Co oznacza pojęcie „strategii ewolucyjnie stabilnej”?
Strategia ewolucyjnie stabilna jest to ewolucyjnie ukształtowane zachowanie, które jeśli jest stosowane przez prawie wszystkie osobniki, to żadnemu z nich nie opłaca się zmiana strategii na inną. Zapewnia ona osobnikom ją przyjmującym w interakcji z osobnikami także ją przyjmującymi dużo wyższy zysk, niż osiągnęły by osobniki stosujące strategię alternatywną. W przypadku tej strategii zachowania podporządkowane innym strategiom (konkurencyjne) na dłuższą metę zawsze będą przynosiły porażkę, ponieważ każda populacja dąży do stanu stabilności. Zachowanie to wcale nie musi jednak być globalnie optymalne.
Co oznacza pojęcie „wrodzony mechanizm wyzwalający”?
Wrodzony mechanizm wyzwalający jest to niewymagający uczenia się bodziec lub zespół bodźców, stanowiący konieczny i wystarczający warunek wystąpienia działania instynktownego. Znaczące biologicznie bodźce środowiskowe (kluczowe) są filtrowane i poddane tylko prostej analizie (np. upominanie się o pokarm piskląt mewy na widok czerwonej plamki na dziobie rodzica), dlatego wrodzony mechanizm wyzwalający jest nieodporny na nietypowe sytuacje. Zwierzęta bardziej reagują na bodźce spełniające cechy bodźca kluczowego i przewyższające go wielkością, kontrastowością czy intensywnością koloru, tak więc łatwo np. sprowokować ptaka, aby zamiast swojego jaja - wysiadywał większą atrapę.
Co to jest „łączne dostosowanie” (inclusive fitness)?
Jest to teoria zgodnie z którą dany organizm może zwiększyć reprodukcję swoich genów pomagając swoim krewnym przetrwać i spłodzić potomstwo. Istnieje bowiem prawdopodobieństwo, że krewni noszą w sobie kopie genów danego organizmu. Sukces reprodukcyjny organizmów spokrewnionych mierzony jest stopniem pokrewieństwa. Zachowania altruistyczne mają biologiczny sens w odniesieniu do krewnych, ponieważ dzielone jest z nimi więcej znacznie genów z niż z obcymi. Dostosowanie łączne nie charakteryzuje jednostki czy organizmu, lecz działania organizmu albo ich skutki. Np. pszczoły robotnice pomagają królowej w produkcji jaj, które mają mnóstwo ich genów.
Czym różni się rozwój zabawy u typowego ssaka oraz ssaka „wysoko funkcjonującego”?
U większości ssaków młode zaczynają bawić się intensywnie po odstawieniu od mleka matki, kiedy zaczyna się ich proces dojrzewania. Występuje wtedy największe niebezpieczeństwo ograniczenia zdolności motorycznych w niewygodnych sytuacjach. U typowych ssaków po szczytowym okresie dojrzewania zabawa powoli zanika. Gatunki o wysokiej inteligencji natomiast, bawią się także jako dorosłe, utrzymując poziom zabawy na stałym poziomie. Muszą one radzić sobie z nieprzewidywanymi zachowaniami przedstawicieli tego samego gatunku, drapieżnikami lub zdobyczą, o czym głosi teoria nauki radzenia sobie z zaskoczeniem. U ssaków wysoko funkcjonujących jest zachowany wysoki poziom zabawy, ponieważ posiadają one odpowiednie zdolności poznawcze.
Dlaczego bogaci rodzice chętniej przekazują spadek synom niż córkom, a biedni odwrotnie?
Wyjaśnia to teoria socjobiologiczna, która głosi, że prawie każda płodna kobieta, niezależnie od swojego stanu majątkowego będzie miała dziecko. Inaczej jest w przypadku mężczyzn, którzy mają większą szansę na spłodzenie potomka tylko wtedy, gdy będą mieli wysoką pozycję społeczną. Tak więc bogaci rodzice inwestują w syna - aby dać mu szansę zdobycia kobiety z którą będzie miał dziecko, natomiast zasoby ich córki nie są najważniejsze. Biedni rodzice natomiast nie mają możliwości inwestycji w syna, dlatego drobne wsparcie otrzyma córka, która ma większe szanse na spłodzenie wnuka, gdyż mężczyźni częściej wiążą się z biedniejszymi partnerkami.
Dlaczego feministyczna teoria gwałtu (jako aktu przemocy przede wszystkim) nie może być zaakceptowana?
Feministyczna teoria gwałtu głosi, że czyn ten jest wyrazem męskiej dominacji, aktem przemocy i agresji wobec kobiet, wykonywanym głównie na kobietach o wysokim statusie społecznym. Gwałt wg feministek ma na celu ujarzmienie kobiety. Sprzeczność tej teorii polega na tym, że zazwyczaj gwałcone są kobiety w młodym, a więc reprodukcyjnym wieku, które nie osiągnęły jeszcze wysokiego statusu społecznego. Akt gwałtu jest więc strategią reprodukcyjną mężczyzn, którzy z różnych powodów nie stanowią atrakcyjnych kandydatów na ojców. Gwałcicielowi chodzi o przekazanie genów za wszelką cenę, gdyż nie dysponuje żadną inną strategią reprodukcyjną.
