Autokracja, autorytaryzm, totalitaryzm

1. Nedemokratyczne systemy polityczne

• Występują w 3 postaciach:

1. Tradycyjne systemy (oligarchie) → systemy, które nigdy nie były demokratyczne; zmieniają się, ale jeszcze nigdy nie stały się demokratyczne; np. Arabia Saudyjska; społeczeństwo nie ma prawa głosu; władza należy do rodziny królewskiej

2. Systemy totalitarne → twór XX wieku; totalny monopol państwa (władzy) na wszystko; występowanie ideologicznej doktrynacji (władza chce, żeby jej ideologia była ideologią wszystkich ludzi)

3. Systemy autorytarne → władza skupiona jest najczęściej w ręku elity (oligarchii wojskowej); wyłączone są mechanizmy demokratyczne; zawieszona jest konstytucja; rozwiązane s˛parote polityczne; nie ma wyborów

Totalitní režimy	Autoritativní režimy	Posttotalitní režimy	Sultanistické režimy
Monismus (monistické centrum moci) Ideologie mobilizace	Limitovaný pluralismus v různých sférách Mentalita Depolitizace Vůdce či výjimečně malá skupina uplatňuje svou moc ve formálně nepříliš jasných, ovšem předvídatelných hranicích	Limitovaný pluralismus v nepolitických sférách Ideologie stále oficiálně určující, ovšem s výrazně oslabeným účinkem Mobilizace se mění v rutinu a projev konformity Vládnoucí elita ztrácí revoluční étos a stává se byrokratičtější a technokratičtější	Despotická intervence vlády (sultána do různých sfér) Glorifikace vládce bez silné ideologické nebo mentální báze Spíše nižší mobilizace ovšem s příležitostnými výkyvy k posílení vládcova kultu Vysoce personalizované vůdcovství spojené s dynastickými tendencemi, nepotismem a klientelismem

2. Kryteria reżimu autokratycznego

• „autokratek” = samo-władny; władza rządzi sama

• Suwerenem nie jest lud; od niego nie wywodzi się władza

• Organy państwa sprawują władzę z woli jednego człowieka bądź z woli ograniczonej grupy osób

• Władza państwa jest nadrzędna; wymaga od obywatela podległości, podporządkowania się decyzji władz

• Władca jest właścicielem państwa, poddanych

• Nie istnieje bądź istnieje wąski zakres praw i wolności obywateli

• Władza państwowa należy do 1 osoby lub wąskiej grupy osób i nie podlega kontroli obywateli

• Nie istnieją wolne wybory

• Przymus państwowy nie jest ograniczony przez przepisy prawa

• Nie jest absolutna kontrola wszystkiego (np. może istnieć

• Nie musi mieć ideologii

3. Kryteria reżimu autorytarnego wg J. Linza i G. Sartoriego

• Za charakterystyczne cechy systemu autorytarnego J. Linz uznał:

• ograniczony pluralizm: często dopuszcza się istnienie jakiś form opozycji, choć bez realnego wpływu na sferę polityki,

• niski poziom ideologizacji, brak jest powszechnej i koniecznej dla totalitaryzmu mobilizacji - władza zadowala się biernym podporządkowaniem

• charakterizoval autoritativní režimy jako politické systémy s omezeným neodpovědným pluralismem, bez vypracované a vedoucí ideologie, zato se zřetelnou mentalitou, bez extenzivní či intenzivní politické mobilizace, ve kterých vůdce či příležitostně malá skupina uplatňuje moc uvnitř formálně neprecizně definovaných, avšak současně celkem předvídatelných hranic

• omezený pluralismus - politici, kteří získávají moc, vycházejí obyčejně z nejrůznějších vlivných společenských skupin - svoji pozici však neodvozují pouze z podpory těchto skupin, ale také (a především) z důvěry, kterou v ně vládce vložil, když povolil jejich existenci

