SUN TZU

1. POSTAĆ AUTORA, ŻYCIE, DOKONANIA.

Sun Zi lub Sun Wu (wym. sun-cy; 544-496 p.n.e.) - jeden z największych starożytnych myślicieli Dalekiego Wschodu, autor „Sztuki wojny - Sun Zi”, najstarszego na świecie podręcznika sztuki wojennej.

Nazywał się Sun Wu, ale w chińskiej tradycji - podobnie jak wielu innych szanowanych autorów - nazywa się go Mistrzem. Mistrz Sun, to po chińsku Sun Zi. Znany jest również pod imieniem dworskim Chang Qing.

Był niewątpliwie inteligentnym człowiekiem, głębokim myślicielem i miał praktyczne doświadczenie wojskowe.

Jedynym źródłem o życiu Sun Zi jest biogram zamieszczony w Zapiskach Historyka Sima Qiana z II w. p.n.e. Według Sima, Sun Zi był generałem, który żył w królestwie Wu w VI w. p.n.e., a więc w czasach innego wielkiego chińskiego myśliciela - Konfucjusza. Jednak biografia ta nie jest zgodna z innymi źródłami z tej epoki, a zarówno forma jak i zawartość Sztuki wojny sugerują, że książka została spisana dopiero między 400 p.n.e. a 320 p.n.e.

Przypuszcza się, że swoją książkę napisał dla Helu, króla Wu w latach 514-495 p.n.e. Król ten władał dolną częścią doliny Jangcy i był uwikłany w ustawiczne konflikty ze swym rywalem, królestwem Yue.

2. EPOKA, PAŃSTWO, POLITYKA, TECHNIKA.

Królestwo Wu w VI w. p.n.e. Chiny były targane serią wojen, wywoływanych przez dążące do dominacji niższe stany. Żaden z nich nie uznawał już władzy centralnej cesarskiej dynastii Żu.

Okresy Wiosen i Jesieni oraz Walczących Królestw:

Okres między VIII i III wiekiem p.n.e. uważa się za najbardziej płodny w chińskiej starożytności. Dzieli się go na dwa podokresy przypadające na drugą połowę panowania dynastii Zhou - Okres Wiosen i Jesieni (722-481 r. p.n.e.) oraz Okres Walczących Królestw (481-221 r. p.n.e.).

To podczas tej epoki działali najsłynniejsi chińscy filozofowie zaliczani do rdzennie chińskich szkół filozoficznych - konfucjanistów, jak m.in. Konfucjusz, Mencjusz, Xunzi; taoistów - Laozi, Zhuangzi i Liezi; legistów - Han Fezi, Li Si; moistów - Mozi i innych. To wtedy powstały pierwsze dzieła historyczne, a także utarły się kanony poetyckie, architektoniczne itd. Ze względu na dużą liczbę współistniejących państw i państewek Chiny cechowały się wówczas pluralizmem idei, który nie powtórzył się już w epokach późniejszych. Z tego powodu można je porównywać m.in. z ówczesną Grecją.

Okres Wiosen i Jesieni - to okres w historii Chin między 722 a 481 r. p.n.e. Jego nazwa pochodzi od Kroniki Wiosen i Jesieni, których autorstwo tradycja przypisuje Konfucjuszowi. W okresie tym doszło do decentralizacji władzy, o supremację walczyło przeszło 170 państw i państewek. Chaos, który wówczas panował, popchnął rodzącą się wówczas chińską myśl filozoficzną na tory filozofii politycznej i społecznej. Walki wyłoniły kilka największych państw, które walczyły o władze na Chinami w okresie kolejnym - Walczących Królestw.

Okres Walczących Królestw - trwał w Chinach między początkiem V w. p.n.e., a 221 r. p.n.e. Okres Walczących Królestw trwał nieco dłużej, niż Dynastia Zhou, która upadła w 256 r. p.n.e. Władcy nie mieli już jednak władzy nad całym krajem. Nazwa okresu wywodzi się od Kroniki Walczących Królestw. W epoce tej drobne państewka istniejące w okresie Wiosen i Jesieni uległy konsolidacji. O supremację nad Chinami toczyło walki siedem krajów. Z tej siódemki państwo Qin okazało się najlepiej zorganizowane i to ono w 221 r. p.n.e. dokonało dzieła podboju całych Chin, które stały się odtąd Cesarstwem.

3. ŹRÓDŁA WIEDZY (METODOLOGIA).

Sun Tzu „Sztuka wojny” („Sun Zi”)

WIKIPEDIA, Wolna encyklopedia

4. KONSTRUKCJA DZIEŁA.

Sztuka wojny sama zawiera parę wskazówek pomagających w sprecyzowaniu pewnych szczegółów z życia teoretyka. Np. rydwany bojowe opisane przez Sun Zi były używane w stosunkowo krótkim okresie pod koniec IV w. p.n.e. i w związku z tym na ten okres jest datowana przynajmniej część książki.