Dlaczego samce ssaków dopuszczają się zabijania młodych osobników tego samego gatunku?
Zabijanie młodych osobników tego samego gatunku przez samców jest związane ze stopniem pokrewieństwa genetycznego i stopniem niepewności ojcostwa. Samce mniej inwestują w dzieci, a także dopuszczają się aktów agresji, ponieważ podejrzewają, że nie są biologicznymi rodzicami dziecka. Mniejsze szanse na przetrwanie mają też młode chore, które nie przekażą genów dalej. Eliminując napotkane młode osobniki swego gatunku samce eliminują geny rywali, zwiększając swój sukces reprodukcyjny, ponieważ jest małe prawdopodobieństwo, że zabili własne dziecko. Zapewniają sobie tym także dostęp do większej ilości partnerek w przyszłości, ponieważ zabijają młodszych i atrakcyjniejszych potencjalnych rywali.
Jaką rolę pełni w zachowaniu się zwierząt i ludzi reakcja znieruchomienia?
Reakcja znieruchomienia to forma zachowania polegająca na zatrzymaniu wszelkiej aktywności ruchowej, w czasie której mózg analizuje czy przygotować organizm do walki czy ucieczki. Znieruchomienie pełni funkcję obronną i występuje przy bodźcach nowych, silnych i zagrażających. Drapieżnik może uznać nieruchomą ofiarę za martwą (udawanie martwego - tanatoza) lub chorą, która nie nadaje się do zjedzenia. Jest też adaptacyjne, gdy ofiara nie chce być zauważona lub gdy nie potrafi zlokalizować zagrożenia. Znieruchomienie może też utrudniać przetrwanie np. w przypadku człowieka, który znieruchomiał na wieść, że w budynku wybuchł pożar.
Jakie czynniki ewolucyjnie determinowane wpływają na przemoc wobec dzieci?
Jako, że opieka rodzicielska jest bardzo kosztowna, rodzice w większości otaczają opieką tylko swoje biologiczne potomstwo. Na przemoc wobec dzieci wpływa więc niepewność ojcostwa, a także stopień pokrewieństwa genetycznego - im będą większe, tym większe prawdopodobieństwo agresji wobec dzieci. Na przemoc narażone są także w większym stopniu dzieci wychowywane przez przybranych rodziców. Rodzice przybrani mają mniej pozytywnych uczuć rodzicielskich niż rodzice biologiczni. Ważna jest także zdolność potomstwa do przyczynienia się do sukcesu reprodukcyjnego - jeśli dzieci chore nie mogą dalej przekazywać genów są często zabijane lub porzucane.
Jakie biologiczne funkcje pełni więź u zwierząt?
Etolodzy odkryli, że więź wytworzona między matką a dzieckiem nie dość, że jest pierwotna i wrodzona, to także nie opiera się tylko na zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych. W badaniach Harlowa zostało wykazane, że istotą więzi nie jest wcale zaspokajanie potrzeb głodu czy pragnienia, ale coś więcej - poszukiwanie bliskości i poczucia bezpieczeństwa, tworzonego na bazie przytulności, miękkości i "stopnia przyjazności" (małpki nie wybierały matki drucianej, chociaż je "żywiła", przebywały natomiast na matce futrzanej, traktując ją jako tzw. bezpieczną bazę, dającą oparcie psychiczne i redukującą lęk).
Jakie miary stosuje się do porównawczej oceny wielkości mózgu?
Do miary porównawczej oceny wielkości mózgu stosuje się współczynnik encefalizacji (umózgowienia), czyli stosunek faktycznego rozmiaru mózgu danego osobnika do rozmiaru oczekiwanego dla danej gromady na podstawie regresji wagi mózgu w stosunku do wagi ciała przedstawiciela danego gatunku. Jest on stosowany głównie dla ssaków. EQ=1 oznacza średni rozmiar mózgu, mniej niż 1 mózg poniżej średniej, a powyżej 1 mózg większy od średniej. Przykładowo u naczelnych wartości współczynnika umózgowienia są większe od jedności, u wielu form przekraczają 2, a nawet 3 (u człowieka przekracza 7).
Jakie są objawy więzi u zwierząt?
Pierwotną formę więzi i powstania grupy stanowi związek pary dbającej o potomstwo. Kiedy powstaje osobista więź, następuje wzajemne rozpoznawanie się przez partnerów we wszystkich możliwych warunkach życiowych. Objawem takiej więzi może być preferowanie obiektu (np. rodzica), podążanie za nim, przebywanie z nim w bezpośredniej bliskości. Więź jest podtrzymywana przez komunikację między rodzicami, a potomstwem. Przykładem więzi nieosobistej może być zawierany z sąsiadami pakt o nieagresji, czyli powstrzymanie się wzajemnie od zachowań agresywnych.
Jakie zachowania zwierząt są interpretowane jako dowód na ich zdolność do formowania „teorii umysłu”?
