Ireneusz C. Kamiński¨

　 "Sprawy kurdyjskie" przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu

I. Turcja a system Rady Europy:

-Turcja należy do najstarszych członków Rady Europy

-1954 r. ratyfikowała Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

(najważniejszy akt prawny tej organizacji)

-Konwencja stworzyła możliwość wniesienia dwóch rodzajów skarg: międzypaństwowej oraz indywidualnej

-Ważniejsza dla stworzenia sprawnego systemu ochrony jest więc skarga indywidualna, pochodząca od osoby, grupy ludzi lub organizacji, które uważają, iż stały się ofiarą naruszenia prawa zagwarantowanego przez Konwencję.

-Uzależniono ją od uznania przez państwo prawa do występowania przeciwko niemu ze skargą indywidualną

Wówczas sprawę rozpoznawała Komisja,

państwo, składając dodatkowo specjalną deklarację, może poddać się jurysdykcji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka;

W tym drugim przypadku procedura była dwuinstancyjna - składała się z postępowania przed Komisją i obradującym na sesjach Trybunałem.

-1 listopada 1998 r. Wejście w życie Protokołu nr 11, który zreformował system kontroli przestrzegania Konwencji, organem rozpatrującym skargi jest stały Europejski Trybunał Praw Człowieka.

-Obecnie poddanie się pełnej jurysdykcji Trybunału nie jest już uzależnione od decyzji państwa członkowskiego Konwencji.

A: Europejski Trybunał Praw Człowieka a sprawa turecka:

-Trybunał wyrokuje zasadniczo w składzie izby (7 sędziów), chyba że sprawę przekazano ze względu na rangę Wielkiej Izbie (17 sędziów).

-Dopiero 28 stycznia 1987 r. Turcja zgodziła się na wnoszenie przeciwko niej indywidualnych skarg

-22 stycznia 1990 r., uznała jurysdykcję Trybunału;

w następstwie skarg skierowanych przeciwko Turcji przez rządy Francji, Norwegii, Danii, Szwecji i Holandii[4] w związku z licznymi naruszeniami praw ludzkich, które towarzyszyły tureckim rządom wojskowym;

skarżące kraje zgodziły się w 1985 r. na polubowne zakończenie tej sprawy pod warunkiem, że Turcja uzna prawo do indywidualnej skargi oraz jurysdykcję Trybunału.

-obywatele Turcji -w czołówce skarżących (obecnie na piątym miejscu gdy chodzi o tzw. skargi zarejestrowane)

Większość wniosków kierowanych do Strasburga zarzuca władzom kraju :naruszenie praw ludzkich w związku z konfliktem kurdyjskim.

od 1985 r. w południowo-wschodniej Turcji poważne walki między siłami bezpieczeństwa i członkami Partii Pracujących Kurdystanu (PKK).

1987 r. w 10 prowincjach wprowadzono stan wyjątkowy

1993-1994 r. kulminacja walk ,najbardziej gwałtowne starcia w rejonie Diyarbakir.

B: Charakterystyka postępowań podejmowanych w Turcji:

1. inicjowanie postępowań/ nadawanie im tempa dopiero po otrzymaniu wiadomości przez władze tureckie o wniesieniu skargi do Strasburga i ministerstwo spraw wewnętrznych domagało się wyjaśnień od prokuratury

2. nawet gdy zawiadamiający o popełnieniu przestępstwa wskazywali, że sprawcami są siły bezpieczeństwa, wojsko, żandarmeria lub strażnicy wiejscy, prokurator odrzucał taką możliwość

-bardzo rzadko dochodziło do przesłuchań

-prowadzący postępowanie- niezwykle skłonni przyjmować tezę o odpowiedzialności za zdarzenia "członków terrorystycznej PKK", nawet jeśli brzmiało to nieprawdopodobnie

3) identyczne i "stereotypowe" zeznania osób potwierdzających wersję władz - co wielokrotnie zauważały

Komisja (a następnie Trybunał)

-zeznania, które nierzadko powstały w czasie przesłuchań dokonywanych przez siły bezpieczeństwa

-zeznania powtarzały formułę o szacunku dla państwa i woli wspierania jego wysiłków

II. Zagadnienia i trudności związane z rozpoznaniem spraw

1)wymóg wyczerpania drogi krajowej:

-osoba, która wnosi skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, zobowiązana jest wykorzystać wszystkie istniejące w kraju prawne możliwości obrony swojego prawa, co nierzadko trwa kilka lat

-w przypadku Turcji skarżący nie robili tego uważając, że inicjowanie postępowania w kraju było - ze względu na nastawienie tamtejszych władz - z góry skazane na porażkę

2)zarzut przedwczesnego wniesienia skargi:

-przedstawiciele Turcji stawiali go w czasie postępowań w Strasburgu

-odrzucany przez sędziów; swą decyzję Trybunał uzasadniał nie przedstawieniem mu jakichkolwiek przypadków podobnych do opisywanych w skargach, w których poszkodowani otrzymali kiedykolwiek satysfakcję lub rekompensatę

-procedury istniejące w Turcji uznawano za nieskuteczne bądź iluzoryczne.

3)wniesienie skargi- "nadużyciem prawa":

-wskazywali na to reprezentanci Turcji

-wskazywali że, skarga stanowi element propagandowej polityki PKK, polegającej na szkalowaniu kraju i jego instytucji oraz usprawiedliwianiu działań terrorystycznych

-Trybunał uznawał jednak konsekwentnie, że nie doszło do "nadużycia prawa"!!!

Postępowanie stron skarżących:

członkowie Stowarzyszenia Praw Człowieka- w Turcji zajmowali się zebraniem informacji i początkowym opracowaniem materiału;

starali się rejestrować przypadki naruszeń dokonywanych przez siły bezpieczeństwa lub "nieznanych sprawców"

Władze tureckie traktowały tę inicjatywę jako prokurdyjską i wrogą państwu.

Kurdyjska Inicjatywa na Rzecz Praw Człowieka w Londynie (Kurdish Human Rights Project)- do niej Stowarzyszenie przesyłało następnie materiał; organizacja reprezentowała skarżących w Strasburgu i wynajmowała angielskich prawników

4)brak materiałów sprawy:

-powinny być dostępne dzięki już poprowadzonej sprawie; sprawy nie były wytaczane w Turcji

-Trybunał musi się odwoływać do materiałów przedstawionych przez strony

-prawie każda sprawa kurdyjska zawiera formułę : "strony odmiennie przedstawiają fakty"

- rozbieżne wersje wydarzeń i nierzadko władze tureckie twierdzą, że opisane w skargach fakty wcale nie miały miejsca

należy z własnej inicjatywy zebrać potrzebny materiał dowodowy:

Zadanie to należało do niedawna do Komisji. Obecnie należy to do kompetencji Trybunału art.38 ust.1

-podejmowanie dochodzeń, a zainteresowane państwa, przede wszystkim to, przeciwko któremu skarga została wniesiona, zobowiązane były do zapewnienia wszelkich niezbędnych ułatwień.

-wysyłanie delegatów do Turcji na 1-5 dni (rzadziej świadków wzywano do Strasburga);

władze państwowe były odpowiednio wcześniej informowane, kogo i w jakim terminie chce się przesłuchać;

przedstawiciele Turcji oraz skarżących mogli uczestniczyć w dochodzeniu i zadawać świadkom pytania;

5)sprawne prowadzenie dochodzenia:

-nie pojawiający się świadkowie wskazywani przez skarżących

-władze tureckie: nie mogły ustalić miejsca pobytu tych osób

-wielokrotnie skarżący oznajmiali, że władzom nie zależało na znalezieniu wzywanych świadków lub byli oni zastraszani

-władze nie mogły znaleźć urzędników państwowych lub wojskowych np.

-"brakujący świadkowie" mieli kluczowe znaczenie dla sprawy

• Prokuratorzy mieli nagle w dniu przesłuchania pilne zadania do wykonania; uznawali, iż nie są przygotowani do zeznawania (!) lub niczego nowego nie mogą wnieść do sprawy, więc nie ma potrzeby, aby stawiali się przez delegatami Komisji

• Wojskowi musieli natomiast wziąć udział w manewrach;

• Władze oznajmiały, że nie mają uprawnień, by wezwać wysokiego rangą wojskowego lub gubernatora

• osoba wezwana, wsiadła do autobusu, ale nie dojechała na miejsce przesłuchania i nie wiadomo, co się z nią stało

6)nie wywiązywanie się z obowiązku zapewnienia, by dochodzenie toczyło się sprawnie:

- czasami uznawano to nawet za swoistą "okoliczność obciążającą", szczególnie gdy absencja świadka osłabiała wersję wydarzeń przedstawioną przez władze

7)nie przedstawianie akt z postępowań wszczynanych w Turcji w związku ze skargami w sprawie zaginięć, zabójstw, torturowania zatrzymanych albo niszczeniu domów i dobytku

8)przeszkadzanie Turcji we wnoszeniu skarg przez swoich obywateli oraz innych podmiotów:

-(obecny art. 34, poprzedni art. 25 ust. 1)

- w licznych wyrokach Trybunał uznawał, że z obowiązku tego Turcja się nie wywiązała. Orzekał więc naruszenie Konwencji

- przesłuchiwano skarżących:

• starano się ich skłonić do bezpośredniego wycofania wniosków lub uzyskać stosowne oświadczenie

• W jednej ze spraw skarżącą skierowano po "rozmowie" z prokuratorem pod eskortą żołnierza do notariusza, który sporządził deklarację, że skarga została napisana przez PKK w celach propagandowych, a zarzucane fakty (zaginięcie jej syna po aresztowaniu przez siły bezpieczeństwa) nie miały miejsca. Kobieta nie chciała też, by Trybunał zajmował się jej przypadkiem (Kurt przeciwko Turcji).

- wg. władz do naruszenia Konwencji dojdzie dopiero wtedy, gdy podjęte czynności faktycznie doprowadziły do wycofania skargi przez jej autora Trybunał odrzucił takie wnioskowanie

-represjonowanie prawników pośredniczących w sporządzaniu skarg

• Ścigano ich za rzekome działanie bez uzyskania pełnomocnictw klienta lub wywieranie presji, a nawet na podstawie przepisów o zwalczaniu terroryzmu.

• Adwokaci otrzymywali również pogróżki, śledzili ich uzbrojeni osobnicy, czasami w wojskowych uniformach

Najbardziej dramatycznym wydarzeniem zastrzelenie przez nieznanych sprawców autora jednej z pierwszych skarg, Zeki Aksoya.

Miał on otrzymywać liczne pogróżki (ostatnią telefonicznie na dwa dni przed zamachem), że zginie, jeśli nie wycofa skargi ze Strasburga.

Komisja, a później Trybunał, uznały, że zebrany materiał nie daje podstaw do stwierdzenia związku zabójstwa ze skargą oraz do przypisania Turcji odpowiedzialności za otrzymywane przez skarżącego groźby.

Władze tureckie twierdziły natomiast, że śmierć Aksoya była wynikiem porachunków między zwalczającymi się frakcjami PKK.

III. Rozwój i zmiana orzecznictwa strasburskiego w sprawach kurdyjskich.

dopiero w 1996r.- doszło do rozstrzygnięcia pierwszych spraw kurdyjskich

już dziś- można dokonać już pewnych obserwacji odnośnie zmiany podejścia Trybunału

przypadki pochodzące z Turcji spowodowały:

- modyfikację rozumienia wymogów łączonych z poszczególnymi artykułami Konwencji

- sformułowanie "pozytywnych" obowiązków państwa.

1. Prawo do życia (art. 2) : prawo to ma podstawową rangę

jest jednym z fundamentów również systemu ochrony stworzonego przez Radę Europy

należy więc dołożyć szczególnych starań, aby nie było naruszane

-władze tureckie utrudniały odwoływanie się do tego prawa: 1)kwestionowały okoliczności wydarzeń przedstawionych przez skarżących 2) utrudniały zrekonstruowanie faktów w czasie dochodzenia prowadzonego przez delegatów Komisji, ponieważ nie stawiali się wezwani świadkowie 3) nie przedstawiały żądanych dokumentów oraz akt prowadzonego postępowania wyjaśniającego

ROZSZERZENIE ZASTOSOWANIA ART.2:

I. gdy nie można było sformułować oskarżenia opartego na „substancjalnym" aspekcie prawa do życia (art.2)

(służbom nie udało się przypisać odpowiedzialności za zaginięcie i domniemaną śmierć lub - wprost - za bezprawne odebranie życia)

-formułowano oskarżenie oparte na aspekcie „proceduralnym” art.2- władze tureckie nie przeprowadziły adekwatnego i skutecznego postępowania w sprawie zaginięcia lub śmierci.

