NAUKA O PAŃSTWIE
Wykład 1, 4.10.2012
Polityka - dążenie do realizacji celów społeczenych z wykorzystaniem lub z dążeniem do wykorzystania instrumentalizmu państwa
polityka realna - działanie podmiotów realizujących swoje cele w czasie rządzenia (dysponują intrumentarium państwa)
polityka potencjalna - działanie podmiotu, który swoje cele społeczne chce realizować w przyszłości po przejęciu władzy i zmianie władzy w państwie (polit. opozycji)
polityka wpływu - działanie gruo, osoób realizujących swoje cele poprzez często nieformalne i niejawne wpływanie na instrumentarium państwa, nie dążą do przejęcie władzy, ale do wywpierania na nią wpływu, m.in. grupy interesów (2005 - I ustawa lobbingowa)
Instrumentarium państwa - policja, wojsko, administracja, aparat specjalistyczny, wpływ na kierunki adań naukowych, oświaty, kultury, propaganda, wpływ na prawo, itp. itd.
Wykład 2, 11.10.2012
Władza - relacja, stosunek.
Cechy:
dotyczy co najmniej 2 podmiotów
rozkaz, polecenie od tego, który sprawuje władze
wykonanie, posłuch tego, nad którym władza jest sprawowana
normy
Władza polityczna:
trzy powyższe
zorganizowany przymus
dotyczy środowiska o zróżnicowanych interesach
Ujęcia władzy politycznej:
ujęcie behawioralne - władza to szczególny typ zachowania polegający na możliwości modyfikowania zachowań innych ludzi
ujęcie teleologiczne (celowościowe) - spełnianie pewnych celów, wytwarzanie zamierzonych skutków
ujęcie instrumentalne - traktowana jako możliwość stosowania szczególnych środków, zwłaszcza przemocy
ujęcie strukturalne - stosunek między rządzącymi a rządzonymi
ujęcie zinstytucjonalizowanego wpływu - powiązana z możliwością zinstytucjonalizowanego wpływania na innych
ujęcie konfliktowe - możliwość podejmowania decyzji regulujących rozdział dóbr będących podmiotem konfliktu społecznego.
Władza polityczna to system stosunków społecznych zachodzących między określonymi podmiotami, polegający na możliwości stosowania trwałego i instytucjonalnego przymusu w celu zmuszenia drugiej strony do określonego zachowania.
Funkcje władzy:
integracyjna - hamuje naturalne tendencje ośrodkowe i zapewnia władzy centralnej najważniejsze znaczenie w kierowanym społeczeństwie
dystrybucyjna - związana z konfliktem dotyczącym społecznie pożądanych dóbr
ochronna - konieczność zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego oraz wewnętrznego
strukturotwórcza - tworzenie mechanizmów społecznych umożliwiających dostęp do rządzenia reprezentantom możliwie wszystkich grup społecznych
Funkcje władzy politycznej:
stanowienie prawa, wydawanie norm
uruchamianie środków i form instytucjonalnych zapewniających poszanowanie tych norm
tworzenie i modyfikowanie organów państwowych i ustalanie w jaki sposób obywatele biorą udziałów ich składzie i decyzjach
kierowanie państwowymi środkami represji i kontroli
powoływanie do życia instytucji użyteczności publicznej, okręgów kompetencji, struktury wewnętrznej i modelu postępowania
mianowanie personelu w aparacie i instrumentach użyteczności publicznej pańśtwa
podejmowanie decyzji w zakresie finansów państwa, ściąganie podatków i redystrybucja
kierunki polityki zewnętrznej oraz mianowanie personelu dyplomatycznego
Wykład 3, 18.10.2012
Realizacje władzy politycznej (państwowej):
zarządzanie - ukierunkowanie działalności konkretnych zespołów ludzkich i osobników służące realizacji w praktyce decyzji władczych określonych na szczeblach panowania i rządzenia
rządzenie - ukierunkowanie aktywności instrumentarium państwa, a za ich pośrednictwem egzekwowanie postępowania zgodnego z celami zdefiniowanymi w aktach prawnych i zaakceptowanych przez panujących w programach rządu
panowanie - ukierunkowanie polityki państwa w sposób korzystny dla dużych grup społecznych uznawanych za panujące (tworzenie prawa)
Nazwa państwo:
Ślady życia społecznego zorganizowanego w państwo - ponad 9 tyś. lat temu. Uniwersalny termin państwa - XV-XVIw.
- polis - Grecja
- respublica, ciritas, imperium - Rzym
- regulum - królestwo
- terra - ziemia
- das Reich, das Land
Powstanie państwa:
koncepcja teistyczna (Tomasz z Akwinu) - działanie istoty nadprzyrodzonej, od Boga wywodzi się sama idea władzy, natomiast konkretne państwa traktuje się jako dzieło ludzi
koncepcja umowy społecznej (Rousseau, Kołłątaj) - następstwo szczególnego rodzaju umowy zawartej między członkami społeczeństwa a władzą, okres przed państwowy był okresem anarchii i zagrożenia bezpieczeństwa jednostek (Hobbes) lub epoką pokoju, wolności i dobrobytu (Locke)
teoria podboju i przemocy (Gumplowicz) - państwo jest następstwem podboju rządzonych przed rządzących, podział opiera się na odmienności położenia i różnicy ras
teoria marksistowska (Engels <- teoria rozpadu państwa) - państwo powstało w wyniku rozpadu wspólnoty pierwotnej, w której panowała wspólna własność narzędzi i środków, na klasy, co nastąpiło głównie w wyniku powstania własności prywatnej
Wykład 4, 25.10.2012
4 sposoby definiowania państwa:
logiczno-normatywny - p. jest z jednej strony kategorią języka, z drugiej to wyobrażenie pewnego systemu norm regulujących zachowanie ludzi
psychologiczny/psychiczny - przeżycia ludzi związane z instytucjami i stylami rządzenia, wyobrażamy sobie je przez pryzmat własnych uczuć
aksjologiczny - wartość ulokowana wysoko w systemie wartości każdego człowieka, ma znaczenie integrujące, zbiór naszych celów godnych współdziałania, niezależnie od rozbieżności celów do których dążą grupy i osoby, scala różne grupy i tworzy wspólnotę polityczną
społeczno-historyczny - wielka grupa społeczna o szczególnym sposobie organizacji, która ma wspólne doświadczenia historyczne
Spośród innych grup społecznych państwo wyróżnia się trwałym splotem cech występujących łącznie. Jest to zorganizowana wspólnota ludzi, która jest wytworem rozwoju historycznego i wyróżnia się kilkoma cechami.
Cechy państwa:
organizacja polityczna, suwerenna, przymusowa, terytorialna, globalna, niehierarchiczna
Wykład 5, 8.11.2012
Suwerenność - jest integralna, podział na zewnętrzną i wewnętrzną.
zewnętrzna - niezależność od innych podmiotów.
Suwerenność jest po to, aby państwo zapewniało swojemu społeczeństwu rozwój, jest to wartość wynikająca z możliwości rozwiązywania problemów.
wewnętrzna - własność państwowa jest suwerenna, bo jest własnością najwyższą na swoim terytorium i w stosunku do swoich obywateli.
Najwyższa, czyli żaden inny podmiot nie może ograniczyć jej własności.
Państwo polskie samo ograniczyło suwerenność poprzez podpisanie konkordatu oraz przystąpienie do organizacji międzynarodowych.
Kryteria pomiaru suwerenności:
za suwerenne państwo uznajemy takie, które w odpowiednio wysokim stopniu posiada władze zwierzchnią nad terytorium i ludnością
może nawiązywać dobrowolnie równorzędne stosunki z innymi państwami, być członkiem swobodnie wybranych organizacji międzynarodowych
może swobodnie kształtować ustrój społeczny i gospodarczy
Cechy państwa:
organizacja przymusowa, nabycie lub utrata członkostwa opiera się na sile i autorytecie władzy publicznej, a nie na dobrowolnym zrzeszaniu się
prawo ziemi
prawo krwi
prawo opcji
instytucje w państwowym aparacie systematycznie i jawnie stosują przymus wewnątrz państwa i w stosunkach międzynarodowych
państwo stanowi prawo i ma możliwość stosowania sankcji za jego nieprzestrzeganie
państwo posiada monopol na stosowanie przymusu fizycznego (rodzice w ograniczonym stopniu)
Wykład 6, 15.11.2012
TERYTORIALNOŚĆ - zwierzchnia władza nad terytorium i ludnością na nim osiadłą. Obejmuje nie tylko obszar lądu, ale także wody wewnętrzne, przestrzeń powietrzną nad lądem, przestrzeń pod powierzchnią zmieni, morskie wody przybrzeżne, jednostki pływające i powietrzne praz siedziby przedstawicielstw dyplomatycznych położone na terytoriach innych państw.
Podstawowym obowiązkiem państwa jest obrona integracji.
Państwo to organizacja hierarchiczna i globalna.
hierarchiczna - struktura, aparat p. jest szeroko rozbudowany i zbudowany hierarchicznie, poszczególne elementy mają swoje role
globalna - organizacja, która zrzesza wszystkich swoich członków
Państwo jest organizacją polityczną społeczeństwa, wyposażoną w suwerenną władze, jest organizacją terytorialną i przymusową.
Cele i funkcje państwa:
zapewnienie dalszego trwania
dobro wspólnoty (kościół katolicki)
prawo własności indywidualnej (liberalizm)
harmonia interesów społecznych (socjal-demokraci, liberałowie)
urzeczywistnianie woli ludu
służba prawo poprzez jego ustanawianie i stosowanie
służba sprawiedliwości (lewica)
szerzenie dziedzictwa narodowego
zapewnienie bezpieczeństwa
Funkcje państwa - całokształt jego działania w określonej dziedzinie życia.
Zasięg przestrzenny (terytorialny), działania państwa:
funkcja zewnętrzna - różne formy działania państwa w stosunkach międzynarodowych
funkcja wewnętrzna - reguluje stosunki wewnętrzne w państwie, organizuje niektóre dziedziny życia społecznego
Dziedziny działania państwa:
f. wewnętrzna - zapewnienie bezpieczeństwa i porządku wewnętrznego
f. zewnętrzna - utrzymanie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi w celu ochrony interesów będących wyrazem racji stanu
f. gospodarczo-organizacyjna - wpływanie na procesy ekonomiczne poprzez określoną politykę gospodarczą
f. socjalna - działanie zmierzające do zapewnienia minimum egzystencji (min. socjalne)
f. kulturalno-edukacyjna - mecenat państwa zarządza dziedzictwem kulturowym, wspieranie twórczych i artystycznych inicjatyw różnych środowisk społecznych, dbanie o rozwój edukacji
Cele działalności państwa:
f. adaptacyjna - proces przystosowywania się państwa do uwarunkowań cywilizacyjnych
f. regulacyjna - wpływanie na zachowanie, procesy społeczne
f. innowacyjna - inicojowanie przez państwo nowych procesów i przeobrażeń społecznych
Wykład 7
ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE
nocny stróż - Ferdynard Lassal - państwo nie ingerujące w gospodarke
państwo omnipotentne - państwo zajmujące się wszystkim
faszystowskie
komunistyczne
Model państwa w gospodarce:
wolna gospodarka rynkowa (neoliberalizm) - próba powrotu do państwa nocnego stróża
- wprowadzenie polityki równowagi budżetowej
- unikanie nadmiernych wydatków z budżetu państwa i deficytów budżetowych
- kontrola ilości pieniędzy w obiegu, ochrona przed inflacyjnym wzrostem cen
- pełne otwarcie gospodarki na handel zagraniczny bez prawnych ograniczeń importu i eksportu, bez ceł i podatków chroniących własną przedsiębiorczość przed konkurencją zagraniczną
- unikanie wysokich podatków i wynagrodzeń, zwłaszcza takich, które mogłyby dokonywać wyrównanego podziału dochodów w społeczeństwie
- unikanie ulg podatkowych i subsydiów rządowych dla przedsiębiorstw prywatnych, programowe powstrzymywanie się od polityki rządu wobec rolnictwa, przemysłu i innych gałęzi gospodarki
- eliminowanie państwowych kontroli cen i innych form działań warunkujących wolną gospodarkę
- ograniczenie zatrudnienia w aparacie państwa, eliminowanie przedsiębiorstw państwowych i samorządowych, forsowna prywatyzacja tego co uprzednio było własnością publiczną
- niedopuszczenie do silnej pozycji związków zawodowych i dużych wpływów udziału pracowników w zarządzaniu organizacjami gospodarczymi
- unikanie niejasnych granic między działalnością prywatną a publiczną, niechętny stosunek do mieszanych form własności i do planowania strategocznego
- unikanie dużego sektora banków państwowych, selektywnej polityki kredytowej i ograniczeń w obrocie papierami wartościowymi
regulowana gospodarka rynkowa
liberalny, chrześcijańsko-demokratyczny
socjal-liberalny, socjal-demokratyczny
- ochrona środowiska naturalnego
- pobudzanie badań naukowych, subsydiowanie rozwoju techniki i kultury
- utrzymywanie ogólnej równowagi i zdolności gospodarczej do wzrostu, zapobieganie głębokim i długotrwałym kryzysom koningtury
- regulacje stosunków na rynku pracy, zapobieganie masowemu bezrobociu, udzielanie pomocy w tworzeniu nowych miejsc pracy i zdobywaniu nowych kwalifikacji przez bezrobotnych
- stan infrakstruktury technicznej i społecznej, która musi działać sprawnie nawet jeśli nie jest rentowna dla sektorów prywatnych, bez niej nie jest możliwe zaspokajanie potrzeb ludzkich
- BHP
- pobudzanie rozwoju i ochrona rolnictwa, która w wielu krajach by zanikła bez interwencji pańśtwowej, a to mogłoby byćniebezpieczne dla bezpieczeństwa państwowego i równowagi społecznej
- kształtowanie ładu przestrzennego poprzez demokratyczne planowanie urbanistyczne w imię równowagi potrzeb i interesów przyszłych pokoleń
- kształtowanie reguł stosunków gospodarczych z zagranicą, dbałość o równowagę bilansu płatniczego i zdolność konkurencji krajowej przedsiębiorców na rynkach zagranicznych
Wykład 8, 20.12.2012
ZASADY PAŃSTWA DEMOKRATYCZNEGO
1. Podstawowe zasady:
suwerenność narodu - zasada suwerenności ludu, określa kto jest podmiotem władzy w państwie. Marceliusz z Padwy (XIVw.), który po raz pierwszy sformułował tę zasadę:
ludzie sami wiedzą czego chcą
chętniej podporządkowują się prawom i bronią ich, gdy sami je sobie ustanowili
Rousseau na nowo sformułował tę zasadę i popularyzował ją, gdy nadarzyły się warunki (francuska rewolucja). I zastosowanie w konstytucji USA, później PL majowej, a ostatecznie we francuskiej.
Legalna jest tylko władza pochodząca od narodu. W XXw. ostatecznie została uznana.
Wykształciły się dwa sposoby interpretacji pojęcia narodu:
naród to wszyscy obywatele danego państwa (polityczno-prawny)
etniczno-kulturowy
reprezentacja narodu (przedstawicielstwo narodu)
Kształtowanie się zasady reprezentacji sięga XIII/XIVw. W I RP sejm składał się z 2 izb i 3 stanów (senatorski, poselski i królewski). Sposób wyłaniania przedstawicieli przez naród i sposób reprezentacji narodu przez przedstawicieli:
- mandat imperatywny - przedstawiciel swoich wyborców mógł być odwołany w trakcie wypełniania obowiązków; tworzono instrukcje, mówiono jak reprezentant powinien zareagować na różne sytuacje
- mandat wolny - przedstawiciel narodu nie jest przedstawicielem swoich wyborców lecz całego narodu, nie można odwołać go podczas trwania kadencji, wolę narodu reprezentuje zgodnie ze swoją wiedzą, umiejętnościami i sumieniem.
zasada podziały władzy
Za twórcę trójpodziału uznaje się Monteskiusza i Johna Locke'a. Istnieją 3 odrębne władze, każda z tych władz sprawowana przed odrębny organ państwowy, mechanizm powiązań między władzami powinien zapewniać ich wzajemne ograniczanie się.
pluralizm polityczny
Jego podstawy to pluralizm społeczny i gospodarczy. Pluralizm gospodarczy to różnorodność podmiotów gospodarczych i rywalizacja między nimi na rynku. Pluralizm społeczny to istnienie zróżnicowanego społeczeństwa podzielonego na klasy, warstwy i grupy społeczne między którymi występują różne sprzeczności i które rywalizują ze sobą o lepsze miejsce w systemie produkcji i podziały dóbr.
demokratyczne państwo prawne
Państwo, w którym rządzi się na podstawie prawa i zgodnie z treścią prawa, nie tylko zapisami konstytucji, ale także stanem faktycznym.
- organizmy państwa są tworzone, zorganizowane i kontrolowane zgodnie z prawem
- kompetencje organów państwowym są określone i kontrolowane
- metody rządzenia są zgodne z prawem
- przestrzegana jest zasada formalnej sprawiedliwości
- prawo jest jawne, jest ogłoszone we właściwym czasie, aby wszyscy mogli poznać jego treść
Gwarancja państwa prawnego:
a) ustrojowa - związana z formą państwa i cechami jest ustroju
b) legislacyjna - związana ze sposobem tworzenia prawa i formalnymi właściwościami prawa obowiązującego
c) proceduralna - związana ze stosowaniem prawa
Wykład 9, 10.01.2013
Państwo a jednostka, państwo a społeczeństwo, państwo a naród
PAŃSTWO A JEDNOSTKA
Jednostka, dzielimy na:
- człowiek - taki status mają cudzoziemcy, bezpaństwowcy
- obywatel - mieszkaniec kraju, posiada pełne prawa polityczne
Obywatelstwo - stosunek prawny łączący jednostkę z państwem, z którego wynikają skutki prawne (krajowe, międzynarodowe) oraz prawa i obowiązki wspólne wszystkim obywatelom
Nabycie obywatelstwa
-pierwotne (prawo krwi, prawo ziemi)
-wtórne (naturalizacja, prawo opcji, małżeństwo)
Utrata obywatelstwa:
- zezwolenie właściwego organu państwowego na zrzeszenie się jednego obywatelstwa na rzecz innego
- zrzeczenie się obywatelstwa w przypadku małżeństwa
- pozbawienie obywatelstwa na skutek decyzji właściwego organu państwowego
Wolności, prawa i obowiązki człowieka dotyczące na terytorium państwa każdej osoby ludzkiej:
-wolności jednostki: postawowe, osobiste, inne (np. wolności polityczne)
-prawa jednostki: podstawowe, osobowe, polityczne, ekonomiczne, socjalne, kulturalne
-obowiązki: jednostka nie ma prawa wyboru w ramach obowiązków, źródłem obowiązków jest norma prawna ustanowiona przez państwo
Źródła nowożytne:
1) Wielka Księga Swobód Jana bez Ziemi - 1215
2) Karta Praw Wirginii - 1776
3) Deklaracja Niepodległości 13 Stanów Ameryki
4) Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
Prawa jednostki:
I generacji
II generacji
III generacji
Międzynarodowa ochrona wolności i praw jednostki:
- formułowanie zestawu wolności i praw jestnostki, których poszczególne państwa zobowiązały się przestrzegać
- tworzenie ponadnarodowych gwarancji przestrzegania wolności i praw jednostki
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - ONZ - 1948
Pakty Praw Człowieka z 1966
- Międzynarodowy Pakt Praw Osobistych i Politycznych
- Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych
Regionalne systemy:
- Europejska Konwencja o ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności - 1950
- Europejska Karta Socjalna - 1961
Ponadnarodowe systemy:
- Komitet Praw Człowieka (Genewa)
- Europejski Trybunał Praw Człowieka (Strasburg)
Status prawny jednostki w p. demokratycznych jest wysunięty przez państwo (system organizacji państwowych), który ma spełniać wobec niej (i wobec społeczeństwa) rolę służebną
-koncepcja indywidualistyczna
· jednostka to podstawowy podmiot społeczeństwa, godność człowieka najwyższą wartością
· jednostka może być podporządkowana państwu tylko w ograniczony procesie, państwo jest dla jednostki i grup społecznych a nie odwrotnie
Gwarancje praw i wolności:
-gwarancje materialne - ogół środków, które służą państwu do zapewnienia zapisanych praw (poziom rozwoju gospodarczego, możliwości finansowe, stan oświaty, świadomość prawna)
- gwarancje formalne (instytucjonalne) - całokształt środków prawnych
· pośrednie
· bezpośrednie
Ograniczenia praw i wolności:
- mogą być wprowadzone wyłącznie przez ustawę tylko na określony czas
- zgodnie z zasadą proporcjonalności - zakaz nadmiernej ingerencji państwa w sferę praw i wolności człowieka a jednocześnie zezwala na ich ograniczenie w przypadku ustanowienia ich w niezbędnym zakresie
SPOŁECZEŃSTWO A PAŃSTWO
Społeczeństwo globalne to historycznie ukształtowana zbiorowość ludzka, złączona wspólnymi warunkami życia i bytowania oraz wspólną kulturą
Trzy elementy:
- obiektywne warunki bytu
- struktura społeczeństwa obejmująca wszystkie rodzaje zborowości grup społecznych
- kultura
Zróżnicowania społeczne - charakter zhierarchizowany i niezhierarchizowany (różnice klasowe i warstwowe)
Ujęcie K. Marksa klas społecznych
- wielkie zbiorowości społeczeństwa wyróżnione głownie ze względu na podobny stosunek członków danej zbiorowości do środków produkcji
klasa podstawowa (niewolnicy + właściciele niewolników; właściciele ziemscy + chłopi; burżuazja + robotnicy)
klasa niepodstawowa (średnia)
Różnice między klasami podstawowymi zawsze mają charakter wyzysku.
Ujęcie M. Webera koncepcji klas społecznych:
- klasy
- status
- partyjność
Warstwa społeczna:
Grupa ludzi, która nie jest klasą ani też grupą etniczną
Weber - konsekwentnie wyodrębniony obok klasowego podziału społecznego podział na warstwy społeczne
RELACJE PAŃSTWO A SPOŁECZEŃSTWO
Nie istnieją organizacje państwowe poza społeczeństwem, równocześnie społeczeństwo jako wielo zróżnicowana zbiorowość nie mogłoby funkcjonować bez integracji jego poszczególnych elementów przez organizacje państwową
Koncepcja indywidualistyczna: służebna rola państwa wobec jednostki i społeczeństwa
Koncepcja kolektywistyczna: zwierzchnia pozycja państwa wobec jednostek i zbiorowości społecznej
CZEMU PAŃSTWO SŁUŻY?
Arystoteles - państwo zawsze ma na celu realizacje dobra wspólnego
Teoria marksistowska - państwo miało, ma i będzie miało charakter klasowy (reprezentuje interesy klasy panującej)
Orientacja socjaldemokratyczna - obecnie państwo wysokorozwinięte przestało być państwem klasowym
PAŃSTWO A SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE
Sfera stosunków, odniesień między jednostką, grupą społeczną i klasami, a władzą państwową, obejmuje ogół niepaństwowych instytucji, organizacji i stowarzyszeń działających w sferze publicznej
Cechy :
- niezależność od władzy
- samoorganizacja
POJĘCIE NARODU
Naród - historycznie ukształtowana trwała wspólnota ludzi, powstał na gruncie wspólnych losów dziejowych, wspólnego języka, kultury, terytorium traktowanego jako ziemię ojczystą, charakteryzuje się wspólnym poczuciem państwowym
Powstawanie narodu - spełnione muszą być warunki:
- polityczne
- ekonomiczno-społeczne
- ideologiczne
- lingwistyczne
- geograficzne
- ludnościowe
Nowoczesny naród:
- całe społeczeństwo charakteryzuje się poczuciem przynależności narodowej
- podstawowy dorobek kultury narodowej z różnych dziedzin zostaje rozpowszechniony w szerokich kręgach społecznych
- dany naród posiada własne organizacje państwowe lub dąży do uzyskania niepodległego państwa
Proces ten zakończył się w Polsce w okresie PRL-u
Relacje między narodem a społeczeństwem globalnym:
- społeczeństwa jednorodne
- społeczeństwa względnie jednorodne narodowo
- społeczeństwa wielonarodowe lub wielonarodowościowe
Wykład 10, 17.01.2013
ORGANY PAŃSTWOWE I ICH STRUKTURA
Organ państwowy:
- osoba lub grupa osób, których działania na mocy obowiązującego prawa są uważane za działania państwa;
- część aparatu państwowego wyodrębniona od pozostałych części tego aparatu poprzez swoją organizacje i kompetencje;
- państwo realizuje swoje zadania poprzez określone wyspecjalizowane instytucje, które uosabiają ścisły związek elementów osobowych oraz strukturalno-organizacyjnych i funkcjonalnych, występują one w imieniu państwa, a ich działalność w różnych sferach życia społecznego utożsamia się z różną działalnością państwa
-organ państwowy to odpowiednio zorganizowana instytucja utworzona na podstawie przepisów prawa i powołana do wykonywania określonych zadań w imieniu państwa przy zastosowaniu środków wynikających z charakteru władzy państwowej
Cechy organów państwowych:
-tworzone w drodze przepisów prawa, które określają ich organizacje, kompetencje i formę aktywności oraz działają na podstawie przepisów prawa
- posiadają wyodrębnioną strukturę organizacyjną stosowną do wypełnianych przez nie zadań (zarówno w układzie zewnętrznym jak i wewnętrznym)
-wyraźnie określone prawem zakresy kompetencyjne, kompetencje zindywidualizowane w zależności od charakteru organizacyjnego i jego miejsca w systemie organizacyjnym państwa
-działają w imieniu i na rachunek państwa, a skuteczność działań tych organizacji jest zagwarantowana w ostatniej instancji możliwością zastosowania przymusu państwowego
-mogą realizować działania władcze w różnych formach, np. w drodze stanowienia aktów normatywnych, wydawania oświadczeń sądowych, sprawowania kontroli, wydawania aktów administracyjnych
Każdy z państwowych organów samoistnych charakteryzują wszystkie te cechy.
Klasyfikacja (podział):
-strukturalny
· Jednoosobowe - sprawowane przez jedną osobę, która odpowiada za podejmowane decyzje (np. prezydent, minister, wojewoda)
· Wieloosobowe - org. Kolegialne składające sięz wielu osób podejmujących w równoprawny sposób wspólne decyzje w formie uchwał; kolektywna odpowiedzialność (np. izby parlamentu, Rada Ministrów, Rada Gminy, Rada Powiatu, rząd)
-terytorialny
· Centralne - zasięg całego państwa
· Terenowe - działają na określonym terenie (wojewoda, Rada Gminy, sąd rejonowy)
-ze względu na sposób powoływania
· Org. Pochodzące z wyborów - powoływane przez określony podmiot zbiorowy (np. suwerena - lud - lub org. państwową uprawnioną do tego przz przepisy prawa)
· org. pochodzące z nominacji - określone aktem normatywnym regulującym sposób powoływania jednych organizacji przez drugie (niższego stopnia przez wyższego stopnia)
-ze względu na czas trwania pełnomocnictw
· kadencyjny - określony przez ustwy
· powoływane na czas nieokreślony - nie jest określony przez żadną z ustaw, pełnią funkcje do momentu powołania nowej organizacji
-ze względu na sposób działania w imieniu państwa
· samoistne - działają bezpośrednio w imieniu państwa wykorzystując w tym zakresie własne kompetencje
· niesamoistne - nie posiadają prawa do podejmowania władczych decyzji mających znaczenie na zewnątrz, organizacje o charakterze wewnętrznych
-ze względu na charakter powierzonych zadań i funkcji oraz role jaką spełniają w mechanizmach działania państwa
· przedstawicielskie - wyłaniane w drodze wyborów powszechnych i odpowiedzialne przed wyborcami, ciała kolegialne
· administracyjne - mianowane z nominacji lub mianowania, działalność wykonawcza, odpowiedzialność polityczna przed organami przedstawicielskimi
· sądowe - z nominacji, podstawowa funkcja to sprawowanie wymiaru sprawiedliwości
· kontroli - pochodzą z nominacji, kontrolują organizacje wykonawcze (NIK)
System organów państwowych:
(organy są ze sobą odpowiednio powiązane)
System organów p. - całokształt istniejących organizacji w danym państwie do rozpatrywania ich wzajemnych powiązań wynikających z ich przyjętych reguł określających formę organów państwowych i ich wzajemne stosunki, a składające się na organizacyjną jedność systemu
Jednolitość:
-jednolitość celów działania polega na realizacji tych samych celów poprzez równe formy aktywności
-włączenie wszystkich organów państwowych w organy wspólne i podporządkowanie ich jednolitym zasadom organizacyjnym i funkcjonalnym
Aparat państwowy - zespół ludzi zorganizowany w szczególny sposób, wykonujący w specjalnym trybie zadania państwa, wyposażony w specyficzne środki przymusu państwowego
Zasady kreujące:
Zasada jedności (koncentracji władzy)
-w aparacie państwowym istnieje tylko jeden organ najwyższy, któremu podporządkowane są wszystkie inne organy państwowe
a) z dominacją organu jednoosobowego - monarcha absolutna, państwo faszystowskie
b) z dominacją rzeczywistą lub formalną organu wieloosobowego (kolegialnego) - konstytucja francuska 1783, Komuna Paryska 1871, konstytucja Szwajcarii 1874, państwa socjalistyczne
Zasada trójpodziału władzy (Monteskiusz, J. Locke)
-istnieją 3 wyodrębnione władze
-każda z tych władz sprawowana jest przez odrębny organ państwowy
- mechanizm powiązań między władzami powinien zapewnić im wzajemne ograniczanie się
a) separacja władz: USA, cześć p. Ameryki Środkowej i Południowej
b) współdziałanie i wzajemne hamowanie się legislatywy i egzekutywy: europejskie demokracje
OPRACOWANE PRZEZE MNIE WG SYLLABUSA
1. Pojęcie typu i formy państwa, elementy składowe i kryteria klasyfikacji form państwa, forma rządu, reżim polityczny, struktura terytorialno-prawna.
Forma państwa - sposób sprawowania władzy oraz organizowania życia politycznego i społecznego w państwie. Formę państwa charakteryzuje się ze względu na:
formę rządów - struktura najwyższych organów państwowych, ich wzajemne relacje i sposób powoływania głowy państwa
reżim polityczny - sposób rządzenia państwem, metody i techniki sprawowania władzy
ustrój terytorialny państwa - struktura terytorialna, zakres samodzielności władz lokalnych, podział kompetencji między władze centralne a lokalne
FORMA RZĄDÓW
Republika - najwyższa władza należy do organu wybieranego na określony czas przez obywateli. Dzielimy na:
arystokratyczne - władze wybierane przez wąskie grupy, wyodrębnione ze względu na pochodzenie lub zamożność (występowały w przeszłości)
demokratyczne - władze wybierane przez ogół obywateli (współczesne republiki europejskie, np. Polska, Niemcy, Francja)
Monarchia - najwyższym organem jest monarcha (król, cesarz, sułtan, faraon), a ludność tworzy grupę poddanych. Monarcha swoją funkcję sprawuje najczęściej dożywotnio. Ze względu na sposób uzyskania władzy przez władcę dzielimy na:
dziedziczna - monarcha uzyskuje władzę przez dziedziczenie (np. UK, Hiszpania)
elekcyjna - monarcha uzyskuje władzę przez wybór (np. RP w okresie nowożytnym)
Monarchie ze względu na zakres władzy monarchy dzielimy na:
nieograniczone
ograniczone
Współczesne monarchie absolutne: Arabia Saudyjska i Watykan.
REŻIM POLITYCZNY
państwa autorytarne:
silna władza wykonawcza skupiona w rękach jednostki lub wąskiej grupy osób
społeczeństwo nie ma możliwości kontrolowania władzy, rządzący są uprzywilejowani
udział obywateli w życiu społecznym jest sztuczny, poddany ścisłej kontroli
istnieje rozwinięty aparat przymusu
państwa totalitarne (np. Korea Północna, dawniej faszystowskie Niemcy i Włochy, ZSRR)
państwo kontroluje wszystkie sfery życia społecznego, rozbudowany aparat represji i przymusu
państwo indoktrynuje swoich obywateli, istnieje jedna oficjalna doktryna państwowa, a interes jednostki jest podporządkowany interesowi państwa
nie istnieje podziałwładzy, cała wladza jest skupiona w rękach partii rządzącej i jej przywódcy
działalność opozycyjna jest zakazana
państwa demokratyczne
podział władzy
obywatele mają możliwość kontrolowania władzy, wszyscy są równi wobec prawa
panuje szeroki zakres praw i wolności obywatelskich
PODZIAŁZE WZGLĘDU NA USTRÓJ TERYTORIALNY
państwa unitarne - jednostki podziału terytorialnego nie mają samodzielności politycznej i są podporządkowane organom ogólnopaństwowym, na terenie państwa obowiązuje jednolity system prawa, obywatelstwo, system organów sądowych oraz prawodawczych, państwami unitarnymi są np. Dania, Polska, Holandia.
scentralizowane - władze centralne mają bardzo szeroki zakres kompetencji, podejmują decyzje w sprawach lokalnych, organy lokalne mają wąskie uprawnienia (np. Francja)
zdecentralizowane - włądze centralne nie mają uprawnień, aby wpływać na sprawy przekazane do kompetencji organów lokalnych, wąski zakres kompetencji pozostawiony organom ogólnopaństwowym (np. Wielka Brytania)
państwa złożone - części składowe państwa mają duży stopień samodzielności, m.in. posiadają własne organy prawodawcze, wykonawcze i sądownicze, ogólnopaństwowe instytucje zajmują się jedynie wybranymi dziedzinami wspólnego funkcjonowania państwa
federacja - jednostki podziału terytorialnego mają pewien zakres samodzielności politycznej i prawnej, nie mogą wystąpić z federacji ani nawiązać stosunków międzynarodowych, np. USA, Szwajcaria, Niemcy
konfederacja - luźny związek suwerennych państw powołany dla realizacji określonych celów, państwa członkowskie przekazują część swoich uprawnień wspólnym organom