2458

Polska Partia Socjalistyczna — Kr�tki zarys dziej�w Partii

Opracowanie jest pr�b przedstawienia historii PPS w spos�b umoliwiajcy podstawow orientacj o istocie polskiego ruchu socjalistycznego. Celowo skoncentrowaem si na faktach
i osobach zwizanych z ruchem i podstawow ide socjalizmu nie zagbiajc si ponad potrzeb w szczeg�y dotyczce poszczeg�lnych nurt�w towarzyszcych PPS przez lata jej historii.
Uwaam, e przedstawiony materia stanowi dla os�b po raz pierwszy stykajcych si
z ideologi socjalistyczn dobry punkt wyjciowy do dalszych indywidualnych studi�w nad istot socjalizmu i ruchu socjalistycznego w Polsce oraz do przyjcia wasnej koncepcji politycznej
i oceny historycznej tego ruchu.

Powstanie Polskiej Partii Socjalistycznej jest wynikiem proces�w historycznych jak rozw�j klasy robotniczej na ziemiach polskich , rozw�j ruchu
i idei socjalistycznej w Europie oraz istnienie silnych de niepodlegociowych spoeczestwa polskiego. Narastajcy masowy ruch strajkowy rodzi potrzeb zorganizowania partii, kt�ra byaby zdolna do pokierowania wstpieniami spoecznymi. W tej sytuacji cz przebywajcych na emigracji dziaaczy II Proletariatu skupionych wok� pisma „ Przedwit „ ,grupa dziaaczy Zjednoczenia Robotniczego i Gminy Narodowo - Socjalistycznej wydajcej pismo „ Pobudka „ zorganizowaa w Paryu w dniach od 17 do 23 listopada zjazd socjalist�w. Wr�d 18 uczestnik�w by take nie reprezentujcy adnej organizacji, ale cieszcy si autorytetem wr�d dziaaczy socjalistycznych Bolesaw Limanowski, kt�ry obj przewodnictwo obrad. Na zjedzie paryskim zaakceptowano Szkic Programu Polskiej Partii Socjalistycznej zawierajcy wszystkie koncepcje i postulaty, jakie formuowali uczestnicy zjazdu. Nawizujc do marksizmu dokument podkrela konieczno przeobrae stosunk�w spoecznych w kraju i de do zdobycia wadzy dla proletariatu
i przez proletariat. Podkrela te konieczno uzyskania przez Polsk niepodlegoci. Zakadano , majc na uwadze cele polityczne klasy robotniczej walk o samodzieln Rzeczypospolit demokratyczn gwarantujc midzy innymi demokratyczne wybory , r�wno wszystkich obywateli , wolno sowa , wolno zebra i stowarzysze, bezpatn procedur, sdow, bezpatne
i powszechne nauczanie. W odniesieniu do ustawodawstwa pracy sformuowano midzy innymi postulaty omiogodzinnego dnia pracy , zapewnienia minimum pacy , ubezpiecze spoecznych. Za metody walki uznano strajki , petycje do wadz, manifestacje. Przysza partia miaa w spos�b dostosowany do warunk�w politycznych istniejcych w zaborze rosyjskim zmierza do uwiadomienia robotnikom ich cel�w ekonomicznych , zaoe socjalistycznych i idei niepodlegoci Polski. Szkic programu w swej zasadniczej konstrukcji nie odbiega od innych �wczesnych program�w socjalistycznych w tym od programu partii austriackiej SAP� i uwaanego za wzorcowy , programu niemieckiej SPD przyjtego w 1991 roku na zjedzie erfurckim a przygotowanego przez Karola Kutskiego i Edwarda Bernsteina. Jako struktur organizacyjn zjazd paryski powoa Zwizek Zagraniczny Socjalist�w Polskich ( ZZSP ). Zadaniem orodka byo zjednoczenie wszystkich socjalist�w na emigracji oraz inspirowanie dziaalnoci w kraju. Wyoniono Zarzd ZZSP zwany Centralizacj. Wybitn postaci Centralizacji byli w�wczas Stanisaw Mendelson. Wobec dokonanych przez policj francusk aresztowa i wydalenia z Parya , orodek kierowniczy przeni�s si do Londynu. Idea za utworzenia na wszystkich ziemiach polskich zjednoczonego ruchu robotniczego nie okazaa si jednak ani prosta ani moliwa.

Na pocztku 1893 roku doszo w Warszawie do zjednoczenia Zwizku Robotnik�w Polskich i II Proletariatu. W zjedzie zjednoczeniowym wzia take udzia grupa socjalist�w z Wilna z J�zefem Pisudskim. Przyjto nazw Polska Partia Socjalistyczna. Rycho jednak doszo do star szczeg�lnie na tle stosunku poszczeg�lnych dziaaczy do sprawy niepodlegoci. Uznajcy wizj rychej rewolucji odrzucili program paryski uwaajc go za nacjonalistyczny.

Do kraju przyjecha emisariusz ZZSP Stanisaw Wojciechowski i zorganizowa w czerwcu 1993 narad w Wilnie narad w oparciu jedynie o Sekcj litewsk PPS do kt�rej naleeli J�zef Pisudski, Aleksander Sulkiewicz , Stefan Bielak
i Ludwik Zajkowski. Zebrani uznali t narad za I Zjazd PPS. Zaakceptowali Szkic programu PPS przyjty na zjedzie paryskim , upowanili ZZSP do reprezentowania PPS na kolejnym kongresie II Midzynarod�wki. Kr�tko po tym w lipcu 1993 pozostali czonkowie PPS ogosili przyjcie nazwy Socjaldemokracja Polska (p�niej Socjaldemokracja Kr�lestwa Polskiego - SDKP ). Oceniajc to wydarzenie naley stwierdzi, e nie byo to adne polityczne trzsienie ziemi chocia wydarzenie istotne dla historii ruchu robotniczego w Polsce. Obie partie w tym czasie to nieliczne dziaajce
w warunkach konspiracji grupy a interesujcy si ruchem socjalistycznym robotnicy nawet nie bardzo rozumieli istoty zaistniaego konfliktu. R�nice ideowo - polityczne zaczy si ksztatowa w miar rozwoju prasy , propagandy i struktur partyjnych .

Sekcja Litewska PPS kontynuowaa od tej chwili dziaalno jak Polska Partia Socjalistyczna stopniowo rozbudowujc swoje struktury. cznikiem wewntrzpartyjnym pozosta niewtpliwie stosunek do programu niepodlegoci. W innych zagadnieniach ideowych i taktycznych pozostaa parti wielonurtow
o spornych nieraz r�nicach pogld�w midzy dziaaczami. Wynikiem tej wielonurtowoci byo to, e w jej onie przez lata istnienia partii powstawao wiele grup politycznych tak r�nych, e wyodrbniay si w odrbne partie polityczne. Polska Partia Socjalistyczna pomimo wewntrznych r�nic wykazaa si du umiejtnoci prowadzenia nielegalnych akcji a goszone przez ni hasa uwzgldniajce zar�wno spoeczne jak i narodowe interesy robotnik�w zyskay uznanie. Szybko staa si najsilniejsz parti w polskim ruchu robotniczym. Rozwijaa si pomimo licznych aresztowa i surowych wyrok�w. Tylko w latach 1894 - 1899 sdy carskie skazay na wieloletnie wizienie
i zesanie na Syberi 289 dziaaczy tej partii a wr�d nich Tomasza Gaeckiego znanego nam jako Andrzeja Struga powieciopisarza i socjalisty. Propagowaa idee socjalistyczne m.innymi prace Marksa i Engelsa, dostarczaa informacji
o ruchu socjalistycznym w Europie, ukazywaa wyzysk kapitalistyczny
i wzywaa do walki o warunki pracy i pacy, popieraa a take organizowaa akcje strajkowe. Wzywaa do walki o niepodlego. W swym zasadniczym nurcie odrzucajc nadziej na rychy spontaniczny ruch rewolucyjny, poszukiwaa bardziej dalekowzrocznych zaoe ideowych , politycznych i organizacyjnych.

W zaborze austriackim podczas zjazdu socjalist�w galicyjskich kt�ry obradowa od 31 stycznia do 2 lutego 1992 roku z inicjatywy Ignacego Daszyskiego powstaa Galicyjska Partia Socjaldemokratyczne bdca krajow organizacj Socjaldemokratycznej Partii Austrii (SAP� ). GPS po podjciu
w 1897 roku przez SAP� decyzji przeksztaceniu si w federacj partii narodowych przeksztacia si W Polsk Parti Socjalno - Demokratyczn Galicji i lska Cieszyskiego (PPSD ). GPS od pocztku wsp�pracowaa z Polsk Parti Socjalistyczn z zaboru rosyjskiego. Znalazo to wyraz we wsp�lnych delegacjach na kongresy II Midzynarod�wki.

W rezultacie wybor�w 1897 r., po raz pierwszy w dziejach parlamentu austriackiego doby konstytucyjnej wesza do Rady Pastwa dua, kilkunastoosobowa grupa opozycyjnych pos�w polskich, a w grupie tej PPSD wprowadzia 2 swoich reprezentant�w: Ignacego Daszyskiego i Jana Kozakiewicza.

W zaborze pruskim z inicjatywy dziaaczy Zwizku Zagranicznego Socjalist�w Polskich szczeg�lnie Stanisawa Mendelsona i Bolesawa Antoniego Jdrzejowskiego doszo do utworzenia Polskiej Partii Socjalistycznej zaboru pruskiego, kt�ra wchodzia w skad SPD . PPS zaboru pruskiego pomimo organizacyjnej i statutowej zalenoci od pocztku swego istnienia przejawiaa silne tendencje zmierzajce do odbudowy niepodlegego pastwa polskiego.
W 1903 roku SPD na zjedzie w Drenie uznaa niezaleno tej partii.

Poprzez powstanie pod koniec XIX wieku GPS (PPSD ) , PPS w zaborze pruskim a w szczeg�lnoci PPS w Kr�lestwie pojawi si na ziemiach polskich nowoczesny ruch polityczny oparty na zaoeniach ideologiczno - programowych marksizmu dziaajcy w ramach II Midzynarod�wki w imi socjalnych i politycznych postulat�w robotnik�w polskich. Wanych elementem ruchu robotniczego byo denie do uzyskania niepodlegoci i budowy demokratycznej Polski.

Duym osigniciem PPS w Kr�lestwie byo zorganizowanie w kraju nielegalnego pisma „ Robotnik „ Pierwszy numer ukaza si 14 lipca 1894 roku. Po aresztowaniu Jana Str�eckiego przez sze lat do czasu swego aresztowania w 1900 roku redaktorem pisma pozostawa J�zef Pisudski
w duym stopniu zasilajc pismo wasnymi artykuami. Pocztkowo „Robotnik „ by odbijany na zakupionej w Londynie maszynie drukarskiej w Lipniszkach na Wileszczynie, p�niej na przedmieciu Wilna a od 1899 roku w odzi. Mimo licznych aresztowa pismo wychodzio regularnie i byo wiadectwem odpornoci partii na carskie represje. Opr�cz „ Robotnika „ kolportowano inne nielegalne pisma, ksiki i ulotki materiay drukowane zar�wno w kraju jak i przerzucane przez granic. W 1899 roku rozkolportowano 100 tysicy egzemplarzy druk�w. Byy wr�d nich opracowania Marksa , Engelsa, Lassalle`a ,Bebla , Libknechta , Kautskiego ,Plechanowa i innych teoretyk�w socjalizmu. Spektakularnym sukcesem wiadczcym o sile PPS byo wykradzenie i opublikowanie za granic dokument�w z tajnych, dotyczcych spraw polskich obrad carskiego Komitetu Ministr�w w 1898 roku. Partia zdobywaa w spoeczestwie kapita polityczny docierajc skutecznie ze swoimi hasami do szerokich warstw spoeczestwa.
W 1899 roku PPS przeja wychodzcy za granic „ Przedwit” , rozwizano ZZSP przeksztacajc w Oddzia Zagraniczny PPS. Istotnym wydarzeniem
w PPS byo aresztowanie w lutym 1900 roku wielu dziaaczy w tym J�zefa Pisdskiego i zajcie przygotowywanego w jego mieszkaniu numeru „Robotnika ”
i licznej korespondencji. W maju tego roku Leon Kulczycki dokona secesji tworzc III Proletariat. Nieomal natychmiast pismo „ Robotnik ” zaczo wychodzi ponownie a zwoany V Zjazd PPS w Skierniewicach dokona oceny omioletniej dziaalnoci partii , wybra nowe wadze , przyczyni si do nawizania porozrywanych sytuacj wizi i przyczyni si do wzmocnienia PPS. Zaczli napywa nowi ludzie o radykalnych pogldach eksponujcy idee walki klasowej i midzynarodowej solidarnoci robotnik�w. PPS zacza przemienia si z partii kadrowej w parti masow. Wedug danych z 1903 roku do najliczniejszej , warszawskiej „ cisej „ organizacji PPS naleao 1500 czonk�w , w wikszoci robotnicy najwikszych zakad�w pracy. W kr�lestwie zaczli dominowa modzi bojowi aktywici w tym Marian Bielecki , J�zef Kwiatek
i Maksymilian Horwitz - Walecki zakadajcy rych rewolucj w Rosji
i konieczno wsp�pracy z socjaldemokracj rosyjsk. Nie mogcy przebywa w Kr�lestwie J�zef Pisudski przebywa w Galicji i stara si dalej oddziaywa na nowe ju kierownictwo PPS i narzuca swoj koncepcj wykorzystania PPS do walki narodowej. Mylano o utworzeniu spiskowej organizacji powstaczej. Grup zwolennik�w Pisudskiego skupionych wok� tej koncepcji okrelano mianem „ „starzy”. W tym celu przeniesiono w 1903 roku Komitet Zagraniczny PPS z Londynu do Galicji. Tu zaczto kontynuowa wydawanie pisma „Przedwit”. Tymczasem lewica PPS, kt�rej nadano nazw „ modzi” podtrzymywaa nadzieje niepodlegociowe , wic jednak te nadzieje
z wybuchem rewolucji i organizowaa liczne akty oporu wobec wadzy carskiej. Now kart w dziejach PPS otwieraa zorganizowana w dniu 13 listopada 1904 roku na placu Grzybowskich w Warszawie wielka demonstracja bdc od powstania styczniowego pierwszym zbrojny oporem wobec policji i wojska. Wobec stumienia przez kozak�w manifestacji antymobilizacyjnej , z inicjatywy J�zefa Kwiatka stojcego na czele Komitetu Warszawskiego PPS zorganizowano manifestacj ubezpieczan przez bojowc�w uzbrojonych w bro paln. Wr�d nich by przyszy bohater rewolucji 1905 roku Stefan Okrzeja . Pod hasami PPS doszo do starcia zbrojnego. Byli zabici i ranni. Wzr�s autorytet partii wr�d robotnik�w. Powstaa legenda czynu bojowego na Placu Grzybowskim. Wydarzenie rozpoczo seri manifestacji ulicznych organizowanych przez PPS. Po wydarzeniach na „ krwawej Niedzieli ” na Placu Zimowym w Petersburgu PPS wzia udzia w organizowaniu solidarnociowych wystpie. Ju 27 stycznia wybuch strajk w Warszawie i w odzi. Fala strajk�w w cigu kilku dni sparaliowaa ycie w kr�lestwie. Wzywano do wsp�lnej walki z robotnikami rosyjskimi przeciwko caratowi, nawoywano do walki
o Niepodleg Republik Polsk.

