podstawy rekreacji VI, Podstawy rekreacji


T. VI

Klasyfikacja i analiza form rekreacji

1. Rekreacyjne formy aktywności ruchowej

2. Formy dydaktyczne w rekreacji ruchowej

3. Środki rekreacji ruchowej

4. Imprezy jedną z podstawowych form organizacyjnych

rekreacji ruchowej

Bibliografia:

1. Kiełbasiewicz-Drozdowska I., Siwiński W., Teoria

i metodyka rekreacji, AWF Poznań 2001

2. Grabowski A., Teoria fizycznej edukacji,

WSiP Warszawa 1999

3. Piotrkowska A., SPORT DLA WSZYSTKICH

( Rekreacja dla każdego), TKKF Warszawa 1994

Aktywność ruchową, można postrzegać jako płaszczyznę rozciągającą się między dwoma zróżnicowanymi biegunami, wyznaczonymi przez kulturę Wschodu i Zachodu, co ma zresztą swoje podłoże w filozofii dominującej w określonym kręgu kulturowym.

Biegun kultury Zachodu, charakteryzujący się wysokim stopniem współzawodnictwa zmierza do stałego zwiększania dynamiki ruchu i uzyskiwania ekstremalnych wyników, niejednokrotnie przekraczających możliwości człowieka (sport, rekreacja ze współzawodnictwem).

Kultury Orientu tworzące drugi biegun, eliminują zjawisko rywalizacji między ludźmi ograniczają je do rywalizacji z samym sobą, z własnymi niedoskonałościami psychofizycznymi. Świadome zwolnienie ruchu ma tu na celu uaktywnienie mechanizmów pozwalających na sterowanie procesami psychofizycznymi, co wynika z dbałości nie tylko o rozwój fizyczny i psychiczny, ale i duchowy osoby ćwiczącej. Dominują tu takie formy aktywności ruchowej jak: qiqong, tai chi chuan, aikido, kung-fu, kendo, judo, joga, zen i inne.

1. Rekreacyjne formy aktywności ruchowej

Rekreacyjną działalnością ruchową nazywamy działalność obejmującą indywidualne lub zespołowe wykonywanie czynności przynoszące odpoczynek, rozrywkę, sprawność, zdrowie, rozwijającą osobowość oraz wykorzystującą ruch jako środek oddziaływania na organizm w zależności od potrzeb z uwzględnieniem indywidualnych zainteresowań. Składające się na nią czynności noszą miano motorycznych zachowań rekreacyjnych. W codziennej praktyce dla zachowań tego typu używa się określenia rekreacyjne formy aktywności ruchowej.

Rekreacyjne formy aktywności ruchowej są bardzo różnorodne, co wynika z zainteresowań i potrzeb ludzkich, które są motorem działalności i w tym zakresie są zróżnicowane. Wśród tych form istnieje pewna współzależność, wobec czego żadna klasyfikacja i podział nie mogą być dokładne i wyczerpujące.

Uczestnicy rekreacji ruchowej, wybierając określone formy, poszukują w nich specyficznych cech, sprawiających, że właśnie te formy odpowiadają ich możliwościom i oczekiwaniom. Do cech tych zalicza się przede wszystkim:

Relaksacyjne formy aktywności ruchowej klasyfikuje się wg różnych kryteriów.

Ze względu na intensywność wysiłku:

  1. relaksacyjne np. spacerowanie, wędkowanie, obserwacje przyrody, zajęcia hobbystyczne, zabawy towarzyskie itp.

  2. średnio intensywne np. rekreacyjne gry ruchowe, jazda na łyżwach, żeglowanie, gimnastykowanie się itp.

  3. intensywne np. biegi kondycyjne, aerobik, pływanie dystansowe itp.

Ze względu na stopień trudności - złożoności technicznej:

  1. łatwe np. biegi, jazda na rowerze, gry i zabawy ruchowe,

  2. średnio trudne np. gra w siatkówkę, pływanie, jazda na łyżwach,

  3. trudne np. jazda na nartach, windsurfing, wspinanie, tenis ziemny,

Ze względu na porę roku:

  1. letnie - kąpiele w morzu, wędkowanie, nurkowanie, jazda na nartach wodnych,

  2. zimowe - jazda na nartach, łyżwach, sankach, kuligi, snowboarding,

  3. całoroczne.