Teoria umysłu to zdolność zwierzęcia do udwzorowania stanu umysłowego partnera interakcji. Zachowaniem, które dowodzi tej zdolności jest kłamstwo. Uznaje się, że jeżeli zwierzę jest zdolne na poziomie behawioralnym do oszustwa, tzn. że ma hipotezę na temat stanu umysłu partnera. Przykładem może być zachowanie szympansa, który ukrywa samicę za kamieniem, pozorując inne czynności tak, aby obecność samicy nie została zauważona przez innego, wyższego w hierarchii samca. O teorii umysłu może świadczyć także kierowanie przez szympansa proszących gestów o jedzenie, tylko do tej osoby, która nie ma zawiązanych oczu.
Jakie zachowania zwierząt są interpretowane jako dowód na istnienie „samoświadomości”?
Samoświadomość, czyli świadomość własnego „ja” istnieje tylko u wyższych zwierząt. Przyjmuje się, że zwierzę, jest samoświadome, kiedy rozpoznaje swoje odbicie w lustrze. W tym celu wykonywany jest test lustrzany Gallupa — polega on na usunięciu przez zwierzę plamy farby podczas patrzenia w lustro. Samoświadome zwierzęta wykorzystują lustro do badania i pielęgnacji swojego ciała, rozpoznają się na zdjęciach, mają zdolność do formowania teorii umysłu oraz mogą być zdolne do współodczuwania i oszustwa. Należy dodać, że zwierzęta powinny wcześniej przejść odpowiedni trening, powinny zapoznać i oswoić się z lustrem, aby „zrozumieć” jego działanie.
Jakie zjawisko opisuje termin „syndrom młodego mężczyzny”?
Jest to cechujące młodych mężczyzn (do ok. 25 roku życia) posługiwanie się niebezpiecznymi formami agresji, niosącymi ze sobą ryzyko poważnych obrażeń, a nawet śmierci. Daly i Wilson wyjaśniają to zjawisko, tłumacząc, że młodzi mężczyźni są szczególnie skłonni do podejmowania ryzyka, ponieważ u naszych przodków w tym właśnie wieku następowała najostrzejsza selekcja, faworyzująca umiejętność skutecznej rywalizacji. Chodzi tu nie tylko o wywarcie wrażenia na kobietach, ale także o odstraszenie rywali. U ludzi ważna jest także reputacja, ponieważ wczesna porażka lub sukces mężczyzny może mieć wpływ na całe jego życie.
Jakie zjawisko opisuje termin „zachowania upustowe”?
Zachowania upustowe to występowanie sztywnych wzorców ruchowych przy braku bodźca wyzwalającego. Nie likwidują one popędu, jedynie go obniżają, podczas gdy energii jest wiele, ale nie ma bodźca. Występuje ono, jeśli osobnik przez dłuższy czas nie może natrafić w środowisku na bodziec kluczowy. Gdy zachowanie nastąpi pojawia się kolejne zachowanie z ciągu ogniw łańcucha, chociaż nie mają one biologicznego sensu. Np. nawet jeśli ptak zostanie zamknięty w klatce, bez żadnych materiałów do budowy gniazda, to gdy nastąpi zachowanie upustowe będzie wykazywał złożone zachowania motoryczne takie jakie występują przy jego budowie.
Jakie zmysły odgrywają główną rolę w zachowaniach społecznych ssaków?
Niemal u wszystkich ssaków ważnym sposobem wzmacniania więzi jest dotyk. U naczelnych występuje zjawisko społecznego iskania (pielęgnacji sierści) czy podawanie sobie jedzenia - to podstawowe gesty czułości. Dzieci ssaków od urodzenia domagają się kontaktu z matką, bo to właśnie od dotyku zależy ich rozwój. Zwierzęta te ocierają się i liżą między sobą również dlatego, aby wymienić swój zapach - drugi ważny zmysł i podstawa identyfikacji swój - obcy u ssaków. Węch jest kanałem przekazywania sobie informacji społecznych. Zapachy są ważniejsze nawet od wzroku, gdyż w świecie zwierząt mają bezpośrednie przełożenie na emocje.
Jakie zmysły wykorzystują przede wszystkim w życiu społecznym ptaki? Wymień dwa i uzasadnij wybór.
Jednym z tych zmysłów jest słuch. Ptaki śpiewające wykorzystują charakterystyczne śpiewy do przyciągania uwagi partnerek, a one na te godowe zaloty potrafią różnie odpowiadać. Słuch odgrywa także znaczącą rolę przy rozpoznawaniu swojego potomstwa, np. samica indyka opiekuje się pisklęciem, które w swoisty sposób piszczy. Drugim ważnym zmysłem jest wzrok. Samce są zazwyczaj bardzo kolorowo upierzone, a ich pióra układają się we wspaniałe kompozycje. Im jaskrawsze i wyraziste ubarwienie tym większa szansa na zdobycie partnerki, które oceniają ich wygląd. Wzrok pomaga także uniknąć niebezpieczeństwa. Dobry wzrok jest też szczególnie przydatny u ptaków drapieżnych, aby dostrzec ofiarę z dużej odległości.
Jakie zwierzęta dużo się bawią?