Sztuka wojny (Sūnzĭ Bīngfǎ;; dokładne tłumaczenie: "Strategia wojenna Sun Tzu") jest chińskim wojennym opracowaniem napisanym w VI wieku p.n.e przez Sun Tzu. Składa się z 13 rozdziałów, każdy z nich jest poświęcony jednemu elementowi sztuki wojennej.

• I. Analizowanie sytuacji

• II. Rozpoczęcie wojny

• III. Planowanie ataku

• IV. Zajmowanie pozycji

• V. Nabieranie impetu

• VI. Słabość i siła

• VII. Konflikt zbrojny

• VIII. Dostosowywanie

• IX. Zbrojny marsz

• X. Pozycje wyjściowe

• XI. Rodzaje terenu

• XII. Atakowanie ogniem

• XIII. Wykorzystanie szpiegów

Sztuka wojny jest jednym z najstarszych i najbardziej sławnych opracowań strategii i ma duży wpływ na planowanie wojenne i nie tylko. Po raz pierwszy przetłumaczona na język europejski w 1782 przez francuskiego jezuitę Jean Joseph Marie Amiot.

W swej księdze zebrał całą swoją wiedzę dotyczącą prowadzenia wojny i dokładnie przemyślał wszelkie zagadnienia. Zbiór jego koncepcji stał się pierwszą na świecie książką, dotyczącą tego, co można by nazwać filozofią i praktyką prowadzenia wojny.

Sztuka wojny jest jednak czymś więcej, niż tylko poradnikiem "jak wygrać", jest podręcznikiem strategii i techniki chińskiej wojny. Choć stanowi studium walki zbrojnej, stosuje się do każdej sytuacji na każdym poziomie, od stosunków międzyludzkich do międzynarodowych. Cele, które wyznacza to stanie się niepokonanym, zdobycie zwycięstwa bez walki zyskanie niekwestionowanej siły, dzięki zrozumieniu wszystkich aspektów konfliktu.

5. TEZY STRATEGICZNE.

Sun Tzu twierdził, że „odkąd generał zacznie dowodzić swoim wojskiem, nie powinien poddawać się żadnym wpływom swego władcy”.

"Bądź nadzwyczaj drobiazgowy, aż do sztywnej formalności. Bądź niezwykle tajemniczy, aż staniesz się niezgłębiony. W taki sposób staniesz się panem losu swojego przeciwnika."

Inne maksymy:

• Sztuka wojny opiera się na myleniu przeciwnika

• Walka i zwycięstwo we wszystkich bitwach nie jest najwyższym kunsztem. Jest nim złamanie oporu przeciwnika bez walki

• Najwyższą sztuką dowódcy jest przewidzieć plany wroga

• Sukcesu możesz być pewien tylko, jeśli atakujesz miejsca, których nikt nie broni

• Niech twoje plany będą ciemne i nieprzeniknione jak noc, a kiedy ruszysz, uderzaj jak błyskawica

• Jeśli twój wróg jest pogrążony w chaosie, zmiażdż go

• Żadna część państwa nie korzysta z przedłużającej się wojny. W wojnie niech twoim celem będzie zwycięstwo a nie długa kampania

• Atakuj wroga, gdy jest nieprzygotowany, pojawiaj się tam, gdzie nie jesteś oczekiwany

• Dowodzenie wielką armią opiera się na takich samych zasadach jak dowodzenie kilkoma ludźmi, sprowadza się właściwie do problemu jak podzielić i uporządkować swe siły

• Ktokolwiek dotrze na pole walki pierwszy i oczekuje nadchodzącego wroga, będzie wypoczęty, ktokolwiek przybędzie drugi przystąpi do walki wyczerpany

• Ten, kto zamierza walczyć musi najpierw obliczyć koszty

• Dyskredytujcie wszystko, co dobre w kraju przeciwnika

• Wciągajcie przedstawicieli warstw rządzących przeciwnika w przestępcze przedsięwzięcia

• Podrywajcie ich dobre imię. I w odpowiednim momencie rzućcie ich na pastwę pogardy rodaków

• Korzystajcie ze współpracy istot najpodlejszych i najbardziej odrażających

• Dezorganizujcie wszelkimi sposobami działalność rządu przeciwnika

• Zasiewajcie waśnie i niezgodę między obywatelami wrogiego kraju

• Buntujcie młodych przeciwko starym

• Ośmieszajcie tradycje waszych przeciwników

• Wszelkimi siłami wprowadzajcie zamieszanie na zapleczu, w zaopatrzeniu i wśród wojsk wroga

• Osłabiajcie wole walki nieprzyjacielskich żołnierzy za pomocą zmysłowych piosenek i muzyki

• Podeślijcie im nierządnice, żeby dokończyły dzieła zniszczenia

• Nie szczędźcie obietnic i podarunków, żeby zdobyć wiadomości. Nie żałujcie pieniędzy, bo pieniądz w ten sposób wydany, zwróci się stukrotnie

