Stosunki międzynarodowe

1. Uczestnicy stosunków międzynarodowych

Na wstępie należy zaznaczyć, że określenia: „podmiot”, „uczestnik” i „aktor” stosunków międzynarodowych są używane zamiennie. Różnice są subtelne. Uczestnik w zasadzie partycypuje (uczestniczy) w s.m. A podmiot (chociaż bez wątpienia jest też uczestnikiem) jest zdolny do kreowania s.m. Pozostali uczestnicy s.m. oddziaływają na nie pośrednio.

1. Rodzaje uczestników (według ważności)

• Państwa

• Organizacje międzynarodowe utworzone przez państwa (zbiorowe podmioty międzypaństwowe, zwane też organizacjami rządowymi) np.: ONZ.( również ciekawa kategoria: organizacje międzynarodowe utworzone przez zbiorowe podmioty międzypaństwowe)

• Uczestnicy pozarządowi - korporacje ponadnarodowe)

• Uczestnicy transnarodowi, pozarządowi - fundacje ekologiczne, kościoły i ruchy wyznaniowe, org. terrorystyczne, nawet osoby prywatne)

• Subpaństwowi uczestnicy krajowi (regiony, miasta, organizacje związkowe ) oraz ich organizacje (np. euroregiony oraz Europejskie Ugrupowania Współpracy Terytorialnej zwłaszcza)

Podmioty s.m. i ich klasyfikacje

• Podmiot w s.m. - brak jednolitej definicji.

• Posiada zdolność prawno międzynarodową i zdolność do czynności prawno międzynarodowych (posiada prawa i obowiązki na arenie s.m. oraz może, w wyniku własnych działań, zaciągać zobowiązania na arenie s.m.)

• Podmiotami są: państwa, podmioty „szczególnego rodzaju” (UE, Watykan, Zakon Maltański, Czerwony Krzyż), organizacje międzynarodowe, narody, osoby fizyczne i prawne.

• Kryteria klasyfikacji podmiotów:

• Podmioty pierwotne (państwa) i wtórne s.m. Pierwotne istnieją „od zawsze” wtórne są uznawane przez pierwotne

• Podmioty pełne i niepełne. Posiadają wszystkie kompetencje międzynarodowe lub są w nich ograniczone

• Suwerenne lub niesuwerenne. Podejmujące decyzję samodzielnie lub w sposób zależny od innych podmiotów.

• Aspekty podmiotowości prawno-międzynarodowej państwa

• Podmiotowość prawno - międzynarodowa oznacza, że dany aktor s.m. podlega regulacjom międzynarodowym oraz posiada zdolność do działania w ich zakresie, czyli do samodzielnego podejmowania czynności ze skutkiem prawnym.

• Państwa o ograniczonej suwerenności

• Państwa o ograniczonej suwerenności nie mogą samodzielnie kształtować s.m. .

• Mają obniżoną zdolność do wywierania wpływu na s.m. (mogą to czynić pośrednio tylko) są zatem uczestnikami a nie podmiotami

• Przykład - RFN od powstania 1949 do 1955 roku (ograniczona suwerenność)

2.       Podstawy stosunków dyplomatycznych

a.       Istota stosunków dyplomatycznych

• Istotą stosunków dyplomatycznych jest gotowość do utrzymywania bezpośrednich kontaktów na arenie międzynarodowej przez zainteresowane podmioty.

• Stosunki dyplomatyczne to:

• oficjalna, urzędowa działalność państwa, będąca narzędziem polityki zagranicznej, realizująca cele i zadania w sferze stosunków międzynarodowych w drodze prowadzenia rozmów, rokowań, korespondencji i zawierania umów międzynarodowych.

• zespół metod, środków oraz umiejętności argumentacji

• aparat organizacyjny służby zagranicznej w ministerstwach spraw zagranicznych oraz także przedstawicielstwach dyplomatyczno-konsularnych

b.      Przywileje i immunitety dyplomatyczne

• Są to uprawnienia przysługujące przedstawicielom dyplomatycznym, członkom ich rodzin oraz ich pracownikom i służbie ( w ograniczonym zakresie). Mają pomagać w prowadzeniu działalności dyplomatycznej. Dzielą się na rzeczowe i osobowe.