Przedstawiciele gatunków podejmujących zabawę należą głównie do gromad ssaków i ptaków. Najczęściej bawią się osobniki młode w okresach szybkiego wzrostu allometrycznego, ponieważ jest to ich forma poznawania świata i wchodzenia w interakcje z innymi osobnikami. Zabawa jest także pozytywnie skorelowana z współczynnikiem encefalizacji (nawet u zwierząt dorosłych), a nie z masą ciała lub szybkością przemiany materii, co wynika z wysokich wymagań poznawczych zabawy. Dużo bawią się także osobniki, które żyją w środowisku o wysokim poziomie zmienności, ponieważ narażone są na większą nieprzewidywalność sytuacji, są to zwierzęta wysoko rozwinięte, o dużej inteligencji.
Na czym polega podobieństwo a na czym różnice w organizacji kory mózgowej naczelnych i waleni?
Kora mózgowa waleni i człowieka jest silnie pofałdowana. Jednak budowa kory mózgowej waleni (ssaków wodnych) jest nieco prostsza od naczelnych (ssaków lądowych). Jest to wynikiem ewolucji, gdyż ssaki lądowe przechodziły intensywniej ewolucję od ssaków wodnych.
W mózgu waleni wyraźnie widoczny jest rozrost tkanki nerwowej w osi poprzecznej w obszarze skroniowym i ciemieniowym. Wszystkie podstawowe okolice mózgu są w bezpośrednim kontakcie, okolica czołowa jest słabo rozwinięta. Mózg naczelnych cechuje się wyraźnym zgrubieniem w osi czołowo-potylicznej. Charakterystyczny jest także duży płat czołowy. Zarówno kora nowa waleni jak i naczelnych dzieli się na warstwy: u waleni na 5, u naczelnych 6. Oba mają płat limbiczny i okołolimbiczny, różnią się natomiast trzecim: walenie mają paralimbiczny, a naczelne węchowy. Mimo tych różnic w budowie zarówno walenie jak i naczelne mają najwyższy u zwierząt współczynnik encefalizacji człowiek (EQ=7,0), delfiny (EQ=3,78), morświny (EQ=3,2) szympans (EQ=2,4). Dzięki temu potwierdzono że u części waleni rozwinięcie mózgu może pozwalać na prowadzenie podobnie złożonych procesów myślowych jak u ludzi.
Poza tym półkule mózgowe u waleni wykazują wysoką niezależność i asymetrię. Asymetria mózgu u delfinów jest związana z przystosowaniem do specyficznych warunków i zmian zachodzących w samym organizmie zwierzęcia pod wpływem środowiska wodnego.
Na czym polega proces cefalizacji układu nerwowego u bezkręgowców?
Cefalizacja to ewolucyjny proces prowadzący do koncentracji komórek nerwowych (neuronów) i narządów zmysłów w przedniej części ciała zwierzęcia. Związany jest z wykształceniem się głowy i powstaniem mózgu. Rozpoczęła się na poziomie rozwojowym wirków. Im wyżej dany bezkręgowiec znajduje się w rozwoju filogenetycznym, tym większa koncentracja komórek nerwowych i tym większa złożoność zachowań. Bezpośrednią przyczyną cefalizacji było powstanie symetrii dwubocznej i przejście organizmów do życia na lądzie. Cechą człowieka jest wysoki współczynnik cefalizacji (stosunek masy mózgu do masy ciała podniesiony do potęgi) wynoszący 2,8.
Na czym polega proces centralizacji układu nerwowego u bezkręgowców?
Centralizacja to skupienie ciał komórek nerwowych w skupiskach wyraźnie wyodrębnionych, które u bezkręgowców nazywane są zwojami. Proces centralizacji obserwowany jest powyżej poziomu rozwojowego jamochłonów, a wyraźną tendencję do centralizacji można zaobserwować u stawonogów. Wyraża się w tym, że ciała komórek nerwowych zaczynają być rozmieszczone w bezpośrednim sąsiedztwie, a włókna komórek nerwowych zaczynają się skupiać tworząc nerwy. Ważnym czynnikiem przyspieszającym koncentrację komórek nerwowych w przedniej części ciała był proces cefalizacji - tworzenia się głowy. Ewolucyjny rozwój układu nerwowego doprowadził do takiego skomplikowania jego budowy, że możemy wyrazić w nim część ośrodkową i obwodową.
Na czym polega proces kortykalizacji (ukorowienia) u kręgowców?
Kortykalizacja to przejmowanie przez korę mózgową w rozwoju filogenetycznym kontroli nad funkcjami niższych pięter układu nerwowego (ośrodków podkorowych).
ograniczanie autonomii niższych struktur nerwowych i przejmowanie ich funkcji przez struktury wyższe w miarę rozwoju filogenetycznego; np. pozbawienie żaby półkul mózgu nie wpływa na jej zdolność wykonywania złożonych ruchów, gdyż te są kierowane przez rdzeń kręgowy, natomiast u ssaków tymi ruchami kierują ośrodki w mózgu. U naczelnych występuje przejęcie przez korę mózgową tych funkcji, które u niższych ssaków wykonują ośrodki podkorowe; proces ten trwa przez całe życie (np. automatyczne opróżnianie pęcherza i odbytnicy u noworodka sterowane przez ośrodki rdzeniowe jest - w miarę upływu lat - przejmowane przez korę i staje się zależne od woli).