• Infiltrujcie wszędzie swoich szpiegów

• Tylko człowiek, który ma do dyspozycji takie właśnie środki i potrafi je wykorzystać, żeby wszędzie siać niezgodę i rozkład - tylko taki człowiek godzien jest rządzić i wydawać rozkazy. Jest on skarbem dla swojego władcy i ostoja państwa

• Strategia wojny polega na przebiegłości i stwarzaniu złudzeń

• Kiedy wróg koncentruje się, przygotuj się do odparcia ataku, kiedy jest mocny, unikaj go. Próbuj rozzłościć wrogiego generała i wprowadzić go w błąd

• Jeśli dowódca jest zawzięty i skłonny do gniewu, obrażaj go i doprowadź do wściekłości, aż zirytowany i zmieszany ruszy na ciebie bez planu i lekkomyślnie

• Kiedy wróg skoncentruje się na prawym skrzydle, uderz w jego lewe skrzydło, kiedy pośpieszy wzmocnić lewe skrzydło, ty nagle zaatakuj prawe. Nękaj go ciągłą zmianą punktu natarcia. Jeśli jednak odrzucisz tę zbawienną strategię i zaryzykujesz otwarte starcie, może być za późno na odwrót

• W czasie wojny najważniejszą rzeczą jest szybkość działania, nie można sobie pozwolić na lekceważenie wroga

• Ogólnie rzecz biorąc najlepszą polityką wojny jest zachowanie bez szwanku stanu swojego i wroga, niszczenie jest przeciwne tej zasadzie

• Osiągnąć sto zwycięstw w stu bitwach nie jest szczytem osiągnięć. Największym osiągnięciem jest pokonać wroga bez walki

• Ci, którzy celują w rozwiązywaniu problemów, rozwiązują je tuż przed ich pojawieniem się. Ci, którzy celują w pokonywaniu swoich wrogów, zwyciężają zanim pojawi się zagrożenie

• Następną pożyteczną rzeczą jest skłócić sprzymierzeńców wroga. Nie pozwól, aby twoi wrogowie zjednoczyli się. Jeśli wróg ma sprzymierzeńców problem jest poważny, a pozycja wroga silna. Jeśli ich nie ma to problem jest niewielki, a pozycja wroga słaba. Następną pożyteczną rzeczą jest uprzedzić atak przeciwnika

• Wielki książę powiedział: Generał szukający zwycięstw z obnażonym mieczem, nie jest dobrym strategiem

• Jeśli nie możesz zdusić w zarodku planów wroga, lub przeszkodzić jego sprzymierzeńcom w zjednoczeniu się, ostrz swój oręż do zwycięskiej bitwy

• Zwyciężaj strategie strategią

• Jeśli nasza siła jest pięciokrotnie wyższa od siły wroga, daj znać o swojej obecności, zwodząc go biciem w bębny i hałasem, który rozlega się od wschodu, gdy masz zamiar zaatakować od zachodu

• Jeśli jednak twoje oddziały nie są równe sile wroga, musisz grać na zwłokę, czekaj na lepszą okazję, uwierz w zwycięstwo i zaatakuj z brawurą

• Czasem zachodzą takie okoliczności na wojnie, że nie można uderzyć siłą przeważającą, a nawet takie, że słabszy pokona silniejszego. Ktoś, kto panuje nad okolicznościami - zwycięży

• Zwycięży ten, kto jest rozważny, tym łatwiej, jeśli jego wróg jest lekkomyślny

• W czasie jednego kroku na wojnie może zajść sto zmian. Jeśli widzisz, że możesz posunąć się naprzód, robisz to. Jeśli zaś widzisz wielkie trudności, wycofujesz się. Oczekiwanie na rozkaz króla w takich okolicznościach byłoby tym samym, co oczekiwanie na rozkaz wyskoczenia z ognia

• Poznaj dobrze wroga i poznaj dobrze siebie, a w stu bitwach nie zaznasz klęski

• Jeśli ignorujesz wroga, a dobrze znasz tylko swoje siły, masz równe szansę na zwycięstwo i przegraną. Jeśli nie liczysz się ani z siłą wroga, ani też nie znasz własnej siły, możesz być pewny, że poniesiesz klęskę w każdej bitwie. Li Ch'uan powiedział: "Tacy ignoranci zwani są szalonymi rozbójnikami, jak mogą w ogóle oczekiwać powodzenia"

• To, co mogę uczynić ze sobą, zależy tylko ode mnie. Nie mogą być pewny tego, co zależy od wroga

• Niezłomność polega na doskonałej samoobronie, oraz na stworzeniu możliwości zwycięstwa poprzez szybki atak. Bronisz się wtedy, kiedy twoja siła nie jest porównywalna z siłą wroga, atakujesz wtedy, kiedy masz przewagę

