ANTYBIOTYKI I CHEMIOTERAPEUTYKI CZ.II
Streptograminy______________________________________________________
Grupa A: Grupa B:
-Pristinamycyna IIA (Streptogramina A) -Pristinamycyna IA
-Pristinamycyna IIB -Wirginamycyna S1
półsyntetyczne pochodne
PIIA Chinupristina (Kwinupristyna)
PIIA Dalfopristina
Właściwości: parenteralnie
M* hamują syntezę białka, dział. na G(+), złożone - bakteriobójczo
Synercid- stanowi połączenie chinupristiny i pristinamycyny co spowodowało ok.10x wyższą aktywność
nieliczne preparaty są dostępne w lecznictwie- tylko pochodne Streptograminy A i B
spectrum p/bakteryjne obejmuje MRSA, Streptococcus pneumoniae oporne na penicylinę i makrolidy, ponadto szczepy oporne na wankomycynę z gat. Enterococcus faecium, S. aureus
naturalnie oporne na streptograminy są pałeczki G(-) z rodziny Enterobacteriaceae oraz Pseudomonas
M* dz.niep. nudności, wymioty, wysypki skórne, miejscowe podrażnienie żył, ↑bilirubiny we krwi
M* p/w: ciężkie uszkodzenie wątroby, ciąża
↑stężenie cyklosporyny, cisapridu, benzodiazepin, leków p/wirusowych przy jednoczesnym stosowaniu
Oksazolidynony
nowa klasa związków, nie wykazuje strukturalnego podobieństwa do żadnej ze znanych klas antybiotyków
przedstawicielem jest linezolid - badania kliniczne w Polsce (p.o./i.v.)
mechanizm działania związany jest z zahamowaniem syntezy białka komórkowego przez blokadę translokacji tRNA, wiążą się z podj. 50S, brak oporności krzyżowej
spectrum p/bakteryjne obejmuje szereg szczepów wieloopornych: Streptococcus pneumonieae, Enterococcus na wankomycynę oraz MRSA (M* G(+) paciorkowce - pneumokoki i gronkowce)
M* stosowane w zapaleniu płuc, zakażeniu tkanek miękkich i skóry
Dz.niep.: zaburzenia czynności p.pok. (nudności, wymioty), układu krwiotwórczego(anemia, leukopenia)
Chloramfenikol__(Detreomycyna)_______________________________________
Właściwości: p.o., dobrze wchłanialny, silnie lipofilny, dobrze przenika do OUN
antybiotyk bakteriostatyczny - hamuje biosyntezę lipidów i białka (utrudnia polimeryzację aminokwasów do polipeptydów w kom bakteryjnej, M* hamuje tranferazę pepydylową w fazie elongacji
szeroki zakres działania p/bakteryjnego: G(+), G(-), riketsje
oporność wykazują: pałeczki ropy błękitnej, prątki kwasooporne
podstawowe wskazania: terapia duru brzusznego, plamistego, paradurów, zapalenie opon mózgowych wywołanych przez Haemophillus influenzae, *M Neisseria meningitis, paciorkowce typu B, i zakażenia układu oddechowego przez Klebsiella pneumoniae, działa na riketsje, miejscowo w ch. oczu
Działania niepożądane:
bardzo wysoka toksyczność wobec szpiku kostnego (niedokrwistość aplastyczna)
a)M* nieodwracalne, podłoże alergiczne, może być śmiertelne
b) zależne od dawki, odwracalne, upośledzenie leukopoezy i wytwarzania erytrocytów
zaburzenia żołądkowo- jelitowe,
wtórne zakażenia grzybicze,
pokrzywka
„gray syndrom” u dzieci - wymioty, sinica, wzdęcia brzucha, zapaść obwodowa; spowodowany niedostateczną aktywnością glukonylotransferazy u noworodków
P/W: uszkodzenie szpiku, ciężkie uszkodzenia wątroby
Interakcje
- inhibitor enzymatyczny: ↑działanie fenytoiny, poch. kumaryny, mocznika, ↑toksyczność metotreksatu
- barbiturany i rifamicyna przyspieszają metabolizm chloramfenikolu
POLIPEPTYDY neuro i nefrotoksyczne
- Polimyksyna B
- Kolistyna (polimyksyna E)