Na czym polega zasada regulacji zachowania „zbliżanie/oddalanie”?
Organizmy wykazują dwie podstawowe formy ustosunkowania się do stymulacji zewnętrznej: dodatnią - polegającą na zbliżaniu się do źródła bodźca, oraz ujemną - polegającą na oddalaniu się od niego. Stymulacja silna wywołuje zachowania zgodne z kierunkiem i zwrotem bodźca kierunkowego (oddalanie), a słaba zgodne z kierunkiem lecz o przeciwnym zwrocie w stosunku do zwrotu działania bodźca (przybliżanie), np. dżdżownica ucieka od silnego światła, a przybliża się do słabego. Zjawisko to jest uniwersalne, czyli występuje zarówno u bardzo prostych organizmów (np. ameby), jak i u złożonych.
Na czym polega zdolność ekstrapolacji wg L. Kruszyńskiego?
Ekstrapolacja jest jedną z najbardziej podstawowych form myślenia. Jest to zdolność do przewidywania ruchu obiektu na podstawie niepełnych informacji, czyli przewidywanie, w jakim miejscu pojawi się obiekt, który zniknął z pola widzenia, np. ryś polujący na królika śnieżnego nie rzuca się w wykopaną przez niego norę, a dalej w hipotetyczne miejsce, gdzie królik mógłby wyjść. Zdolność tą posiadają gady i zwierzęta na wyższym niż one poziomie rozwoju. Ekstrapolacji dokonują także ludzie np. człowiek pierwotny nie rzucał wprost w uciekające zwierzę, ale ciut przed nim uwzględniając czas lotu dzidy i szybkość ucieczki zwierzęcia.
Na czym polega zjawisko „hierarchii popędów”?
Hierarchia popędów to krótkoterminowy mechanizm rozstrzygania konfliktów, ograniczony w czasie i przestrzeni, działający gdy trzeba dokonać wyboru natychmiast. Popędy różnią się ważnością dla organizmu, dlatego tworzą określoną hierarchię. Hierarchia stała się potrzebna, ponieważ gdy dochodzi do konfliktu popędów, to trzeba go rozwiązać poprzez ustalenie kolejności w jakiej będą one rozwiązywane. Hierarchię łatwo badać, zmuszając organizm do wyboru między dwoma równocześnie występującymi popędami np. gdy trzeba będzie wybrać między redukcją bólu, a zaspokojeniem głodu i organizm wybierze redukcję bólu, będzie to oznaczało, że ból jest wyżej w hierarchii, niż głód.
Na czym polegają zachowania przeniesione?
Z zachowaniami przeniesionymi mamy do czynienia wtedy, gdy naszą reakcję na określony bodziec przenosimy na kogoś z niższej hierarchii społecznej tego samego gatunku, np. krzyczenie na niewinne dziecko, gdy zdenerwował nas szef. Zachowanie to służy rozładowaniu popędu i jest pewnym rozwiązaniem konfliktu popędów. Gdy nie da się rozładować agresji na kimś z niższej hierarchii, reakcja przenoszona jest zwykle na inny, niższy gatunek (np. psa) lub przedmiot nieożywiony (np. kopanie w ścianę). W ostateczności dokonywany jest akt autoagresji, wymierzony przeciw sobie samemu.
Napisz ogłoszenie matrymonialne kobiety, spełniające preferencje mężczyzn (zgodnie z interpretacją ewolucyjną). Ogłoszenie powinno zawierać opis własnej osoby oferentki oraz oczekiwania co do poszukiwanego partnera.
Młoda i atrakcyjna 23-latka pozna mężczyznę w wieku ok. 26-27 lat. Jestem osobą energiczną i dbającą o swoje zdrowie. Znajomi mówią o mnie, że jestem życzliwa i inteligentna. Mam długie, ciemne włosy, gładką cerę i niebieskie oczy. Moje hobby to zwierzęta. Szukam ambitnego mężczyzny, bez nałogów, niezależnego finansowo z wyższym wykształceniem. Powinien być, tak jak ja, gotowy do stałego związku i założenia rodziny. Wymogiem jest też dobre poczucie humoru. Mile widziany wysoki wzrost, muskularna budowa ciała i podobne zainteresowania.
29. O czym mówi hipoteza rozhamowania.
Hipoteza rozhamowania głosi, że istnieje mechanizm, polegający na wzajemnym zablokowaniu popędów zaangażowanych w konflikt i co za tym idzie - na zniesieniu wpływu hamującego wpływu na inne popędy. Załóżmy istnienie hipotetycznych ośrodków popędowych A,B i C. Ośrodki A i B hamują się wzajemnie. Wywierają także hamujący wpływ na ośrodek C. Ośrodki A i B pobudzone jednocześnie (sytuacja konfliktu popędów) blokują wzajemnie swoje działanie. W tej sytuacji nie hamują efektywnie ośrodka C. Pobudzony nawet przez niewielki bodziec ośrodek C może wyzwolić właściwy dla siebie wzór zachowania. Hipoteza rozhamowania przypuszczalnie prowadzi do wystąpienia zachowań przerzutowych.