• Osiągnięcia zwycięstwa w zwykły sposób, nie stanowi szczytu osiągnięć

• Nie jest szczytem stylu zwyciężać w bitwie i zostać obwołanym "ekspertem" walki. Nie sztuka wygrać, kiedy ma się wielką przewagę. Odróżnienie słońca od księżyca nie stanowi próby ostrości wzroku, a słyszenie grzmotu nie wymaga doskonałego słuchu. Dla niektórych zrobienie wykopków jesienią nie jest dowodem wielkiej siły. (Sun Tzu przez "jesienne wykopki" rozumie kopanie jam królików, dla których czynność ta nie stanowi problemu)

• Starożytni nazywali ekspertami walki tych, którzy z łatwością wygrywali. Dlatego osiągnięcie zwycięstwa przez mistrza walki nie było doczytywane za przejaw mądrości, ani nie przynosiło mu to wielkiej sławy

• Jeśli potrafisz zmusić wroga do poddania się bez walki, nikt nie zaprzeczy twojej wartości. Mistrz walki osiąga zwycięstwo bez gniewu. Oznacza to, że czegokolwiek się podejmuje, osiąga powodzenie i zwycięża, udaremniając jedynie plany wroga

• Zwycięska armia, która osiąga zwycięstwo zanim wyda bitwę, jest armią, która stara się nie dopuścić do walki, a mimo to wygrywa

• Książe Li Ching z państwa Wei powiedział: "Najwyższą dyspozycją generała jest jasność widzenia, harmonia charakteru, odpowiednia strategia połączona z umiejętnością planowania, zmieniających się pór roku, oraz natury ludzkiej"

• Doskonali w wojennym rzemiośle kultywowali Tao, zachowywali spokój i naturalne zasady i dlatego byli zdolni do prowadzenia zwycięskiej strategii. Tao jest drogą humanizmu i przestrzegania pierwotnych praw. Prawa pisane to przepisy i regulacje instytucji. Ci, którzy osiągnęli biegłość w sztuce walki, najpierw kultywowali swój humanizm i naturalne prawa, dopiero później zwracali uwagę na prawa społeczne i przepisy. Przez to ich rządy były nieodczuwalne

• Dyspozycją zwycięskiego generała jest przygotowanie tak dobrze swoich ludzi do walki, że są niczym masy wody nagle uwolnionej przez przerwaną tamę

• Chang Yu: "Naturą wody jest omijanie przeszkód i wzniesień w spływaniu w dół. Kiedy tama zostanie przerwana woda wyrywa się z nieposkromioną siłą. Widok armii uderzającej z wielkim impetem przypomina uderzenie takiej wody. Armia naciera wtedy na nieprzygotowanego wroga, omija jego umocnienia, przenika przez szczeliny jego szeregów, tak jak rwące wody, nic nie jest w stanie jej zatrzymać

• Kiedy rwące wody znoszą zapory, dzieje się to z powodu ich siły uderzenia. Kiedy kły wilka rozdzierają ciało ofiary, dzieje się to z powodu ich ostrości i ataku na ofiarę w odpowiednim momencie. Uderz na wroga z taką szybkością, jak jastrząb spada na swą zdobycz. Spada on dokładnie na kark ofiary, ponieważ wybrał precyzyjnie moment uderzenia. Moment ataku jest zsynchronizowany z miejscem, w którym znajduje się ofiara. Dlatego siła uderzenia dobrze wyszkolonego w sztuce walki jest nie do odparcia, a jego atak precyzyjnie wymierzony. Jego energia jest tak wielka, jak pędzącego bawołu uwolnionego w odpowiednim czasie

• Podczas bitwy wszystko wydaje się być zgiełkiem i zamieszaniem. Pozorne zamieszanie jest w istocie efektem dobrego porządku, pozorne tchórzostwo - efektem rozważnej odwagi, pozorna słabość może być efektem ukrytej siły. Tu Mu: "Stwierdzenia te oznaczają, że jeśli ktoś życzy sobie wprowadzić nieład w szyki wroga, sam musi być mocno zdyscyplinowany. Tylko wtedy może uniknąć porażki. Ten, kto chce udać tchórzliwość i oczekuje wroga w głębokim ukryciu, musi być niezwykle odważny, tylko wtedy będzie w stanie symulować lęk. Ten, kto chce się wydać wrogowi słaby, aby sprowokować go do ataku, musi być niezwykle mocny. Tylko wtedy może udawać słabość. Porządek, lub nieporządek zależy od organizacji. Odwago, lub tchórzostwo zależą od okoliczności, siła lub słabość od predyspozycji". Li Ch'uan: "Jeśli oddziały zajmują dogodną sytuację, to tchórz staje się odważny. Jeśli ją stracą odważny staje się tchórzem. W sztuce wojny nie ma ustalonych reguł. Zmieniają się one, i zależą od okoliczności"

• Dlatego biegli w prowokowaniu wroga do ataku tworzą sytuację, do której wróg musi się dostosować