Ze względu na miejsce realizacji:

  1. plenerowe: w wodzie, na wodzie, nad wodą, w górach, w powietrzu (latanie na lotniach, paralotniach, szybowcach),

  2. „pod dachem” - ćwiczenia kulturystyczne, aerobik, gra w kręgle, bilard, taniec,

  3. boiskowe - gry sportowe.

Podane przykłady klasyfikacji rekreacyjnych form aktywności ruchowej mają istotne znaczenie praktyczne. Wiedza o ich zróżnicowaniu oraz umiejętność wykorzystania z uwzględnieniem różnych warunków stanowią podstawę programowania działań rekreacyjnych zarówno w wymiarze zachowań spontanicznych, jak i zorganizowanych, indywidualnych i grupowych.

Działalność rekreacyjna występuje w różnych formach organizacyjnych, wykorzystuje różne środki i przebiega zgodnie z zasadami szeroko pojętej kultury fizycznej.

Przez pojęcie form organizacyjnych rozumiemy sposoby organizacji zajęć rekreacyjnych. Formy te także dzieli się wg różnych kryteriów:

Ze względu na wielkość grupy wyróżnia się następujące formy:

  1. indywidualne - samotnicze,

  2. zespołowe - w parze, rodzinie, grupie koleżeńskiej, drużynie.

Ze względu na stopień zorganizowania i charakter struktur wewnątrz grupowych wyróżnia się:

  1. zajęcia spontaniczne, indywidualne lub w grupach,

  2. zajęcia zorganizowane, indywidualne lub w grupach tzw. stałe formalne lub nieformalne zespoły ćwiczeniowe.

Pełnią w działalności rekreacyjnej szczególne funkcje. Terminem stały zespół ćwiczeniowy określa się grupę osób zajmujących się w ramach własnego czasu wolnego regularnym uprawianiem wybranych form rekreacji ruchowej, a rezultaty tej działalności powodują indywidualne skutki w sferze odnowy sił psychofizycznych.

Zespół ćwiczeniowy jest podstawową jednostką metodyczno -organizacyjną, w ramach której odbywa się zorganizowane i systematyczne uprawianie rekreacji ruchowej.

Liczba osób w zespole ćwiczeniowym może być różna zależnie od rodzaju formy aktywności i warunków niezbędnych do utrzymania charakteru zajęć i ich bezpieczeństwa. Funkcjonowanie zespołu oparte jest na zasadach planowej i regularnej działalności, mającej na celu stałe podnoszenie sprawności fizycznej, zdrowia i wydolności.

Istnieje pewne zróżnicowanie sposobu i zakresu funkcjonowania stałych zespołów ćwiczeniowych dlatego też dokonując klasyfikacji ich rodzajów można posłużyć się kilkoma odrębnymi kryteriami.

Ze względu na dominujący typ kontaktów społecznych podzielić je można na zespoły:

  1. formalne,

  2. nieformalne.

Ze względu na czas działalności zespołu wyróżnia się zespoły:

  1. stałe (całoroczne),

  2. sezonowe,

  3. okazjonalne (chwilowe)

Ze względu na charakter formy rekreacji realizowanej w zespole wyróżnia się zespoły:

  1. kwalifikowane,

  2. popularne,

Ze względu na dyscyplinę:

  1. gimnastyczne - aerobik, callanetics itd.,

  2. rekreacyjnych gier ruchowych - ringo, kręglarstwo, tenis stołowy itd.,

  3. gier zespołowych - piłka siatkowa, piłka koszykowa itd.,

  4. rekreacyjnych ćwiczeń terenowych - biegi na orientację, ścieżka zdrowia itd.,

  5. wschodnich systemów samodoskonalenia - dżudo, ćwiczenia relaksacyjno-koncentrujące, tekwondo itd.,

  6. sportów wodnych - żeglarstwo, windsurfing, pływanie itd.,

  7. sportów zimowych - narciarstwo zjazdowe, biegowe, skatebording, łyżwiarskie itd.,

  8. ćwiczeń profilaktyczno-usprawniających (np. dla osób z nadwagą, dla osób starszych, dla osób z bólami kręgosłupa),

  9. inne (np. turystyki, jeździectwa, gier stolikowych, ćwiczeń siłowych i kulturystycznych, tańca, ćwiczeń rodziców z dziećmi).