• režim toleruje existenci řady organizací, které dokonce mohou mít politický přesah - žádná z těchto sktruktur nesmí zpochybňovat samotnou podstatu režimu a musí být k němu loajální - vede to ke vzniku semiopozice uvnitř režimu

• politická mobilizace -při analýze míry politické účasti můžeme vymezit čtyři základní stupně: omezenou účast, kontrolovanou účast, tendenci k politické apatii a povzbuzování této apatie

• G. Sartori władzę autorytarną traktuje, jako przeciwieństwo demokratycznej wskazując tu na wagę:

• zawłaszczania władzy i traktowanie jej przez rządzących, jako niezbywalną własność.

• Taki system ma charakter nierywalizacyjny, gdyż brak jest (lub są nieprzestrzegane) uczciwych form konkurencji politycznej.

4. Kryteria reżimu totalitarnego wg C. Friedricha i Z. Brzezińskiego, L. Schapiro, H. Arendt, G. Sartoriego

• Za podstawową cechę totalitaryzmu Arendt (Korzenie totalitaryzmu) uznała całkowite zastąpienie wagi norm prawnych przez aparat zinstytucjonalizowanej przemocy.

• Za cechy państwa totalitarnego uznaje także: współistnienie dwóch źródeł władzy (partii i państwa), dublowanie stanowisk, „bezkształtność systemu”, ogromną rolę tajnej policji, istnienie ideologii dążącej do przekształcenia samej natury człowieka.

• 1. společnost řídí jedna politická strana v čele se zbožštělým vůdcem, která je nositelkou ideologie a teroru a 2. společnost má masový charakter způsobující izolovanost člověka a jeho vykořeněnost z tradičních společenských struktur

• oficiální ideologie - ideologie vysvětluje všechny aspekty lidské existence, kterou je každý povinen přijímat

• jediná strana - hierarchicky strukturovaná, typicky vedená jedním vůdcem, kdy tzv. tvrdé jádro je oddané oficiální ideologii, již je připravena prosazovat, přičemž kontroluje státní aparát

• systém teroristické policejní kontroly - řízen vedením strany, zásahy vůči nepřátelům strany, ale i vůči určitým skupinám populace

• prakticky úplný monopol na masové prostředky (propagandistická indoktrinace společnosti)

• kontrolní monopol nad odzbrojenými složkami

• centrálně kontrolovaná a řízená ekonomika

• Schapiro:

1. „kontury” reżimu - przywódca, podporządkowanie polityce porządku prawnego, kontrola nad prywatną moralnością, nieustanna mobilizacja, uzasadnienie władzy przez masowe poparcie.

2. instrumenty sprawowania władzy - ideologia, partia, aparat państwa.

• Sartori:

• Całkowita ekspansja i włamanie władzy państwowej

• Ideologizacja polityki w postaci religię politycznej

• Kontrola polityczna wszystkiego łącznie z sferą pozapolityczną

• 1. totální rozšíření a pronikání moci státu, 2. ideologizace politiky v podobě politického náboženství majícího kořeny ve Francouzské revoluci a 3. politické ovládnutí všeho, včetně mimopolitické oblasti člověka

5. Geneza autorytaryzmu E. Fromma

• rodzaj psychologicznej analizy

• autorytaryzm ma podłoże psychologiczne

• idea opierająca się na przeświadczeniu, że system społeczny oparty jest na hierarchii; na szczycie stoi jednostka lub organizacja, która kieruje mechanizmem politycznym tworząc silną władzę

• prymat władzy wykonawczej

• zapotrzebowanie na jednostki o danej osobowości, wynika to z impotencji o charakterze intelektualnym, czyli niezdolności człowieka do samorealizacji bez potrzeby dominacji nad innymi. 

6. Definicja totalitaryzmu E. Carra

• totalitaryzm - pogląd, że jakaś zorganizowana grupa czy instytucja (Kościół, rząd, partia) ma szczególny dostęp do prawdy

• Totalitaryzm jest stary jak świat, istniał i będzie istnieć zawsze. Odnosi się do reżimu, ale i „umysłowości” totalitarnej

7. Totalitaryzm państwowy i społeczny

• Totalitaryzm państwowy

• likwidacja wszystkich partii polit., ograniczenie lub uchylenie większości praw obywatelskich, militaryzacja życia społ, rozbudowa aparatu przemocy połączona ze stworzeniem terroru i przymusu fizycznego wobec faktycznych i potencjalnych przeciwników totalitarnego rezimu, nic nie jest obojętne władzy, nic nie powinno się dziać bez jej wiedzy i oddziaływania, zadaniem państwa jest upowszechnianie ideologii i egzekwowanie dla nich poparcia społ.

• Totalitaryzm społeczny

• kontrola nad całokształtem życia społ., zniesienie niepodporządkowanych jej ruchów i zrzeszeń społ., likwidacja wielkich form kontroli nad działalnością władzy, maz ograniczenie sfery prywatności jednostek  swobody kształtowania opinii publicznej, konformizm grupowy, indoktrynacja obywateli, presja moralno- polityczna, kontrola nad życiem codziennym obywateli ( myśli, postawy i zachowania), obywatel jako jednostka jest bezbronny wobec przytłaczającej przewagi techicznej

Backer - Nietradycyjna teoria polityki rozdział II, III, XV

Totalitarizm

Definicje totalitarizmu

• Alexander Rüstow, Franz Neumann → totalitaryzm jest ekstremalną formą tradycyjnej autokracji

• Eric Voegelin → totalitaryzm jest nowoczesną formą gnostycyzmu (=wyobrażoną formą samozbawienia i nadania sobie nadzwyczajnej moc przez człowieka

• Erich Faul → totalitaryzm jest formą makiawelizmu, a więc pozbawionego jakichkolwiek zasad dążenia do władzy w jej czystej postaci

• Jakob Leib Talmon → totalitaryzm to „rusoizm“ (demokracja bez reguł)

• Hannah Arendt, Carl Friedrich → totalitaryzm jest fenomenem specyficznym dla XX wieku, jest nowym typem rewolucji w niewyobrażalnym wcześniej stopniu i sposobie polityzującym masy ludzkie

• Ernst Nolte → 3 podstawowe typy rozumienia totalitaryzmu:

1. Klasyczne (strukturalne): totalitaryzm jako twor antynomiczny wobec struktur demokratycznych i „wolnych“ społeczeństw

2. Socjoreligijne (ideokratyczna): koncepcja „ziemskiego raju“ Ernsta Blocha, religii politycznej Voegelina

3. Historyczno-genetyczne:

1. Totalitaryzm jako ekstremalny rezultat transformacji struktur zachodnich społeczeństw (Jacob Talmon)

2. Totalitaryzm jako kolejna forma azjatyckich społeczeństw despotycznych (Karl Wittfogel)

• Carl Friedrich - początek lat 50. XX wieku; definicja uzupełniona przez Zbigniewa Brzezińskiego

• 5 cech totalitaryzmu: oficjalna ideologia, masowa partia pozostająca pod kontrolą oligargii, monopol rządu na broń, rządowy monopol dysponowania środkami masowego przekazu, terrorystyczny system policyjny

• Brzeziński dodal: centralne zarządzanie gospodarką

• Norman Davies → cechy totalitaryzmu:

1. Ideologia socjalistyczna: niechęć do wolnego rynku; przejmowanie kontroli nad gospodarką przez państwo; 2) Pseudonauka: ideologia opiera się na fundamentalnych prawach nauki; 3) Utopijne cele: stworzenie „nowego człowieka” i „nowego ładu”; 4) Dualistyczna partia-państwo: stworzenie instytucji dublujących i nadzorojących istniejące; 5) Zasada wodostwa; 6) Gangsterstwo; 7) Rozbudowana biurokracja; 8) Propaganda; 9) „wróg dialektyczny”; 10) Psychologia nienawiści; 11) Monopol w dziedzinie sztuki, estetyzacja władzy; 12) Cenzura prewencyjna, fabrykowanie informacji; 13) Ludobójstwo i przymus; 14) Kolektywizm; 15) Militaryzm; 16) Pogarda dla liberalnej demokracji; 17) Moralny nihilizm

• Juan Linz → 3 warunki, których spełnienia oznacza istnienie systemu totalitarnego

1. Monistyczny ośrodek sprawowania władzy

2. Jedna oficjalna ideologia służąca za podstawę polityki

3. Popieranie, pożądanie i nagradzenie dynamicznej mobilizacji szerokich grup społeczeństwa

Typologie totalitaryzmu

• Monistyczny ośrodek sprawowania władzy → kierowany przez jedną osobę albo przez grupę najwyższych funkcjonariuszy

• Masowa mobilizacja → o charakterze stabilizującym (quasi-legitymizacja) - znaczenie publicznych deklaracji i symboli → wyrazem akceptacji systemu; o charakterze restrukcyjno-rewolucyjnym - charakter destrukcyjny, niszczycielski i anarchiczny; całkowite bezgraniczne podporządkowanie wodzowi

• Gnoza polityczna → marksizm = podstawa semantyczna i frazeologiczna komunizmu; totalitarny kosmizm = skrajny katolicki fundamentalizm (zasoby semantyczne z religii); faszyzm = wykorzystywanie frazeologii nacjonalistycznej, etatystycznej, konserwatywnej

Ruchy totalitarne

• Warunki:

• Dysponuje wizją idealnego ustroju społecznego, w którym centralne miejsce zajmuje monoistyczny ośrodek sprawowania władzy

• Jego charakterystycznym sposobem myślenia jest gnoza polityczna

• Wzorec osobowy promowany i propagowany w danej organizacji należy do organizacji „nowego człowieka”

Totalitarny aparat partyjno-państwowy

• Biurokracja totalitarna → całościowa, jednolita, funkcjonuje jako jeden organizm; niezbędna (bez niej nie byłoby możliwe utrzymanie kontroli nad masami społecznymi); całkowita depersonalizacja więzi społecznych → biurokracja stanowi jedyne medium pomiędzy ośrodkami decyzyjnymi a masami społecznymi

• Pogarda dla praw własności → nie tylko refutację cudzych praw własności, ale i brak dbałości o prawne gwarancje na posiadanie przez siebie samą dóbr materialnych

• Z góry wykłuczona była prawna gwarancja posiadania własności indywidualnej

• Status partii nowego typu → na własnym terytorium jest absolutnym suwerenem; dla potwierdzenia swojej suwerenności potrzebuje jedynie legitymizacji zewnętrznej

• Kwestia klasowości biurokracji totalitarnej →

• Ideokratyczny zakon świeckich rycerzy = dążenie do zbudowania świata dobra, szczęścia i pokoju; całkowite wyeliminowanie wszelkiego zła

• Ideokracja = system teologiczny i zakłada znaczną przewagęrealizacji celów założonych nad rzeczywistymi

Źródła destrukcji systemu totalitarnego

• Karl Deutsch (1935) → dezintegracja systemu może nastąpić głównie wskutek wewnętrznych konfliktów pomiędzy elitami

• Czynniki egzogenne (wojna zakończona bezwarunkową kapitulacją czy wspomaganiem ruchów antytotalitarnych przez nieprzyjazne państwa)

• Gospodarka niedoboru (system nakazowo-rozdzielcy) → ograniczenia potencjału ilościowego siły roboczej, dostępu do surowców i nowych teryteriów - zablokowanie możliwości zwiększenia ilości wytworzonych dóbr materialnych

• Niemożność przekroczenia progu społeczeństwa postindustrialnego i tym zablokowanie szans powstania np. społeczeństwa informatycznego → totalitaryzm przestaje być konkurencyjnym systemem

Opozycja w systemach totalitarnych

• Możliwe współistnienie totalitaryzmu i opozycji:

• Nieustanne pojawiania się kategorii wroga we wszystkich systemach totalitarnych

• „wrog obiektywny” = człowiek, który niezależnie od swojej intencji, woli i świadomości może swoim istnieniem przeszkadzać → poszukiwanie i karanie ich jest nieodłącznym aspektem funkcjonowania totalitaryzmu

• Opozycja = wszelkie działania intencjonalnie zmierzające do zmiany danego systemu

• Walki koteryjne → gdyż zablokowane są kanały podmiotowej reprezentacji grup interesów; utajone

• Opozycja przedświadomościowa → zazwyczaj nie ma świadomości swojej opozycyjności; żywiołowe, impulsywnie wybuchujące i zwykle nie mające stałej struktury organizacyjnej wystąpienia o charakterze masowym; koncentrują się na prostych postulatach ekonomicznych

• Opozycja niepolityczna → polega na realizowaniu celów społecznych niezależnie od dążeń aparatu partyjno-państwowego

• Opór indywidualny → postępowanie zgodnym z wyznawanymi wartościami o charakterze aksjomatycznym, mającymi postać religijną bądź ideologiczną; w ramach wolnych zawodów - ograniczona kontrola, np. naukowcy, artyści

• Próby zachowania niezależności nie tylko organizacyjnej, ale również programowej, teleologicznej

• Opozycja polityczna → 2 formy:

1. Przedmasowa → procesy jej kreacji wynikają z integracji elit kontestatorów, środowisk dysydenckich i niezależnych intelektualistów; potrafi artykułować i agregować postulaty, dążenia i interesy - nie jest stanie ich realizować, nie osiąga poziomu reprezentacji politycznej

2. Masowa → proces tworzenia się masowej opozycji rozpoczyna się w centrach komunikacji społecznej; zmiana systemu politycznego - monopolistyczny aparat partyjno-państwowy x szeroki ruch społeczny - wysoki poziom niestabilności systemu politycznego

Autorytarizm

Definicja Juana Linza

• Jego definicje mają charakter nie tylko istotnościowy, ale i holistyczny

• Autorytarizm nie tylko jako system polityczny, ale i społeczny; jeden całościowy system

• Autorytarizm i totalitarizm są systemy społeczno-polityczne o charakterze niealternacyjnym (=naród polityczny nie jest suwerenem)

• „junta” = zwykle kojarzone z bezpośrednimi rządami wojskowymi

• Cechy autorytarizmu: mentalność emocjalna, apatia społeczna, suwerenność biurokracji, junty

Podstawowe kategorie polityczne systemu autorytarnego

• Brak lub słabość narodu politycznego

• Biurokracja i struktury siłowe mogą mieć rozmaity charakter

• Brak alternacji → przeważa tendencja do kreowania monizmu struktur państwowych → dojrzały system autorytarny ma charakter monistyczny, neguje jakikolwiek realny podział władz publicznych

• Parlament → nie jest reprezentacją narodu politycznego → jest jedną z kilku instytucjonalnych form reprezentacji poszczególnych grup interesów - grupy mają zwykle charakter klientelistyczny i funkcjonują w ramach partii władzy pierwszego typu