II. „pozytywne” tezy dotyczące używania przemocy:

-siłowy środek, jeśli ma nie naruszać prawa do życia i pozostać w zgodzie z art. 2, musi być proporcjonalny w stosunku do zagrożenia;

• Trybunał stwierdził jednogłośnie naruszenie art. 2, gdy siły bezpieczeństwa wystrzeliły 50-55 pocisków z broni automatycznej, aby sforsować drzwi, zza których - jak twierdziły - miał paść pojedynczy strzał.

III. władze zobowiązane są podjąć „pozytywne” kroki służące ochronie zagrożonych:

- zwłaszcza w sytuacji powtarzających się zabójstw, dokonywanych przez "nieznanych sprawców"

-jeśli policja lub inne jednostki odpowiedzialne za utrzymanie bezpieczeństwa pozostały bezczynne, państwo winne jest także złamania prawa do życia

-w sytuacji realnego zagrożenia życia władze muszą podjąć skuteczne środki prewencyjne, nawet takie jak przydzielenie ochrony, aby zapobiec niebezpieczeństwu

2. Zakaz tortur oraz nieludzkiego i poniżającego traktowania (art. 3) :

państwo nie może się uchylić od tego obowiązku nawet

w przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa

publicznego zagrażającego życiu narodu

- Turcję kilkakrotnie skazywano za posłużenie się torturami:

-dokumenty Europejskiego Komitetu ds. Przeciwdziałania Torturom: "powszechna praktyka stosowania tortur oraz innych poważnych metod złego traktowania osób zatrzymanych przez policję. (...) Próba scharakteryzowania tego problemu jako odizolowanych aktów, które mogą się zdarzyć w każdym kraju, oznaczałaby zaprzeczanie faktom".

-Misje badawcze Komitetu potwierdziły szerokie posługiwanie się przez policję i siły bezpieczeństwa takimi sposobami zadawania cierpień, jak:

1)długotrwałe wieszanie zatrzymanych za związane z tyłu nadgarstki (zwane "palestyńskim powieszeniem"),

2)rażenie prądem elektrycznym, bicie w stopy (tzw. falaka),

3)polewanie lodowatą wodą pod ciśnieniem, "penetracja naturalnych otworów ciała przy użyciu pałek lub innych podobnych narzędzi",

4)umieszczanie w małych, ciemnych i niewentylowanych celach

-z materiałów Amnesty International:

1)wiele zabójstw, zaginięć

2)uprowadzeń osób uważanych za wspierające, a nawet jedynie sympatyzujące z narodowym ruchem kurdyjskim.

Sprawcy tych aktów zwykle pozostawali nieznani, a władze bierne.

ROZSZERZENIE ZNACZENIA ART.3:

I. pewne postępowania władz w stosunku do osób bliskich zaginionym, sprzeczne z zakazem nieludzkiego i poniżającego traktowania

np. obojętność instytucji państwowych

• gdy ojciec lub matka przez wiele lat starali się uzyskać od władz wojskowych lub prokuratury jakiekolwiek informacje o losie zatrzymanego syna albo córki, słyszeli, iż brakuje zapisów o aresztowaniu i że najlepiej poszukaliby swego dziecka w górach w szeregach PKK

II. zmianie uległy werdykty dotyczące niszczenia domów i dobytku przez siły bezpieczeństwa

- niszczenie na oczach mieszkańców, nierzadko starszych lub sędziwych ludzi, ich całego dobytku i dorobku życia musi rodzić szczególny ból.

• w wielu przypadkach pokrzywdzeni nie otrzymali żadnej pomocy, nie zapewniono im zastępczego dachu nad głową, a nawet podstawowych środków do życia, zmuszono do tułaczki po sąsiadach lub członkach rodziny.

-działanie takie jest nieludzkie i poniżające

3. Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5)

B: 1987 proklamowanie stanu wyjątkowego w pd. -wsch. Anatolii:

-przeniesienie szeregu uprawnień na gubernatora prowincji, wprowadzanie licznych ograniczeń swobód ludzkich. m.in. :

zarządzenie czasowej a nawet stałej "ewakuacji"

zmiany miejsca albo "przegrupowania" wiosek, pastwisk oraz obszarów zamieszkania

nakaz osiedlenia się w miejscu znajdującym się poza obszarem stanu wyjątkowego- Osobom stale naruszającym porządek publiczny

