J. W. Hall, Japonia od czasów najdawniejszych do dzisiaj, Warszawa 1979.

I 1868 - upadek shogunatu - nowy ośrodek władzy, symbolicznie podporządkowany cesarzowi - nowa jedność państwowa

zagrożenie ze strony Zachodu - hasło powrotu do przesłości (fukko) - w tym sensie przewrót - „restauracja” pewnego porządku; restauracja oznaczała wkroczenie J w nowoczesność; zmiany w systemie politycznym, następnie reformy społeczne i ekonomiczne wykroczyły daleko poza zniesienie shogunatu

nowe rządy oparte na bezpośrednim i publicznym uznaniu najwyższej władzy cesarza

W Japonii nie było antagonizmów społecznych, ani ideologii politycznych, które w Europie stały się zarzewiem rewolucji francuskiej czy rosyjskiej - przewrót Meiji nie był rew chłopską ani burżuazyjną, przywódcy rekrutowali się głównie spośród klasy samurajów

charakt. Dwie cechy dla całego okresu przewrotu:

przekonanie się o wyższości cywilizacji zachodniej - przekształcenie się niemal wszystkich przywódców przewrotu Meiji z pierwotnych zwolenników restauracji władzy cesarskkiej w zwolenników reform

1868 - tereny skonfiskowae rodowi Tokugawa podzielono na prefektury i okręgi miejskie, zarządzanie nimi przekazano młodym działaczom z zachodnich hanów; wysłano przedstawicieli rządu centralnego

Okubo z Satsumy w marcu 1869 - doszedł do wniosku o konieczności dalszej centralizacji władzy

nakłonił on daimyo z 4 największych posiadłości, do zwrócenia cesarzowi praw do owych posiadłości; inni poszi za przykładem

VIII 1871 - dekret o skasowaniu hanów

japonia przekształcała sę w państwo całkowicie scentralizowane,wyłoniła się nowa grupa przywódcza - oligarchia, przeprowadzająca dalsze reformy bez sprzeciwu

niezbyt drastyczny przebieg zmian politycznych + poczucie zagrożenia bytu państwowego wynikające z presji mocarstw => atmosfera, w której działalnośćgrupki zdecydowanych ludzi mogła doprowadzić do przebudowy państwa

początek 1868:

III - wezwano przedstawicieli wszystkich hanów, mających odtąd tworzyć zgromadzenie doradcze

IV - ogłoszono tzw. Przysięgę Statutową - pięciopunktowa deklaracja w imieniu cesarza, prezentujaca nową filozofię władzy proponowaną przez rząd Meiji - b. ogólnikowa

nacisk na 4 podstwaowe zasady:

koniec 1868 - nowy rząd przenosi się do Edo, któremu nadano nową nazwę - Tokyo(czyli wschodnia stolica)

zmiany w organach centralych okazały się skuteczne dzięki systemowi kontroli sięgającemu szczebla lokalnego

1873 - utworzenie MSW

administracja lokalna pozostała całkowicie pod kontrolą władz centralnych

dzięki utrzymaniu kontroli nad prowincją możliwe stało się stosunkowo szybkie rozwiązanie problemów finansowych

reforma finansów w 71 i 72 roku, zreorganizowano system pieniężny - układ dziesiętny i jednostka monetarna - jen

wprowadzono system bankowy wzorowany na amerykańskim systemie Rezerwy Federalnej

1873 - rozstrzygnięto kwestię własności ziemskiej - bodźce do reformy miały głównie charakter ekonomiczny,nie społeczny - naczelnym motywem było dążenie do scentralizowania i racjonalizacji „systemu podatków rolnych”, wtym celu - 3 nowe zasady:

I 1873 - dekret o obowiązku służby wojskowej; de facto automatycznie zacierano różnicę między samurajem a człowiekiem z gminu; w ciągu kilku lat Japonia stworzyła armię poborową opartą w całości na eropejskich wzorach rekrutacji i organizacji

obalenie systemu 4 klas - wolne społeczeństwo, oparte na zasadach ekonomicznych, miarą poważania stało się bogactwo, wykształcenie lub wpływy polityczne

mimo to - opozycja ze strony klasy dawnych samurajów

1877 - powstanie Saigo - ok. 30 tys. dawnych samurajów, po pół roku przegrał z armia japońską; było to ostatnie wystąpienie samurajów