• Poruszaj się tam, gdzie jest luka. Tam uderzaj i odetnij odwrót. Zawsze uderzaj we wroga niespodziewanie. Musisz mieć pewność, że uderzasz w miejsce najsłabszej obrony, a także, że pozycje twojej obrony są nie do zdobycia. Dlatego wróg nie potrafi się obronić przed tym, kto jest biegły w ataku, a także nie jest w stanie zaatakować tego, kto jest biegły w obronie. Doskonały ekspert walki jest subtelny i niesubstancjonalny, nie zostawia śladów, jest tajemniczy i bezszelestny. Dlatego po mistrzowsku panuje nad ruchami przeciwnika. Sprawia, że przeciwnik postrzega jego siłę jako słabość, a słabość traktuje jako potencjał siły. Sprawia, że jego siła przechodzi w słabość i oczekuje na odpowiedni moment do ataku. Zaciera swoje ślady, by nikt nie mógł za nim podążyć. Zachowuje ciszę, by nikt nie mógł go usłyszeć

• Przybywaj szybko jak wiatr, poruszaj się z szybkością światła

• Wróg nie powinien wiedzieć, w który miejscu zamierzam wydać bitwę. Jeśli tego nie wie, musi przygotowywać się na nią w wielu miejscach, zatem jeśli jest rozstawiony w wielu miejscach, tam gdzie mam zamiar uderzyć nie napotkam wielkiego oporu. Jeśli umocni się na froncie, jego tyły będą słabe. Jeśli dobrze osłoni tyły, ucierpi na tym front. Jeśli przygotuje dobrze prawe skrzydło, lewe będzie osłabione, jeśli umocni lewe, to na prawym skrzydle napotkam słaby opór. Jeśli będzie starał się dobrze przygotować całą linię obrony, wtedy na całej linii będzie osłabiony

• Zmuszam go do wykonania pierwszego ruchu i w ten sposób rozpoznaję zasadę jego działania

• Wypróbuj wroga i przekonaj się o jego mocnych i słabych punktach

• Chociaż wszyscy mogą dostrzec zewnętrzne okoliczności, nikt oprócz mnie nie powinien rozumieć sposobu, w jaki zwyciężam. Dlatego po osiągnięciu zwycięstwa nie powtarzam tej samej taktyki, lecz w następnej walce odpowiadam na zaistniałe okoliczności

• Tak jak woda nie posiada swojej formy, sytuacja wojenna nie posiada ustalonych prawideł. Dlatego ten może być uważany za geniusza, kto potrafi osiągnąć zwycięstwo przystosowując swoją taktykę do okoliczności, które stwarza wróg

• Sytuacja atakującego i broniącego jest skrajnie odmienna. Tym bardziej, gdy wróg koncentruje się na obronie i używa wielu mylących wybiegów. Jeśli nie mamy dobrego planu gubimy się w pomysłach

• Wojna jest sztuką wprowadzania wroga w błąd

• To serce określa mistrzostwo. Porządek i pomieszanie, odwaga i tchórzostwo są to przymioty serca. Dlatego ktoś biegły w pokonywaniu wroga doprowadza go do pasji, tym osłabia go i dopiero wtedy uderza. Próbuje go rozwścieczyć, zmylić, doprowadzić do lęku. W ten sposób osłabia serce przeciwnika i jego zdolność planowania

• Jeśli chcę uzyskać przewagę nad przeciwnikiem, muszę być świadomy nie tylko sposobu, w jaki on uderza, ale także, jakim kosztem może to się odbyć. Korzyść i brak korzyści są w naturalny sposób wymienne. Dlatego człowiek oświecony głęboko rozważa każdy ruch

6. ROLA I WPŁYW DZIEŁA NA NAUKĘ I SZTUKĘ STRATEGII.

Jego książka jest współcześnie traktowana jak podręcznik prakseologii i reinterpretowana w odniesieniu do innych dziedzin, które wymagają stosowania strategii, jak m.in. zarządzanie przedsiębiorstwem. Również dziś Sztuka wojny należy do niedoścignionych traktatów o wojnie i jest studiowana przez wielkich dowódców na całym świecie.

7. ODNIESIENIE TEZ DZIEŁA DO POLSKI (PRZESZŁOŚĆ, WSPÓŁCZESNOŚĆ).

Nauki Sun Tzu w odczuwalny sposób wpływały i nadal wpływają na ludzi Wschodu. Stały się bowiem częścią kultur Azji. Oczywiście, praktyka dotycząca wojny, handlu czy też po prostu życia nie zawsze przystawała do teoretycznych zasad. Jedni stosowali te techniki lepiej, inni gorzej. Znajomość "Sztuki Wojny" Sun Tzu może być użyteczna dla ludzi Zachodu, pokazuje bowiem to do czego inni mogą być zdolni. Może inspirować nasze myślenie na temat spraw publicznych a także i osobistych. Dlatego też jeśli będziemy dokładnie wczytywać się w słowa Sun Tzu wykorzystać jego klasyczne strategie walki do osiągnięcia sukcesu w każdej dziedzinie.

Co ciekawe, pierwsze informacje o "Sztuce wojny" dotarły do Europy krótko przed wybuchem Rewolucji Francuskiej, w postaci streszczenia przetłumaczonego przez francuskiego jezuitę, ojca J. J. M. Amiot.