Po VII Zjedzie PPS w marcu 1905 roku powoano nowy Centralny Komitet Robotniczy w kt�rym z niepodlegociowego skrzyda pozosta jedynie Pisudski. Natomiast skrzydo Pisudskiego stopniowo w cigu 1905 roku opanowao Wydzia Bojowy PPS przeprowadzajc szereg zamach�w terrorystycznych przeciwko przedstawicielom administracji i wojska. Wielu uczestnik�w tych akcji jak straceni przez zaborc bojowcy Stefan Okrzeja , Henryk Baron czy J�zef Montwi - Mirecki stao si w PPS symbolami walki rewolucyjnej z caratem. CKR PPS optowa za dziaaniami masowymi jak strajki i manifestacje , std spory
i rozwizanie decyzj CKR pozostajcego pod wpywami Pisudskiego Wydziau Bojowego PPS.

Do ostatecznego rozamu doszo na IX Zjedzie PPS we Wiedniu. Zjazd odby si poza krajem , gdy tu po upadku rewolucji szala carski terror . Grupa delegat�w zwizanych ze „ starymi “ opucia Zjazd i w dniu 23 listopada 1906 roku ogosia utworzenie PPS - Frakcja Rewolucyjna. Pozosta cz wkr�tce zaczto nazywa PPS - Lewic.

Zasadnicza powojenna PPS rozwina si z nurtu Frakcji Rewolucyjnej.

PPS - Lewic nurt poprowadzi do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski. W pocztkowym okresie PPS Frakcj Rewolucyjn popieray organizacje zrzeszajce 19 tysicy czonk�w a PPS - Lewic organizacje partyjne liczce cznie 40 tysicy czonk�w . W PPS Lewicy pozostao duo dziaaczy
o przekonaniach „ centrowych “ pomidzy midzy jedn a drug grup. Nie zareagowali na akt rozamowy , ale w znacznej czci w okresie p�niejszym odsuwali si od coraz bardziej radykalnej PPS - Lewicy wzmacniajc PPS - Frakcj Rewolucyjn . Cz za pozostaa w og�le poza zasigiem organizacyjnym domagajc si nadzwyczajnego zjazdu i wyjanienia r�de konfliktu. Czonk�w tej pozaorganizacyjnej grupy zwano „ kwiatkowcami ” od nazwiska przyw�dcy J�zefa Kwiatka lub „ integrystami ” . J�zef Kwiatek do swej mierci w 1910 roku atakowa w szczeg�lnoci Pisudskiego zarzucajc , e nie prezentuje wiatopogldu socjalistycznego a niepodlegociowy ruch liberalnodemokratyczny. Trwaa te walka o organizacje lokalne PPS. Podw�jnie wychodziy wydawnictwa partyjne w tym „ Robotnik ”. Centralny Komitet Rewizyjny PPS - Frakcja Rewolucyjna po rozamie stanowili : Witold Jodko - Narkiewicz , Stanisaw Tor i Feliks Turowicz. W opublikowanej w „ Robotniku ”
z 30 listopada 1906 roku „Deklaracji ” tw�rcy PPS -Frakcji Rewolucyjnej zapowiedzieli kontynuowanie walki o zniesienie kapitalistycznego wyzysku , zwycistwo socjalizmu i niepodleg republik demokratyczn polsk. Faktycznie jednak PPS Frakcja Rewolucyjna skierowaa si na pozycje wycznie niepodlegociowe. Skoncentrowanie si na akcjach bojowych
i zrezygnowanie z innych form dziaalnoci doprowadzio do rozlunienia kontakt�w partii ze rodowiskiem robotniczym. Silnym atutem PPS Frakcji byo to, e posiadaa w swych szeregach kadry dziaaczy tworzcy zrby partii
w latach dziewidziesitych XIX wieku jak: J�zef Pisudski ,Feliks Perl, Bolesaw A. Jdrzejewski , Leon Wasilewski, Witold Jodko - Narkiewicz , Bolesaw Czarkowski ,Aleksander Sulkiewicz , Tytus Flipowicz. Do tej kadry doczyli modsi staem : Walery Sawek ,Aleksander Pystor , Tomasz Arciszewski , Kazimierz Puak czy Jan Kwapiski. Partia uzyskaa te poparcie galicyjskiej PPSD z Ignacym Daszyskim .

Od 1909 roku PPS - Frakcja Rewolucyjna powr�cia do nazwy Polska Partia Socjalistyczna ( PPS). W zasadzie w latach 1906 - 1914 PPS Frakcja Rewolucyjna a potem PPS przestawaa by parti socjalistyczn i part robotnicz. Wewntrz partii wytworzya si poczynajc od 1909 roku opozycja kt�r w spos�b widoczny przewodzi Feliks Perl. Opozycjonici bynajmniej nie lekcewayli de do uzyskania niepodlegoci a po prostu dyli do tego by partia o tak duych tradycjach robotniczych nie zatracia swego socjalistycznego charakteru. Wobec niemoliwoci wywarcia wpywu na polityk kierownictwa PPS dziaacze opozycji zdecydowali si na secesj.

W kocu grudnia 1912 roku z inicjatywy Perla odbya si na terenie Galicji konferencja opozycjonist�w zoona zar�wno z dziaaczy krajowych jak
i sekcji zagranicznych PPS. Zakoczya si ona na pocztku stycznia 1913 roku utworzeniem odrbnej partii PPS - Opozycja. W skadzie jej Komisji Centralnej znaleli si : Feliks Perl , Jan Cynarski - Krzesawski, Tomasz Arciszewski, Mieczysaw Dbrowski i Wodzimierz Kunowski. Organem prasowym nowej partii stao si pismo „ Walka ” . Partia ta uznawaa za podstawowy cel utworzenie niepodlegej demokratycznej Polski, poniewa jedynie w niepodlegym pastwie moliwe byoby prowadzenie walki o socjalizm , r�wnoczenie jednak faktycznie zachowujc pod wzgldem ideologicznym charakter partii socjalistycznej. Podja w miar moliwoci walk o sprawy ekonomiczne robotnik�w midzy innymi przyczya si do walki o Kasy Chorych. Ogosia si kontynuatork przed rozamowych idei PPS. W czasie kiedy PPS z Pisudskim na czele zaangaowaa si cakowicie w dziaalno o charakterze militarnym mroc , poza krgiem dziaaczy niepodlegociowych jakkolwiek dziaalno organizacyjn, wanie PPS -Opozycji z Feliksem Perlem udao si utworzy ogniwo czce t PPS przed rozamem w 1906 roku z PPS kt�ra powstaa po roku 1914.

Wobec wybuch I wojny wiatowej uksztatowaa si nowa sytuacja . W dniu
3. sierpnia 1914 roku PPS - Opozycja rozwizaa si a jej dziaacze wstpili do PPS. R�wnoczenie z PPS wystpi ostatecznie J�zef Pisudski z grup dziaaczy w tym Witoldem Jodko - Narkiewiczem , Walerym Sawkiem i Tytusem Filipowiczem. W ten spos�b J�zef Pisudski i grupa jego wsp�pracownik�w ostatecznie ujawnia niech do jakichkolwiek zobowiza wobec rodowiska robotniczego i dystans do socjalistycznych hase przebudowy spoecznej. Natomiast dziaacze PPS - Opozycji z Feliksem Perlem na czele przejli kierownictwo nad opuszczon przez grup Pisudskiego zjednoczon Polsk Parti Socjalistyczn ( PPS ). Z perspektywy czasu mona to wydarzenie przyj jako symbol cigoci ideologicznej i politycznej PPS od Zjazdu Paryskiego
w 1992 roku. Feliks Perl ( ps. Res ), filozof z wyksztacenia , gboko prawy
i pracowity czowiek, rozumiejcy istot ruchu robotniczego, zawsze zwizany
z marksizmem i wicy przyszo kraju z socjalizmem. Zdecydowany marksista o pogldach nie zmconych rosyjskim socjalrewolucjonizmem by jakby myl
i sumieniem PPS. Perl i inni podobni mu dziaacze obejmujc kierownictwo dawali nadziej na ponowne odbudowanie i zaktywizowanie PPS. Odnowiona PPS zostaa poparta przez galicyjskie PPSD , a obie partie aktywnie popary proaustriack orientacj niepodlegoci prezentowan przez Pisudskiego.

Podobne byo r�wnie stanowisko PPS zaboru pruskiego ale ta partia zawiesia swoj dziaalno bo wikszo jej dziaaczy zmobilizowano do wojska pruskiego.

PPS w uaktywnia swoj dziaalno w terenie, wydawaa „ Robotnika”, organizowaa komitety partyjne oraz branowe zwizki zawodowe. Prowadzc aktywn polityk wr�d robotnik�w PPS nie zaprzestaa popierania niepodlegociowych de Pisudskiego. Efektem pracy partyjnej by napyw nowych kadr wr�d kt�rych z uwagi na p�niejsz rol wymieni naley Mieczysawa Niedziakowskiego i Bronisawa Ziemickiego. Wr�cia cz dziaaczy z PPS - Lewica w tym Norbert Barlicki. W miar rozszerzania wpyw�w
w rodowisku robotniczym roso poczucie koniecznoci zapewnienia pewnej samodzielnoci politycznej wobec poczyna Pisudskiego i coraz wyraniejszego akcentowania klasowych cel�w proletariatu. Na XII tajnym Zjedzie PPS w Piotrkowie w styczniu 1916 roku ustalono ,e partia w czasie okupacji Kr�lestwa przez Niemcy i Austro - Wgry dziaa bdzie p�jawnie, akcentowa socjalistyczny charakter a g�wnym wrogiem pozostanie nadal Rosja. Nie przeszkodzio to partii w podniecaniu nastroj�w antyniemieckich
i wydaniu w marcu tego roku rezolucji przeciwko rabunkowej polityce niemieckich wadz okupacyjnych a po obaleniu caratu w Rosji zdecydowanie uzna ,e orientacja na Niemcy i Austro - Wgry nie ma racji bytu.

Wzrastaa praca agitacyjna w rodowisku robotniczym. Praca nad budow zwizk�w zawodowych doprowadzia do utworzenia Komisji Centralnej Zwizk�w Zawodowych ( KCZZ ) kt�ra ju w kocu 1916 roku zrzeszaa 90 tysicy czonk�w czyli wicej ni zwizki zorganizowane przez pozostae partie robotnicze. PPS rozwijaa te ruch sp�dzielczy i samopomocowy. Partia skorzystaa te z moliwoci udziau w zorganizowanych za zgod okupanta wybor�w samorzdowych. Odbyy si one w r�nych miejscowociach ,
w r�nym czasie od lipca 1916 roku do marca 1917 roku Ordynacja bya niedemokratyczna ,gdy na jeden mandat wystarczyy gosy kilkudziesiciu przemysowc�w a robotnik�w musiao gosowa na jeden mandat kilka tysicy ale partia skorzystaa z moliwoci legalnej propagandy. Organizowane legalne wiece , wydawano ulotki. Obok nielegalnego „ Robotnika ” ukazao si legalne pismo „ Jedno Robotnicza ” kt�re wydawano do listopada 1918 roku. Pomimo niedemokratycznej ordynacji wyborczej , PPS w 14 miejscowociach zdobya 40 mandat�w radnych co dao dodatkowe moliwoci wpywu na spoeczestwo.