• Partie polityczne → grupy: partie władzy pierwszego typu (kreowane po to, by się stać zasobem legitymizacyjnym, lojalnościowym, agitacyjnym, kadrowym;mają wspierać ośrodek decyzyjny sprawujący władzę państwową; nie sprawują władzy państwowej) i drugiego typu (mają zbierać zatomizowane niezadowolenie społeczne wobec centralnego ośrodka politycznego i przekształcać je w poparcie wyborcze; frazeologia programowa ma charakter populistyczny; na zewnątrz przybierają formę partii opozycyjnych, a w rzeczywistości są podporządkowanymi sprzymierzeńcami ośrodka rządzącego) oraz partie quasi-opozycyjne (są krytyczne wobec ośrodka władzy państwowej, prezentują alternatywne rozwiązania programowe bądź ideowe, ale nie dążą do przejęcia władzy państwowej

Typologie systemów autorytarnych

• Barbara Geddes → kryterium kształtu rządzących: spersonofikowane, militarne - najmniej stabilne i najkrócej funkcjonują, jednopartyjne - najbardziej stabilne systemy autorytarne

• Axel Hadenius, Jan Teorell→ reżimy autorytarne: sukcesorskie (dynastyczne); funkcjonujące ze względu na groźbę lub rzeczywiste użycie siły militarnej, oraz na legitymizujące się głosowaniem ludowym

• Kryterium dominancji poszczególnych odłamów aparatu władzy państwowej: dominacja armii lub policji lub administracji terenowej lub sektora państwowej gospodarki

Myślenie autorytarne

• Przekonanie o ogromnej wartości własnego państwa (wartość personifikowana poprzez osobę lidera władzy państwowej) = ideologia statokratyczna

Opozycja

• Nie ma pozwolenia na realną opozycje → istotą autorytarizmu jest brak alternacji władzy publicznej = niemożność zrealizowania celu opozycji

• Quasi-opozycja = może traktować przejęcie władzy państwowej jako cel strategiczny, ale jednocześnie musi zdawać sobie sprawę, że próba jej przejęcia może się skonczyć silną kontrreakcją struktur państwowych → eliminacja: ograniczanie zasobów politycznych pozostających w strukturach niepodporządkowanych państwu

Totalitarna gnoza polityczna

Sposoby określania totalitarnego sposobu myślenia

• Totalitarizm nie ma ideologii, religii

• Czesław Miłosz → logokracja = władza słowa

• Waldemar Gurian → ideokracja = władza idei bez uwzględniania konsekwencji takiego postępowania

Religia i ideologia a totalitarny sposób myślenia

• Mikołaj Bierdiajew → porównywał komunizm do religii (system próbował urzeczywistnienia Królewstwa Niebieskiego na ziemi)

• Różnice między religią a totalitarną strukturą myślenia polega na odmienności struktury aktu wiary (Święty Piotr wiedział, że wierzy x Lenin wierzy, że wie)

• Różnica pomiędzy totalitarnym sposobem myślenia i ideologią (ideologia = uporządkowany hierarchicznie system wartości x totalitarny sposób myślenia charakterizuje się brakiem takiej hierarchii wartości

Gnoza manichejska

• Strukturalnie najbliższy według Alaina Besancon gnostycyzmowi

• Gnostycy: całkowicie przekonani o nieuchronności upadku starego świata, w którym dobro i zło są absurdalnie i przypadkowo pomieszane; celem świata jest absolutne zapanowanie dobra; istniejące w nas dobro musi być wydobyte z powłoki zła, w której jesteśmy uwięzieni - pozbycie się powłoki zła jest możliwe dzięki poznaniu prawdy - gnozy - dotyczy praw świata i człowieka, stanu pierwotnego i upadku

Struktura totalitarnej gnozy politycznej

• Dzieli świat na 2 części → strefa dobra i świat zła; wszystkie pozytywne wydarzenia w naszym świecie dobra x wszystkie nieszczęścia

• Lenin → 2 prawdy: burżuazyjna (fałszywa i należy do przeszłości) x proletariacka (istotnościowo prawdziwa i gwarantowana przez przyszłość)

• Wiara w świeckie zbawenie, dokonywane tu i teraz, w rzeczywistym świecie

• Alain Besancon, Voegelin → gnoza polityczna = pewien sposób myślenia, który czerpie swój zasób leksykalny zwykle z ideologii, czasami z religii, ale nią nie jest