W Stanach Zjednoczonych "Sztuka wojny" była już szeroko znana w latach 1970, dziś również wykłada się jej zasady na amerykańskich uczelniach wojskowych. Doczekała się odniesienia w stosunku do biznesu, sportu, dyplomacji i życia osobistego. Sun Tzu jest dziś chyba najczęściej cytowaną chińską osobistością na świecie.
Obecnie dzieło Sun Tzu znalazło całkowicie inne zastosowanie, zupełnie nie związane z armią i wojskiem. „Sztuka wojny” służy jako poradnik dla biznesmenów, sportowców, dyplomatów, nawet jest pomocna podczas kojarzenia par!

Sun Zi lub Sun Wu (wym. sun-cy, sun-u; 544-496 p.n.e.) - był jednym z największych starożytnych myślicieli Dalekiego Wschodu, autorem Sztuki wojny Sun Zi najstarszego na świecie podręcznika sztuki wojennej. Uważa się go również z jednego z pierwszych realistów teorii stosunków międzynarodowych, a jego książka jest współcześnie traktowana jak podręcznik prakseologii i reinterpretowana w odniesieniu do innych dziedzin, które wymagają stosowania strategii, jak m.in. zarządzanie przedsiębiorstwem.

Nazywał się Sun Wu, ale w chińskiej tradycji - podobnie jak wielu innych szanowanych autorów - nazywa się go Mistrzem. Mistrz Sun, to po chińsku Sun Zi. Znany jest również pod imieniem dworskim Chang Qing.

Jedynym źródłem o życiu Sun Zi jest biogram zamieszczony w Zapiskach Historyka Sima Qiana z II w. p.n.e.. Według Sima, Sun Zi był generałem, który żył w królestwie Wu w VI w. p.n.e., a więc w czasach innego wielkiego chińskiego myśliciela - Konfucjusza. Jednak biografia ta nie jest zgodna z innymi źródłami z tej epoki, a zarówno forma jak i zawartość Sztuki wojny sugerują, że książka została spisana dopiero między 400 p.n.e. a 320 p.n.e.

Sztuka wojny sama zawiera parę wskazówek pomagających w sprecyzowania pewnych szczegółów z życia teoretyka. Np. rydwany bojowe opisane przez Sun Zi były używane w stosunkowo krótkim okresie pod koniec IV w. p.n.e. i w związku z tym na ten okres jest datowana przynajmniej część książki.

Niektórzy naukowcy sugerują, że praca Suna jest anonimowa, a on sam nie istniał jako postać historyczna. Uważał tak m.in. Herbert Giles, który przetłumaczył księgę w 1910.

W 1972 r. odkryto w miejscowości Linyi w prowincji Szantung zestaw tekstów wyrytych na bambusie, co potwierdziło autentyczność Sztuki wojny. Z materiału dodano do księgi kilka nieznanych dotąd rozdziałów. Teksty te datuje się na lata pomiędzy 134 p.n.e. i 118 p.n.e. co wyklucza teorie, że treść księgi została spisana znacznie później.

Sun Bin, niepełnosprawny potomek Sun Tzu również napisał tekst znany jako Sztuka wojny, chociaż prawdopodobnie nazwa Sztuka walki okazałaby się być znacznie bardziej prawidłową, jako że dzieło to odnosi się bardziej do praktycznych zagadnień walki. Co najmniej jeden tłumacz opublikował dzieło pod tytułem Stracona sztuka wojny (lub też Zagubiona sztuka wojny), wynikający z tego, że przez dłuższą część czasu książka ta była, całkiem dosłownie, stracona.

Okresy Wiosen i Jesieni oraz Walczących Królestw

Okres między VIII i III wiekiem p.n.e. uważa się za najbardziej płodny w chińskiej starożytności. Dzieli się go na dwa podokresy przypadające na drugą połowę panowania dynastii Zhou - Okres Wiosen i Jesieni (722-481 r. p.n.e.) oraz Okres Walczących Królestw (481-221 r. p.n.e.).

To podczas tej epoki działali najsłynniejsi chińscy filozofowie zaliczani do rdzennie chińskich szkół filozoficznych - konfucjanistów, jak m.in. Konfucjusz, Mencjusz, Xunzi; taoistów - Laozi, Zhuangzi i Liezi; legistów - Han Fezi, Li Si; moistów - Mozi i innych.

To wtedy powstały pierwsze dzieła historyczne, a także utarły się kanony poetyckie, architektoniczne itd. Ze względu na dużą liczbę współistniejących państw i państewek Chiny cechowały się wówczas pluralizmem idei, który nie powtórzył się już w epokach późniejszych. Z tego powodu można je porównywać m.in. z ówczesną Grecją.

Tezy strategiczne

• Armia zginie, jeśli nie ma zaopatrzenia, jeśli nie ma żywności i jeśli nie ma pieniędzy.

