liczne stawonogi, a także inne bezkręgowce. Bogato jest reprezentowany świat drobno ustrojów, zarówno roślinnych, jak i zwierzęcych.. Las należy do najpełniej wykształconych ekosystemów, w których współistnienie roślin, zwierząt i mikroorganizmów realizuje się na wszystkich poziomach troficznych i w różnych zależnościach. Las jako biocenoza odznacza się swoistymi cechami siedliskowymi, powstaje wskutek długotrwałego procesu przemian w środowisku i wyróżnia się swoistymi warunkami klimatycznymi, glebowymi oraz wodnymi. Wnętrze lasu jest silnie zacienione, osłonięte od wiatru. Panuje w nim znaczna wilgotność powietrza, dość wyrównana temperatura, mniejsze jest parowanie gleby i transpiracja. Nie wszystkie opady docierają do dna lasu, ponieważ część ich zatrzymują korony drzew, śnieg topnieje wolno, a gleba jest na ogół dość wilgotna i zamarza płytko. Warunki siedliskowe w lesie są bardziej wyrównane niż poza nim. Las dostarcza glebie znaczną ilość materii organicznej, przy czym w lesie iglastym jest ona kwaśna, wskutek czego dochodzi do tworzenia gleby bielicowej, natomiast w lesie liściastym jest zasadowa, w związku z czym powstają w nim gleby brunatne.

Formacje roślinne

Wśród formacji roślinnych las wyróżnia się znaczną wysokością ( np. wilgotny las równikowy osiąga wysokość 60 m ) oraz ogromną biomasą - na las przypada 90% całej biomasy Ziemi ( z czego 14-15% na borealne lasy iglaste, a 55-60% na wilgotne lasy równikowe). Lasy pokrywają obecnie ok. 30% powierzchni lą­dów. Głównymi czynnikami ograniczającymi występowanie 1asu są: zbyt niska temperatura (wyznaczająca północną granicę 1asu i jego granicę w górach, która przebiega np. w Polsce na wysokości ok. 1500 m n.p.m.) i brak dosta­tecznej ilości wody w glebie.

Wyróżnia się wiele rodzajów lasów w zależności od obszaru, na którym występują oraz od drzew, jakie w nich rosną, np. wilgotne lasy równikowe, wilgotne lasy podzwrotnikowe, lasy liściaste strefy umiarkowanej oraz borealne lasy iglaste

1. LASY TROPIKALNE ( deszczowe) - są jednym z najstarszych i najbogatszych w gatunki środowisk naturalnych naszej planety. Zajmują zaledwie 6% powierzchni Ziemi, są środowiskiem życia ponad połowy wszystkich gatunków roślin i zwierząt. Lasy deszczowe tworzą głównie szerokolistne wiecznie zielone drzewa, które rosną przez cały rok. Występują w rejonach gdzie temperatura jest wysoka, średnio 25⁰ C, a roczne opady deszczu przekraczają 2000 mm. Znajdują się w strefie równikowej Ameryki Środkowej i Południowej ( największy las deszczowy zwany selwa zajmuje basen Amazonki), w Środkowej i Zachodniej Afryce, szczególnie w dorzeczu rzeki Zair, na Madagaskarze, większość terenów Południowo - Wschodniej Azji, na wielu wyspach pacyficznych i w stanie Queensland w Australii.

Lasy deszczowe można podzielić na kilka typów. Najbardziej rozpowszechnione i najbardziej zagrożone są nizinne lasy deszczowe. Innymi rodzajami są np. las mangrowy, który porasta nadbrzeżne, słonowodne bagna, oraz las deszczowy górski, zwany lasem mgłowym, gdyż często jest spowity chmurami mgły.

W wilgotnej strefie tropików gdzie występują lasy monsunowe, pora sucha, która trwa 3 - 4 miesiące jest wyraźnie zaznaczona. W lasach monsunowych żyje mniej gatunków roślin niż w nizinnych lasach deszczowych, a większość drzew zrzuca swe liście w czasie pory suchej. W lesie równikowym można wyróżnić kilka pięter, czy też warstw. Warstwa górna, stanowiąca coś w rodzaju baldachimu, znajduje się wysoko nad powierzchnią ziemi. Tworzą ją gałęzie i liście wyrastające z nagich pni przeciętnie na wysokość 30 - 40 m. Kilka wyjątkowo wysokich drzew wybija się ponad ten baldachim, korony ich tworzą najwyższą warstwę.