30. Opisz na wybranym przykładzie fazę apetencyjną zachowania popędowego.
Faza apetencyjna to wstępne, przygotowawcze elementy zachowania popędowego. Przykładem takiej fazy może być poszukiwanie partnerki u ptaków. Ptaki zaczynają pokazywać swoje piękne ubarwienie oraz zwracają na siebie uwagę śpiewem. Ptaki te śpiewają inaczej w zależności od gatunków i rejonów geograficznych w których żyją, co jest dowodem na to, że faza ta jest różnorodna u różnych grup, natomiast im bliżej końca (np. kopulacji) czyli fazy konsumacyjnej, tym bardziej te zachowania są do siebie podobne. Ptak przygotowuje to wszystko, aby zdobyć partnerkę, tak więc celem fazy apetencyjnej jest zawsze osiągnięcie fazy konsumacyjnej.
31. Opisz mechanizm uczenia się topografii terenu odkryty przez N. Tinbergena.
Mechanizm uczenia się topografii terenu oparty jest na zapamiętywaniu znaczących obiektów znajdujących się na danym obszarze. Są nimi wyraźnie dominujące obiekty, tzw. wskazówki terenowe. Tinbergen przeprowadził następujący eksperyment: rozstawił w charakterystyczny sposób donice, a kiedy pszczoła opuściła gniazdo przestawił je w inne miejsce. Po powrocie pszczoła szukała gniazda w nowym miejscu, czyli nie zapamiętała pozycji gniazda, a jedynie jego położenie względem otaczających donic. Mechanizm orientacji przestrzennej jest powszechny u zwierząt wyższych. Jego wadą jest to, że dość łatwo jest go oszukać, zmieniając położenie znaczących obiektów.
32. Opisz zjawisko określane jako „łańcuch działań popędowych”?
Jest to sekwencja działań, w której każdy etap pobudzany jest właściwym dla niego bodźcem kluczowym, zaś cała sekwencja motywowana jest jednym popędem, np. seksualnym. Gdy brakuje bodźca kluczowego dla danego etapu, sekwencja jest albo powtarzana póki nie pojawi się ów bodziec albo całkowicie przerywana, do momentu wystąpienia bodźca początkującego całą sekwencję. Bodziec kluczowy A -> działanie A -> bodziec kluczowy B -> działanie B itd. Np. zapach i zaczerwienione narządy płciowe szympansic sprawiają, iż samiec pokazuje swoją siłę; samica odpowiada przychylnie, więc samiec przygotowuje się do kopulacji; kolejna odpowiedź przychylna sprawia, iż kopulacja się rozpoczyna.
33. Proszę wyjaśnić znaczenie pojęcia „dobór naturalny”.
Dobór naturalny to jeden z mechanizmów ewolucji biologicznej, prowadzący do ukierunkowanych zmian w populacji zwiększających ich przeciętne przystosowanie do warunków środowiskowych. Organizmy posiadające korzystne cechy mają większą szansę na przeżycie i rozmnażanie, co prowadzi do zwiększania częstości występowania korzystnych genów w populacji.
Rodzaj doboru ze względu na kierunkowość:
dobór stabilizujący - Polega na eliminowaniu osobników o skrajnych wartościach danej cechy a tym samym premiowaniu osobników o średnich wartościach cechy. Zachodzi w w stabilnym środowisku. Powoduje utrzymanie istniejącej struktury genowej populacji już dobrze przystosowanej do danych warunków.
dobór kierunkowy - Polega na eliminowaniu osobników o jednej ze skrajnych wartości danej cechy, powodując przesunięcie średniej wartości cech w prawo lub lewo .
dobór różnicujący (rozdzielający) - Polega na eliminowaniu osobników o średniej wartości danej cechy a tym samym premiowaniu osobników o cechach skrajnych. Zachodzi w niejednorodnym środowisku.
Populacje naturalne charakteryzują się zmiennością, a niektóre z osobników mogą mieć cechy dające im większą szansę przeżycia w określonych warunkach środowiskowych, to zaś daje im większą możliwość osiągnięcia dojrzałości płciowej i wydania potomstwa, które odziedziczy korzystne cechy rodziców. Osobniki gorzej przystosowane mają mniejszą szansę na sukces rozrodczy, a tym samym mniejsze jest prawdopodobieństwo, że zostawią po sobie potomstwo dziedziczące ich cechy. Dzięki temu kolejne pokolenia przyczyniają się do zmian w populacji, które mogą doprowadzić do powstania nowego gatunku. Zasadę działania doboru naturalnego jako pierwszy opisał Karol Darwin.
34. Przytocz główną myśl teorii altruizmu wzajemnego.
Mechanizmy psychiczne odpowiedzialne za działanie na rzecz osób niespokrewnionych mogą się wykształcić, jeżeli uczynki altruistyczne są odwzajemniane. Istota altruizmu wzajemnego polega na tym, że obie strony odnoszą korzyści. Np. jeśli dwaj myśliwi przyjaźnią się ze sobą i w danym tygodniu szczęście podczas polowania uśmiechnęło się do jednego, a w kolejnym do drugiego, to jeśli pierwszy myśliwy podzieli się zdobyczą z przyjacielem, to kiedy w kolejnym tygodniu sytuacja się odwróci może liczyć na odwzajemnienie przysługi. Altruizm odwzajemniony może stać się więc istotnym elementem szans przetrwania.