Zespoły ćwiczeniowe stanowią jeden z ważniejszych elementów działalności rekreacyjnej, decydują o tym następujące okoliczności:

  1. Przynależność do zespołu umożliwia kontrolę i kierowanie indywidualnym zachowaniem jednostki przez instruktora prowadzącego zajęcia rekreacyjne w zespole. Możliwe jest tym samym długofalowe, planowe oddziaływanie na zwiększenie efektów zdrowotnych, satysfakcji z uczestnictwa itp.

  2. Działalność stałych zespołów ćwiczebnych jest organizacyjnie prosta. Aby powołać zespół, niezbędne jest dysponowanie w określonym czasie obiektem rekreacyjnym (salą, boiskiem, pływalnią) oraz zatrudnienie instruktora prowadzącego zajęcia.

  3. Prosta organizacja zapewnia dużą elastyczność i otwartość działania. Zespoły można powoływać niejako „na zapotrzebowanie chwili”, np. jako odpowiedź na określone trendy, oraz dostosowywać formułę ich działania do oczekiwań odbiorców, obejmować działaniem wiele różnorodnych grup potencjalnych uczestników itp.

  4. Działalność stałych zespołów ćwiczeniowych jest dla wielu ludzi jedyną znaną i akceptowaną formą rekreacji ruchowej. Ma na to wpływ subiektywnie odczuwana bliskość zespołu, wyrażona zarówno w miarach odległości od miejsca zamieszkania, jak i dostępności społecznej.

  5. Uczestnictwo w zespole ćwiczeniowym oddziałuje na kształtowanie aktywnych postaw w sferze rekreacji ruchowej. Zjawisko to opiera się na samym mechanizmie doświadczenia, uważanego przez naukę za kluczowy czynnik kształtujący trwałe motywacje rekreacyjne.

Niezależnie od działalności stałych czy doraźnych zespołów ćwiczebnych czy uczestnictwa w imprezach w czasie wolnym dominują zachowania spontaniczne, samodzielne (samodzielnie zorganizowane i odbywane), są one realizacją indywidualnego programu aktywności. W zasadzie można uznać, że każde zachowanie rekreacyjne jest samodzielne, gdyż czynnikiem sprawczym jest stan świadomości działającego. Zachowania te można podzielić na trzy grupy:

  1. zachowania bezpośrednio związane z działalnością instytucji i placówek rekreacyjnych, które stanowią konieczny warunek realizacji zaplanowanych zajęć np. aerobik lub ćwiczenia profilaktyczno-wyrównawcze w stałym zespole,

  2. zachowania pośrednio związane z działalnością ww. instytucji i placówek gdy ich działalność może być elementem wspomagającym (nie koniecznym) przebieg zachowań rekreacyjnych np. udostępnianie basenu, boiska, sali do ćwiczeń itp.,

  3. zachowania niezwiązane w jakikolwiek sposób z działalnością instytucji i placówek rekreacyjnych, jak np. gimnastyka poranna, spacerowanie, jogging.

2. Formy dydaktyczne w rekreacji ruchowej

W działalności rekreacyjnej realizuje się zadania, które wymagają stosowania tzw. form dydaktycznych.

Formy dydaktyczne to postać, stan organizacji nauczania-uczenia się ruchowych czynności rekreacyjnych, przy czym termin nauczanie-uczenie się w tym wypadku nie odnosi się do procesu psychologicznego ale do samego działania np. podejmowanego dla opanowania umiejętności wspinania. Do form dydaktycznych należą:

  1. forma zabawowa i jej odmiany:

  • forma współzawodnictwa - wprowadzenie rywalizacji do zajęć rekreacyjnych wyzwala pozytywne emocje, jest czynnikiem mobilizującym i stymulującym; możliwość porównania się z innymi stanowi bodziec do lepszego wykonania czynności ruchowej;

  • forma zadaniowa - stwarzanie specjalnych warunków, które zmuszają do wykonania określonego zadania ruchowego; na przykład przez odpowiedni dobór terenu lub ustawienie tyczek „wymusza” się wykonanie danej ewolucji narciarskiej;

  • forma improwizacji ruchowej - polega na dowolnym manipulowaniu odpowiednimi przyborami lub wykonaniu dowolnych ruchów przy wykorzystaniu odpowiednio dobranego podkładu muzycznego; czynności ruchowe mają charakter kreatywny; pozwalają wyrażać emocje, wyzwalają inwencję i wzbogacają przeżycia;

  • forma ścisła - w tej formie czynność ruchowa jest ściśle określona, ustawienie i jego zmiany, sposób posługiwania się przyborem nie pozostawiają żadnej dowolności.