Niżej na wysokości około 10 m znajduje się piętro zwane podrostem, w którym rosną przeważnie młode drzewa, hamowane w swym rozwoju przez brak światła. Jeszcze niżej znajduje się podszyt, w skład którego wchodzą krzewy. W miejscach gdzie warstwa górna jest szczególnie gęsta roślinność podrostu jest rzadka, wystarczy jednak trochę światła a już bujnie się rozwija.

2. LASY PODZWROTNIKOWE rosną w Indiach, jak również w południowo zachodniej jak i wschodniej Australii, południowych Chinach i w Nowej Zelandii. Na obszarach tych pasaty i monsuny niosą znad morza dużo wilgoci, co przy dość wysokiej temperaturze stwarza odpowiednie warunki dla wilgotnych, zwłaszcza zielonych lasów.

3. LASY LIŚCIASTE STREFY UMIARKOWANEJ porastają obszary zachodniej Europy, wschodniej Azji, oraz wschodnią część Ameryki Północnej. Drzewa rosną przez wiosnę i lato, a na jesieni tracą liście. Potrzeba im ciepłego lata, łagodnej zimy, i średniej ilości opadów rzędu 800 mm rocznie, rozłożonych równomiernie w tym czasie. Czasem można też spotkać drzewa iglaste. Duże skupiska drzew iglastych tworzą wiecznie zielone lasy strefy umiarkowanej.

4. LASY IGLASTE zwane inaczej borami są największym lądowym zbiorowiskiem roślinnym na świecie. Na półkuli północnej tworzą pasmo o szerokości 1300 km. W Eurazji lasy szpilkowe tworzą pasmo ciągnące się od Skandynawii, na wschód przez Rosję po północne Chiny. Znaczne połacie lasów iglastych znajdują się w łańcuchu Himalajów, na Kaukazie, w Alpach i Pirenejach. Zimozielone drzewa tego ogromnego obszaru rosną tam gdzie jest zbyt chłodno, by większość gatunków drzew liściastych mogła wegetować i zbyt ciepło aby występowała tam roślinność typowa dla tundry.

Są dwa typy naturalnych borów świata: lasy szpilkowe północne, czyli borealne i bory górskie.

W Polsce dominują lasy publiczne - 82,6%, w tym lasy pozostające w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego, Lasy Państwowe - 78,4%, co odpowiada powierzchni 6967 mln ha. Struktura własności lasów nie uległa w ostatnim okresie istotnym zmianom. Zauważalny jest wzrost powierzchni leśnej parków narodowych z 1,0% w 1985 r. do 2,0% w r. 2002.
Lasy w Polsce zachowały się głównie na najsłabszych glebach. W strukturze siedliskowej w Lasach Państwowych przeważają siedliska borowe, występujące na 58,9% powierzchni lasów. Siedliska lasowe zajmują 41,1%. W Lasach Państwowych dominują gatunki iglaste. Zajmują one 77% powierzchni leśnej. Na nizinach przeważają drzewostany z sosną jako gatunkiem panującym choć już nie tak wyraźnie jak kilkadziesiąt lat temu. W roku 1945 (liczona łącznie z modrzewiem) zajmowała 75,5% powierzchni polskich lasów, podczas gdy w roku 1997 już tylko 69%. W górach w składzie gatunkowym najliczniej występuje świerk (łącznie 5,5%).  Z gatunków liściastych największy udział wykazuje dąb (7,1%). Struktura gatunkowa lasów w Polsce ulega korzystnym przemianom zmierzającym do wzbogacenia różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych. Pozycje sosny podważają gatunki liściaste, niegdyś, w XIX wieku, pomijane na jej korzyść podczas odnowień drzewostanów, głównie ze względu na wolniejszy od drzew iglastych wzrost. Dziś, jak widać, drzewa liściaste (dęby, lipy, brzozy, buki i klony) nadrabiają zaległości. W ciągu ostatnich 55 lat ich udział w polskich lasach wzrósł z 13 do 22,7%. Po części sprzyjają temu zmiany klimatyczne, ocieplenie powoduje, że lepiej radzą sobie z konkurencją północnych gatunków - sosny i świerka.