Typologia totalitarnej gnozy politycznej

• Ze względu na eksplorowany zasób semantyczny:

1. Quasi-ideologiczne → przekształcenie ideologii kolektywnych (np. rasy, narodu, klasy)

2. Quasi-religijne

• Myślenie posttrybalne oraz wegetatywne

Korzeniowski - Autorytarizm i jego psychopolityczne konsekwencje

• Systemy autokratyczne → kierowane przez jednostki lub klasy wyposażone w prerogatywy (prawa i prywileje) niedostępne dla pozostałych

• Altemeyer → autorytarizm zasadza się na autorytarnej agresji, autorytarnym podporządkowaniu i konwencjonalizmie

• Jadwiga Koralewicz → warstwa normatywno-wartościująca (przekonanie o konieczności podporządkowania się wyidealizowanym autorytetom) oraz poznawczo-deskryptywna (przekonanie jednostki o braku wpływu na swój los i świat i kontroli nad nimi)

Podstawowe metody pomiaru autorytarizmu

• Skala F (faszyzm) Adorna → rekonstrukcja rysów osobowości odpowiedzialnych za spzryjanie niemieckiemu faszyzmowi

• Zrównoważona skala F - Ray → zawierająca pozycji bezpośrednio diagnostycznych dla autorytaryzmu , jak i pozycji odwróconych

• Zrównoważona skala prawicowego autorytarizmu - Altemeyer → skala mierzy 2 podstawowe komponenty autorytaryzmu konwencjonalizm, autorytarne podporządkowanie i autorytarna agresja

Autorytaryzm w Polsce czasów transformacji

• W latach 90. → transformacja systemowa - proces głębokich i istotnych zmian strukturalnych; demokratyzacja systemu i życia społeczno-politycznego (zniesiono cenzurę prewencyjną; wolność słowa; wolność wyznaniowa; otwarto granice; wolne i demokratyczne wybory; niezawisła władza sądownicza); demokratyzacja instytucji państwowych

Źródła autorytaryzmu

• Poziom autorytaryzmu był uzalożniony od poziomu wykształcenia

• Autorytaryzm jest wynikiem węższej perspektywy poznawczej, niższego poziomu wiedzy, mniejszego zasobu umiętności poznawczych

• W Polsce → Koralewicz - bardziej autorytarne były osoby zajmujące niższe pozycje w strukturze społecznej

• Wartości rodzicielskie → niskie wykształcenie ojca i nie wielkie dochody badanego

• Najbardziej autorytarne są osoby s niskim wykształceniem i/lub wychodzące się z rodzin o niskim poziomie wykształcenia

• Główna źródła autorytaryzmu: niski poziom wykształcenia lub wąskie horyzonty poznawcze

Pogłądy społeczno-polityczne osób autorytarnych

• Rokeach → osoby autorytarne są bardziej skłonne do pogłądów prawicowych; osoby bardziej dogmatyczne są skłonne do bardziej ekstremalnych czy radykalnych pogłądów

Preferencje polityczne osób autorytarnych

• Osoby autorytarne są pozytywnie ustosunkowane do tych aktorów sceny politycznej, którzy wyznają zbliżone do nich pogłądy czy ideologie

• Tendencja do podporządkowania się autorytetom pozwala oczekiwać, że osoby autorytarne powinny bardziej przychylnie ustosunkowywać się do tych akterów sceny politycznej czy instytucji, które zajmują centralną pozycję w systemie politycznym czy najwyższą w hierarchii władzy

Autorytaryzm a zachowanie wyborcze

• Osoby o wyższym poziomie autorytaryzmu są bardziej skłonne głosować na kandydatów bardziej autorytarnych, konserwatywnych czy podkreślających siłęi cechy przywódcze

• Preferowanych przez siebie kandydatów oceniają jako bardziej autorytarnych

Fromm - Ucieczka do wolności (str. 142 - 174)

Autorytaryzm

• Tendencja do rezygnacji z niezależności swego indywidualnego „ja”→szukanie nowych więzów jako zastępstwa utraconej więzi pierwotnej

• Dążenie do podporządkowaniu się i do dominacji (w dążnościach masochystycznych i sadystycznych)

• Skłonności masochystyczne: uczucia niższości, niemocy, znikomości jednostki → osoby przejawiają tendencję do poniżania i pomniejszania siebie oraz niezdolność do panowania nad czymkolwiek; często traktowane jako całkowicie patologiczne albo irracjonalne

• Skłonności sadystyczne: różnią się nasileniem, są uświadamiane; racjonalizowane; 3 rodzaje: polega na uzależnianiu innych od siebie, by mieć nad nimi absolutną i nieograniczoną władzę; drugi wypływa z wewnętrznego pragnienia, aby nie tylko rządzić innymi, lecz ich eksploatować, wykorzystywać, okradać; treci to chęć zadawania innym bólu albo ogłądania ich cierpień

• Perwesja masochistyczna: cierpienie i słabość mogą być celami ludzkich dążeń; u ludzi, którzy całkiem świadomie chcą cierpieć

• Freud - masochizm moralny = skłonności do cierpień nie fizycznych, lecz moralnych

• Alfred Adler: uważa poczucie niższości za adekwatną reakcję na faktyczną niższość

• Wilhelm Reich: masochista dąży w ostatecznym rachunku do przyjemności; zadawanie sobie bólu jest produktem ubocznym, nie zaś właściwym celem

• Działanie: neurotyczne (człowiek działa pod wewnętrznym przymusem, której w swej istocie ma charakter negatywny)oraz racjonalne (rezultat odpowiada motywacji działania; działa się tak, aby osiągnąć określony cel

• Ból i czerpienie nie są tym, czego jednostka pragnie; ból i czerpienie to cena, jaką płaci za cel, który usiłuje z wewnętrznego nakazu osiągnąć

• Najistotniejsza treść popędu sadystycznego = rozkosz z zupełnego opanowania drugiej osoby

• Wrogość: w sadyzmie świadoma i wyraża się bezpośrednio w działaniu; w masochizmie nieświadoma i znajduje wyraz pośredni

• „autorytet” = odnosi się do stosunków międzyludzkich, w których jedna osoba traktuje drugą jako wyższą od siebie; autorytet racjonalny (element nienawiści bądź irracjonalnego przeceniania wykazywał tendencję spadkową wprost proporcjonalną do stopnia, w jakim wzrasta siła osoby poddanej władzy autorytetu, do którego tym samym osoba ta staje się coraz bardziej podobna ); autorytet oparty na zakazie (element nienawiści wzrasta)

• Autorytet wewnętrzny = obowiązek, sumienie albo superego; stracił prestiżu

• Autorytet już nie grajewybitną rolę w życiu jednostki → władza autorytetów anonimowych (pod maską zdrowego rozsądku, nauki, zdrowia psychicznego, normalności, opinii publicznej; rozkaz i rozkazodawca są niewidzialni

• Postawa wobec władzy: 2 płci: posiadająca władzę i pozbawiona władzy

• Autorytarny charakter nie bywa rewolucyjny; całą filozofię determinują skłonności emocjonalne - autorytet lubi warunki ograniczające ludzką wolność, lubi poddawać się losowi; przekonanie, że życie jest zdeterminowane przez siły stojące na zewnątrz własnego „ja” człowieka, jego interesów i pragnień; nie brak aktywności, odwagi czy wiary → aktywność wyrasta z fundamentalnego uczucia bezsilności

• W filozofii autorytarnej nie istnieje koncepcja równości

Nauka o polityce

Ćwiczenia VIII.

7

---