PODSTAWOWE POJĘCIA Z ZAKRESU AP I PRAWA ADMINISTARCUJNEGO

• aparat administracyjny - wszystkie jednostki wykonujące funkcje administracji publicznej, niezależnie od tego, czy są one państwowe, samorządowe czy też inne;

• kontrola - funkcja organu polegająca wyłącznie na sprawdzaniu działalności tych jednostek, bez stałej możliwości wpływania na działalność jednostek kontrolowanych poprzez wydawanie wiążących nakazów lub poleceń; kontrola polega więc na:

• ustaleniu istniejącego stanu rzeczy;

• ustaleniu jak powinno być;

• zestawieniu tego co jest z tym co powinno być;

- w celu właściwego przeprowadzenia kontroli organ kontrolujący legitymuje się określonymi kompetencjami, w ramach których powinien mieć co najmniej prawo do:

• dokonywania przeglądu działalności organu kontrolowanego; może on dotyczyć całości lub części działalności jednostki kontrolowanej;

• wglądu do akt i materiałów kontrolowanego organu;

• wstępu do pomieszczeń i zakładów kontrolowanej jednostki;

• żądania wyjaśnień w sprawie kontrolowanych materiałów.

- organ kontrolujący sporządza sprawozdanie z przebiegu kontroli; wyniki wraz z wnioskami są przedstawiane organowi wyższego szczebla nad organem, którego dotyczyła kontrola

- kontrola bywa także określana przy pomocy innych terminów:

• inspekcja - jest kontrolą wykonywaną przez bezpośrednią obserwację zachowania się (działania lub zaniechania) danej jednostki i porównaniu tego zachowania się z odpowiednimi wzorcami zachowania poprawnego;

• lustracja - kontrola nakierowana nie na zachowanie się podmiotu, lecz na określony przedmiot, na jego rzeczywisty stan, jego cechy w porównaniu z odpowiednimi wzorcami określającymi stan pożądany;

• rewizja - łączy się z kontrolą w dziedzinie finansów, polegającą na bezpośredniej konfrontacji stanu faktycznego środków finansowych i innych składników majątkowych jednostki kontrolowanej z odpowiednią dokumentacją i na ocenie prawidłowości dysponowania składnikami;

• wizytacja - kontrola mająca na celu bezpośredni wgląd w działalność jednostki kontrolowanej w jej całokształcie.

- kontrola administracji jest niezbędna; powinna ona jednak charakteryzować się określonymi cechami:

• bezstronnością;

• fachowością;

• efektywna.

• nadzór - jest pojęciem szerszym od kontroli; nadzorem określa się sytuacje, w których organ nadzorujący wyposażony jest w środki oddziaływania na postępowanie organów nadzorowanych; uprawienia nadzorcze oznaczają więc uprawnienia kontrolne wraz z możliwością wiążącego wpływania na organy czy instytucje nadzorowane w jego działalności;

- środki nadzoru mogą być stosowane tylko w wypadkach przewidzianych przez prawo oraz przy zastosowaniu środków nadzoru przez prawo określonych; środki nadzoru można sklasyfikować następująco:

• środki oddziaływania merytorycznego;

• środki nadzoru personalnego;

- inny podział:

• środki nadzoru represyjnego;

• środki nadzoru prewencyjnego

• koordynacja - uprawnienia wykonywane przez organ w stosunku do organów czy instytucji, które nie są mu bezpośrednio organizacyjnie i służbowo podporządkowane. Są to jednostki bądź podległe innym organom, bądź też ze swojego założenia działające samodzielnie. Organ koordynujący posiada jednak możliwość oddziaływania na instytucje koordynowane przy użyciu różnego rodzaju środków w celu zharmonizowania działalności tych jednostek

• kierownictwo - kompetencja organu kierującego do używania wszelkich środków w celu oddziaływania na postępowanie organów kierowanych, za wyjątkiem takich, których użycia zakazuje prawo.

- mówiąc o ap istotne są również takie pojęcia jak centralizacja, decentralizacja, dekoncentracja czy też dewolucja ap:

• centralizacja - taki sposób zorganizowania aparatu administracyjnego państwa, w którym organy niższego stopnia są hierarchicznie podporządkowane organom wyższego szczebla;

- w strukturze administracji scentralizowanej występować może zjawisko skupienia i rozproszenia kompetencji; jest to odpowiednio koncentracja i dekoncentracja;

• koncentracja - kompetencje są skupione w rękach nielicznej grupy organów (centralnych, decyzyjnych)

• dekoncentracja - kompetencje zostały przeniesione na większą liczbę organów, zwykle niższego szczebla; może występować dekoncentracja rzeczowa lub terytorialna; (inna def. - przekazywanie uprawnień w ramach systemu scentralizowanego, opierającego się na więzach kierowniczych np. przekazywanie uprawnień wojewodom przez ministrów)

• decentralizacja - przekazanie (zasadniczo dokonywane na drodze ustawowej) kompetencji podmiotowi, który nie podlegał dotychczas kontroli tego podmiotu, do którego kompetencje należały, a które w rezultacie znajdują się w stosunku nadzoru; zasadniczo decentralizacja dotyczy:

• samorządu terytorialnego

• przedsiębiorstwa

• zakładu

- decentralizacja może też być podzielona na rzeczową i terytorialną (samorząd terytorialny)

• dewolucja - oznacza szeroką decentralizację, dotyczącą określonych uprawnień nie tylko władzy wykonawczej (rządu i administracji), ale i ustawodawczej np. przekazywanie uprawnień parlamentom w Szkocji i Walii

- inne istotne pojęcia to:

• władza publiczna - odpowiednik państwa w szerokim znaczeniu

• zadania publiczne - zadania, które zgodnie z zasadą pomocniczości powinny być podejmowane przez organy władz publicznych, usytuowane na jak najniższym szczeblu z gwarancją prawidłowego wykonania tego zadania

• środki publiczne - środki finansowe przeznaczone na realizację zadań publicznych

• władze, organy, zadania państwowe, administracja państwowa - terminy dotyczące państwa w wąskim znaczeniu

• administracja rządowa - administracja podlegająca RM

• samorząd - wykonywanie ustawowo przekazanych zadań publicznych przez ustawowo utworzone zrzeszenia (wspólnoty, korporacje publicznoprawne) obywateli lub innych podmiotów prawa; podstawowe znaczenie ma samorząd terytorialny

• organizacje pozarządowe - dobrowolne zrzeszenia i fundacje, stanowiące podstawowe formy samoorganizacji społeczeństwa obywatelskiego

• służba cywilna - aparat urzędniczy administracji rządowej, który powinien być profesjonalny i neutralny politycznie

• regulacja - zespół instrumentów władczego i niewładczego oddziaływania na przedsiębiorców działających na specyficznym ważnym rynku, który nie wytworzył mechanizmów zdrowej konkurencji, zwłaszcza na długi istniejący monopol prawny lub naturalny (telekomunikacja, energetyka, koleje) i zastępujący niekiedy zbyt słabe mechanizmy regulacji rynkowej

- obok tych terminów prawniczych występują także inne istotne terminy:

• mienie publiczne - własność i inne prawa majątkowe przysługujące podmiotom publicznym (państwowym - mienie państwowe tj. mienie skarbu państwa; mienie publiczne można podzielić na:

• dobra publiczne - służące wszystkim i zasadniczo niezbywalne np. drogi publiczne

• mienie administracyjne - służące wykonywaniu podstawowych zdań publicznych

• mienie gospodarcze - w nim wyróżnia się mienie użyteczności publicznej

• ciężar publiczny - wynikający z mocy samego prawa lub z mocy decyzja administracyjnej organu władzy wykonawczej obowiązek publicznoprawny, którego treść polega na:

• świadczeniu osobistym, którego przedmiotem jest wymóg pracy nieodpłatnej, przejściowej, uzasadnionej celami wyjątkowymi, podejmowanej w granicach nieprzekraczajacych rzeczywistej potrzeby, wyłącznie w ochronie interesu publicznego (np. klęski żywiołowej)

• udostępnieniu rzeczy ruchomych lub nieruchomości w sposób nieodpłatny na rzecz konkretnego przedsięwzięcia o charakterze publicznym, którego organizacja należy do podmiotów władzy wykonawczej;

• świadczeniu pieniężnym obejmującym obowiązkowe, stałe lub jednorazowe składki na ustawowo określone cele, różnego rodzaju opłaty, a także podatki będące świadczeniami obowiązkowymi, stałymi, nieodpłatnymi, pobieranymi przez wadzę publiczną, obciążające obywateli i przedsiębiorców.

• sektor publiczny - zasoby rzeczowe i finansowe składające się na mienie publiczne (wraz z zatrudnionymi przy nich zasobami ludzkimi) oraz podmioty, których własność publiczna przekracza 50%

W skład SFP wchodzą (z UFP, 27 sierpnia 2009 r.)

5