Drugą przyczyną tych zmian jest praca leśników. Dbając, by na każdym siedlisku rósł las z gatunkami dla niego optymalnymi, leśnicy przebudowują drzewostany. Taka przebudowa to zadanie bardzo skomplikowane, trwające często kilkadziesiąt lat. Polega najczęściej na sadzeniu, pod koronami dorosłego drzewostanu, sadzonek drzew odpowiednich dla danego siedliska. Po latach, gdy wyrasta z nich nowe, mocne pokolenie, stopniowo usuwa się stare drzewa z najwyższych pięter leśnego ekosystemu, dając możliwość wzrostu czekającej pod ich koronami na swą szansę leśnej „młodzieży”.

Gospodarka leśna

Gospodarka leśna - gałąź rolnictwa, która zajmuje się użytkowaniem, pielęgnowaniem i hodowlą lasu. Umiejętnie gospodarowany las może być niewyczerpalnym źródłem surowców. Las sam odradzał się już tysiące razy. Pierwsze pojawią się szyb­ko rosnące drzewa, na przykład brzozy, a kiedy już trochę podrosną, zapewniają schronienie innym, wolniej rosnącym, takim jak np. dąb.

W lesie wypełnionym najróżniejszymi gatun­kami roślin i zwierząt panuje równowaga. Jeśli jeden gatunek staje się zbyt liczny, natychmiast zwiększa się populacja innego, dla którego ten pierwszy stanowi pożywienie. Jeżeli na danym obszarze pojawia się zbyt dużo drapieżników wkrótce zaczyna brakować im pożywienia i część albo przenosi się w inne miejsce, albo zdycha z głodu. Gospodarka leśna polega więc na tym, by pozwolić przyrodzie samej utrzymywać równo­wagę, a ingerencję ograniczyć do naprawiania szkód wyrządzonych przez człowieka.

Te lasy. które już istnieją powinny być pielę­gnowane przez kontrolowany wyrąb i rozsadzanie. To jednak nie wystarczy. Coraz większą popular­nością cieszy się koncepcja ponownego zalesiania. Często jednak lasy posadzone przez człowieka są zbyt jednorodne. Dominacja jednego gatunku za­kłóca naturalną równowagę. Dlatego też obecnie przy zalesianiu staramy się tak dobierać gatunki, by było miejsce i dla drzew szybko rosnących, ta­kich jak np. jodła, i dla wolniej rosnących drzew liściastych, np. dębów. Są też szybko rosnące drze­wa liściaste, przykładem może być brzoza, która dostarcza cienia i osłony młodym jodłom.

Eksploatacja lasów

Przez cale wieki ludzie wycinali lasy przede wszy­stkim w celu pozyskania drewna. Drewno było pierwszym wykorzystywanym przez człowieka paliwem i do dziś jest używane do ogrzewania.

Najlepsze drewno, pocięte na deski, wyko­rzystuje się do budowy domów, mostów, łodzi i statków, robi się z niego meble, instrumenty muzyczne oraz mnóstwo innych przedmiotów. Inne gatunki wykorzystywane są w procesach produk­cji papieru, plastiku, alkoholu. Z resztek można jeszcze zrobić płyty pilśniowe, węgiel drzewny - jako opał, węgiel do rysowania lub środek w przemyśle i medycynie.

Najbardziej cenione jest drewno drzew liścia­stych, jako że jest ono najtwardsze. Drewno uzy­skiwane z drzew iglastych jest miększe. Są jednak wyjątki od tej reguły. Sosna parana ma bowiem drewno twarde, a nominalnie twarda balsa jest niezwykle lekka i miękka.

Las jest źródłem jeszcze wielu innych produk­tów. Z kory dębu korkowego otrzymujemy korek. Z drzewa kauczukowego pozyskuje się lateks, wy­korzystywany w przemyśle chemicznym do pro­dukcji gumy (między innymi również gumy do żu­cia). Żywica sosny znajduje szerokie zastosowanie w przemyśle chemicznym - do pro­dukcji lakierów. Wiele drzew od dawna ceniono ze względu na właściwości odżywcze ich owoców. W przemyśle spożywczym wykorzy­stuje się też nasiona i orzechy wielu gatunków. Surowce roślinne służą w przemyśle zielarskim do wyrobu wielu środków leczniczych i kosmetycznych. Najprostszymi z nich są zioła i mieszanki ziołowe, przygotowane z rozdrobnionych i wymieszanych nieraz wielu różnych surowców zielarskich. Na przykład w mieszan­kach stosowanych w chorobach serca oprócz surowców o działaniu wybitnie nasercowym znajdują się także takie, które zawierają substancje czynne regu­lujące przemianę materii, wpływające dodatnio na czynności wątroby, układ nerwowy i trawienny. Ziele konwalii, jemioły, skrzypu, kwiatostan głogu, owoce róży, korzeń kozłka lekarskiego są składnikami mie­szanek zalecanych przy chorobach serca i systemu nerwowego. W mieszankach przeciwgośćcowych występują takie su­rowce, jak kwiat wiązówki błotnej, bzu czarnego, kora wierzby, liść brzozy i pokrzywy, ziele skrzypu i jaskółczego ziela, owoc jarzębiny i głogu. Pączki sosny i ziele macierzanki są używane do kąpieli przy wspomnianych schorzeniach.