Od 7 do 10 czerwca 1917 roku obradowa w Warszawie pod przewodnictwem Feliksa Perla XIII Zjazd PPS. Okreli on jednoznacznie antyniemieck i antyaustriack polityk partii, mocno zaakcentowa konieczno niepodlegoci i zjednoczenia wszystkich ziem polskich oraz podkreli, e walka
o niepodlego czy si organicznie z wielkim ruchem rewolucyjnym kt�ry ujawni si w Rosji. Podkrelono silnie zwizek z midzynarodowym Ruchem Robotniczym oraz okrelono postulaty ekonomiczne, kt�re musz znale pozytywne rozstrzygnicie w przyszej niepodlegej Polsce w tym konieczno radykalnej reformy rolnej. XII Zjazd wybra CKR w skadzie: Feliks Perl ,Tomasz Arciszewski , Norbert Barlicki , Adam Landy , Mieczysaw Niedziakowski , Marian Malinowski i Bronisaw Ziemicki.

W styczniu 1918 roku ziemie Kr�lestwa Polskiego i Galicji obja fala strajk�w. Robotnicy uznali socjalistycznych dziaaczy za swoich przyw�dc�w. PPS oraz cile wsp�pracujca z ni galicyjska PPSD w lutym 1918 roku wezway do strajk�w i manifestacji przeciwko pr�bom wczenia Chemczyzny do Ukrainy. Utworzono Pogotowie Bojowe na czele kt�rego stan Tomasz Arciszewski. Najgoniejszym wyczynem Pogotowia byo zab�jstwo w dniu
1 padziernika 1918 roku znienawidzonego przez spoeczestwo polskie szefa niemieckiej policji w Warszawie Ericha von Schultzego. Istotn okolicznoci wzrostu siy i znaczenia PPS by powr�t socjalist�w wychodzcych po rewolucji rosyjskiej z wizie i zesa. Wr�d wracajcych by Kazimierz Puak , Aleksander Prystor , Zygmunt Zaremba , Antoni Krahelski, Jan Kwapiski ,Tadeusz arski i jego ona Zofia Maciejewska. Nasila si te powr�t dziaaczy socjalistycznych z PPS - Lewicy.

Pomimo wielu r�nic XIV Zjazd PPS kt�ry odby si w warunkach nielegalnych i pod oson Pogotowia Bojowego w dniach 14 - 17 wrzenia 1918 roku stan na gruncie socjalizmu demokratycznego wysuwajc jako biece haso utworzenia rzdu stanowicego koalicj ruchu socjalistycznego , ludowego i postpowej inteligencji. Nowy rzd miaby wprowadzi postpowe ustawodawstwo robotnicze, zapocztkowa reform roln oraz rozpisa wybory do Sejmu Ustawodawczego. W kierownictwie PPS nadal przewag utrzymywali dziaacze skupieni wok� Feliksa Perla.

W podobnym duchu pomimo, take gbokich biegncych kilkoma nurtami r�nic przyj ustalenia XIV Zjazd galicyjskiej PPSD kt�ry odby si w maju 1918 roku. Czoowi przedstawiciele ronych nurt�w PPSD w tym czasie to :Do czoowych przedstawicieli PPSD w tym czasie naleeli : Jdrzej Moraczewski (nurt prawicowy ) , Ignacy Daszyski , Herman Diamand (nurt centrowy ) , Bolesaw Drobner (nurt lewicowy ). W PPS odpowiednio : Bronisaw Ziemicki ,Edmund Jaworowski i Marian Malinowski ( prawica partyjna ) . Feliks Perl , Mieczysaw Niedziakowski i Norbert Barlicki , Zygmunt Zaremba ( centrum ) , Tomasz arski i Adam Lande ( lewica partyjna ). Nie mona czyni jednak tu prostych por�wna gdy PPS bya znacznie bardziej radykaln parti ni PPSD. Ponadto przyjte pojcia dotycz stanowiska wewntrz danej partii a nie na scenie politycznej w og�le. Dziaacze obu partii aktywnie uczestniczyli
w tworzeniu zrb�w polskiej wadzy .

W dniu 2 listopada 1918 roku na naradzie w Warszawie w kt�rej uczestniczyli przedstawiciele PPS ,PPSD , PSL -Wyzwolenie ,SNZ i POW zapada decyzja
o utworzeniu rzdu , kt�ry oficjalnie proklamowano 7 listopada 1918 roku
w Lublinie . Na czele Tymczasowego Rzdu Ludowego Republiki Polskiej jako premier stan dziaacz PPSD Ignacy Daszyski. PPS reprezentowali jako ministrowie : Tomasz Arciszewski , Marian Malinowski i Bronisaw Ziemicki.
W wydanym Manifecie sformuowano wiele postulat�w w duchu PPS i PPSD. Postulowano walk o odzyskanie niepodlegoci wszystkich ziem polskich , nadanie Polsce ustroju demokratycznej republiki parlamentarnej gwarantujcej wszystkim obywatelom r�wne prawa polityczne. Zgodnie z oczekiwaniami mas pracujcych manifest wprowadzi 8 godzinny dzie roboczy oraz zapowiedzia przeprowadzanie radykalnych reform spoecznych i gospodarczych w tym upastwowienie niekt�rych gazi przemysu i wywaszczenie wielkiej i redniej wasnoci rolnej.

W dniu 11 listopada 1918 roku skoczya si I wojna wiatowa , Niemcy podpisay rozejm. Dzie wczeniej zwolniono wizionego w Magdeburgu Pisudskiego. Odm�wi wzicia w zorganizowanym na jego cze wiecu PPSowskim owiadczajc, e pragnie dziaa w imi caej demokracji polskiej. M�wiono potem ,e wysiad „czerwonego autobusu“ na przystanku „ niepodlego ”. W wyniku narad z przedstawicielami liczcych si stronnictw politycznych J�zef Pisudski powierzy misj tworzenia rzdu dziaaczowi PPSD Ignacemu Daszyskiemu. Misja ta si jednak nie powioda. W wyniku dalszych ustale misj tworzenia rzdu otrzyma inny dziaacz PPSD Jdrzej Moraczewski. Ostatecznie w dniu 18 listopada Pisudski zatwierdzi sformowany przez niego rzd. Moraczewski zosta premierem i ministrem komunikacji.
W gestii socjalist�w znalazy si take : sprawy zagraniczne - Leon Wasilewski , owiata - Ksawery Prauss , Tomasz Arciszewski - poczta , Bronisaw Ziemicki - praca i opieka spoeczn , minister bez teki - Marian Malinowski , ponadto wiceministrem spraw wewntrznych zosta Norbert Barlicki. By to rzd niewtpliwie o duym zaangaowaniu socjalistyczno - ludowym. Wyda dekrety o 8 godzinnym dniu o pracy , powoaniu inspekcji pracy , instytucji Kas Chorych ,obowizkowym ubezpieczeniu wypadkowym i emerytalnym ,o patnych urlopach , ochronie lokator�w , prawie zrzeszania si . Sejm nada tym dekretom rang ustaw. W byym kr�lestwie ustanowiono samorzdy powiatowe i znacznie zdemokratyzowano samorzd gminny. Spraw przygotowania wybor�w zaj si Wydzia Sejmowy MSW z dziaaczem PPS Mieczysawem Niedziakowskim na czele. Ordynacj wyborcz oparto na picioprzymiotnikowym prawie uwzgldniajcym zasady powszechnoci ,r�wnoci , bezporednioci, tajnoci
i proporcjonalnoci. Rzd Moraczewskiego by atakowany ze wszystkich stron .Atakoway go partie komunistyczne nie majce w rzeczywistoci wasnej koncepcji pastwa socjalistycznego nie doceniajce znaczenia niepodlegoci dla robotnik�w i innych warstw spoecznych pracy najemnej a take lekcewace znaczenie rozpocztych przez rzd reform demokratycznych i spoecznych .
Z drugiej strony i niekoniecznie z inspiracji komunist�w byo w kraju niespokojnie. Organizowano strajki. Robotnicy spontanicznie przejmowali fabryki , chopi ziemi obszarnicz. Nierozwizane formacje zbrojne nie majcej adnej pokory ani cienia chci ustpstw prawicy podejmoway z kolei akcje terrorystyczne przeciwko robotnikom. Ju w listopadzie 1918 roku boj�wki endeckie zdemoloway budynek Rady Ministr�w .

Tymczasem PPS w dniach od 8 do 11 grudnia 1918 roku zorganizowaa XV Zjazd. Od miesica po 26 latach konspiracji partia dziaaa legalnie. Bya parti wsp�rzdzc. Wydawaa legalnie pismo „ Robotnik ” pod redakcj Feliksa Perla. Od 11 listopada 1918 roku dom przy ul. Wareckiej 7 w Warszawie stanowi siedzib centralnych wadz PPS. W Zjedzie wzili r�wnie udzia reprezentanci PPSD i PPS zaboru pruskiego by zaakcentowa rysujc si
w ruch socjalistycznym tendencj do zjednoczenia partii z ziemi byych zabor�w rosyjskiego , pruskiego i austriackiego. Zjazd podkreli, e Sejm pozostanie g�wnym instrumentem walki o socjalizm, ale r�wnoczenie nie przesdza form walki proletariatu o urzeczywistnienie programu socjalistycznego. R�wnoczenie udzieli poparcia rzdowi Jdrzeja Moraczewskiego. Powoano dziewicioosobowy CKR kt�ry odzwierciedla trzy nurty. Zasadniczy wieloletni nurt socjalistyczny to „sumienie partii” - Feliks Perl oraz Tomasz Arciszewski , wiceminister Norbert Barlicki i Mieczysaw Niedziakowski. Otoczenie Pisudskiego reprezentowali - Rajmund Jaworowski , minister Marian Malinowski
i minister Bronisaw Ziemicki. Najbardziej radykalna lewica to - Zygmunt Zaremba i byy dziaacz PPS - Lewicy Antoni Szczerkowski.

Tymczasem na pocztku stycznia 1919 roku sytuacja rzdu Moraczewskiego staa si krytyczna. Wobec potnej fali strajk�w w Zagbiu Dbrowskim Rzd Moraczewskiego wyda w dniu 2 stycznia 1919 roku dekret o stanie wyjtkowym
i skierowa wojsko przeciwko ludnoci cywilnej. Dwa dni p�niej w nocy z 4 /5 stycznia 1919 roku grupa polityk�w prawicowych i wojskowych pr�bowaa dokona zamachu stanu. Na 10 dni przed wyborami rzd Moraczewskiego podda si do dymisji. Przesdzi o tym sam Pisudski. Pisudski starajc si zaegna konflikt z przyw�dc endecji Romanem Dmowskim powoa na premiera Rzdu Ignacego Padarewskiego. Pojednawcza decyzja bya niewtpliwie zwizana z rozpoczciem w poowie stycznia 1919 roku w Paryu rokowa pokojowych w czasie kt�rych miano okreli granice Pastwa Polskiego. Mogo to jednak wpyn na klsk ugrupowa socjalistycznych
w czasie wybor�w w dniu 26 stycznia 1919 roku.

W byym Kr�lestwie Polskim:

Lista endecka 45% gos�w ;
PSL „ Wyzwolenie „ 22 % gos�w;
Polska Partia Socjalistyczna 9 % gos�w ;

W Galicji :

PSL „ Piast „ 34 % gos�w;
PSL - Lewica 19 % gos�w;
PPSD 18 % gos�w;

O klsce mogy zdecydowa wszystkie wskazane ju , skomplikowane okolicznoci towarzyszce rzdom Moraczewskiego. Nie bez znaczenia pozostaa te kampania wyborcza w tym aktywny udzia kocioa katolickiego po stronie stronnictw prawicowych i wskazywanie na grob utraty niepodlegoci Polski po zwycistwie socjalist�w co patrzc na histori PPS byo zwyk demagogi. Nie bez znaczenie byo te aktywne oddziaywanie komunist�w wzywajcych do bojkoty wybor�w z uwagi na i tak rych rewolucj. Socjalici
( po dokooptowaniu pos�w z parlamentu austriackiego i niemieckiego ) zdobyli 35 mandat�w ( 15 w byym Kr�lestwie i 20 w Galicji ) na 432 pos�w w Sejmie. Wyniki w Galicji byy lepsze na co niewtpliwie wpyna dugoletnia tradycja parlamentarna PPSD i tamtejszej zdecydowanie mniej licznej ale parlamentarnie dowiadczonej klasy robotniczej. Wybrano tam przede wszystkim znanych
i dowiadczony w walce parlamentarnej dziaaczy PPSD : Ignacego Daszyskiego , Jdrzeja Moraczewskiego , Hermana Diamanda , Hermana Liebermana , Zygmunta Marka i Zygmunta uawskiego. Posowie PPS
z kr�lestwa byli dowiadczeni w bojach konspiracyjnych ale nie byo to ju przydatne w warunkach parlamentu. Z PPS posami zostali midzy innymi : Norbert Barlicki , Bronisaw Ziemicki , Zygmunt Zaremba , Tomasz Arciszewski , Jan Kwapiski i Kazimierz Puak. Posowie utworzyli na forum Sejmu , funkcjonujcy take przez kolejne kadencje klub poselski zwany Zwizkiem Polskich Pos�w Socjalistycznych ( ZPPS ). ZPPS wpywa na oblicze Sejmu ale nie dysponowa odpowiedni si gos�w do przeforsowania wasnych postulat�w. Poraka wyborcza i widoczne ju usankcjonowanie Polski jako pastwa kapitalistycznego spowodowao ostr walk w onie PPS . Jedni widzieli konieczno wsp�lnej walki z ludowcami na forum parlamentu o utworzenie rzdu socjalistyczno - wociaskiego . Inni uwaali, e Polska staa si buruazyjna postaw kierownictwa PPS
i PPSD , kt�re w okresie „ rzd�w ludowych” nie potrafio przeciwstawi si prawicy
i faktycznie to ono przekazao jej wadz.