Gubernator uprawniony do:

zawieszenia prawa do strajku

podjęcia środków zapobiegających niszczeniu, kradzieżom oraz "bojkotowaniu i spowalnianiu pracy"

nakazania instytucjom publicznym, aby przeniosły na inne stanowiska tych swoich pracowników, którzy "stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa i porządku publicznego"

na jego wniosek minister spraw wewnętrznych zawieszał czasowo lub na stałe publikacje -które mogły na obszarze stanu wyjątkowego spowodować naruszenie ładu -"podniecenie" lokalnej ludności -utrudnić siłom bezpieczeństwa wykonywanie zadań -"mylnie tłumaczyć" działania lokalnych władz

Podmiotom dotkniętym restrykcjami nie przysługiwał żaden środek odwoławczy.

-6 sierpnia 1990 r. nota przekazana Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy przez Stałego Przedstawiciela Turcji przy Radzie Europy:

oznajmiano, że uchwalone 10 maja 1990 r. dekrety o stanie wyjątkowym spowodują częściowe uchylenie przez Turcję gwarancji dotyczących

1)prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego,

2)prawa do rzetelnego procesu sądowego,

3)prawa do swobody wypowiedzi oraz zgromadzeń i stowarzyszania się

4)prawa do skutecznego środka odwoławczego (odpowiednio art. 5, 6, 8, 10 i 13 Konwencji).

-na początku stycznia 1991 r. Stały Przedstawiciel powiadomił, że 16 grudnia 1990 r. spod rygoru dekretów zostały wyłączone prowincje sąsiadujące z objętymi stanem wyjątkowym

-12 maja 1992 r. Stały Przedstawiciel powiadomił, iż uchylenie określone w nocie z 6 sierpnia 1990 r. zostało ograniczone tylko do gwarancji bezpieczeństwa i wolności osobistej (art. 5 Konwencji).

W pozostałym zakresie Konwencja zaczęła ponownie w pełni wiązać Turcję.

- wydanie deklaracji o uchyleniu nie oznacza jednak, że organy Rady Europy muszą przyjąć ją do wiadomości

-każde zawieszenie zobowiązań musi "ściśle odpowiadać wymogom sytuacji", a to podlega sprawdzeniu przez Trybunał

- przepisy o stanie wyjątkowym zezwalały na aresztowanie na okres do 4 dni, bez obowiązku poddania takiej czynności sądowej kontroli, każdej osoby podejrzanej o popełnienie czynu przekazanego do kompetencji sądów bezpieczeństwa narodowego.

Jeśli sprawca działał "kolektywnie", czas dozwolonego zatrzymania ulegał wydłużeniu do 30 dni

sprawa Aksoy przeciwko Turcji

• skarżący został zatrzymany wraz z 12 innymi osobami (a więc jego czyn był "kolektywny") za wspomaganie PKK i kolportaż jej broszur;

• przetrzymywano go przez co najmniej 14 dni, poddając różnorakim torturom;

• Gdy Trybunał przystąpił do ustalenia, czy zatrzymanie było zgodne z art. 5, władze tureckie powołały się na swe noty przesłane Rady Europie.

• Trybunał nie został przekonany, że trwające aż 14 dni zatrzymanie bez kontroli sądu było potrzebne aby zweryfikować dowody i dokonać innych czynności śledczych;

• aresztowany nie miał ponadto do swej dyspozycji środków prawnych zabezpieczających przed brutalnością policji; uchylenia się przez władze tureckie od konwencyjnych zobowiązań nie można zatem uznać za "ściśle odpowiadające wymogom sytuacji".

• Art. 5 ma zastosowanie i Turcja jest winna złamania zawartych w nim nakazów.

4. Swoboda wypowiedzi (art.10),

-oprócz „negatywnego” obowiązku państwa: art. 10 zobowiązuje władze państwowe zasadniczo do powstrzymania się od ingerencji w swobodę wypowiedzi

na podstawie orzecznictwa strasburskiego wysunięto wniosek dot.:

-„pozytywnego” obowiązku: nakaz podjęcia działań stwarzających warunki do cieszenia się wolnością słowa.

Państwo może więc złamać art. 10 również w wyniku swego zaniechania.

np. gdy władze krajowe nie podejmą środków chroniących media, dziennikarzy, a także osoby związane z rozpowszechnianiem publikacji przed atakami.

Aby taki obowiązek aktywnego działania powstał, musi wystąpić realne zagrożenie.