Surowce pochodzące z roślin wystę­pujących w lasach, jak mącznica lekar­ska, borówka brusznica, jałowiec, po­ziomka, pokrzywa, brzoza, skrzyp, znaj­dują się w mieszankach zalecanych w chorobach nerek i dróg moczowych. Nie brak tych roślin także wśród ziół przygo­towanych na schorzenia wątroby, dróg żółciowych oraz przewodu pokarmowego.

Wśród schorzeń, przygoto­wanych do leczenia dróg odde­chowych surowcami są: liście pokrzyku, brzozy, naparstnicy, korzeń żywokostu i mydlnicy, kora wierzby, kwiat bzu czar­nego i wiązówki, kwiatostan lipy, koszy­czek arniki, ziele konwalii, kopytnik i jaskółczego ziela, owoc jarzębiny, róży i jałowca i inne.

Do stosowania zewnętrznego zaleca się także niektóre surowce z roślin takich jak: jałowiec, sosna, macierzanka, arnika, wierzba itp. Kruszyna, szakłak, dziurawiec, bez czar­ny, brzoza, jałowiec, kopytnik, nawłoć, przełącznik, berberys, psianka słodkogórz i pokrzywa dostarczają surowców zielar­skich do mieszanek zalecanych przy złej przemianie materii. Jako leki kojące są używane surowce z dzięgla, kozłka, krwawnika, jaskółczego ziela, a jako środki odkażające i gojące służą surowce z dzięgla, biedrzeńca, arniki i innych. Z kory chinowca wyodrębnia się chininę, lekarstwo stosowane przeciwko malarii. Duże znaczenie w przemyśle farmaceutycznym i spożywczym mają grzyby.

W wykorzystaniu „darów” leśnych na szczególną uwagę zasługują zwierzęta. Zwierzyna jest naturalnym składnikiem ekosystemu leśnego i podobnie jak pozostałe jego składniki podlega zabiegom ochronnym i hodowlanym.  W czasie dozwolonym na odstrzał pozyskuje się je dla wartości odżywczych i smakowych mięsa, skór i poroża

Ochrona lasów

Drzewa są najwyższymi roślinami na Ziemi. Dzięki temu mogą one wygrywać konkurencję o wodę i światło z innymi gatunkami roślin, a nawet je zacieniać.

Ludzie od niepamiętnych czasów odnosili się do drzew w szczególny sposób. Ponieważ są one długowieczne i dorastają do olbrzy­mich rozmiarów, były w zamierzchłych czasach nawet obiektami kultu, a obecnie stały się symbo­lami zdrowia, czystego środowiska i bezpośred­niego kontaktu człowieka z naturą. Lasy na naszej planecie mają ogromny wpływ na klimat. Ich rocz­na produkcja pierwotna (masa wytworzonej w cią­gu roku materii roślinnej) pod postacią liści, owo­ców i przyrostów drewna jest kolosalna. Drzewa, wykorzystując dwutlenek węgla, wodę i światło słoneczne, wytwarzają węglowodany (cukrowce) i wydzielają tlen. Pobierając dwutlenek węgla i wy­dzielając tlen uczestniczą w utrzymaniu prawidło­wych proporcji tych gazów w powietrzu. Poważne ograniczenie powierzchni lasów na Ziemi musi mieć więc szkodliwy wpływ na stan atmosfery. W nielicznych miejscach lasy przetrwały do naszych czasów w postaci nienaruszonej, natural­nej . Takim rejonom należy bezwzględnie zapew­nić ochronę. W Polsce jednym z nich jest obszar Białowieskiego Parku Narodowego. Drzewa należy chronić także z innego względu. Są one ważnym ogniwem w łańcuchu zależności pokarmowych w środowisku i dostarczają poży­wienia oraz schronienia licznym gatunkom zwie­rząt. Szczególnie należy chronić gatunki rodzime dla danego rejonu, gdyż z nimi związanych jest o wiele więcej gatunków zwierząt niż z drzewami pochodzącymi z innych obszarów geograficznych.