W tej atmosferze w dniach 23 - 26 kwietnia 1919 roku odby si w Krakowie XVI Zjazd PPS . Zjazd mia istotne znaczenie dla PPS pod kadym wzgldem. Przyjte zaoenia programowe miay istotny wpyw na polityk PPS w caym okresie midzywojennym. Uznano, e celem PPS jest Polska Rzeczypospolita Socjalistyczna z Sejmem jako najwysz wadz pastwow,
a rzdem do kt�rego winna dy PPS ma by socjalistyczny rzd klasy robotniczej miast i wsi.

Analogicznie odbyy si zjazdy PPSD i PPS zaboru pruskiego a w dniach 27 - 28 odby si kongres zjednoczeniowy okrelony jako XVI Kongres PPS.

Ustalono, e og�lnokrajowa parti bdzie miaa nazw Polska Partia Socjalistyczna ( PPS ). W istocie kongres by zakoczeniem trwajcego od wielu lat procesu integracji trzech partii socjalistycznych. Przyjto projekt programu autorstwa Feliksa Perla i Mieczysawa Niedziakowskiego , kt�ry za najpilniejsze zadanie uznawa utrwalenie niepodlegoci Polski. Stwierdza, e partia dy do przeksztacenia pastwa z narzdzia ucisku klasowego w organ zbiorowej woli ludu. Celem jest rzd socjalistyczny reprezentujcy robotnik�w i wociastwo. Prac nad programem zlecono powoanej komisji. Ostateczny ksztat programu , kt�rego autorami pozostali ci sami dziaacze przyjto na XVII Kongresie PPS
w maju 1920 roku. Nawizywa on do Otto Bauera , Rudolfa Hiferdina , Karola Kaustskiego i innych teoretyk�w zachodniej socjaldemokracji. Odrzucono hasa dyktatury proletariatu, stwierdzajc, e PPS dy do ustroju socjalistycznego ale przejcie to nie moe by kwesti kr�tkiej chwili w spos�b narzucony spoeczestwu. Ma si to dokona przez stopniowe uspoecznienie gospodarki
w ramach systemu demokracji parlamentarnej. W konkretnych za sprawach program przewidywa skuteczne dziaania na rzecz jednoizbowego sejmu, autonomii mniejszoci narodowych, oddzielenia kocioa od pastwa, bezpatnej wieckiej nauki, utworzenie Izby pracy jako reprezentacji wszystkich pracownik�w najemnych, penej realizacji postulat�w 8-godzinnego dnia pracy, patnych urlop�w, ubezpiecze socjalnych. Przyjty na tym zjedzie program obowizywa w PPS przez 17 lat do 1937 roku. Zwolennicy walki
o socjalizm w drodze parlamentarnej zdobyli zdecydowan przewag w PPS.

Tadeusz arski z czci dziaaczy utworzy w sierpniu 1919 roku parti PPS -Opozycja kt�ra w 1920 roku zostaa wchonita przez Komunistyczn Parti Robotnicz Polski ( KPRP ).

Dziaalno Polskiej Partii Socjalistycznej doprowadzia do utworzenia wielu klasowych zwizk�w zawodowych a w efekcie do utworzenia 13 lipca 1919 roku Zwizku Stowarzysze Zawodowych w Polsce ( ZSZ ). W 1921 roku do ZSZ naleao 500 tysicy czonk�w. W organizacji dominowali zwolennicy PPS a Partia w caoci kontrolowaa dziaalno zwizkowego aparatu organizacyjnego. PPS oddziaywaa take na liczne organizacje jak sp�dzielnie robotnicze, stowarzyszenia sportowe, kulturalne i inne. W latach 1921 - 1923 PPS
i kontrolowana przez ni zwizki zawodowe aktywnie uczestniczyy
w strajkach, kt�re objy wikszo klasy robotniczej protestujcej przeciwko pogarszaniu si warunk�w bytowych. Od stycznia 1921 roku kiedy to Ignacy Daszyski ustpi z piastowanego od lipca 1920 roku stanowiska wicepremiera
w tzw. rzdzie obrony narodowej Wincentego Witosa do listopada 1925 roku PPS pozostawaa opozycyjn parti nie uczestniczc w adnych konstrukcjach gabinetowych.

W wyborach 1922 roku Polska Partia Socjalistyczna uzyskaa 10, 3 % gos�w przy 70 % frekwencji wyborczej. Dao to jej 42 mandat�w na 444 pos�w.

Wyniki wyborcze ksztatoway si nastpujco.

�	1922
Zwizek Ludowo - Narodowy	98
Polskie Stronnictwo Ludowe - Piast	70
PSL - Wyzwolenie	48
Chrzecijaska Demokracja	44
Polska Partia Socjalistyczna	41
Stronnictwo Chrzecijasko- Narodowe	27
Narodowa Partia Robotnicza	18
Radykalne Stronnictwo Chopskie	4
PSL - Lewica	2
ZPMiW ( komunici )	2
Klub ydowski	34
Klub ukraiski	20
Klub niemiecki	17
Klub biaoruski	11
Inni	8
Og�em	444

W senacie PPS uzyskaa 7 mandat�w na 111 miejsc.

Wybory wskazay , e PPS obja swoim zasigiem g�wnie rodowiska robotnicze
w swoich tradycyjnych orodkach. Parlamentarzystami zostali midzy innymi Ignacy Daszyski, Norbert Barlicki , Herman Diamand , Mieczysaw Niedziakowski , Herman Lieberman, Jdrzej Moraczewski , Kazimierz Puak , Ksawery Prauss, Zygmunt Zaremba , Bronisaw Ziemicki , Zygmunt uawski. Wybrano te posem legend PPS 87 — letniego Bolesawa Limanowskiego kt�ry przewodniczy obradom paryskiego kongresu w 1992 roku.

Spektakularn postaw PPS w obronie demokracji parlamentarnej bya postawa kierownictwa tej partii po zab�jstwie prezydenta Narutowicza. Zamordowanie prezydenta w warszawskiej Zachcie w dniu 16 grudnia 1922 roku zbiego si z wyznaczonym na ten dzie pogrzebem robotnika zabitego przez prawicow boj�wk. Zgromadziy si ogromne tumy , niekt�rzy Pisudczycy zwizani ze Sztabem Generalnym Wojska Polskiego w porozumieniu z kilkoma dziaaczami PPS opracowali plan zamachu stanu i wprowadzenia dyktatury Pisudskiego. Zapobieg temu Ignacy Daszyski w�wczas jeszcze zwolennik Pisudskiego wsparty przez Barlickiego , Perla i Niedziakowskiego oraz innych dziaaczy kierownictwa PPS. Wyzyskujc sw�j autorytet rozadowa wzburzenie robotnik�w oraz skoni milicj PPS do zaniechania fizycznej rozprawy z endekami
i chadekami uwaanymi za moralnych sprawc�w tragedii. Prowokacyjne postawy prawicy nie sprzyjay dugiemu utrzymaniu demokracji parlamentarnej w Polsce, ale tym razem zostaa ona obroniona przez Polsk Parti Socjalistyczn.

Wr�d dziaa PPS w kolejnych latach podkreli naley utworzenie
w styczniu 1923 roku Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego ( TUR ) kt�rego przewodniczcym zosta jego inicjator Ignacy Daszyski. Przy Zarzdzie G�wnym TUR powsta Wydzia Modziey na czele kt�rego stanli dziaacze Zwizku Polskiej Modziey Socjalistycznej ( ZPMS ) i studenckiego Zwizku Niezalenej Modziey Socjalistycznej ( ZNMS ) Z k� przy tym Wydziale powstaa w 1926 roku Organizacja Modziey Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego ( OM TUR ).

PPS wystpowaa zar�wno na forum parlamentu jak i wspieraa akcje protestacyjne robotnik�w wybuchajce wobec sytuacji gospodarczej w tym szalejcej hiperinflacji wywoanej przez polityk buruazyjnego rzdu Chjeno - Piasta. Szczeg�lnego znaczenia nabra strajk kolejarzy proklamowany 22 padziernika 1923 roku. Rzd zareagowa ogoszeniem stanu wyjtkowego
w Krakowie i wielu innych miastach, zmilitaryzowa kolej oraz wprowadzi sdy dorane. CKW PPS oraz KCZZ proklamoway strajk powszechny od 5 listopada 1823 roku do odwoania. Reakcja rzdu bya ostra . W dniu 6 listopada 1923 roku w Krakowie uy wobec demonstrujcych robotnik�w wojska. Byo ponad 30 zabitych i kilkadziesit os�b rannych. Podobne starcia cho mniejsze wystpiy w Borysawiu i Tarnowie. Po wydarzeniach Rzd odwoa wprowadzone dziaania wyjtkowe a CKW PPS i CKZZ akcje strajkowe. Kryzys osabi a miesic p�niej doprowadzi do upadku rzd.

W dniach od 30 grudnia 1923 roku do 1 stycznia 1924 roku odby si
w Krakowie XIX kongres PPS. Na Zjedzie PPS wspara kolejny rzd zaznaczajc, e koszty dziaa antyinflacyjnych Grabskiego nie mog by przerzucone na robotnik�w. Partia liczya, e Wadysaw Grabski wycignie pastwo z fatalnej sytuacji. PPS nigdy nie identyfikowaa si
z rzdem Grabskiego ale przyja postaw yczliwej neutralnoci. Przyw�dcy PPS zdawali sobie spraw, e upadek tego rzdu m�g doprowadzi w kraju do ostrego kryzysu politycznego. Przewodniczcym Rady Naczelnej PPS zosta Ignacy Daszyski a przewodniczcym 15 - osobowego CKW zosta Feliks Perl. Norbert Barlicki nadal przewodniczy Zwizkowi Polski Pos�w Socjalistycznych ( ZPPS ) W miar jednak ujawniania si skutk�w polityki monetarnej PPS stawaa si bardziej krytyczna. Rzd obnia podatki bezporednie zwikszajc podatki porednie gacce w podstawowe warstwy spoeczne. Kapitalici zwikszali godziny pracy , miaa miejsce tendencja do likwidacji ustawodawstwa robotniczego. W 1924 roku PPS popara strajk g�rnik�w.

Po upadku rzdu Grabskiego w listopadzie 1925 roku wskutek kryzysu
w Banku Polskim PPS wzia udzia w tworzeniu gabinetu midzypartyjnej koalicji z premierem Aleksandrem Skrzyskim zbudowanego na zasadach dalekiego kompromisu wikszoci si politycznych wobec ponownej groby zamach ze strony Pisudskiego. Ministrem Pracy i opieki Spoecznej zosta Bronisaw Ziemicki a Ministrem Rob�t Publicznych - Jdrzej Moraczewski, kt�rego od lutego 1926 roku zastpi Norbert Barlicki. ( na miejsce Barlickiego przewodniczcym ZPPS zosta Zygmunt Marek ) Udzia PPS w rzdzie wywoa kontrowersje wewntrz Partii , kt�re doprowadziy do ostrej polemiki na XX kongresie PPS, kt�ry odby si w dniach od 31 grudnia 1925 do 3 stycznia 1926 roku. Ostatecznie jednak kongres udzia w rzdzie zaakceptowa. Szczeg�lnie silna opozycja ujawnia si natomiast w zwizkach zawodowych ,g�wnie
w Zwizku Zawodowym Robotnik�w Przemysu Chemicznego i w krakowskiej Radzie Zwizk�w Zawodowych. Opozycjonici w tym Alfons R�ycki , Andrzej Czuma i Tadeusz Dymowski zostali wykluczeni z PPS i zaoyli odrbn parti PPS - Lewica. Tymczasem sytuacja PPS w koalicji stawaa si coraz trudniejsza. Gdy endecki minister skarbu wystpi z programem gospodarczym godzcym w interesy szerokich mas poprzez podwyszenie podatk�w porednich, zmniejszenie rent i emerytur , redukcje zatrudnienia i tym podobnymi propozycjami PPS-owscy ministrowie zgodnie z decyzj CKW PPS i ZPPS
w dniu 20 kwietnia 1926 roku poddali si do dymisji. Niebawem upad rzd.
W Sejmie nastpia pr�ba ponownego utworzenia rzd�w Chjeno - Piasta
w odpowiedzi na co powsta blok partii pod nazw Zwizek Polskiej Demokratycznej Lewicy w Sejmie. Opr�cz PPS do zwizku weszo PSL- Wyzwolenie , Stronnictwo Chopskie i Partia Pracy.