Przysięga Statutowa otwarcie uznawała przekształcenie Japonii wg wzorów zachodnich oraz stworzenie potężnego państwa za najważniejsze cele nowego rządu

1872 - 73: misja Iwakury - podróż po USA i Europie, oficjalnie próbując osiągnąć rewizję traktatów z 1858 roku. Raport sporządzony przez jej uczestników wskazywał na zacofanie Japonii i koniecznośc uczenia się od Zachodu, wskazywał także napozytywne aspekty(np. brak fanatyzmu religijnego w Japonii) oraz fakt, że państwa Zachodu osiągneły swojąpotęgę w przeciągu ostatnich 50 czy 100 lat

systematyczne zatrudnianie doradców z zagranicy

przyjmowanie kulturalnych wzorców z Zachodu

coś w rodzaju kompleksu zacofania?

Niemiecka myśl polityczna stała się podstawą teoretyczną konstytucji z 1899 roku

presja w kierunku powołania wybieralnego zgromadzenia narodowego

1875 - ogłoszenie cesarskiego rozporządzenia zapowiadającego stopniowe wprowadzenie rządów konstytucyjnych

1881 - cesarski edykt, zapowiadająct ogłoszenie konstytucji w roku 1890; wykaz jej podstawowych zasad: miała ona być wyrazem woli cesarza, ministrowie mieli być odpowiedzialni wobec cesarza, inicjatywa ustawodawcza miała należeć do rządu, wzorem godym naśladowania stał się system pruski

w 1888 caly niemal aparat rządowy, jaki przewidziano w konstytucji był już gotowy, brakło jedynie parlamentu, który miał stać się największym ustępstwem oligarchii na rzecz zasady przedstawicielstwa narodowego

Konstytucję Meiji ogłoszono w 1899 roku, okazała się znakomitym połączeniem zachodnich metod politycznych z tradycyjnymi japońskimi koncepcjami politycznymi

cesarz - władcą absolutnym i nietykalnym, znajdujący się ponad rządem, był zarazem ucieleśnieniem państwa; Japończycy byli jego poddanymi i mieli mu służyć lojalnie

aparat zarządzania miał być wysoce zbiurokratyzowany i centralistyczny

interesom esarskim podporządkowano Ministerstwo Domu Cesarskiego i „prawo cesarskie”

cesarz wspomagany przez Tajną Radę miał zajmowac pozycję najwyższą, ponad premierem i gabinetem - odpowiedzialnymi wyłącznie przed nim

administracja lokalna pozostawała bezpośrednio w gestii Ministerstwa Spraw Wewnętrznych

niewielkie możliwości powszechnego udziału w rządach gwarantowanego przez konstytucję zapewniał parlament i zgromadzenia lokalne ( na ogół pozbawione wpływów)

Parlament - Izby Wyższa i Niższa, ich skład ustalano na podstawie starannie ograniczonych wyborów

Izba Niższa - przede wszystkim ciało debatujące nad posunięciami rządu , pozbawiona możliwości inicjowania jakichkolwiek kroków

jedynym rzeczywistym uprawnieniem nadanym Izbie Niższej była możliwość nieuchwalenia budżetu, ale i to było ograniczone - gdy odrzucono budżet, automatycznie przyjmowano budżet z roku poprzedzającego

konstytucja Meiji stworzyła podstawy nowoczesnych rządów opartych na prawie, powołała instytucje, dzięki którym mógł dokonywać się dalszy rozwój polityczny narodu japońskiego

art 4. - rządy należy sprawować „zgodnie z konstytucją”

nadto - parlament i wybory stworzyły partiom politycznym płaszczyznę do działania i w rezultacie rząd musiał ostatecznie uwzględnić naciski partii i odsunąć od władzy dominującą w życiu politycznym późnego okresu Meiji oligarchię

ale, coby nie było za różowo:

usankcjonowała władzę najwyższą w osobie „boskiego cesarza”,

połączenie absolutyzmu cesarsiego i braku wyraźnej odpowiedzialności, przybrane w szaty scentralizowanej biurokracji, okazało się wprzyszłości szczególnie trudną do obalenia barierą dla dążeń ustroju opartego na reprezentacji

rozszerzenie produkcji jedwabiu na eksport

przędza bawełniana