35. Przytocz i krótko rozwiń tzw. „zasadę Morgana”.
Zasada Morgana mówi o tym, że nie można interpretować działania jako wyniku wyższej czynności psychicznej, jeśli może być ono interpretowane jako wynik procesu przebiegającego na niższym poziomie. Morgan wysunął ten pogląd przeciwko prostemu antropomorfizmowi w stosunku do zwierząt. Zasada ta przeciwstawiała się analizowaniu zachowania zwierząt w kierunku analogii do psychiki człowieka np. błędne jest wnioskowanie, że jeżeli budowa gniazda przez ptaka da się porównać do budowy domu przez człowieka, i jeśli funkcje gniazda okażą się podobne do funkcji domu ludzkiego, to można przypuszczać że procesy psychiczne leżące u podłoża tych zachowań są podobne.
36. Taksja, tropizm, kinezy, nastia. Opisz krótko dwie wybrane elementarne formy zachowania.
Taksja - ruch całego drobnego, prostego organizmu (np. bakterii, nicienia, glonu, pierwotniaka) lub komórki (np. plemnika) będący reakcją na kierunkowy bodziec. Ruch w kierunku bodźca to taksja dodatnia, w kierunku przeciwnym - taksja ujemna. Służy poszukiwaniu optymalnych warunków środowiskowych, np. źródła pokarmu, partnera seksualnego, unikaniu zagrożenia i in.
Kinezy ruch całego drobnego, prostego organizmu (np. bakterii, glonu, pierwotniaka, bezkręgowca) będący reakcją na bodziec. jest związany z jego natężeniem i nie jest skierowany w konkretnym kierunku. Kinezy mogą być mylone z taksjami, gdyż nierzadko dają złudzenie ruchów kierunkowych. Kinezy mogą być pozytywne, tj. wzrost natężenia bodźca powoduje przyspieszenie ruchu lub częstotliwość zmian jego kierunku, lub negatywne, gdy następuje wówczas jego zwolnienie. W niektórych przypadkach brak bodźca (np. ciemność) powoduje całkowite ustanie ruchu. Wzrost natężenia może wywoływać różne reakcje w różnych zakresach.
Tropizm - ruchy wzrostowe wywołane bodźcami zewnętrznymi działającymi kierunkowo. Ruch organu odbywa się w kierunku działania bodźca (tropizm dodatni) lub w kierunku przeciwnym (tropizm ujemny).
Nastie ruchy wzrostowe roślin niezależne od kierunku działania bodźca, związane z różnym tempem wzrostu różnych części organu lub ze zmianami turgoru niektórych komórek
37. W jakich sytuacjach przydaje się zwierzętom umiejętność liczenia lub rozpoznawania liczby?
Chociaż zdolność liczenia i rozpoznawania liczb jest rzadko obserwowana w naturze, to niektóre zwierzęta dla których liczenie jest adaptacyjne wykorzystują tą umiejętność. Dla łysek amerykańskich liczenie jaj to zachowanie opiekuńcze, które maksymalizuje szansę wychowania własnego potomstwa, ponieważ w tym gatunku zdarza się podrzucanie jaj innym osobnikom. Gdy jaj jest więcej, niż zostało złożone, łyski po wyglądzie jaj potrafią rozpoznać obce i je wyrzucić. Liczą także lwice. Potrafią oszacować ile przeciwniczek jest w innym stadzie na podstawie ryków. Jest to zachowanie zwiadowcze, które pozwala samicy podjąć decyzję co do dalszych działań w tej grupie.
38. Wyjaśnij etologiczne pojęcie „bodźce ponadnormalne”.
Bodźce ponadnormalne to bodźce kluczowe z nasilonym ponad właściwy dla danego gatunku poziom intensywności oddziaływania na odbiorcę. Systemy motywacyjne są odporne tylko w jedną stronę, tzn. nie są odporne na nadmiar bodźca. Wynika to z faktu, że pierwotnie były nastawione na wychwytywanie niedoborów, a nadmiar był wręcz pożądany. Dla przykładu: pisklę kukułki jest zwykle większe od piskląt ptaka, któremu zostało podrzucone, a co za tym idzie jest chętniej karmione. Zasadę tą wykorzystują magazyny pornograficzne, pokazujące mężczyznom bodziec w postaci nadnaturalnie dużych biustów.
39. Wyjaśnij pojęcie „bodźce kluczowe”.
Bodziec kluczowy to niewymagający uczenia się, znaczący biologicznie bodziec środowiskowy lub zespół bodźców, które wyzwalają działania popędowe. Pojawienie bodźca kluczowego stanowi konieczny i wystarczający warunek wystąpienia działania instynktownego. Reakcją na niego jest zazwyczaj sztywny wzorzec ruchowy. Przykładowo bodźcem kluczowym u piskląt mew jest czerwona plamka na dziobie rodzica, na widok której upominają się one o pokarm. Wychwycone bodźce są poddawane jedynie prostej analizie, dlatego są one nieodporne na nietypowe sytuacje, a dokładniej na bodźce o większej intensywności np. można sprowokować ptaka aby wysiadywał atrapę, większą od jego własnego jaja.