• Rzeczowe - prawo do używania własnego godła i flagi na budynkach misji dyplomatycznych, nietykalność pomieszczeń misji dyplomatycznej, nietykalność korespondencji dyplomatycznej i dokumentów, zwolnienie z opłat i podatków, swoboda porozumiewania się z krajem wysyłającym

• Osobowe - prawo do używania flagi i godła w dla środków transportu oraz w rezydencji, nietykalność osobista i nietykalność korespondencji, nie podleganie jurysdykcji prawa kraju przyjmującego, zwolnienie z opłat i podatków, zwolnienie z opłat na ubezpieczenia społeczne, zwolnienie z rewizji bagażu i rewizji osobistej.

c.       Funkcje misji dyplomatycznej, klasy i rangi dyplomatyczne

• Funkcje podaje Konwencja Wiedeńska o Stos. Dyplom z 1965 r. w art. 3 ust 1.

• Reprezentowanie państwa wysyłającego w przyjmującym

• Ochrona w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego oraz jego obywateli, w ramach granic prawa międzynarodowego

• Prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego

• Zaznajamianie się legalnymi sposobami ze zmianami zachodzącymi w państwie przyjmującym

• Popieranie przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym i przyjmującym i rozwijanie pomiędzy nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych

• Klasy dypl. (dotyczy osób)

• ambasadorzy i nuncjusze, akredytowani przy głowach państw, oraz inni szefowie misji równorzędnego stopnia; 

• posłowie, ministrowie i internuncjusze, akredytowani przy głowach państw; 

• charge d'affaires, akredytowani przy ministrach spraw zagranicznych. 

• Rangi dypl. (od najwyższej) [dotyczy rodzajów poselstw]

• Ambasada

• Poselstwo

• Charge d affair

• Początek i koniec misji dyplomatycznej i misji specjalnej

• Dyplomatycznej

• Nawiązanie stosunków dyplomatycznych między państwami

• Powołanie szefa misji dypl. (musi zostać zatwierdzony przez państwo przyjmujące jako persona grata)

• Mianowanie przez głowę państwa szefa misji na wniosek ministra spraw zagr. Ambasador otrzymuje listy uwierzytelniające i jedzie do państwa przyjm. Ma 60 dni na spotkanie z tamtejszą głową państwa, której przekazuje listy uwierzytelniające

• Utrata podmiotowości przez któryś z krajów, wojna między krajami, uznanie szefa misji za persona non grata, śmierć szefa misji , choroba szefa misji, koniec kadencji szefa misji, szef misji kończy misję (może)

• Specjalnej

• Funkcje misji specjalnej rozpoczynają się z chwilą wejścia misji w urzędowy kontakt z ministerstwem spraw zagranicznych albo z innym, stosownie do uzgodnienia, organem państwa przyjmującego.

• Początek funkcji misji specjalnej nie jest uzależniony od przedstawienia jej przez stałą misję dyplomatyczną państwa wysyłającego ani od złożenia listów uwierzytelniających lub pełnomocnictw.

• Funkcje misji specjalnej zostają zakończone w szczególności przez:

• porozumienie państw zainteresowanych;

• wypełnienie zadania misji specjalnej;

• upływ czasu wyznaczonego misji specjalnej, jeśli nie został on wyraźnie przedłużony;

• powiadomienie przez państwo wysyłające, że kładzie ono kres misji specjalnej albo ją odwołuje;

• powiadomienie przez państwo przyjmujące, że uważa ono misję specjalną za zakończoną.

• Samo zerwanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych pomiędzy państwem wysyłającym a państwem przyjmującym nie powoduje zakończenia misji specjalnych istniejących w momencie tego zerwania.

6. Korpus dyplomatyczny

• Szefowie misji dyplomatycznych akredytowani przy głowie państwa przyjmującego ( inni podają, że w ogóle członkowie personelu misji dyplomatycznych w określonym kraju, wraz z rodzinami_

• Na czele korpusu dypl. Stoi dziekan korpusu dypl. Jest to dyplomata o najwyższej randze i najdłużej urzędujący w swoim poselstwie. W Polsce, która ma stosunki z Watykanem, tradycyjnie dziekanem jest nuncjusz apostolski. Wtedy ten najstarszy stażem jest wicedziekanem.

• Protokół dyplomatyczny

• Są to reguły postępowania i zachowania dyplomaty z instytucjami państwa przyjmującego Powstał w okresie Kongresu Wiedeńskiego w 1815 roku. Podstawowe zasady:

• Zasadza wzajemności

• Procedencja (porządek pierwszeństwa)

• Exequatur - zgoda na wykonywanie czynności dyplomatycznych

3.       Podstawy stosunków konsularnych

a.       Kategorie konsularne

• Zawodowi urzędnicy konsularni

• Honorowi urzędnicy konsularni

b.      Stosunki konsularne a stosunki dyplomatyczne, rodzaje ograniczeń

• Stosunki konsularne są uzupełnieniem stosunków dyplomatycznych. Konsul nie reprezentuje państwa tylko czuwa nad interesami i sprawami jego obywateli w państwie przyjmującym

• Konsul, inaczej niż ambasador, podlega jurysdykcji i władzy państwa przyjmującego, z wyjątkiem swych czynności urzędowych.

• Na terenie konsulatu nie można udzielać azylu

c.       Początek i koniec misji konsularnej

• Podpisanie umowy dwustronnej określającej ilość misji i ich siedziby

• Akceptacja szefa misji przez państwo przyjmujące (exerim)

• Mianowanie szefa misji przez ministra spraw zagranicznych. Szef otrzymuje listy komisyjne, które przekazuje ministrowi spraw zagranicznych państwa przyjmującego

• Zakończenie funkcji członka misji może nastąpić z inicjatywy samego członka misji, z woli państwa wysyłającego lub przyjmującego (cofnięcie zgody „exerim”), z powodu wojny, lub też na skutek wypadków losowych lub powstania okoliczności zewnętrznych uniemożliwiających funkcjonowanie.

d.      Klasy konsularne

• Konsul generalny, Konsul , Wicekonsul , Agent konsularny

e.      Specyfikacja funkcji konsularnych, immunitety i przywileje konsularne, ich przedmiotowy i podmiotowy zakres

• Funkcje - konsul nie reprezentuje państwa ale zajmuje się jego obywatelami na terytorium państwa przyjmującego. Konwencja wskazuje, że funkcje konsula polegają na:

• ochronie w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego oraz jego obywateli,

• popieraniu rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym

• zapoznawaniu się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami i rozwojem życia handlowego, gospodarczego, kulturalnego i naukowego państwa przyjmującego, zdawaniu z tego sprawy rządowi państwa wysyłającego oraz udzielaniu informacji osobom zainteresowanym;

• wydawaniu  paszportów i dokumentów podróży obywatelom państwa wysyłającego, jak również wiz lub odpowiednich dokumentów osobom, które pragną udać się do państwa wysyłającego;

• udzielaniu pomocy i opieki obywatelom państwa wysyłającego

• działaniu w charakterze notariusza   i urzędnika stanu cywilnego oraz wykonywaniu podobnych czynności, jak również pewnych funkcji o charakterze administracyjnym, jeżeli nie sprzeciwiają się temu ustawy i inne przepisy państwa przyjmującego;

• ochronie interesów obywateli państwa wysyłającego, w sprawach spadkowych, na terytorium państwa przyjmującego, zgodnie z ustawami i innymi przepisami tego państwa;

• ochronie interesów małoletnich i innych osób nie posiadających pełnej zdolności do czynności prawnych, obywateli państwa wysyłającego

• zastępowaniu lub zapewnianiu odpowiedniego zastępstwa obywateli państwa wysyłającego przed sądami lub innymi władzami państwa przyjmującego

• przesyłaniu sądowych i pozasądowych dokumentów oraz wykonywaniu rekwizycji sądowych zgodnie z obowiązującymi umowami międzynarodowymi lub

• wykonywaniu nadzoru i inspekcji w odniesieniu do statków morskich i rzecznych posiadających przynależność państwową państwa wysyłającego oraz statków powietrznych zarejestrowanych w tym państwie, jak również w stosunku do ich załóg;

• udzielaniu pomocy statkom morskim, rzecznym i powietrznym wymienionym, jak również ich załogom, przyjmowaniu oświadczeń dotyczących podróży tych statków, załatwianiu sporów między kapitanem, oficerami i marynarzami,

• wykonywaniu powierzonych urzędowi konsularnemu przez państwo wysyłające wszelkich innych funkcji, których nie zakazują ustawy i inne przepisy państwa przyjmującego

• Konsul, inaczej niż ambasador, podlega jurysdykcji i władzy państwa przyjmującego, z wyjątkiem swych czynności urzędowych. Zakres immunitetu jest węższy niż w przypadku ambasady.

• Immunitety placówki

• Prawo używania flagi i godła oraz nietykalność placówki konsularnej

• Prawo do porozumiewania się

• Nietykalność placówki

• Nietykalność archiwów

• Immunitety osobowe

• Jurysdykcyjny ( w zakresie funkcji konsularnych)

• podatkowy,

• celny

• świadczeń osobistych.

4.       Umowy międzynarodowe

a.       Źródła prawa międzynarodowego i ich rodzaje

• Umowa międzynarodowa

• Zwyczaj międzynarodowy

• Pozostałe źródła formalne: ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane, akty jednostronne państw oraz wiążące uchwały organizacji międzynarodowych

b.      Budowa umowy

• Umowa międzynarodowa składa się z:

• Tytułu

• Preambuły

• Potwierdzenia uzgodnienia tekstu

• Dyspozycji (meritum umowy)

• Opcjonalnie Korroboracja (uroczyste wzmocnienie zapisu umowy)

• Miejsce i data zawarcia umowy

• Podpisy i pieczęcie

c.       Procedura zawierania traktatu

• opracowanie tekstu umowy (negocjacje)

• przyjęcie opracowanego tekstu (zgoda wszystkich państw na zapis w takim brzmieniu - uścisk rąk np. ministrów lub w dużym gronie państw głosowanie)

• ustalenie autentyczności dokumentu (podpisanie lub parafowanie tekstu, który nie ulega od tej pory zmianie)

• wyrażenie zgody na związanie umową (podpisanie, parafowanie i wymiana dokumentów czasem dodatkowy etap - ratyfikowanie w Polsce przez prezydenta)

• wejście w życie umowy

d.      Sposoby interpretacji traktatów

• traktat interpretujemy w dobrej wierze

• traktat interpretujemy zgodnie ze zwykłym znaczeniem użytych w nim słów w ich kontekście

• w języku autentycznym umowy

• traktat interpretujemy w świetle przedmiotu i celu traktatu

e.      Źródła i cele ratyfikacji

• Ratyfikacja jest wskazana w Konwencji Wiedeńskiej o Prawie Traktatów z 23 maja 1969 w art. 2 pkt b. (na równi z „przyjęcie”, „zatwierdzenie”, „potwierdzenie”). Wynika ona ze zwyczaju międzynarodowego (nie jestem pewien czy to uzna, ale tak jest). Ratyfikowana umowa międzynarodowa staje się źródłem prawa.

• Ratyfikacja jest uroczystą formą wyrażenia zgody na związanie umową międzynarodową dokonywaną przez głowę państwa.

• Celem ratyfikacji jest potwierdzenie związania państwa umową międzynarodową

f.        Ratyfikacja wg. Konstytucji RP

• Konstytucja RP z 1997 roku zawiera zapisy:

• Art. 87.1 mówi, że ratyfikowane umowy międzynarodowe są jednym ze źródeł prawa w Polsce.

• Prezes Rady Ministrów przedkłada prezydentowi RP wniosek o ratyfikację, wcześniej informując o zamiarze złożenia takiego wniosku  Sejm. Nie jest wymagana zgoda parlamentu.

• Prezydent ratyfikuje umowę dopiero po uzyskaniu zgody parlamentu, wyrażonej w ustawie - art. 89.1

• Zgodnie z art 90.1 Konstytucji RP ratyfikacja umów międzynarodowych, przekazujących niektóre kompetencje organów władzy państwowej organom międzynarodowym, zastrzeżona jest dla Prezydenta RP, po uprzedniej zgodzie wyrażonej w formie ustawy podjętej kwalifikowaną większością głosów przez Sejm i Senat lub w wiążącym referendum ogólnokrajowym

• Ratyfikowana umowa międzynarodowa staje się elementem krajowego porządku prawnego art. 90.1

5.       Rola ONZ we współczesnym świecie

a.       Geneza i cele organizacji

• Geneza

• 14 sierpnia 1941 - Karta Atlantycka

• 1 stycznia 1942 - Deklaracja Waszyngtońska

• 18 listopada -1 grudnia 1943 - Konferencja w Teheranie

• Sierpień - październik 1944 - konferencja w Dumbarton Oaks

• 25 kwietnia 1945 - Zwołanie konferencji ONZ w San Francisco

• 25 czerwca 1945 -podpisanie Karty Narodów Zjednoczonych

• 24 października 1945 - ratyfikacja postanowień konferencji przez członków stałych rady bezpieczeństwa - formalne powstanie organizacji USA, ZSRR (ROSJA), Francja, Anglia i Chiny (Dzień Narodów Zjednoczonych)

• Cele

• utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

• rozwoju przyjaznych stosunków pomiędzy narodami na zasadzie równouprawnienia i samostanowienia

• rozwoju międzynarodowej współpracy gospodarczej i kulturalnej

• podnoszenie dobrobytu społeczeństw i walki z bezrobociem

b.      Członkostwo w ONZ

• Zgodnie z art. 4 Karty Narodów Zjednoczonych członkiem ONZ może być każde państwo, które przyjęło postanowienia Karty NZ i zdaniem ONZ jest w stanie je wypełniać.

• Członków pierwotnych jest 51 (Udział w konf w San Francisco w 1945)

• Zasady członkowstwa

• suwerenna równość wszystkich członków

• wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych

• rozwiązywanie sporów środkami pokojowymi

• powstrzymanie się od groźby użycia siły lub użycia jej w sposób nieuzgodniony z celami ONZ

• okazywanie wszelkiej pomocy ONZ w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych, jako środka zapobiegawczego lub przymusu

• nieingerowanie ONZ w sprawy, które należą do kompetencji wewnętrznych państwa

• wpływanie na państwa, które nie są członkami ONZ, aby postępowały zgodnie z jej zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania bezpieczeństwa i pokoju

• Nie można wystąpić z ONZ ( na jeden rok w 1965 zrobiła to Indonezja)m można być usuniętym za uporczywe łamanie zasad Karty NZ

c.       Struktura i kompetencja organów organizacji, rola Rady Bezpieczeństwa

• Struktura

• Zgromadzenie Ogólne - przedstawiciele wszystkich krajów, każdy ma 1 głos. Podejmuje decyzje w formie uchwał.

• Rada Bezpieczeństwa - 5 członków stałych i 10 niestałych (na dwa lata klucz regionalny) Członkowie stali mają prawo Veta.

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - organ sadowy do rozsądzania sporów między państwami

• Sekretariat - organ administrujący i koordynujący

• Rada Powiernicza - 5 stałych członków RB. Zarządzała terytoriami powierniczymi. Misje uznano za zakończoną i zawieszono.

• Rada Gospodarcza i Społeczna - 54 członków wybieranych na 3 lata

• Sekretarz Generalny - wybierany na 5 letnią kadencję na wniosek Rady Bezpieczeństwa., Zarządza majątkiem, kieruje, uczestniczy w posiedzeniach RB

• Rada Bezpieczeństwa rola - utrzymanie pokoju na świecie. Ma dominująca rolę. Może nakładać sankcje. Przyczyniać się ma do kontroli zbrojeń

d.      Środki pokojowego załatwiania sporów

• Dyplomatyczne

• Sądownicze

• Na podstawie procedury ONZ ( RB ma prawo wezwać państwa do rozwiązania sporu w drodze stosowania konkretnych wskazanych środków)

• Art. 33 ust 1. Karty NZ wymienia

• Rokowania

• Badania

• Pośrednictwo

• Koncyliacja

• Rozjemstwo

• Rozstrzygnięcie sądowe

• Odwołanie się do organów lub układów regionalnych

• W drodze innych środków pokojowych według własnego wyboru

8