Ważną sprawą jest także ochrona różnorodności gatunkowej lasu, to znaczy utrzymanie takich la­sów, w których występują różne gatunki drzew. Podstawowego znaczenia nabiera ochrona puli genowej drzew, czyli całego ma­teriału genetycznego roślin drzewiastych. Chroniąc geny drzew możemy zapewnić gatunkom różnorodność genetyczną, a tym samym stworzyć sobie możliwość jeszcze lepszego wykorzystywa­nia poszczególnych gatunków roślin w celach gos­podarczych. W utrzymaniu różnorodności gene­tycznej poszczególnych gatunków drzew ogromną rolę odgrywają ogrody botaniczne i naukowe sta­cje badawcze, które w tym celu prowadzą hodow­le drzew pochodzących z różnych stref naturalne­go zasięgu występowania danego gatunku.

Obawa przed wyginięciem roślin, szczególnie tych wykorzystywanych do celów gospodarczych, wzmaga wysiłki ekologów. Niektóre ważne z gos­podarczego punktu widzenia gatunki drzew w drodze dokonywanej przez człowieka selekcji tracą swą różnorodność genetyczną. Dlatego naukowcy sta­rają się w dzikich lasach odkrywać nowe odmia­ny, aby polepszać już istniejące linie hodowlane.

Zwykle działania ochronne koncentrują się na jakimś określonym gatunku drzewa lub na roślinach najbardziej wiekowych.

Głównym nie­bezpieczeństwem dla lasów w Polsce, jest zanie­czyszczenie atmosfery. Czynnikami szkodli­wymi są związki siarki, tlenki azotu, ozon, pyły, metale ciężkie. Lokalnie mogą działać np. fluor, nawozy azotowe. Wpływają one bezpośrednio na rośliny, zmieniając ich me­tabolizm, albo pośrednio przez zmianę wła­ściwości gleby, chemizmu wody, wyniszcze­nie partnerów symbiotycznych i osłabienie odporności na choroby i szkodniki. Drzewa iglaste są wrażliwsze od liściastych, nie ma jednak drzew całkowicie odpornych na za­nieczyszczenia. W Polsce wyróżnia się trzy strefy zagrożenia lasów:

I - strefa słabego zagrożenia (początkowe objawy uszkodze­nia liści drzew),

II - strefa średniego za­grożenia

III - strefa silnego zagrożenia, w której uszkodzenie liści prowadzi do ich umierania (defoliacji).

Drzewa na obszarach zanieczyszczonych mają słaby przyrost, prze­rzedzone korony, niski wzrost; gospodarka leśna ponosi duże koszty na utrzymanie la­su. W kilku miejscach w Polsce lasy całko­wicie wymarły (Góry Izerskie, część Karko­noszy, niektóre rejony Górnego Śląska, oko­lice Legnicy). Nie ma jednej prostej przyczyny wymierania la­sów, składa się na to wiele czynników. Ochrona lasów przed tymi czynnikami polega przede wszyst­kim na przywróceniu czystości atmosfery. W samym leśnictwie podejmuje się różno­rodne działania mające poprawić warunki życia drzew i utrzymanie, a nawet zwiększe­nie powierzchni leśnej: ograniczenie wyrę­bów, odnowienie wyselekcjonowanymi sa­dzonkami, przebudowa drzewostanów (np. ig­lastych na liściaste lub mieszane), poprawa siedlisk leśnych, zalesianie gruntów porolnych, ochrona gruntów leśnych przed zaj­mowaniem ich na cele nieleśne itp.

Zgodnie z obowiązującą ustawą o lasach podstawowym zadaniem Lasów Państwowych jest prowadzenie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, realizowane w oparciu o plany urządzania lasu z uwzględnieniem w szczególności następujących celów:

1) zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, glebę, warunki życia i zdrowie człowieka oraz równowagę przyrodniczą;
2) ochrony lasów, zwłaszcza ekosystemów leśnych stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze względu na zachowanie różnorodności przyrodniczej, leśnych zasobów genetycznych, walory krajobrazowe i potrzeby nauki;
3) ochrony gleby i terenów szczególnie narażonych na zniszczenie lub uszkodzenie oraz o specjalnym znaczeniu społecznym;
4) ochrony wód powierzchniowych, głębinowych i retencji zlewni;
Gospodarkę leśną prowadzi się według zasad:

1) powszechnej ochrony lasów,
2) trwałości utrzymania lasów,
3) ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów,
4) powiększania zasobów leśnych.