Wyjaśnij pojęcie „sztywny wzorzec ruchowy”.
Sztywny wzorzec ruchowy to zaprogramowany wzorzec zachowań (ciąg ruchów) w naszym układzie nerwowym, który nie wymaga uczenia się, tylko gotowości OUN do jego wykonania, np. ruszanie żuchwą przy żuciu pokarmu. Sekwencja ruchów wzorca jest wykonywana w sposób stereotypowy i stanowi wyróżnik gatunkowy. Istnieją w etologii spory co do „sztywności” wzorców. Niektórzy badacze twierdzą, że zachowania, które pełnią funkcję komunikatów społecznych są szczególnie „sztywne”, czyli zgodne z zasadą „wszystko albo nic”, a te które nie są związane z komunikacją wykazują większą podatność na modyfikację.
Wyjaśnij pojęcie adaptacji (w rozumieniu ewolucyjnym).
Adaptacja to przystosowanie się organizmów do życia w nowych dla niego, trwale zmienionych warunkach bytowych.
Adaptacja jest istotną, dziedziczną i podlegająca rozwojowi cechą wszystkich żywych organizmów. Adaptacja jest wynikiem doboru naturalnego lub sztucznego - poprzez eliminację cech niekorzystnych zwiększa szanse przetrwania organizmu i wydania większej liczby potomstwa.
(nie myl z aklimatyzacją, która jest niedziedziczna. Aklimatyzacja polega na przystosowaniu organizmu do danych zmiennych warunków m.in. na zmianie procesów biochemicznych.)
Adaptację można definiować jako ewolucyjne rozwiązanie konkretnych problemów, przyczyniające się pośrednio lub bezpośrednio do sukcesu reprodukcyjnego. Adaptacją mogą być np. gruczoły potowe pomagające rozwiązać ważny dla przetrwania problem regulacji termicznej czy preferencje płciowe, które pomagają wybrać najlepszych partnerów życiowych. William wyodrębnił trzy kryteria adaptacji: niezawodność (czy dana adaptacja występuje regularnie u wszystkich członków w danej społeczności w każdych normalnych warunkach), skuteczność (czy dobrze rozwiązuje problem adaptacyjny) oraz ekonomia (czy adaptacja rozwiązuje problem bez obciążania organizmu niewspółmiernymi kosztami).
Wyjaśnij znaczenie pojęcia „konflikt płci” w psychologii ewolucyjnej.
Konflikt płci związany jest z teorią strategicznego niedopasowania, która mówi o występowaniu konfliktu między mężczyzną, a kobietą mającego źródło w różnicach strategii seksualnych. Strategiczne niedopasowanie występuje, gdy jedna osoba posługuje się określoną strategią, aby osiągnąć swój cel (np. domaganie się dostępu seksualnego by zwiększyć sukces reprodukcyjny), a druga osoba skutecznie blokuje wdrożenie tej strategii w życie (np. ociąganie się z przyzwoleniem na kontakt seksualny). W skład konfliktu płci wchodzą także konflikty seksualne (np. molestowanie), konflikty na tle zazdrości (np. zdrada) oraz niektóre sposoby zatrzymania partnera (np. pilnowanie).
Wymień główne podobieństwa i różnice pomiędzy eksploracją, a zabawą.
Zarówno zabawa jak i eksploracja dostarczają zwierzętom informacji o środowisku poprzez bezpośredni kontakt fizyczny ze źródłem stymulacji. Często też łączą się ze sobą: zwierzę najpierw eksploruje nowy element środowiska, a jeśli jest bezpieczny zaczyna się bawić. Obie formy zachowań obejmują aktywność motoryczną, która wywołuje określoną reakcję ze strony towarzysza bądź badanego przedmiotu. Rolą eksploracji może być nauczenie się unikania niebezpieczeństw, a celem zabawy jest nauczenie się radzenia sobie w podobnych okolicznościach, występuje w niej także samoutrudnianie. Eksploracja wiąże się ze strachem i potencjalnym niebezpieczeństwem, w przeciwieństwie do zabawy, która jest czasem relaksu.
Opisz najprostsze formy uczenia się zwierząt.
Najprostszą formą uczenia się jest habituacja, czyli uczenie się braku reakcji na powtarzające się bodźce, np. ignorowanie tykania zegarka. Występuje już u jamochłonów. Inną formą uczenia się jest warunkowanie klasyczne, które pojawia się u płazińców. Polega na kojarzeniu bodźca bezwarunkowego (np. jedzenia) z neutralnym (np. dźwiękiem dzwonka), w eksperymencie Pawłowa psy śliniły się na sam dźwięk dzwonka po uprzednim skojarzeniu tych dwóch bodźców, ponieważ wiedziały, że po dźwięku dostaną jedzenie. Kolejną formą uczenia się jest warunkowanie instrumentalne, które występuje już u pierścienic i polega na częstszym powtarzaniu zachowania, które jest nagradzane, a rzadszym które wiąże się z karą.
Natalia Ruszkowska - notatki do egzaminu
Notatki do egzaminu z wykładu „Psychologia porównawcza i ewolucyjna” - W. Pisula, SWPS
Psychologia porównawcza i ewolucyjna