    • 3. Środki rekreacji ruchowej

    Środkami rekreacji nazywamy wszystko to, co ułatwia, zabezpiecza i umożliwia działanie, tj. zespół ćwiczeń, procedur i czynności oraz przedmiotów i urządzeń, za których pośrednictwem oddziałuje się na organizm człowieka w zależności od potrzeb z uwzględnieniem indywidualnych zainteresowań i w określonych celach.

    Można też przyjąć, że środki rekreacji to zbiór działań, przedmiotów i urządzeń pośredniczących w osiąganiu celu związanego z rekreacją.

    Środki te dzieli się na:

    urządzenia do ćwiczeń, rampy i tory rolkowe, rowerowe

    i ćwiczebne ścieżki zdrowia, place zabaw dla dzieci, kręgielnie

    plenerowe, korty tenisowe, boiska do minigolfa, miejsca do

    cichego wypoczynku itd.);

    kraty, tramy, tablice itp.);

    spirometry, cykloergometry, sprzęt komputerowy);

    z nagraniami, instrumenty, sprzęt video);

    Szczególnie istotnym środkiem rekreacji, ze względu na funkcję prozdrowotną jest tu środowisko przyrodnicze. Jego elementy naturalne, takie jak: lasy, wody, gleby, ukształtowanie terenu, klimat, piękno krajobrazu, a także pewne naturalne rodzaje energii jak energia słoneczna, kinetyczna rzek i wiatru, są nośnikami bodźców fizycznych stabilizujących, jak również zmieniających stan organizmu człowieka.

    Pod wpływem bodźców płynących z tego środowiska zachodzą w organizmie człowieka pozytywne zmiany wpływające na układ nerwowy, sprzyjają odnowie tkanek, prowadzą do usprawniania czynności narządów i do zwiększenia naturalnej odporności ogólnej. W konsekwencji doprowadza to do psychicznego odprężenia oraz odtworzenia sił fizycznych.

    4. Imprezy jedną z podstawowych form organizacyjnych rekreacji

    ruchowej

    Oprócz stałych zespołów ćwiczeniowych najbardziej powszechną formą organizacyjną wykorzystywaną w działalności rekreacyjnej jest impreza, czyli przejawiane (zazwyczaj w dużej grupie) zachowanie zgodne z ustalonymi wcześniej zasadami.

    Imprezą rekreacyjną nazywamy intencjonalne zachowanie zbiorowe związane z rekreacją fizyczną, mające charakterystyczne organizacyjne formy przebiegu. Celem imprezy jest stworzenie warunków uczestnictwa w różnorodnych formach aktywności, skłaniających np. do współzawodnictwa i zademonstrowania cech sprawności fizycznej jednostki czy różnego rodzaju zespołów lub wspólnego spędzenia czasu w atrakcyjny sposób.

    Impreza rekreacyjna jest jednym z podstawowych sposobów upowszechniania rekreacji ruchowej. Jest to forma jednorazowego lub cyklicznego spotkania uczestników. Spotkanie to jest wypełnione treściami programowymi z zakresu rekreacji, sportu, turystyki zabaw ruchowych i kulturalnej rozrywki. Dzięki różnorodności proponowanych treści oraz przystępnym zasadom i regułom uczestnictwa stanowią szczególnie istotną formę aktywnego spędzania czasu wolnego. Są też bardzo korzystną płaszczyzną do sprawdzenia i rozszerzenia zakresu własnych umiejętności, współzawodnictwa lub spontanicznej zabawy.

    Programy imprez rekreacyjnych zawierają z reguły treści zgodne z upodobaniami ludzi różnego wieku, zmiennego temperamentu i o różnym stylu życia. Dlatego też mogą być alternatywnym sposobem aktywizacji ruchowej w stosunku do recepcyjnego uczestnictwa w zawodach sportowych. Dostarczają one przyjemności i wypoczynku, ale także oddziałują wychowawczo i kształcąco.

    Klasyfikacja imprez

    Imprezy rekreacyjne można dzielić według różnych kryteriów:

    1. Miejsce realizacji imprezy:

  • Czas trwania: