Nazwa skały |
struktura |
tekstura |
Minerały dominujące |
Skład mineralny |
Barwa |
Grupa klasyfikacyjna |
Cechy wybranego minerału |
Występowanie w Polsce |
Geneza |
||||
Granit |
Ziarnista (najczęściej średnioziarnista) |
Zbita i nieuporządkowana |
30% SiO2; skalenie potasowe; plagioklazy kwaśne |
Kwarc (30%); Ortoklaz, Plagioklazy kwaśne |
Jasna (mała zawartość biotytu, amfiboli i piroksen) |
Skały magmowe, głębinowe, kwaśne |
SiO2 -
|
Sudety, Tatry, Dolny Śląsk |
Obniżenie temperatury i spadek ciśnienia ognisto-płynnego stopu powodujący krzepniecie magmy w głębi skorupy ziemskiej (plutonizm) |
||||
Riolit |
Porfirowa, rzadziej skrytokrystaliczna |
Masywna, bezładna |
Jak granit, |
Ciasto: ortoklaz, plagioklazy kwaśne i kwarc; prakryształy: kwarc i skalenie. |
Szara, biaława, różowa, czerwona, szarofioletowa lub szarozielona. |
Skały magmowe, wylewne, kwaśne |
|
Sudety, okolice Krakowa) |
Zastyganie stopu na powierzchni ziemi lub tuż pod nią (wulkanizm) |
||||
Pegmatyt |
gruboziarnista |
|
Skaleń potasowy i kwarc |
Skaleń potasowy, kwarc, łyszczyki (muskowit), granat, turmalin, rutyl, topaz. |
Najczęściej jasne |
Skały magmowe, kwaśne, żyłowe |
Skaleń potasowy ortoklaz K[AlSi3O8]
|
|
Krystalizacja z kwaśnych magm, w warunkach pośrednich miedzy głębinowymi a wylewnymi. |
||||
aplit |
Drobnoziarnista |
masywna |
|
|
|
|
|
|
|
||||
Sjenit |
Średnioziarnista |
Masywna, bezładna. |
Skalenie potasowe |
Skalenie potasowe, biotyt, amfibole i pirokseny, kwarc (do 10%) |
Czerwona, lub rzadziej szara |
Magmowe, obojętne, głębinowe |
|
okolice Niemczycy |
Obniżenie temperatury i spadek ciśnienia ognisto-płynnego stopu powodujący krzepniecie magmy w głębi skorupy ziemskiej (plutonizm) |
||||
Dioryt |
Średnio i drobnokrystaliczna |
Zbita, bezładna |
Plagioklazy (ortoklaz - andezyn) |
Oligoklaz, andezyn i amfibole,biotyt i piroksen |
Szara, ciemnoszare, prawie szare. |
Magmowe, obojętne, głębinowe |
Plagioklazy - sodowo - wapniowe twardość 6
|
Okolice Niemczy, Złotego Stoku, Kłodzka, w sąsiedztwie Sjenitów. |
|
||||
Gabro |
Gruboziarnista |
Masywna, bezładna. |
Plagioklazy (labrador - bytownit) |
Plagioklazy (labrador - bytownit), pirokseny, amfibole, biotyt, czasem oliwin |
Ciemna, najczęściej ciemnozielona |
Magmowe, głębinowe, obojętne. |
|
Masyw Ślęży (intruzja), okolice Nowej Rudy |
|
||||
Andezyt |
Porfirowa |
Zbita, nieuporządkowana |
plagioklazy |
Jak dioryty; ciasto: plagioklazy (oligoklaz - andezyn) i piroksen; prakryształy: amfibole i pirokseny |
Ciasto: ciemnoszare |
|
Plagioklazy - sodowo - wapniowe twardość 6
słaba odporność na wietrzenie.6 |
Pieniny |
|
||||
Bazalt |
Diabaz |
Bardzo drobnoziarnista, skrytokrystaliczną |
Zbita, bezładna |
Plagioklazy (labrador - bytownit) i pirokseny |
Plagioklazy i pirokseny; amfibole, biotyt i oliwin, magnetyt, prakryształy oliwinu i piroksen. |
Ciemnoszara, prawie czarna, lub czarnozielona |
|
|
Okolice Krakowa, Łagowa i na Dolnym Śląsku |
|
|||
|
Melafir |
skrytokrystaliczną |
porowata |
|
|
Czerwonobrunatne (od zw żelaza) |
|
|
Okręg krakowski, Dolny Śląsk. |
|
|||
Rumosze |
Ostrokrawędziste okruchy frakcji kamienistej lub żwirowej. |
|
|
|
|
Osadowe, okruchowe, niespoiste |
|
|
Odspajanie skały w wyniku wietrzenia I brak transportu lub transport bardzo krótki. |
||||
Żwiry |
Otoczaki frakcji kamienistej lub żwirowej. |
|
|
|
|
Osadowe, okruchowe, niespoiste |
|
Doliny rzek nizinnych lub w dolinach rzek górskich; osady lodowcowe |
Odspajanie skały w wyniku wietrzenia, transport długi. |
||||
Piaski |
Piaski zwałowe |
Źle wyselekcjonowane ziarno, piaskowa, także kamienista, żwirowej i pyłowej (pospółka) |
|
Kwarc SiO2 |
Zależny od rodzaju skał oraz od długości transportu - szybko zanika: kalcyt; biotyt, skalenie; odporny na transport: kwarc. |
|
|
SiO2 -
|
Doliny rzek (tarasy akumulacyjne); w morenie dennej (piaski zwałowe), sandry, ozy, wydmy, pola wydmowe. |
Wietrzenie mechaniczne skał. |
|||
|
Piaski fluwioglacjalne (rzeczno - lodowcowe) |
Dobra selekcja |
|
|
|
|
|
|
|
Wietrzenie skał I transport wodny |
|||
|
Piaski eoliczne |
b. dobra selekcja |
|
|
|
|
|
|
|
Wietrznie I transport wiatrem. |
|||
Muly |
Frakcja pyłowa |
warstwowane |
|
Czasem części organiczne, częścowo zwęglone |
Jasnoszare do prawie czarnego |
Osadowe, okruchowe, spoiste |
|
Rzadko w Polsce |
Sedymentacja w wodzie |
||||
Lessy |
Frakcja pyłowa |
Przeważnie niewarstwowane duża porowatość (wzajemne ułożenie ziaren); makroporowatość (przestrzenie po utlenieniu martwych części roślin) |
Kwarc SiO2 (<80%) |
Kwarc (do 80%); węglany (kalcyt) (do 20%); zwiazki żelaza (do 6%); minerały ilaste (do 2%) |
Żółta (od żelaza) |
|
SiO2 -
|
Najwięcej w rejonie Puław |
Osadzanie przez wiatr na lądzie w warunkach stepowych; wywiewanie przez wiatry wiejące od lodowca pyłów z moren czołowych i sandrów oraz przeniesienie ich na południe. |
||||
Iły |
Pstre (poznańskie lub plioceńskie) |
Iłowa |
|
|
Montmorylonit |
Pochodzące od związków żelaza. |
Osadowe, okruchowe, spoiste |
Minerały ilaste:
|
Środkowa Polska |
Osad słodkowodnego zbiornika na terenie Polski w pliocenie |
|||
|
Warwowe (wstęgowe) |
Warstewki na przemian z frakcją iłową (zimowe - osiadanie tylko zawiesiny) i pyłową (czasem piaskową) |
|
|
|
Ciemne warstewki (częściowo rozłożone elementy organiczne) - ciemnoszary lub ciemnobrunatny i jasne warstewki. |
|
|
Prawie cała Polska, z wyjątkiem Karpat, zastoisko warszawskie podczas zlodowacenia środkowopolskiego. |
Sedymentacja w spokojnych zbiornikach przed czołem lądolodu, gdzie donoszony był najdrobniejszy materiał z topniejącego lodowca. |
|||
gliny |
Aluwialne (mady) |
Frakcje: iłowa, pyłowa i piaskowa |
Duża porowatość |
|
Zależny od podłoża, po którym poruszał się lodowiec. |
Brunatny do prawie czarnego (częściowo rozłożone el organiczne) |
|
|
Najmłodsze tarasy rzek górskich i nizinnych. |
Osad powstały na tarasach zalewanych przez rzeki w czasie powodzi |
|||
|
Zwałowe (lodowcowe lub morenowe) |
Obecność wszystkich frakcji (głazy pochodzenia skandynawskiego) Brak warstwowania |
|
|
|
|
|
|
Prawie cała Polska (z wyjątkiem wyżej położonych pasm górskich) w postaci ciągłych pokryw lub oderwane płaty (zlodowacenia krakowskie) |
Wytapianie materiału skalnego z lodowca podczas wycofywania się. |
|||
|
Zwietrzelinowe |
Wszystkie frakcje (im głębiej tym frakcje są większe) |
|
|
|
|
|
|
Tam gdzie jest małe pochylenie terenu, Karpaty fliszowe; Góry Świętokrzyskie (płaty); Sudety; Jura Krakowsko - Częstochowska. |
Jednoczesne działanie wietrzenia mechanicznego i chemicznego na skałę litą |
|||
zlepieńce |
Otoczaki frakcji kamienistej lub żwirowej |
|
|
Otoczaki wapienne scementowane lepiszczem wapnistym lub żelazisto wapnistym |
Szaro - wiśniowa z licznymi, jasnymi żyłkami kalcytu |
|
|
Góra zygmuntówka w Kielcach (marmur Zygmuntówka); Góry Świętokrzyskie |
Cementacja otoczaków; krótki transport w płytkim morzu. |
||||
piaskowce |
szydłowiecki |
Frakcja piaskowa |
|
kwarc |
Ziarno kwarcowe scementowane lepiszczem żelazisto - krzemionkowym. |
Kremowoszara lub kremowa; jasnoszara na zwietrzelinach |
|
|
Powszechnie w Polsce; Góry Świętokrzyskie; flisz karpacki; Sudety i Tatry; Łysogóry |
|
|||
|
Wąchocki (tumliński) |
|
|
|
|
Czerwona lub brunatno - czerwona |
|
|
|
|
|||
|
fliszowy |
Bardzo zmienna średnica ziaren |
|
|
Lepiszczem jest kombinacja krzemionki, węglanu wapnia i minerałoω ilastych |
Szara o różnych odcieniach |
|
|
|
Płytki morze, ruchliwe, odrywanie się od zbocza, transport po dnie, wypełnianie rys w poprzednim osadzie. |
|||
|
kwarcytyczny |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
Iłołupki, łupki ilaste |
|
spoista |
Iły |
Ilit, montmorylonit, kaolinit |
Szara |
|
Minerały ilaste:
połysk tłusty |
Karpaty fliszowe, Góry Świętokrzyskie, Tatry |
|
||||
Wapień zbity |
Pozornie bezpostaciowa, nawet po rozdrobnieniu daje gładkie powierzchnie. |
zbita |
Kalcyt |
Kalcyt |
żółty - czarny |
Osadowe, chemiczne, węglanowe, wapienie. |
Kalcyt (CaCO3)
|
Przedgórze Karpackie; Jura Krakowsko - Częstochowska |
Osadzanie się węglanu wapnia na otwartym morzu, z dala od lądu |
||||
Wapień oolitowy |
Przypominająca piaskowiec |
|
kalcyt |
|
Biała - żółta - w zależności od lepiszcza |
|
|
|
Płytkie i ciepłe morze w wyniku osadzaniu się węglanu wapnia na drobnych okruchach zlepiających się następnie ze sobą. |
||||
Martwica wapienna |
|
Bardzo porowata, pory do kilkunastu milimetrów. |
kalcyt |
|
Żółty - biały |
|
|
|
Wapień powstający w warunkach lądowych, z wody wydzielającej węglan wapnia. Źródła i wodospady |
||||
Dolomity |
Przypominają wapienie zbite, lub czasem krystaliczną |
|
dolomit |
|
Zwietrzała powierzchnia ma barwę od żółtej do brunatnej. (większa niż w wapieniach domieszka związków żelaza) |
Osadowe, chemiczne, węglanowe, dolomity. |
Dolomit Ca,Mg(CO3)2
|
Powszechnie; Góry Świętokrzyskie i Jura Krakowsko- Częstochowska; Kraków - czarny wapień (dębnicki) i martwica wapienna (karniowicka). |
|
||||
Krzemienie |
|
|
Kwarc, chalcedon lub opal |
|
Rozmaite, układ barw plamisty lub pasiasty |
Osadowe, chemiczne, krzemionkowe |
SiO2 -
zabarwienia: białe (mleczny); szaroczarny (zadymiony); fiolet (ametyst); czarny (marion); żółty (cytryn) |
W wapieniach jurajskich, Góry Świętokrzyskie i Jura Karkowsko - Częstochowska |