• Działania wojskowe są ważne dla narodu - stanowią podstawę śmierci i życia, sposób przeżycia i zniszczenia, ich przestudiowanie jest zatem niezbędne.

• Gdy reguły prowadzenia wojny pozwalają przewidzieć pewne zwycięstwo, przystąpienie do walki jest bez wątpienia właściwe, nawet jeśli władca nie życzy sobie żadnej bitwy. Jeśli reguły wojny przepowiadają porażkę, właściwe jest powstrzymać się od walki, nawet jeśli władca pragnie wojny.

• Jest pięć sposobów na zwycięstwo:

• Wiedzieć kiedy walczyć, a kiedy nie walczyć.

• Umieć wykorzystać różnice w liczebności wojsk obu stron.

• Sprawić, by od szeregowca po władcę wszyscy mieli wspólny cel.

• Być gotowym, aby zaatakować nieprzygotowanego wroga.

• Posiadać generała, który jest zdolny oraz władcę, który się nie wtrąca.

• Jeśli nie znasz planów swoich rywali, nie stworzysz dobrych przymierzy.

• Jeśli znasz siebie i swego wroga, przetrwasz pomyślnie sto bitew. Jeśli nie poznasz swego wroga, lecz poznasz siebie, jedną bitwę wygrasz, a drugą przegrasz. Jeśli nie znasz ni siebie, ni wroga, każda potyczka będzie dla Ciebie zagrożeniem.

• Mądry generał usiłuje wyżywić swoich ludzi z ziemi nieprzyjaciela.. Każdy buszel jedzenia odebranego wrogowi wart jest dwudziestu przyniesionych z domu.

• Na wojnie chodzi o zwycięstwo, nie o upór.

• Nie ma nic trudniejszego niż walka zbrojna.

• Przeto winno się atakować bez szukania chwały, wycofywać bez unikania niesławy, jedynie chronić ludzi z korzyścią także dla władcy, pełniąc w ten sposób zaszczytną służbę dla kraju.

• Znajomość przyszłości nie może być uzyskana od duchów, z astrologii ani obliczeń. Trzeba ją uzyskać od ludzi, którzy znają stan sił wroga.

• Zwycięska armia najpierw wygrywa, a potem dąży do walki. Pokonana armia najpierw walczy, a potem dąży do zwycięstwa.

• Zwyciężają ci, którzy wiedzą, kiedy walczyć, a kiedy nie.

Rola i wpływ na naukę i sztukę strategii

• Bądź nadzwyczaj drobiazgowy, aż do sztywnej formalności. Bądź niezwykle tajemniczy, aż staniesz się niezgłębiony. W taki sposób możesz stać się panem losu swego przeciwnika.

• Ci, którzy prowadzą armię umiejętnie, nie zrywają żołnierzy dwukrotnie i nie szukają dla niej żywności trzykrotnie.

• Człowiek bez strategii, który lekceważy sobie przeciwnika, nieuchronnie skończy jako jeniec.

• Dobra armia powinna przypominać zwinnego węża, który uderza ogonem, gdy zaatakowano jego głowę, głową - gdy zaatakowano ogon, oraz zarówno głową, jak i ogonem, gdy uderzono go w środek. Czy armia może być zwinna jak wąż? Może. Nawet ludzie, którzy się nie lubią, pomagają sobie w kłopotach, gdy płyną na tej samej łodzi.

• Dobry wojownik staje tam, gdzie nie będzie można go pokonać, i nie przeoczy żadnej słabości przeciwnika.

• Dowodzenie to kwestia inteligencji, wiarygodności, sprawiedliwości, odwagi i autorytetu.

• Droga oznacza sprawienie, by ludzie mieli ten sam cel, co ich przywódca, aby dzielili z nim własne życie i własną śmierć, nie bojąc się niebezpieczeństw.

• Działaj po rozważeniu sytuacji. Ten kto jako pierwszy zrozumie znaczenie odległości, zwycięży -taka jest zasada zbrojnej walki.

• Generał zmienia swe działania i modyfikuje swe plany, aby inni nie mogli się ich domyślić. Zmienia swoją postawę i porusza się okrężnymi drogami, aby inni nie mogli przewidywać jego ruchów.

• Gdy chcesz atakować armię, oblegać miasto lub zabić kogoś, musisz najpierw zdobyć wiedzę o broniących generałach, ich gościach, strażnikach ich bram i ich sługach. Niech zajmą się tym twoi szpiedzy.

• Gdy generał nie potrafi ocenić sił przeciwnika, atakuje wroga górującego liczebnie lub silniejszego oraz nie pojmuje wartości bojowych własnych ludzi, wtedy przegrywa.

• Gdy masz atakować blisko, przygotowuj się tak, jakby czekała cię długa droga; gdy chcesz atakować daleko, czyń tak, jakbyś wybierał się jedynie w krótką podróż. Zwab wroga nadzieją korzyści i pokonaj go przez zaskoczenie.

• Gdy nieprzyjaciel da ci okazję przerwania szeregów, korzystaj z tego natychmiast. Daj im, o co się prosili i starannie przewiduj ich posunięcia. Utrzymuj dyscyplinę w swych szeregach i przystosuj własne postępowanie do działań wroga, by wpłynąć na wynik wojny. Najpierw powinieneś być jak nadobna dziewica, przed którą wróg otworzy drzwi, a potem jak wypuszczony z klatki królik, którego wróg nie może wyrzucić.

• Gdy prędkość rwącego nurtu staje się tak wielka, iż woda może przenosić kamienie, widać siłę impetu. Gdy szybkość lotu sokoła jest taka, że może on uderzyć i zabić ofiarę, widać potęgę dokładności. Podobnie jest z dobrymi wojownikami.

• Gdy teren obfituje w nieprzebyte parowy, kotliny, miejsca zamknięte, pułapki i rozpadliny, należy szybko opuścić tę okolicę nie zbliżając się do przeszkód. Sam zawsze trzymam się z dala od nich, tak by mój wróg musiał się do nich zbliżyć. Staję twarzą do przeszkód, by wróg musiał odwrócić się do nich plecami.

• Istnieje pięć rodzajów szpiegów: szpieg miejscowy, szpieg wewnętrzny, szpieg podwójny, szpieg martwy i szpieg żywy. Szpieg miejscowy jest zatrudniany spośród mieszkańców danego miejsca. Szpieg wewnętrzny wywodzi się z nieprzyjacielskich oficerów. Szpieg podwójny to przekupiony szpieg wroga. Szpieg martwy podaje przeciwnikowi nieprawdziwe informacje. Szpieg żywy wraca do swego pracodawcy, by przekazać mu informacje.

• Kiedy nieprzyjaciel atakuje, cofamy się; kiedy nieprzyjaciel zatrzymuje się, nękamy go; kiedy nieprzyjaciel chce uniknąć bitwy, atakujemy;
  kiedy nieprzyjaciel uchodzi, następujemy za nim.

• Otoczony, obmyślaj plany. Zagrożony śmiercią, walcz.

• Rosną w siłę ci, którzy czekają na wroga ciągnącego z daleka, wypoczęci oczekują zmęczonych, najedzeni oczekują głodnych.

• Są drogi, którymi nie należy podążać, armie, których nie należy atakować, fortece, których nie należy oblegać, terytoria, o które nie należy walczyć, zarządzenia, których nie należy wykonywać.

• Szybkość jest duszą wojny, wykorzystaj swoje szanse zanim przeciwnik osiągnie gotowość. Korzystaj z tych dróg, które będą dla niego zaskoczeniem.

• Teren należy oceniać pod względem odległości, łatwości lub trudności przebycia, rozmiaru i bezpieczeństwa.

• Traktuj swoich żołnierzy jak ukochane dzieci, a z chęcią zginą wraz z Tobą. Lecz jeśli staniesz się dla nich tak łagodny, że nie będziesz w stanie wysłać ich do bitwy, tak dobry, że nie będziesz w stanie nimi dowodzić, tak niepewny, że nie zdołasz zaprowadzić porządku, staną się bezużyteczni, jak rozpuszczone dzieci.

• Traktuj swoich żołnierzy jak własne dzieci, a pójdą za tobą w najgłębsze doliny. Patrz na nich jak na własnych ukochanych synów, a będą stać przy tobie choćby do śmierci.

• Unikanie walki z uporządkowanymi szeregami wroga i zaniechanie atakowania wielkich formacji to sztuka adaptacji. Zasadą działań wojskowych jest nie stawać twarzą do wysokiego wzgórza i nie stawiać czoła tym, którzy wysokie wzgórze mają za plecami.

• Uwieńczeniem formowania armii jest osiągnięcie braku formy. Gdy nie ma formy, szpiedzy niczego nie wyszpiegują, a wróg nie ułoży swej strategii.

• Użyj skromności, by wzbudzić we wrogach pychę. Zmęcz ich wymykaniem się. Wywołaj wśród nich rozłam. Gdy będą nieprzygotowani, zaatakuj i bądź tam, gdzie cię nie oczekują.

• W wyrównanym terenie zajmuj pozycje zapewniające łatwość manewru, utrzymując wyższe obszary z prawej strony tyłów, niższe - przed sobą, a najwyższe - za sobą.

Odniesienie tez dzieła do Polski (przeszłość, współczesność)

• Ci, którzy pierwsi staną na polu bitwy i oczekują wroga, są wypoczęci. Ci, którzy przybywają na pole ostatni i od razu przystępują do walki, są wyczerpani. Dlatego mądry wojownik sprawia, by wróg przyszedł do niego, natomiast sam nie udaje się do innych.

• Ci, którzy potrafią postępować niekonwencjonalnie, są nieskończeni niczym niebo i ziemia, niewyczerpani niczym wielkie rzeki. Gdy nadchodzi ich koniec, zaczynają się znowu, jak dni i miesiące. Umierają i rodzą się na nowo, niczym cztery pory roku.

---