Trybunał nie miał wątpliwości, że tak było z kurdyjskim dziennikiem, którego personel poddany był wielu atakom ze strony "nieznanych sprawców", w tym tak poważnym, jak zabójstwa.

wolność zgromadzania się i stowarzyszania się (art.11)

- skargi do Trybunału będące następstwem rozwiązania przez turecki Sąd Konstytucyjny partii politycznych

- Turecki Sąd Konstytucyjny uzasadniał decyzje o rozwiązaniu partii naruszeniem przez nie konstytucji, kt. mówi:

• istnieniu jednego narodu i kultury tureckiej, które nie dzielą się na "większość" i "mniejszości". Wszyscy obywatele kraju są Turkami i posiadają identyczne prawa. Kurdowie to co najwyżej grupa etniczna stanowiąca część narodu tureckiego. Fakt istnienia kurdyjskiego języka nie upoważnia do uznania Kurdów za mniejszość. Każdy program, który posługuje się pojęciem narodu kurdyjskiego, podważa integralność terytorialną kraju, usprawiedliwia w imię zasady samostanowienia prowadzenie wojny lub powstania, a przez to jest zbliżony do stanowiska organizacji terrorystycznych, takich jak PKK. Dla tego rodzaju ugrupowań nie ma miejsca w tureckiej demokracji.

- Trybunał w Strasburgu jednogłośnie stwierdzał, że decyzje o rozwiązaniu były sprzeczne z art. 11 Konwencji

5. Słuszne zadośćuczynienie (art. 41)

- pierwsze orzeczenia o niszczeniach domów- Trybunał pozostawia stronom ustalenie wysokości zadośćuczynienia- fiasko

- we wszystkich kolejnych orzeczeniach Trybunał już w wyroku sam określał wysokość odszkodowania za straty materialne i niematerialne

-odszkodowanie wyrażane (lub przeliczane) w walucie wymienialnej, głównie funtach angielskich (ze względu na wysoką inflację w Turcji)

-w sprawach dotyczących śmierci lub ciężkiego uszkodzenia ciała, będącego rezultatem tortur lub nieludzkiego traktowania, brak jednoznacznego przelicznika;

skarżący powoływali się na wyliczenia oparte na spodziewanym dochodzie, który byłby uzyskiwany w razie kontynuowania dotychczasowej aktywności zawodowej, stanowiąc podstawę utrzymania rodziny,

• w przypadku Abdüllatifa Ilhana, poważnie pobitego przy zatrzymaniu przez siły bezpieczeństwa, co doprowadziło do trwałego inwalidztwa, odszkodowanie wyniosło aż ponad 80 tysięcy funtów

• zadośćuczynienie za szkody niematerialne, to kwoty wzrastały wraz z poważnym charakterem naruszeń (np. w sprawie Aydin przeciwko Turcji, gdzie chodziło o gwałt, było to 25 tysięcy) oraz gdy władze tureckie zaprzeczały faktom zatrzymania i nie reagowały na interwencje najbliższych krewnych lub prowadziły "pozorowane" postępowania (były to sumy rzędu 25-50 tysięcy)

6. Stanowisko tureckiego sędziego

- w składzie Trybunału zasiada z urzędu sędzia reprezentujący kraj, przeciwko któremu skierowano skargę

nie zgadzał się m.in.:

-z konstatacją Trybunału, że Turcja jest winna złamania art. 2, gdyż nie zapewniła wymaganej ochrony zagrożonym aktywistom kurdyjskim (zobowiązanie władz do podjęcia „pozytywnych” kroków

-z przyznaniem zadośćuczynienia (lub wypowiadał się za zmniejszeniem jego wysokości, uznając ją za wygórowaną)

-iż władze przeszkadzały skarżącemu we wnoszeniu skargi

głosował prawie zawsze za uznaniem:

-iż Turcja złamała "proceduralną" część art. 2, gdy władze nie przeprowadziły wymaganego postępowania wyjaśniającego okoliczności zgonu, zamachu lub zaginięcia

IV. Ewolucja stanowiska Turcji.

1. próba przedstawiania „skarg kurdyjskich” jako propagandowych działań zmierzających do podważenia dobrego imienia kraju i wykazania, że dostępne w Turcji środki prawne są nieskuteczne Obecnie takich oskarżeń już nie słychać