W 2002 roku poprawki i uzupełnienia wykonano na powierzchni 7,7 tys. ha, zaś pielęgnacją gleby i niszczeniem chwastów objęto ponad 118,6 tys. ha. Z kolei cięcia pielęgnacyjne są ważnym czynnikiem kształtowania składu gatunkowego drzewostanów, zmieszania gatunków drzew i utrzymania odpowiedniego stanu sanitarnego. W 2002 roku czyszczenia wczesne, dokonywane we wczesnej fazie młodników, wykonano na powierzchni 45,0 tys. ha, zaś czyszczenia późne - na 54,1 tys. ha. Drzewostany średnich klas wieku objęto trzebieżami wczesnymi na obszarze 169,4 tys. ha, natomiast trzebieżami późnymi drzewostany starszych klas wieku  na powierzchni 281,5 tys. ha. Istotnym czynnikiem poprawiającym jakość siedliska są podszyty. W 2002 r. wprowadzono je na powierzchni 3,9 tys. ha, przeważnie w jednogatunkowych drzewostanach sosnowych na siedliskach borowych. 

Przebudowa drzewostanów to dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów do siedliska lub do zmienionych warunków środowiska, np. z powodu szkodliwych emisji przemysłowych czy komunikacyjnych. W 2002 r. takie czynności wykonano na powierzchni ponad 7,7 tys. ha.

Podstawą prac zalesieniowych w Polsce jest „Krajowy program zwiększania lesistości” (KPZL) z 23 czerwca 1995 roku. W wyniku nowelizacji programu zwiększono przewidywany uprzednio rozmiar zalesień na lata 2001 - 2020 o 100 tys. ha do wielkości 680 tys. ha oraz zweryfikowano preferencje zalesieniowe dla wszystkich gmin w kraju. Poza zalesieniami terenów rolnych i nieużytków uprawy leśne są zakładane w związku z odnowieniem powierzchni, z których usunięto drzewostany dojrzałe. Całkowita powierzchnia odnowień w roku 2002 wyniosła w Lasach Państwowych 41 729 ha, w tym odnowienia naturalne - 3711 ha, zaś sztuczne - 29 569 ha.

Sadzonki na potrzeby zalesiania gruntów porolnych oraz odnowienia lasu produkowane są w szkółkach leśnych. W 2002 r. ich liczba wynosiła 1167, a łączna powierzchnia produkcyjna szkółek w uprawie polowej zajmowała 3274 ha. Specjalistyczną produkcję szkółkarską, obejmującą hodowlę sadzonek w namiotach foliowych, inspektach, szklarniach oraz w pojemnikach i balotach, prowadzono na powierzchni 36,44 ha. Łączna produkcja materiału szkółkarskiego wynosiła w 2002 r. 1257 mln sadzonek drzew, w tym gatunków iglastych 565 mln (z czego sosny 363 mln), zaś liściastych 692 mln (z czego dębu 365 mln). Dodatkowo wyprodukowano 19 mln sadzonek krzewów.

Najważniejszą formą prawną ochrony przyrody jest park narodowy. Park narodowy zajmuje na ogół obszar stosun­kowo rozległy (w Polsce ponad 1 tys. ha), obejmujący jeden lub kilka ekosystemów mało lub zupełnie nie zmienionych przez osadnictwo i gospodarkę człowieka, gdzie ukształtowanie powierzchni, wody, szata ro­ślinna i świat zwierzęcy wyróżniają się wy­bitnymi wartościami naukowymi lub este­tycznymi, w stosunku do którego władze da­nego państwa podjęły działania ochronne i który został udostępniony do zwiedzania pod pewnymi warunkami. W parku narodowym ochronie podlega całość przyrody, działania ochron­ne mają pierwszeństwo przed wszelkimi in­nymi, a zadaniem parku narodowego jest zachowanie systemów przyrodniczych i procesów ekolo­gicznych oraz odtwarzanie zniekształconych lub zanikłych ogniw przyrody. Park narodowy jest wyodrębnioną jednostką, zarządzaną przez dy­rektora powołanego przez naczelny organ ochrony przyrody danego kraju. Funkcje parku narodowego są liczne, można je zebrać w trzy grupy:

1. ponadczasowa funkcja ochronna - pole­ga na przechowaniu i zachowaniu na zawsze całej różnorodności przyrody, niezależnie od aktualnej oceny wartości, potrzeby ochrony i ważności poszczególnych składni­ków przyrody;

2. funkcja naukowa - park narodowy ma służyć badaniu przyrody, zwłaszcza pro­cesów i zależności w naturalnych układach przyrodniczych wolnych od wpływu człowie­ka, w związku z czym w parku narodowym zakłada się i utrzymuje przez dziesiątki lat stałe po­wierzchnie obserwacyjne, skrupulatnie pro­wadzi się dokumentację, liczne studia i pra­ce badawcze przez różne placówki nauko­we i własnych pracowników;

3. funkcja dydaktyczno-wychowawcza i rekreacyjna - park narodowy jest miejscem poznawania przyrody i prze­żywania kontaktu człowieka z przyrodą, w związku z czym utrzymuje się w parkach sieć szlaków turystycznych i ścieżek dydak­tycznych, zakłada muzea i sale wystawowe, szkoli przewodników i interpretatorów, pu­blikuje mapy, opisy popularnonaukowe i du­że monografie. Park narodowy jest w dzisiejszym świe­cie nie tylko formą ochrony przyrody, lecz także instytucją kultury narodowej, równie ważną dla życia duchowego i zachowania tożsamości narodu jak biblioteka narodowa, teatr narodowy, muzeum narodowe. Istnie­ją międzynarodowe standardy ochrony parków narodowych, wyrażające się liczbą pracowników i wielko­ścią budżetu w stosunku do areału parku narodowego. We wszystkich krajach, które mają zachowane elementy naturalnej przyrody i gospodarczo stać je na to, utrzymuje się parki narodowe i zakła­da nowe. Światowa Unia Ochrony Przyrody przez swoją Komisję Parków Narodowych organizuje współpracę między parkami narodowymi całego świata i poszczególnych regionów Ziemi; wydaje się czasopisma i inne publikacje, tworzy i rozwija ośrodki dokumentacji i in­formacji. Mimo szacunku, z jakim społe­czeństwa odnoszą się do parków narodowych., i uwagi, jaką poświęcają im rządy, parki narodowe nie są wolne od zagrożeń i niebezpieczeństw. W krajach rozwiniętych są nimi zanieczyszczenie śro­dowiska i duży ruch turystyczny, w krajach rozwijających się - głód ziemi i kłusow­nictwo.

Inną formą ochrony lasów są rezerwaty leśne. Chronią naturalne ekosystemy leśne, lasy z rzadkimi i ginącymi gatunkami drzew, albo z gatunkami drzew rosnących na granicy zasięgu.

Głównym celem działań edukacyjnych podejmowanych przez leśników jest promowanie proekologicznej, wielofunkcyjnej i trwale zrównoważonej gospodarki  leśnej, kształtowanie świadomości ekologicznej społeczeństwa i właściwego stosunku do lasu oraz czynności gospodarczych wykonywanych w lesie. W ramach tych działań podejmowana jest współpraca z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi, turystycznymi itp.

Podsumowanie

Edukacja leśna społeczeństwa odbywa się przede wszystkim w ośrodkach edukacji ekologicznej i izbach przyrodniczoleśnych rozlokowanych zarówno na terenach leśnych kompleksów promocyjnych, jak i w pozostałych nadleśnictwach. Z reguły obok takich obiektów znajdują się ścieżki edukacyjne lub punkty edukacji (informacji) ekologicznej. Proces edukacji odbywa się zazwyczaj przy współpracy z nauczycielami nauk przyrodniczych, przy czym zagadnienia  z zakresu gospodarki leśnej wyjaśniają specjalnie do tego delegowani leśnicy.

.

W 2002 roku aktywnie funkcjonowało Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, które jest wydawcą trzech tytułów prasowych, tj. „Ech Leśnych”, „Głosu Lasu” i „Biuletynu Informacyjnego LP” oraz wielu publikacji naukowych, popularnonaukowych i promocyjnych.

Lasy Państwowe dysponują szeroką ofertą turystyczną, na którą składają się miejsca biwakowe, pola namiotowe, parkingi leśne oraz sieć pokoi gościnnych i kwater myśliwskich w leśniczówkach i ośrodkach wypoczynkowo-szkoleniowych.

Trwały i zrównoważony rozwój lasów, pełniących wielostronne funkcje: środowiskotwórcze, społeczne, ochronne i gospodarcze, wymaga upowszechnienia w społeczeństwie obowiązujących zasad gospodarki leśnej oraz akceptacji społecznej, tak dla rodzaju i wielkości zadań gospodarczych, jak i dla sposobów ich realizacji. Dotyczy to w szczególności akceptacji ze strony społeczności lokalnych, których członkowie bezpośrednio korzystają z wielostronnych pożytków z lasu i dla których gospodarcze oraz społeczne funkcje lasu są równie ważne jak funkcje ochronne i środowiskotwórcze. O akceptację lokalnych społeczności dla zadań z zakresu ochrony przyrody i trwale zrównoważonej gospodarki leśnej należy więc zabiegać stale, a w szczególności podczas określania wieloletnich celów strategicznych oraz precyzowania zadań gospodarczych zmierzających do realizacji tych celów, czyli podczas sporządzania planu urządzenia lasu dla nadleśnictwa.

Przedmiotem konsultacji Lasów Państwowych ze społecznością lokalną powinny być:

• zasady ochrony lasu przed pożarami oraz przed oddziaływaniem zewnętrznych czynników szkodotwórczych, w tym: zanieczyszczeń pochodzenia przemysłowego i komunalnego, nadmiernej penetracji lasów i ich zaśmiecania, szkodliwych form zbioru płodów runa leśnego;

• zasady zagospodarowania turystycznego w lasach oraz połączenia funkcjonalne; infrastruktury gospodarczej obszarów leśnych z obszarami pozaleśnymi;

• zasady gospodarki wodnej w lasach, w tym: ujęcia wodne, zakłócenia stosunków wodnych, ochrona zasobów wodnych, itp.;

• wspólne przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska, w tym: edukacja ekologiczna, zalesienia gruntów porolnych, zadrzewienia, doskonalenie systemów grzewczych, utylizacja odpadów, odbudowa małej retencji, melioracje wodne, itp.;

• zagadnienia szkód powodowanych w lasach i uprawach rolnych przez zwierzynę;

• zagadnienia udziału gospodarki leśnej w lokalnym rozwoju gospodarczym, w tym:: rozwój zasobów drzewnych, wielkość pozyskania drewna, baza surowcowa dla lokalnych zakładów przeróbki drewna, miejsca pracy w leśnictwie, itp.

• widzenia dobra lasu jako majątku narodowego o wielofunkcyjnej roli w lokalnym i krajowym zagospodarowaniu przestrzennym;

• propagowania projektowanych kierunków postępowania dotyczących przedsięwzięć z zakresu trwale zrównoważonej gospodarki leśnej oraz zadań wynikających z programu ochrony przyrody, jako racjonalnych - opartych na podstawach naukowych i doświadczeniach wynikających z praktyki leśnej - oraz zapewniających trwały rozwój lasów dla obecnych i przyszłych pokoleń.

Według mnie każdy z nas może przyczynić się do poprawy gospodarki leśnej w naszym kraju. Zacznijmy dbać o podmiejskie drzewostany, konsultujmy się z Nadleśnictwem, wspierajmy ekologów, brońmy drzewa i lasy, póki mamy jeszcze czego bronić. Razem możemy sprawić, że odbuduje się pradawna puszcza.

Bibliografia:

• Encyklopedia WSiP

• ABC Przyrody - wyd. Reader's Digest

• Leśne rośliny zielarskie - M. Polakowska

• Larousse Ziemia, Rośliny, Zwierzęta - wyd. BGW

• Zaopiekujmy się Ziemią - Miles Litvinoff

• Co i Jak „ Drzewa” - wyd. ATLAS

SPIS TREŚCI

Las - definicja i historia .................................................................1 str.

Ekosystem lasu ...............................................................................1 str.

Formacje roślinne ...........................................................................2 str.

Gospodarka leśna ...........................................................................4 str.

Eksploatacja lasów .........................................................................4 str.

Ochrona lasów ................................................................................5 str.

PODSUMOWANIE .......................................................................8 str.

Bibliografia ...................................................................................10 str.

---