|
||||
Sól kamienna |
|
|
halit |
|
|
Osadowe, chemiczne, solno - gipsowe. |
Halit NaCl
|
Wieliczka, Bochnia, Inowrocław i Kłodawa |
Wytrącanie z wody NaCl |
||||
Sól potasowo - magnezowa |
|
|
Chlorki i siarczany potasu i magnezu |
|
|
|
Sylwin Chlorek potasu KCl
|
Kłodawa i Zatoka Pucka |
|
||||
Gips i anhydryt |
Bardzo drobnokrystaliczny |
|
|
|
Biały - alabaster |
|
Gips CaSO4H2O
Anhydryt CaSO4
|
Woj. Świętokrzyskie i Dolny Śląsk. |
|
||||
Kreda pisząca |
|
|
Czysty osad kalcytowy. |
|
|
Osadowe, organogeniczne, zoogeniczne, węglanowe |
|
Wyżyna Lubelska. |
|
||||
radiolaryt |
|
|
|
|
Szary, czarny, czerwony lub zielony w różnych odcieniach (od związków żelaza) |
Osadowe, organogeniczne, zoogeniczne, krzemionkowe. |
|
Tatry, Pieniny i Góry Świętokrzyskie w formie warstw. |
|
||||
Wapienie fitogeniczne |
|
|
|
|
|
Osadowe, organogeniczne, fitogeniczne, węglanowe. |
|
Rzadko na terenie Polski. Roztocze (litotamnitowe) |
Gromadzenie się węglanu wapnia w tkankach niektórych morskich glonów. |
||||
Ziemia okrzemkowa |
|
porowata |
|
|
biała |
Osadowe, organogeniczne, fitogeniczne, krzemionkowe. |
|
W utworach jeziornych z okresów glacjalnych |
W wodach chłodnych mórz i jezior. |
||||
torf |
|
|
|
|
|
Osadowe, organogeniczne, fitogeniczne, torfy. |
|
Doliny rzek i jezior na terenia całej Polski. |
|
||||
Węgle brunatne |
Włóknista struktura drewna |
|
Do 70% czystego węgla. |
|
czerwonobrunatnej do czarnej |
Osadowe, organogeniczne, fitogeniczne, węgle. |
|
Utwory trzeciorzędowe Niżu Polskiego |
|
||||
Węgle kamienne |
|
|
Antracyt do 95% węgla |
|
Czarna |
|
|
Zagłębie Górnośląskie i Dolnośląskie |
|
||||
margiel |
Przypominająca wapień zbity |
|
50% węglanu wapnia i 50% minerałów ilastych |
|
Biała do ciemnoszarej |
Osadowe, mieszane |
Kalcyt (CaCO3)
|
Tam, gdzie wapienie chemiczne |
|
||||
opoka |
lekka |
Duża porowatość (mikropory) - przyciąga język |
Krzemionkowe igiełki gabek i węglan wapnia |
|
Biała lub jasnoszara (przy wietrzeniu szara) |
|
|
Puławy i Kazimierz Dolny; Wyżyna Lubelska |
|
||||
kwarcyt |
nieuporządkowana |
|
kwarc |
|
Zabarwiona (żelazem) na szary do brunatnego. |
metamorficzne |
SiO2 -
|
Tatry Zachodnie i Sudety. |
Ze skał osadowych, krzemionkowych (piaskowce o lepiszczu krzemionkowym) |
||||
Marmur |
|
|
krystaliczny kalcyt |
|
„Marianna” - różowe; zielonkawe lub szare |
|
Kalcyt (CaCO3)
burzenie kwasem solnym |
Wałbrzych |
Przeobrażanie wapieni i dolomitów |
||||
gnejs |
|
Liniowa (lepiej lub gorzej wykształcoan) |
30% SiO2; skalenie potasowe; plagioklazy kwaśne |
Kwarc (30%); Ortoklaz, Plagioklazy kwaśne. |
|
|
SiO2 -
|
Pasma Sudetów, Tatry Wysokie |
|
||||
zieleniec |
drobnoziarnista |
Słabo zaznaczona - liniowa |
|
|
zielonkawy |
|
|
Góry Kaczawskie |
Obniżenie temperatury i spadek ciśnienia ognisto-płynnego stopu powodujący krzepniecie magmy w głębi skorupy ziemskiej (plutonizm) |
||||
amfibolit |
Duże zróżnicowanie wielko kryształów |
|
amfibole |
|
Czarna lub prawie czarna. |
|
Pirokseny I amfibole
- połysk szklisty |
Sudety |
|
||||