2.zmiana nastawienia władz tureckich do misji dochodzeniowych kierowanych do Turcji, aby wyjaśnić rozbieżnie wersje wydarzeń przedstawiane przez strony Wezwani zaczęli się stawiać na przesłuchania przed delegatami Trybunału

3. coraz częściej nie kończą się merytorycznym wyrokiem Trybunału władze tureckie występują wobec skarżących, również w przypadkach najpoważniejszych naruszeń praw człowieka, z ofertą polubownego załatwienia sporu lub przedstawiają Trybunałowi jednostronne oświadczenie o gotowości uznania odpowiedzialności za wydarzenie, które jest przedmiotem postępowania, oraz deklarują wolę wypłaty odszkodowania

4.niestety taki deklaracje władz tureckich często pojawiają się na kilka dni przed rozpoczęciem kluczowego dla sprawy dochodzenia Trybunału

Wpływ "spraw kurdyjskich" na sytuację w kraju.

1. władze zdają sobie sprawę, że ich działania są pilnie obserwowane

2. na te sprawy powołują się tureccy prawnicy

3. są zauważane i cytowane przez prokuraturę oraz sądy ale: nadal olbrzymia różnica między południowo-wschodnią Anatolią i takimi ośrodkami państwa, jak Ankara i Stambuł oraz między sądami pierwszej instancji i sądami hierarchicznie wyższymi

Okoliczności zmiany sytuacji w Turcji:

-najważniejsze: "wygaśnięcie" starć między siłami bezpieczeństwa i oddziałami PKK

-i starania o wejście do Unii Europejskiej

Obecnie najważniejsza sprawa kurdyjska znajdująca się w Strasburgu:

-skarga wniesiona przez przywódcę PKK Abdullaha Öcalana, znajdującego się w tureckim więzieniu.

-listopad 1998 r. Öcalan został wydalony z Syrii i przez kilka kolejnych miesięcy próbował uzyskać schronienie w paru krajach

-16 lutego 1999 r. agenci tureckiego wywiadu zatrzymali go w Kenii i potajemnie wywieźli do Turcji.

-w Turcji postawiono go przed sądem bezpieczeństwa narodowego, zarzucając podjęcie działań zmierzających do oderwania części terytorium kraju i stworzenie w tym celu "zbrojnej organizacji przestępczej"

-po krótkim procesie Öcalan został skazany na karę śmierci

-wyrok podtrzymał Sąd Kasacyjny, najwyższa instancja sądownicza kraju

-16 lutego 1999 r. (w dniu zatrzymania), skarga Öcalana, w Europejskim Trybunale Praw Człowieka; zarzuty złamania przez władze tureckie:

1)prawa do życia,

2)zakazu tortur oraz

3)prawa do rzetelnego procesu sądowego (art. 2, 3 i 6).

Zwracał się również, aby Trybunał wydał na podstawie art. 39 swego Regulaminu tymczasowy środek zabezpieczający interesy skarżącego oraz właściwe prowadzenie postępowania.

-30 listopada 1999 r. Trybunał nakazywał władzom tureckim niewykonywanie wyroku śmierci, który pięć dni wcześniej stał się prawomocny

Chociaż Turcja nie ratyfikowała do tej pory Protokołu nr 6 do Konwencji, który dotyczy zniesienia kary śmierci, państwa Rady Europy zobowiązane są podjąć kroki ku wyeliminowaniu tej kary ze swoich systemów prawnych. Zgodnie z tym wskazaniem Turcja ogłosiła w 1984 r. moratorium zawieszające wykonywanie wyroków śmierci.

-wyrok nie został wykonany, pomimo nawoływań części opinii publicznej oraz ugrupowań politycznych w Turcji

-zatrzymanie przywódcy PKK może stać się szansą na poszukiwanie politycznego rozwiązania.

-Öcalan w czasie procesu wezwał do zawieszenia walki zbrojnej.

Jego egzekucja zepchnęłaby ponownie kraj ku dramatycznemu konfliktowi.

-Trybunał przyjął w grudniu 2000 r. skargę Öcalana, przekazując ją do rozpoznania Wielkiej Izbie.

Sędziowie nie śpieszą się z rozpoczęciem rozprawy upływający czas ma dobroczynne działanie, równocześnie dla Turków i Kurdów

strona internetowa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka: www.echr.coe.int

strona internetowa Komitetu ds. Przeciwdziałania Torturom: www.cpt.coe.int

7

---