Dwa dniu po utworzeniu rzdu Chjeno - Piasta J�zef Pisudski rozpocz zamach stanu. Koczy si okres funkcjonowania demokracji w Polsce . PPS w tym czasie chocia nie uzyskaa widok�w na zdobycie wadzy i wprowadzenie socjalizmu jednak bardzo umocnia swoj pozycj w spoeczestwie Polskim. Bya obecna w Sejmie , samorzdach, kierowaa silnymi zwizkami zawodowymi , miaa siln pozycj w Kasach Chorych i r�nych formach sp�dzielczoci. Nadchodzi okres kiedy ustr�j polski nabra cech totalitarnych. Po zamachu Pisudskiego system wielopartyjny formalnie zosta utrzymany ale z modelem partii dominujcej kt�r staa si utworzono prorzdowa BBWR ( Bezpartyjny Blok Wsp�pracy z Rzdem ). Rola partii opozycyjnych zostaa sprowadzona do systematycznie tumionej krytyki dziaalnoci rzdu oraz istotnie ograniczono prawa obywatelskie. W pocztkowym okresie zamach popary lewicowe i ludowe partie w tym PPS oraz zwizki zawodowe. Zadecydowa o tym fakt, e miano ju do rzd�w prawicy i zakadano, e celem Pisudskiego jest ograniczenie wpyw�w prawicy i ustabilizowanie sytuacji w kraju. J�zef Pisudski nadal kojarzy si jako sztandarowa posta demokracji polskiej. R�ne mogyby by losy zamachu gdyby nie znajdujcy si pod wpywami PPS Zwizek Zawodowy Kolejarzy. Podj on strajk w czasie kt�rego kolej obsugiwaa tylko wojska popierajce Pisudskiego. Po przewrocie majowych PPS domagaa si rozwizania Sejmu i Senatu , rozpisania nowych wybor�w , przeprowadzenia podstawowych reform spoecznych. Nie wzito tych postulat�w pod uwag. Pisudski oficjalnie rozpocz krytyk systemu parlamentarnego i pos�w. Rzd zgosi projekt konstytucji ograniczajcej rol sejmu , moliwo jego rozwizywania przez wadz wykonawcz i wydawania dekret�w
z moc ustawy.

Ju w miesic po zamachu CKW PPS w wydanej odezwie zaprotestowa przeciwko projektowi nowej konstytucji a yczliwy dotd Pisudskiemu Ignacy Daszyski opublikowa na amach „ Robotnika ” dwa artykuy pod znamiennymi tytuami „Ku wszechwadzy rzdu ” i „ Argument bata ”. PPS rozpocza aktywn kampani na rzecz nowych wybor�w . Wobec waha jakie mia Ignacy Daszyski , w dniu 22 wrzenia 1926 roku na stanowisku Przewodniczcego CKW PPS zastpi go Norbert Barlicki zdecydowanie przeciwny zamachowi majowemu. Oczywicie wpyw postaci Pisudskiego na PPS pozosta silny
i jeszcze dugo w jej szeregach rysowaa si w dziaaniach partii dwunurtowo . W dniu 2 padziernika 1926 roku J�zef Pisudski powoa do swego rzdu Jdrzeja Moraczewskiego. Kierownictwo PPS zareagowao ostro wykluczajc Moraczewskiego z partii. Trzymajc si pewnej chronologii w tym miejscy naley odnotowa smutny fakt mierci, socjalisty , demokraty, dugoletniego przyw�dcy PPS i redaktora pisma „ Robotnik ” , przeciwnika autokratycznych zapd�w Pisudskiego Feliksa Perla. Zmar on po cikiej chorobie w dniu 27 maja 1927 roku.

W atmosferze represji wobec PPS i innych partii opozycyjnych , atak�w na system rzd�w demokratycznych a take towarzyszcych temu naduy wyborczych odbyy si wybory parlamentarne w 1928 roku . Ukad si po wyborach by nastpujcy:

�	1928
BBWR	122
Polska Partia Socjalistyczna	63
PSL -Wyzwolenie	40
Zwizek Ludowo - Narodowy	37
Klub Ukraisko - Biaoruski	30
Polskie Stronnictwo Ludowe - Piast	21
Chrzecijaska Demokracja	19
Klub Niemiecki	19
Drobne ugrupowania i bezpartyjni	14
Klub ydowski	13
Radykaowie Ukraiscy	8
Frakcja Komunistyczna	7
Sel - Rob	6
Biaoruski Klub Robot.- Chopski	5
Og�em	444

W wyborach do sejmu wzio udzia 78,3% obywateli. Najwicej gos�w oddano na ob�z rzdzcy 25,1 %. PPS uzyskaa 10 % gos�w jako druga po BBWR partia, byo to 1,5 mln gos�w. Sejm chocia nie mia mocy decydujcej sta si poligonem walki z obozem rzdzcym. W samej PPS w padzierniku 1928 roku doszo do rozamu polegajcego na wystpieniu z partii zwolennik�w J�zefa Pisudskiego. Do grona tego zaliczali si midzy innymi Rajmund Jaworowski ,Zygmunt Gardecki , Medard Downarowicz, Julian Smulikowski , Adam Szczypiorski, Zofia Praussowa. , Marian Malinowski , Emil Bobrowski , J�zef Binaszkiewcz. By to pewien wstrzs dla partii ale do korzystny. Partia szybko odbudowaa uszkodzone struktury i staa si bardziej skonsolidowana, jednolita i zaktywizowana przeciwko polityce J�zefa Pisudskiego i jego obozu. Do partii powr�cio wielu dziaaczy z Bolesawem Drobnerem na czele, kt�rzy opuszczajc PPS w latach 1921 i 1922 utworzyli Niezalen Socjalistyczn Parti Pracy ( NSPP ). PPS nawizaa cis wsp�prac z partiami centrowymi. Nie oznaczao to odejcia od socjalistycznego programu a po prostu konsolidacj w walce
z obozem Pisudskiego. Wsp�praca ta doprowadzia do utworzenia w 1929 roku Centrolewu wystpujcego z programem zmuszenia rzdzcej sanacji do przestrzegania przepis�w demokratycznej konstytucji marcowej. PPS w dniu
1 listopada 1929 roku zwoaa na stokach cytadeli wiec ku czci ofiar rewolucji 1905 - 1907. Przemawia Norbert Barlicki , Bolesaw Dubois i Adam Pragier. Bezpardonowo atakowano Pisudskiego jako wroga demokracji. PPS przewag uzyskali dziaacze radykalni do kt�rych zaliczali si : Norbert Barlicki , Herman Lieberman , Adam Ciokosz , Adam Pragier , Bolesaw Dubois , Mieczysaw Mastek , Jan Kwapiski , Kazimierz Puak , Jan Staczyk , Adam Kuryowicz , Wilhelm Topinek , Zygmunt Zaremba , Zygmunt uawski. W dniu 29czerwca 1930 roku Centrolew zwoa do Krakowa Kongres Obrony Prawa i Wolnoci Ludu. Po wielu wydarzenia na forum sejmu i w obliczu kolejnych wybor�w parlamentarnych pod zarzutem nawoywania do obalenia przemoc rzdu
i objcia wadzy w pastwie w dniu 9 wrzenia 1930 roku aresztowano 19 pos�w w tym : Hermana Libermanna, Norberta Barlickiego , Stanisaw Dubois , Mieczysawa Mastka , Adama Pragiera i Adama Ciokosza z Polskiej Partii Socjalistycznej. Aresztowanych osadzono w wizieniu wojskowym w Brzeciu nad Bugiem. Drczono i fizycznie i psychicznie trzymajc do zakoczenia wybor�w parlamentarnych po czym zwolniono za kaucj. W protecie przeciwko aresztowaniu pos�w doszo do demonstracji kt�re w wielu miastach zakoczyy si krwawymi starciami z Policj i sanacyjnymi boj�wkami. W tym samym czasie aresztowano Jana Kwapiskiego i okoo 140 innych znanych dziaaczy PPS , wr�d nich Piotra Jagodziskiego wsp�organizatora milicji PPS , kt�rego oskarono o przygotowywanie zamachu na Pisudskiego. W czasie przeprowadzonych w warunkach terroru wybor�w parlamentarnych , polegajcych na aresztowaniu pos�w i dziaaczy , uniewanieniu list wyborczych , konfiskacie prasy , ulotek oraz naciskania na jawne gosowanie w dniu 16 listopada 1930 roku wygra administracyjnie wspierany BBWR. Wyniki ksztatoway si nastpujco:

�	1930
BBWR	247
Stronnictwo Narodowe	62
Polska Partia Socjalistyczna	24
Klub Ukraisko - Biaoruski	18
Chrzecijaska Demokracja	15
PSL - Wyzwolenie	15
Polskie Stronnictwo Ludowe - Piast	10
Klub ydowski	6
Klub Niemiecki	5
Frakcja Komunistyczna	5
Radykaowie Ukraiscy	3
Inni	1
Og�em	444

Po wyroku skazujcym w procesie brzeski mandaty poselskie utracili Norbert Barlicki , Herman Lieberman i Stanisaw Dubois. Dugoletni dziaacz Ignacy Daszyski wycofa si z ycia politycznego. Ciosem bya mier Hermana Diamanda. BBWR zdominowaa Sejm. Opozycja nie miaa ju adnego wpywu na polityk rzdu poza formalnymi protestami przeciwko jego dziaaniu. Terror obj te codzienne ycie spoeczne. Robotnicy stali si bardziej ulegli, gdy
z byle powodu zwalniano ich z pracy. Masowo zwalniano robotnik�w
o pogldach lewicowych i komunistycznych. Kraj dotkn kryzys gospodarczy. Zmniejszya si ilo formalnych czonk�w PPS zar�wno z tych powod�w jaki
i z prozaicznego : robotnik�w i rosnc liczb bezrobotnych nie byo sta na pacenie skadek. Z 51 tysicy czonk�w w 1921 roku , ilo spada do 30 tysicy w 1931 i 12 tysicy w 1933 roku .Niemniej PPS pozostaa du parti robotnicz i najsilniejsz parti opozycyjn w miastach. Robotnicy rezygnujc
z powyszych przyczyn z formalnej przynalenoci nie przerywali ideowego kontaktu z PPS. Wan organizacj pomocnicz PPS bya jej Milicja przemianowana w 1934 roku na Akcj Socjalistyczn ( AS ). Naleeli do niej ludzie poniej 30 lat zdolni do ochrony wiec�w i pochod�w robotniczych , kolportowania ulotek i niekiedy rozbijania zebra wrogich organizacji ). Dziaalnoci AS kierowali midzy innymi J�zef Dzigielewski i Piotr Jagodziski. W marcu 1935 roku oddziay AS liczyy 400 czonk�w i 50 instruktor�w.

W dniach 2 do 4 lutego 1934 roku odby si XXIII Kongres PPS. Sprawozdanie z dziaalnoci PPS zoy Mieczysaw Niedziakowski. W swej ocenie sytuacji politycznej w Europie dokona podziau kraj�w na demokratyczne , faszystowskie i ewoluujce ku faszyzmowi. Do tej ostatniej grupy zaliczy Polsk. Na tym tle wskaza na zadanie oczekujce Polsk Parti Socjalistyczn. Uczestnicy opowiadali si za koniecznoci walki o rzd robotniczo - wociaski a wr�d bardziej radykalnych wystpie pojawiaa si teza, e walka o socjalizm przy uyciu rodk�w parlamentarnych nie daje w warunkach sanacyjnej dyktatury gwarancji osignicia celu. W latach trzydziestych centralnym organem pozostawa nadal „ Robotnik” pod redakcj Mieczysawa Niedziakowskiego. Jako pisma lokalne ukazywa si midzy innymi ,
w Krakowie „ Naprz�d ” bdcy kontynuacj przed zjednoczeniowego pisma PPSD. W Lwowie ukazywa si „ Dziennik Ludowy ” , w Katowicach „ Gazeta Robotnicza” Wymieni jeszcze naley „ Tydzie Robotnika ” — organ rady Naczelnej PPS pod redakcj Zygmunta Zaremby , Tygodnik teoretyczny „Pobudka ”. W latach 1936 — 1939 miesicznik teoretyczny „ wiato ”. Pisma zagroone byy du ingerencj sanacyjnej cenzury. Poszczeg�lne numery ukazyway si z biaymi plamami po niedopuszczonych do druku artykuach lub byy po prostu konfiskowane.

W kwietniu 1935 roku wesza w ycie antydemokratyczna konstytucja czynica prezydenta odpowiedzialnego jedynie przed Bogiem i histori . Tego roku w maju zmar J�zef Pisudski. Po mierci Pisudskiego polityka sanacyjna bya kontynuowana a nawet wzmoono walk z opozycj. Wybory w 1935 roku byy polityczn fars .Zbojkotowaa je PPS i pozostae partie opozycyjne. Wzio w nich udzia 46 % obywateli , pozostae 54 % wybory zbojkotowao podobnie jak partie opozycyjne. Po raz pierwszy od 1919 roku Polska Partia Socjalistyczna staa si parti pozaparlamentarn. W latach 1935 — 1936 krajem wstrzsna fala strajk�w i demonstracji robotniczych. W odzi mia miejsce w marcu 1936 roku strajk w�kniarzy, W tym samym miesicu strajk okupacyjny w fabryce
„ Semperit ” w Krakowie i podjte strajki solidarnociowe w innych zakadach Krakowa Zakoczyy si policyjn pacyfikacj w czasie kt�rej zgino
8 robotnik�w a kilkudziesiciu zostao rannych. Pogrzeb polegych robotnik�w sta si przyczynkiem do demonstracji. Wadza odpowiedziaa represjami karnymi. We Lwowie w kwietniu 1936 roku policja zaatakowaa demonstrant�w . Wedug r�de oficjalnych byo 14 zabitych, 102 osoby zostay ranne.
W masowych wystpieniach braa udzia znaczna cz czonk�w PPS . Aktywni byli Norbert Barlicki i Stanisaw Dubois. Jednak wikszo kierownictwo PPS starao si zagodzi konflikty wewntrzne. Doszo midzy innymi do rozwizania Organizacji Modzieowej Towarzystwa Uniwersytet�w Robotniczych ( OM TUR ) i cilejszego powizania z parti poprzez utworzenie bezporednio podporzdkowanych wydzia�w modziey i k� modziey PPS. Przyczyn by udzia PPS-owskiej modziey w ostrych akcjach, midzy innymi w zdemolowaniu w Warszawie ambasady woskiej po napaci Mussoliniego na Etiopi. We wrzeniu 1936 roku usunito z partii Bolesawa Drobnera, wobec kt�rego r�wnoczenie wadze wszczy postpowanie o podburzanie robotnik�w do akcji antyrzdowych. PPS staraa si manifestacj ogranicza do lokalnych strajk�w demonstracji solidarnociowych czy udziau w rocznicowych pochodach.
W Europie rozpocz si pocztek militarnej ekspansji faszyzmu. Walczc
o robotnicze sprawy PPS miaa zakodowan trosk o losy Polski na forum midzynarodowym. Wewntrzny niead stawia Polsk na pozycji przegranej. Dya do nawizania kontaktu z rzdem sanacji w obliczu tworzcej si sytuacji krytycznej wynikajcej zewntrznych zagroe , w szczeg�lnoci przez Niemcy hitlerowskie. Sanacja nie reagowaa na pojednawcze gesty i jesieni 1937 roku zn�w doszo do gwatowanego zaostrzenia stosunk�w midzy rzdem a PPS. Konflikt rozpocz si przy pr�bie opanowania przez reim Zwizku Nauczycielstwa Polskiego . Demonstracj protestujcych pod Belwederem nauczycieli rozpdzia policja. Punkt kulminacyjny konfliktu stanowi sygna w postaci plotki, e Ob�z Zjednoczenia Narodowego ( OZON ) przygotowuje z dnia 25 na 26 padziernika 1937 przy pomocy ONR - Falangi „ noc w. Bartomieja ” polegajc na fizycznej rozprawie z przeciwnikami politycznymi. Polska Partia Socjalistyczna wsp�lnie z Komisj Centraln Zwizk�w Zawodowych ( KCZZ ) odpowiedziaa przygotowaniami do strajku powszechnego. Kiedy jednak min okres bezporedniego zagroenia PPS podja kolejne pojednawcze kroki. Modzie PPS , reprezentanci TUR i Zwizku Robotniczych Stowarzysze Sportowych wzili udzia w defiladzie podczas obchod�w 19 rocznicy uzyskania niepodlegoci. Dwa dni p�niej 12- osobowa delegacja PPS , TUR i KCZZ z Tomaszem Arciszewskim , Mieczysawem Niedziakowskim, Janem Kwapiskim , Kazimierzem Puakiem i Zygmuntem uawskim udaa si na Zamek by prezydentowi Mocickiemu zoy memoria o palcych potrzebach kraju.
W Memoriale wskazano na groce z zewntrz niebezpieczestwa , domagano si zmiany polityki zagranicznej i wewntrznej. Zwr�cono uwag na trudn sytuacj mas robotniczych i pracowniczych oraz mieszkac�w wsi. Domagano si rozwizania Sejmu i senatu, nowych i uczciwych wybor�w. Mocicki nie zgodzi si jednak na adne ustpstwa wobec opozycji. W 6 listopada 1938 roku odbyy si ostatnie wybory do Sejmu II Rzeczypospolitej. Take zbojkotowane przez opozycj w tym PPS . Wzio w nich udzia 67,1% uprawnionych do gosowania co sanacja przyja za sukces. Tezie tej zaprzeczyy jednak wybory samorzdowe w dniu 18 grudnia 1938 roku. Po dobrej akcji propagandowej
i w warunkach niezbyt silnej ingerencji administracji PPS odniosa duy sukces uzyskujc w miastach powyej 25 tysicy mieszkac�w okoo 27% gos�w.
W uzyskaa PPS Warszawie - 27 % mandat�w , w odzi 49 % mandat�w ,
w Krakowie - 33 % mandat�w, w Gdyni - 39 % mandat�w. Okazaa si
w miastach najsilniejszym konkurentem obozu sanacyjnego i obozu endecji.
W odzi utworzono socjalistyczny magistrat z Janem Kwapiskim jako prezydentem miasta. W Krakowie wiceprezydentem zosta dziaacz PPS Antoni Puak. PPS zdawaa sobie spraw z zagroenia niepodlegoci Polski. Wystpia 1 kwietnia 1939 roku z inicjatyw rzdu obrony narodowej. Postulat popieray inne partie opozycyjne. Sanacja jednak nie chciaa z nikim dzieli wadzy.

Ostatnie posiedzenie Rady Naczelnej PPS odbyo si w dniu 18 czerwca 1939 roku. Powicone byo sprawie obrony niepodlegoci , w tym ponowieniu propozycji rzdu obrony narodowej. Uznano te, e socjalici a wraz z nimi masy pracujce Polski uwaaj obron niepodlegoci za nakaz chwili i nie bd szczdzi ofiar gdy zajdzie potrzeba. PPS aktywnie wczya si do wszelkich dziaa przygotowujcych obron. Dla sprecyzowania zada PPS w warunkach wojny powsta w pierwszych dniach wojny Zesp� Socjalistycznych Organizacji Robotniczych. Wobec zaskakujcych wydarze nie odegra on jednak wikszej roli. Do PPS wstpia grupa dziaaczy PPS dawna frakcja rewolucyjna
z Rajmundem Jaworowskim. Byskawicznie przesuwajcy si front szybko porozrywa sieci organizacyjne partii. Niemniej jej dziaacze aktywnie uczestniczyli w organizowaniu obrony. Szczeg�ln rol w obronie Warszawy odegra Robotniczy Komitet Pomocy Spoecznej powoany do opieki nad uchodcami i wsp�pracy z wojskiem. Rozwin pomoc aprowizacyjn, wojskow , sanitarn i propagandow. Na jego czele stali: Zygmunt Zaremba , Mieczysaw Niedziakowski , Kazimierz Puak , Wilhelm Topinek ,Adam Pr�chnik , J�zef Dzigielewski , Bolesaw Dratwa i Piotr Gajewski . Dziaa zesp� publicystyczny „ Robotnika ” Do 25 wrzenia tj. do chwili zburzenia drukarni byo to jedyne systematycznie ukazujce si w Warszawie pismo. Akcj werbowania do Robotniczych Batalion�w Obrony Warszawy kierowa czonek PPS kpt. Marian Kenig, a od strony politycznej Wydzia Wojskowy PPS z J�zefem Dzigielewskim. W cigu piciu dni RBO osigno stan
6 tysicy ludzi. Dow�dztwo Obrony Warszawy odnosio si pocztkowo do RBO
z rezerw . jednake w miar strat ponoszonych przez wojsko cz ochotnik�w wcielono do regularnej armii a w ostatnich dniach funkcjonujc wtedy 5 tysiczn Robotnicz Brygad Obrony Warszawy zamieniono w 13 Dywizj Piechoty.

Wraz z klsk wrzeniow 1939 roku rozpada si struktura partii. Od samego pocztku okupacji istotn rol zacz odgrywa powstay we Francji orodek zagraniczny PPS pod nazw Centralny Komitet Wykonawczy PPS za granic , w okresie p�niejszym zwany Komitetem Zagranicznym PPS. Na czele komitetu stan przebywajcy we Francji od 1933 roku wizie brzeski, zdecydowany przeciwnik sanacji Herman Lieberman. Po klsce Francji CKW PPS za Granic przeni�s si do Anglii. Organem tego przedstawicielstwa by pocztkowo „ Robotnik we Francji „ a po przeniesieniu do Anglii „ Robotnik Polski w Wielkiej Brytanii „. Komitet reprezentowa istniejce w przedwojennej PPS g�wne nurty ideologiczno - polityczne. PPS wzia udzia w tworzeniu rzdu generaa Sikorskiego w kt�rym Jan Staczyk z PPS obj tek ministra pracy. W grudniu 1939 roku utworzono Rad Narodow w kt�rej zasiedli Herman Lieberman i Tadeusz Tomaszewski zastpiony p�niej przez Adama Ciokosza.

Tymczasem w kraju po kapitulacji Warszawy rozkolportowano decyzj
o rozwizaniu PPS , podobnie jak uczyniy to inne stronnictwa. Nie oznaczao to jednak zaprzestania dziaalnoci socjalist�w , wprost przeciwnie , rozpoczto pr�by integracji w nowych okupacyjnych warunkach. Redaktor „ Robotnika „, wsp�organizator cywilnej obrony stolicy Mieczysaw Niedziakowski zwiza si ze rodowiskiem wojskowym i tworzeniem wojskowych struktur konspiracyjnych SZP a nastpnie ZWZ-AK. Dziaacze Zygmunt Zaremba i sekretarz generalny Kazimierz Puak wzili na siebie zadanie utworzenia konspiracyjnej partii socjalistycznej.
W poowie padziernika 1939 roku odbyo si zebraniu dajce pocztek tworzeniu kadrowej partii o nazwie Wolno , R�wno, Niepodlego ( WRN) na bazie aktywu i orodk�w dziaania PPS z pominiciem os�b o pogldach bardziej prawicowych lub skrajnie lewicowych . Wana rol dla formowania si WRN odegraa konferencja w dniu 19 listopada 1939 roku
w Helenowie pod Warszaw. Zatwierdzono Centralne Kierownictwo Ruchu (CKR) z Tomaszem Arciszewskim jako przewodniczcym i Kazimierzem Puakiem jako sekretarzem. Przyjto formu konspiracyjnych picioosobowych struktur. Powoano Gwardi Ludow do cel�w bojowo - dywersyjnych i Milicj do samoobrony. Pierwsze struktury WRN powstay wr�d warszawskich kolejarzy , pracownik�w gazowni i elektrowni a take zakad�w przemysowych Woli , Pragi i oliborza. Drugim wanym orodkiem dziaalnoci WRN sta si Krak�w. Pocztkowo istotn rol odegra tu przedwojenny sekretarz OKR PPS J�zef Cyrankiewicz. Po jego aresztowaniu w kwietniu 1941 roku i osadzeniu
w Owicimiu funkcj sekretarza WRN w Krakowie obj Stefan Rzenik.
W wojennej historii PPS niewtpliwie utrwali si czonek Komitetu Okrgowego krakowskiego WRN wybitny wieloletni organizator ucieczek z owicimskiego obozu, kt�ry zgin w 1944 roku w czasie jednej z takich akcji w starciu
z gestapo. WRN bardzo szybko obja siatk organizacyjn wiksze orodki. Powstaway one nie tylko na terenie generalnej Guberni ale i na terenach wcielonych do Rzeszy Niemieckiej , szczeg�lnie w okrgu �dzkim. W 1942 roku WRN dysponowaa 2 tysicami „ pitek ”. od chwili swego powstania gosia haso walki o niepodlego i integralno Polski w granicach do 1939 roku. Jak wrog�w zewntrznych wskazywaa Niemcy i Zwizek Radziecki. Za model ustrojowy niepodlegej Polski uznaa demokracj parlamentarn zgodnie
z zaoeniami swej przedwojennej polityki stopniowego i demokratycznego przejcia z kapitalizmu do socjalizmu. . jako g�wnego wewntrznego przeciwnika wskazywaa endecj uznajc , e sanacja ulega rozpadowi. WRN przez okres okupacji utrzymywaa aktywne kontakty z organizacjami wojskowymi i politycznymi zmierzajcymi do uzyskania niepodlegoci przez Polsk. Nie wszyscy znani dziaacze PPS znaleli si w szeregach WRN w tym Norbert Barlicki , Stanisaw Dubois , Adam Pr�chnik , Mieczysaw Niedziakowski , Zygmunt uawski , Henryk Wachowicz. Podejmowali oni dziaania inn drog . W roku 1940 hitlerowcy zamordowali Niedziakowskiego i Barlickiego. Stanisawa Dubois po aresztowaniu w 1940 roku zamordowano w 1942
w Owicimiu. W wyniku dziaa wymienionych bardziej radykalnie lewicowo nastawionych ni WRN byych PPS-owc�w powstaa w dniu 1 wrzenia 1941 roku powstaa organizacja Polscy Socjalici. Integrowaa ona r�ne grupy
i konfiguracje organizacyjne rodowiska. Na czele stan Adam Pr�chnik. Do jej kierownictwa naleeli midzy innymi Edward Os�bka - Morawski , Leszek Raabe , Stanisaw Chudoba , Piotr Gajewski i Henryk Wachowicz. I Zjazd PS zobowiza kierownictwo do rozm�w zjednoczeniowych z WRN . Wobec istotnych sprzecznoci jakie wystpiy w rozmowach, kt�re g�wnie prowadzili Adam Pr�chnik i Kazimierz Puak. Zamiary oby stron byy szczere ale r�nice
w pogldach due. Zaznaczy naley , e by to okres okupacji i najwiksze r�nice przy warunkach poczeniowych z obu stron dotyczyy przede wszystkim kierunk�w polityki niepodlegociowej. Pozostae sprawy mieciy si
w tradycyjnej wielonurtowoci PPS. Ostatecznie do porozumienia nie doszo
a Komitet Zagraniczny PPS ogosi w dniu 19 stycznia 1942 roku uchwa stwierdzajc, e jedynie WRN reprezentuje historyczn tradycj PPS i ruch socjalistyczny w kraju. Dla ostatecznego osabienia Polskich Socjalist�w (PS ) istotne znaczenie miao przejcie do WRN Wincentego Markowskiego i Leszka Raabe po zerwaniu przez ZSRR stosunk�w z rzdem gen.Sikorskiego
w kwietniu 1943 roku. Przede wszystkim Markowski by znanym ju od 1905 roku dziaaczem PPS i byym czonkiem CKW . Polscy Socjalici utracili symbol pewnej przycigajcej czonk�w cigoci idei PPS. Na jej bazie powstaa
w kwietniu 1943 roku Robotnicza Partia Polskich Socjalist�w RPPS odrzucajca wsp�prac z Polsk Parti Robotnicz ( PPR ) jako tworu na usugach ZSRR ale r�wnoczenie zakadajca porozumienie z ZSRR przy tworzeniu pastwa polskiego. P�niej doszo w niej do kolejnych rozam�w a cz jej dziaaczy
z Edwardem Os�bk - Morawskim wstpia do Krajowej Rady Narodowej
( KRN ).

Natomiast WRN bdca rzeczywist kontynuatork tradycji Polskiej Partii Socjalistycznej dziaaa w ramach Krajowej Reprezentacji Politycznej zamienionej w styczniu 1944 roku w Rad Jednoci Narodowej (RJN ) obejmujcej generalnie stronnictwa nie wsp�pracujce z PPR i KRN a p�niej PKWN . W maju 1944 roku WRN powr�cia do nazwy PPS. W kocu listopada 1944 roku dziaacz PPS Tomasz Arciszewski , kt�ry zdoa si przedosta z kraju do Londynu zosta premierem rzdu emigracyjnego. Ministrami w tym rzdzie zostali dziaacze PPS Jan Kwapiski i Adam Pragier.

Niekt�rzy dziaacze RPPS z Edwardem Os�bk - Morawskim , oraz Koa Zagranicznego PPS istniejcego wr�d emigrant�w w ZSRR ze Bolesawem Drobnerem i Stefanem Matuszewskim utworzyli Komitet organizacyjny , kt�ry zwoa w dniach 10 - 11 wrzenia 1944 roku do Lublina konferencj na kt�rej okrelili e bd zmierza do odbudowy PPS. Konferencj okrelono jako XXV Kongres PPS. Na czele Tymczasowej Rady Naczelnej stan Bolesaw Drobner. Na tej bazie budowano PPS okrelan jako „ odnowion ”. Wedug wiarygodnych danych w kocu kwietnia 1945 roku na 124 tysicy czonk�w tej PPS tylko 17 % czonk�w zwizanych byo z przedwojenn PPS lub innymi organizacjami socjalistycznymi z okresu okupacji w tym niewielu z WRN. W dniu 11 listopada 1944 roku rozpoczto wydawanie pisma „ Robotnik ” o tej samej winiecie co przez lata. Redaktorem zosta byy wsp�pracownik Mieczysawa Niedziakowskiego Jan Dbrowski. Pozostajca w konspiracji PPS ( WRN) staa na radykalnym stanowisku wobec tworzcej si nowej rzeczywistoci politycznej. Zamierzali wykorzysta potencja PPS (WRN ) do walki o rewindykacj ziem wschodnich oraz o system demokratyczno -parlamentarny z mniejsz rol komunist�w. Z drugiej strony prorosyjskie i pro pepeerowskie kierownictwo odnowionej PPS z Os�bk — Morawskim i Matuszewskim rewanowao si podobn niechci , wobec PPS (WRN). Na pr�no cz dziaaczy
z Bolesawem Drobnerem i Adamem Kuryowiczem apelowao
o wiksz samodzielno PPS i rzeczywiste partnerstwo a pomocnictwo wobec PPR.

W dniu 15 marca 1945 roku odbyo si w Krakowie konspiracyjne spotkanie czonk�w przedwojennej Rady Naczelnej PPS. W czasie posiedzenia uczestnicy Kazimierz Puak , Zygmunt Zaremba, J�zef Dzigielewski ,Franciszek Biaas , Antoni Zdanowski opowiedzieli si za bojkotem odnowionej PPS i szukania innych moliwoci legalizacji partii. Skupienie wok� Zygmunta uawskiego ,- Dorota Kuszyska , Wincenty Markowski , Marian Nowicki , Antoni Szczerkowski byli zdania, e dalsze pozostawanie w konspiracji jest bezcelowe i opowiedzieli si za porozumieniem wadzami odnowionej PPS i wstpienie do jej szereg�w. Liczyli, e sw obecnoci zmieni jej pro peperowsk polityk. Poza tym przez Polsk przesuwa si front. Obecno wojsk radzieckich i rozbudowa suby bezpieczestwa czynia dalsze pozostanie konspiracji wtpliwie moliwym. W dniu 27 marca 1945 roku Rosjanie aresztowali szesnastu polityk�w ugrupowa pro zachodnich w tym Kazimierza Puaka. Otrzymali ono wyroki skazujce , niemniej Puak w listopadzie 1945 powr�ci do kraju. Rozmowy dotyczce wejcia dziaaczy PPS ( WRN ) w skad odnowionej PPS trway. Porednikiem midzy grup uawskiego i grup Puaka
i Zaremby a odnowion PPS by Marian Nowicki z uwagi na osobiste ukady personalne. W lipcu 1945 roku Zjednoczeniowa Grupa Czonk�w PPS utworzona w Londynie z dziaaczy kt�rzy wystpili z Komitetu Zagranicznego PPS w tym : J�zef Beloski , Ludwik Grosfeld , Jan Staczyk , Jan Szczyrek popara Tymczasowy Rzd Jednoci Narodowej i uznaa si za cz odnowionej PPS. Do kraju przyjecha i zosta przyjty do CKW Henryk Jaboski. Doczao wielu innych dziaaczy ,kt�rzy okres wojny spdzili na zachodzie jak Oskar Lange i Julian Hochfeld , lub w obozach koncentracyjnych i jenieckich
w tym J�zef Cyrankiewicz , Kazimierz Rusinek ( obaj weszli w skad CKW ) oraz Adam Rapacki.

Od 29 czerwca do 1 Lipca 1945 roku obradowa w Warszawie kongres odnowionej PPS okrelony jako XXVI Kongres PPS . Kongres popar budow polski socjalistycznej , przyj pozytywny stosunek do ZSRR. Jednoczenie wskazano na wsp�dziaanie z PPR na zasadzie partnerstwa. Pewne zarysowane na kongresie tendencje prezentowane przez dziaaczy
o dugoletnim stau socjalistycznym oraz pogldy prezentowane przez byych dziaaczy WRN wskazyway ,e masowa przynaleno rodowiska socjalistycznego do odnowionej PPS moe wpyn na ograniczenie w niej wpyw�w PPR.

W dniu 10 - 13 lipca 1945 roku podjto rozmowy midzy kierownictwem odnowionej PPS reprezentowanym m.innymi przez Edwarda Os�bk - Morawskiego i Stanisawa Szwalbe a Zygmuntem uawski i jego grup z PPS (WRN). Ustalono ,e PPS (WRN) poprze TRJN i uzna nowe kierownictwo partii w zamian za dokooptowanie do Rady Naczelnej 16 dziaaczy . Porozumienia tego , pod naciskiem PPR bdcego w istocie porozumieniem z kierownictwem PPS ( WRN ) nie zatwierdzi CKW odnowionej PPS, kt�ry sprzeciwia si przyjciu dziaaczy PPS ( WRN ) jako zwartej grupy.

W tej sytuacji Zygmunt uawski podj pr�b utworzenia i zarejestrowania Polskiej Partii Socjalno - demokratycznej nawizujcej do tradycji galicyjskiej PPSD. Spotkaniu zaoycielskie w Krakowie w dniu 12 padziernika 1945 roku odbyo si z udziaem 16 dziaaczy przewidywanych wczeniej do Rady Naczelnej odnowionej PPS tj.: Aleksandra Bienia , Zygmunta Bociana ,Ludwika Cohna , Stanisawa Garlickiego , Doroty Kuszyskiej ,Alfreda Krygiera ,Wincentego Markowskiego , Mariana Nowickiego ,Stefana Rzenika , Antoniego Szczerkowskiego , Wadysawa Szczuckiego , Stanisawa Wilczyskiego , Lucyny Woliskiej ,Stanisawy Woszczyskiej , Antoniego Zdanowiskiego , Zygmunta uawskiego. Udzia take wzili J�zef Grzecznarowski i Stanisaw Zbroyna. Pr�ba zaoenia jedynej legalnej
i niezalenej od PPR Partii socjalistycznej nie powioda si wobec sprzeciwu TRJN i KRN.

Ostatecznie po dalszych pertraktacjach podjtych z odnowion PPS dziaacze zwizani z Zygmuntem uawskim zostali przyjci do odnowione PPS ale nie jako grupa a indywidualnie. uawski , Bie, Szczerkowski ,Garlicki ,Cohn , Markowski , Nowicki , Zdanowski zostali dokooptowani do Rady Naczelnej. Na apel uawskiego wstpio do partii wielu innych aktywist�w przedwojennej PPS , TUR , OM TUR ,Klasowych Zwizk�w zawodowych, aktywist�w WRN. Sam Zygmunt uawski wystpi z odnowionej PPS w padzierniku 1946 roku nie mogc wpyn na przyjt decyzj o wsp�lnym starcie odnowionej PPS
w wyborach z PPR , SL i SD. Kandydowa z listy startujcej samodzielnie PSL i zdoby mandat poselski. Zmar w 1949 roku.

Odnowiona PPS wskutek napywu dawnych pepeesowskich dziaaczy stawaa si coraz bardziej autentyczn sia polityczn . W poowie 1946 roku
w szeregach PPS znalazo si 250 tysicy ludzi. Wr�d czonk�w PPS dominowao mocne przekonanie , e otworzyy si moliwoci budowy polski socjalistycznej. W skadzie PPS 60 % stanowili robotnicy. By to skad podobny jak w PPR ale PPS dominowaa wpywami wr�d inteligencji ,pisarzy publicyst�w , naukowc�w , nauczycieli. Dysponowaa wybitnym potencjaem. Od kwietnia 1947 roku dochodzio do pewnych napi midzy PPS a PPR .Pr�bowano sformuowa wasny program gospodarczy i spoeczny , podkrelano potrzeb ograniczenia centralizmu pastwowego, potrzeb wzmocnienia samorzd�w
i sp�dzielczoci, oddzielenie planowania od zarzdzania, skoncentrowania inwestycji na przemyle lekkim , wysunicie jako priorytetu podwyszenia stopy yciowej ludnoci. Znaczna cz dziaaczy PPS z dezaprobat patrzya na metody walki z podziemiem londyskim uznajc za celowe polityczne rozwizanie konflikt�w. Do istotnego konfliktu z PPR doszo do proklamowanej wiosn 1947 roku przez PPR tzw. „Bitwy o handel ” .PPS popieraa tr�jsektorowo gospodarcz , gdy tymczasem PPR zmierzaa do cisego podporzdkowania handlu wadzom pastwowym. Wielu dziaaczy przeciwstawiao si zgeneralizowania zmian ustrojowych na koncepcjach spoeczno - gospodarczych i apelowali o humanizm socjalistyczny w tym zmniejszenie ingerencji politycznego i gospodarczego aparatu wadzy , tolerancj dla przekona politycznych . PPS stopniowo stawaa si konkurentem PPR do wadzy w pastwie. Kiedy w PPR przyjto decyzj o zjednoczeniu w PPS dominoway tendencje odwrotne. Znaczne wpywy w CKW i Radzie Naczelnej PPS miaa grupa dziaaczy skupionych wok� Juliana Hochfelda , Bolesawa Drobnera , Henryka Wachowicza , Teofila Gowackiego , Jana Mulaka
i Ryszarda Obrczki , kt�rzy pragnli zachowa niezaleno PPS. W maju 1947 roku suby bezpieczestwa ostatecznie rozbiy konspiracyjny PPS ( WRN ) .Aresztowano Kazimierza Puaka , Tadeusza Szturm de Sztrema, Ludwika Cohna ,J�zefa Dzigielewskiego . By to fragment realizacji PPR-owskiej tezy
o zaostrzeniu walki klasowej. Zygmunt Zaremba i Franciszek Biaas jeszcze
w 1946 roku zdoali nielegalnie wyjecha do Francji.

W dniu 30 czerwca 1947 roku doszo do burzliwego posiedzenia Rady Naczelnej PPS na kt�re przewag uzyskay osoby popierajce ide zjednoczenia. Podjto uchwa o zwoaniu XXVII Kongresu PPS. Kongres poprzedziy oficjalne weryfikacje czonk�w i kandydat�w partii wedug kryterium popierania idei zjednoczenia.

G�wnym referentem wrocawskiego Kongresu PPS , kt�ry odby si w dniach od 14 do 17 grudnia 1947 roku by �wczesny sekretarz generalny CKW i premier J�zef Cyrankiewicz. Istotne znaczenie dla przebiegu kongresu miay referaty Oskara Langego , Henryka Jaboskiego. W referacie powiconym problemom organizacyjnym Wodzimierz Reczek wzywa do akcji oczyszczenia partii,. Kongres mimo sprzeciwu delegat�w zaaprobowa akcj , kt�ra bya faktycznie kontynuacj tego co ju w partii si zaczo. Kongres powoa 140 osobow Rad Naczeln. Rada wyonia ze swego grona 21 -osobowy CKW
z Rusinkiem na czele. Sekretarzem Generalnym CKW zosta Cyrankiewicz. Czonkami sekretariatu zostali : Arski, wik , Jaboski i Reczek. W Komisji politycznej CKW znaleli si : Cyrankiewicz, Lange , Os�bka - Morawski ,Rapacki , Rusinek. Jakie rozmiary przyja przeprowadzona akcja weryfikacyjna wiadczy fakt, e liczb czonk�w PPS zmniejszya si od grudnia 1947 roku
z liczby 750 tysicy do grudnia 1948 - 531 tysicy czonk�w. Oznacza to usunicie lub wystpienie w kr�tkim okresie 220 tysicy czonk�w partii . Usunito z CKW Ryszarda Obrczk i Henryka Wachowicza. P�niej z CKW odwoano Edwarda Os�bk - Morawskiego i Stanisawa Piaskowskiego Sami ustpili : Eugeniusz Ajnenkiel , Henryk Bromboszcz , Wiesaw Kaczmarek. , Karol Malinowski , Feliks Mantel , Eugeniusz Przetacznik ,Wojciech Wojewoda. Miesic przed zjednoczeniem z Rady Naczelnej wystpili: Gustaw Butlow , Bolesaw Drobner ,Teofil Gowacki , Halina Kuczkowska , Julian Maliniak ,Jan Mulak , J�zef Siemek , Henryk Wachowicz. Stanisawa Szwalbe odwoano
z funkcji przewodniczcego RN PPS . Ostatecznie cakowicie z RN usunito Edwarda Haonia , Ryszarda Obrczk , Jana Strzeleckiego i Macieja Webera.

Tymczasem odby si proces aresztowanych wczeniej dziaaczy konspiracyjnej PPS ( WRN ). W dniu 19 listopada 1948 roku Rejonowy Sd Wojskowy w Warszawie skaza Puaka i Sztrum de Sztrema na 10 lat wizienia, Dzigielewskiego na 9 lat , Cohna na 5 lat. Puak zmar w Rawiczu w 1950 roku. Cohn wkr�tce wyszed na wolno w ramach amnestii.

W dniach 15 - 21 grudnia 1948 roku odby si w gmachu Politechniki Warszawskiej Kongres Zjednoczeniowy bdcy w rzeczywistoci aktem pacyfikacji PPS i jej socjalistycznych idei. Powstaa jednoznacznie komunistyczna Polska Zjednoczona Partia Robotnicza ( PZPR ).

Byli dziaacze PPS pomimo swych ugodowych postaw w drodze do zjednoczenia ,za wyjtkiem niekt�rych , byli stopniowo eliminowani ze stanowisk kierowniczych w PZPR, a take ze stanowisk pastwowych.

Dziaajca legalnie od 1944 roku PPS miaa przez cay czas ograniczone moliwoci dziaania. Niemniej jej dziaacze odegrali zdecydowanie istotn rol w powojennej odbudowie kraju. Chwytliwe idee demokracji socjalistycznej, humanizmu socjalistycznego i tradycje niepodlegociowe przycigay do PPS robotnik�w oraz inteligencj. Powodowao to ,e rosa w si pomimo r�nych form politycznego przytumienia jej znaczenia podejmowanych od wewntrz przez cz dziaaczy PPS pod naciskiem PPR. Dziaacze PPS zasuyli si szczeg�lnie w odbudowie Warszawy sprzeciwiajc si sugestiom by tego zaniecha z powodu ogromnych zniszcze wojennych. Dziki jej wpywom
i zaangaowaniu sprawnie odbudowano szkolnictwo. Prace dziaaczy PPS
w Radzie Szk� Wyszych utworzonej w 1946 roku wpyny na rozw�j idei zwikszenia dopywu na uczelnie modziey robotniczej i chopskiej. Z inicjatywy Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego ( TUR ) dziaay midzy innymi Wysza Szkoa Nauk Spoecznych w Krakowie i Wrocawiu czy Szkoa Techniczno - Robotnicza w Katowicach. TUR prowadzio domy kultury , wietlice , biblioteki
i robotnicze teatry amatorskie. Dla realizacji zagadnie opieki nad dziemi reaktywowano Robotnicze Towarzystwo Przyjaci� Dzieci ( RTPD ). Byy to dziaania wskazujce na kontynuowanie wiodcej myli socjalistycznej zgodnie
z kt�r trzeba doprowadzi do wzrostu wiadomoci spoecznej by wszelkie zmiany spoeczne byy wiadomym spoecznym wyborem. Wielonurtowo zaznaczya si przede wszystkim w pogldach na ile da si wywalczy margines swobody politycznej dla r�nych ugrupowa politycznych i prezentowanych przez nie pogld�w w tym swobody dla dziaania samej PPS. Wr�d postulat�w formuowanych w PPS wobec kierownictwa PPR i zdominowanego przez ni rzdu byy koncepcje rozwizywania problem�w spoeczno - ekonomicznych
i politycznych zgodnie z zasadami socjalistycznymi. Przestrzegali przed wypaczeniem idei socjalizmu i manipulowaniem jednostkami i zbiorowociami
w imi rzekomo wyszych cel�w. Wr�d popularyzator�w takich koncepcji wymieni naley : Jana Strzeleckiego , Juliana Hochfelda , , Jana Topiskiego ,Oskara Lange , Czesawa Bobrowskiego , Stanisawa Szwalbe. Rzecznicy humanizmu socjalistycznego dominujcego w PPS jako element socjalistycznej ideologii wskazywali, e w Polsce nie ma miejsca ani na
” liberalizm mieszczaski ” ani na „ dyktatur proletariatu ” . Podkrelano przede wszystkim wolnociowy i demokratyczny sens socjalizmu. Wanie z tych zaoe wynikay konkretne wnioski dotyczce zasad funkcjonowania instytucji pastwowych i systemu gospodarczego. Eksponujc rol Sejmu i instytucji samorzdowych i zwracanie uwagi na niebezpieczestwo centralizacji wadzy wykonawczej socjalici wzbudzali niepok�j KC PPR . W socjalistycznym modelu gospodarczym wan rol PPS wyznaczaa sektorowi sp�dzielczemu w miecie
i na wsi. R�wnoczenie nie przeciwstawiaa si sektorowi pastwowemu ,podkrelajc jedynie wyszo ruchu sp�dzielczego nie wymagajcego rozbudowanej kontroli urzdniczej. Socjalici wyraali wtpliwo czy upastwowienie gospodarki i wprowadzanie centralistycznych metod zarzdzania byo jedyn szans dla Polski Ludowej. R�nice w pogldach na t spraw byy jedn z bezporednich przyczyn pacyfikacji PPS . Oczywicie g�wn przyczyn stao si to e okrzepa organizacyjnie PPS , bdc parti masow zacza wyranie podkrela swoje miejsce w kraju , stajc si zagroeniem dla dominacji PPR.

R�ne byy motywy dziaania tych socjalist�w, kt�rzy zgodzili si na unicestwienie PPS . Jest faktem , e idea socjalizmu nosi w sobie istotn cech wynikajc z humanizmu socjalistycznego. Jest ni unikanie dop�ki to moliwe
a nawet niech do innej konfrontacji ni demokratyczne wybory. To niewtpliwie zadecydowao o pacyfistycznym zachowaniu i biernym poddaniu si brutalnej rzeczywistoci.

Czy odnowiona PPS bya kontynuatork przedwojennej PPS ? Organizacyjnie niewtpliwie nie bo czoowi jej zaoyciele to bardziej czonkowie przedwojennego ruchu sp�dzielczego ni g�wnego nurtu politycznego PPS. We wadzach zabrako te czonk�w przedwojennego kierownictwa PPS
i istniaa przecie konspiracyjna PPS (WRN ) majca w swoich szeregach kierownicze i wybrane przed wojn demokratycznie wadze PPS. Pewna cz tych dziaaczy jak i szeregowych czonk�w zasilia szeregi odnowionej PPS. Biorc to pod uwag jaki i fakt, e poza jednolitofrontowoci wobec PPR , Polska Parti Socjalistyczna bya inna, miaa sw�j humanistyczny
i demokratyczny program naley uzna j za kontynuatork idei. Grono dziaaczy PPS i nowych zwolennik�w idei socjalizmu zdecydowao si ” tu i teraz ” biorc udzia w yciu politycznym kraju wpyn
w miar moliwoci na uksztatowanie si nowej rzeczywistoci. Partia rosa
w si i nic tak do koca nie byo rozstrzygnite w spos�b ostateczny.

Co w takim razie sdzi o PPS ( WRN ) ? Bya ona jak najbardziej kontynuatorka idei Polskiej Partii Socjalistycznej ale w pewnym momencie
z uwagi na pozostawienie Polski przez pastwa zachodnie w orbicie interes�w ZSRR znalaza si w lepym zauku i to nie z wasnej winy. Aktyw tej partii nie m�g z dnia na dzie zmieni swoich pogld�w na pewne dla nich pryncypialne kwestie. Byli to zaprawieni w bojach o demokracj socjalici „ z krwi i koci ” Zmiana ich postaw byaby niewiarygodna a ponadto pozostawiajca
w beznadziei i osamotnieniu szeregi sympatyk�w. Zreszt dochodzio do rozm�w z nowo tworzonym PPS, podejmowano rone kr�tkotrwae porozumienia jak to z grup uawskiego. PPS (WRN ) nie zostaa dopuszczona do TRJN
a w czasie negocjacji na ten temat Kazimierz Puak przebywa w moskiewskim wizieniu. Zasadnicza wynikajca z tego sprawa to fakt, e aden z aktywu PPS ( WRN ) nie m�g liczy na miejsca we wadzach utworzonej PPS. Tymczasem moliwo prezentowania swoim pogld�w i wpywanie na ycie partii jest istotnym i zdrowym powodem bycia politykiem.

Gwoli prawdzie historycznej naley te podkreli e wielu PPS-owc�w kt�rzy pomogli w tzw. Zjednoczeniu , okresie p�niejszym bdc w PZPR podkrelao swoje partyjne PPS-owskie pochodzenia. Odegrali oni istotn rol w humanizacji systemu komunistycznego i nadaniu mu innej twarzy ni komunizm radziecki.

PPSowcy zawsze potrafili si r�ni , korygowa pogldy , przyjmowa do szereg�w powracajcych dziaaczy, by elastycznymi do aktualnej rzeczywistoci. Niezalenie od siy idei socjalistycznej , sia PPS tkwia
w wielonurtowoci i demokracji wewntrzpartyjnej.

W dniu 15 listopada 1987 roku , w przeddzie 95 rocznicy Paryskiego Zjazdu powstaa Polska Partia Socjalistyczna uznajca si za kontynuatork PPS. Pierwszym przewodniczcym zosta nieyjcy ju , majcy wtedy 61 lat Jan J�zef Lipski . Partia odwoaa si do caej tradycji PPS. Rozpoczynajc swoj drog .Partia PPS rozpocza walk o swoje miejsce w spoeczestwie i historii. Waciwe znaczenie kadych dziaa i wydarze mona oceni tylko
z perspektywy konkretnego czasu .

Opracowa
Edmund Bared

Opracowaem przede wszystkim ( chocia nie tylko ) w oparciu o popularne prace na temat PPS Jana Tomickiego ; Polska Partia Socjalistyczna 1892 — 1948 ; Ksizka i Wiedza , Warszawa 1983 i Jerzego Holzera ; PPS szkic dziej�w ; Wiedza Powszechna ; Warszawa 1977 .

2458

2458 id 30877 Nieznany (2)

2458

KONSPEKT kalkulacja (1) id 2458 Nieznany

0081566id 2458 Nieznany (2)

2458

Victoria Gordon Dream House [HR 2458, MB 1840] (v0 9) (docx) 2

więcej podobnych podstron