- Tyrotricyna - głównie G(+), uszkadza błonę cytoplazmatyczną
- Bacytracyna - w zakażeniach skóry i błon śluzowych, działa na biosyntezę ściany komórkowej
- Fusafungina - bakteriostatycznie i p/zapalnie, miejscowo w zakażeniach górnych dróg oddechowych, ziarenkowce G(+), Mycoplasma, Legionella, H.influenzae, Candida albicans
Polimyksyny________________________________________________________
polimyksyna A (Aerosprin)
polimyksyna E (Kolistyna)
Właściwości:
antybiotyki polipeptydowe
działanie bakteriobójcze, uszkodzenie błony cytoplazmatycznej bakterii (kationowe detergenty)
spektrum wąskie: G(-), szczególnie P.aeruginosa, Enterobacter aerogenes, E.coli, H. influenzae, Salmonella, Shigella
Wskazania:
zakażenia przewodu pokarmowego wywołane przez oporne na inne antybiotyki szczepy Escherichia oraz pałeczki Salmonella i Shigella, ponadto w ciężkich zakażeniach układu moczowego
wziewnie w mukowiscydozie, w zakażeniach skóry
Działania niepożądane: - wysoka nefro- i neurotoksyczność
Rifampicyny__(Rifadin)_______________________________________________
Właściwości: p.o.
antybiotyk bakteriobójczy: hamuje polimerazę RNA w komórce bakteryjnej (podj. β)
szeroki zakres działania: G(+): Streptococcus, Enterococcus, Staphylococcus, beztlenowe ziarenkowce, i G(-): Haemophillis, Moraxella, Enterobacteriaceae, Acinetobacter, Bacterioidas, oraz nietypowe: Chlamydia, Mycoplasma
skuteczny lek p/prątkowy, zastrzeżony przede wszystkim do leczenia gruźlicy
wyjątkowo może być stosowany w bakteryjnym zapaleniu wsierdzia, szczególnie po wszczepieniu protez
Działania niepożądane:
podwyższenie poziomu transaminaz i żółtaczka
reakcje alerg.(wysypka,gorączka,eozynofilia)
zaburzenia OUN (bóle głowy, splątanie, drgawki)
pomarańczowe zabarwienie śliny, łez, kału
M* na zwierzętach teratogenny, zaburzenia ż-j.
M* induktory enzymatyczne - osłabiają działanie wielu leków
ryfapentyna - jak rifampicyna; rifabutyna - duża skuteczność wobec M. avium intracellulare
Sulfonamidy_________________________________________________________
źle dobrze stosowane
rozp.w H20: rozp.w H20: miejscowo:
sukcynylosulfatrazol sulfafurazol sulfatiazol
sulfaguanidyna sulfametyzol sulfadiazyna srebra
sulfasomidyna
sulfonamid o o umiarkowanym o wydłużonym
specjalnych czasie półtrwania okresie
wskazaniach półtrwania
sulfasalazyna sulfametoksazol sufadimetoksyna
(Calitis ulcerosa) sulfametoksypyrydazyna sufametopyrazyna
Sulfonamidy:
Sulfafurazol (Amidoxal), Sulfadimidyna (Sulfamethazin),ko-trimoksazol(Biseptol)
Sulfakarbanid (Urenil) ko-trimazyna(Coptin), ko-trifamol(Supristol) ,ko-zaltrum
Obecnie M* - sulfadiazyna, sulfamerazyna, sulfametoksazol - pośredni czas działania
- sulfalen - długi czas działania
Mechanizm działania:
- antymetabolity - kompetycyjnie wypierają kwas p-aminobenzoesowy, potrzebny bakteriom do syntezy kwasu dyhydrofoliowego, bakteriostatycznie, konieczne duże dawki
- podawane p.o., wydalane przez nerki, o długim dział. wchłanianie zwrotne
Spectrum p/bakteryjne:
ziarenkowce G(+):paciorkowce z wyjątkiem Enterococcus, Staphylococcus pneumoniae, Neisseria, Actinomyces, Nocaria
pałeczki G(-) z rodziny Enterobacteriaceae
Haemophilus influenzae
Chlamydia
pierwotniaki(!):T.gondi, Pneumocystis carinii(AIDS-lek z wyboru) Plasmodium
Wskazania:
zakażenia u.moczowego w tym odmiedniczkowe zapalenie nerek
zakażenia gruczołu krokowego
zakażenia p.pok. o etiologii Salmonella i Shigella
brucelloza
nokardioza
pneumocystoza w profilaktyce i leczeniu AIDS
zakażenia dróg oddechowych
zakażenia gronkowcowe (baktremia) z rifampicyną
M* jaglica
M* zakażenia gałki ocznej Ch.trachomatis
M* toksoplazmoza z pyrimetaminą
wrzód miękki
Działanie niepożądane:
układ krwiotwórczy: -agranulocytoza, trombocytopenia, leukopenia, niedokrwistość aplastyczna, n. hemolityczna, (ustępujące zmiany), skaza krwotoczna
układ moczowy: -krystalizacja sulfonamidów w nerkach(rzadko), skąpomocz, krwinkomocz
przewód pokarmowy: -zmniejszenie łaknienia, nudności, wymioty, biegunka
układ nerwowy: -bóle głowy, zapalenie nerwów obwodowych
gorączka alergiczna (zespół Stevens-Johnsona, zespół Lyella)
P/wskazania
ciężkie zaburzenia czynności wątroby i nerek
ciężkie zmiany składu morfologicznego krwi
ostra porfiria
niedobór dehydrogenazy-6-fosforanowej
nadwrażliwość na sulfonamidy
ciąża, karmienie piersią, noworodki
Interakcje:
leki miejscowo znieczulające (prokaina)- znoszą działanie sulfonamidów
nienarkotyczne leki p/bólowe o działaniu p/zapalnym(indometacyna)- potęgują działanie toksyczne sulfonamidów wobec układu krwiotwórczego
alkohol etylowy wzmaga działanie neurotoksyczne, nefrotoksyczne i hepatotoksyczne sulfonamidów
sulfonamidy wypierają z połączeń z białkami wiele leków (np. hipoglikemiczne) nasilając działanie
Diamino-benzylopirymidyny
Trimetoprim, Tetroksoprym, Pirymetamina
- hamują swoiście reduktazę kwasu dihydrofoliowego, hamując reduktazę kwasu tetrahydrofoliowego; w wyniku tego nie jest możliwa synteza tyminy i puryn, która jest potrzebna do podziałów komórkowych, mniej toksyczne, wiele tlenowych G(+) i G(-), także na Pneumocystis carini, w monoterapii wyłącznie w niepowikłanych zakażeniach dróg moczowych
- dz. niep.: nudności, wykwity, zmiany obrazu krwi
- p/w: trombo i granulocytopenia, niedokrwistość megaloblastyczna, ciąża
Kotrimoksazol = trimetoprim + sulfametoksazol (1:20); Sulfadiazyna + Tetroksoprym
Kwas fusydowy (Fucidin)______________________________________________
Właściwości: M* p.o., miejscowo do oka - maść, puder, żel
antybiotyk bakteriostatyczny- hamuje biosyntezę białka bakteryjnego
działanie szczególnie na gronkowce oporne na penicyliny (MRSA)
szybko powstaje oporność bakterii, nie występuje oporność krzyżowa z innymi
stosowane w posocznicach gronkowcowych
Działanie niepożądane:
zaburzenia ze strony p.pok.
skórne odczyny alergiczne
M* zaburzenie wątroby
Nitroimidazole_______________________________________________________
metronidazol(Metronidazol) i.v.,p.o.
tynidazol (Timidazolum)
nimorazol
Właściwości:
preparat p/bakteryjny i p/pierwotniakowy- blokowanie syntezy DNA przez pośrednie metabolity, które powstają we wnętrzu komórki bakteryjnej, bakteriobójczy, oporność krzyżowa M* wytwarzanie reaktywnych produktów pośrednich podczas redukcji grupy nitrowej, które powodują pękanie łańcucha DNA (kancerogenność!)
metronidazol w eradykacji H.pylori, rzekomobłoniastym zapaleniu okrężnicy, rzęsistkowe i bakteryjne zapalenie pochwy, amebioza, lamblie, ch. Leśniowskiego-Crohna, profilaktyka przedoperacyjna
Spectrum p/bakteryjne:
pierwotniaki: Entamoeba hystolitica, Trichomonas vaginalis, Giardia Lamblia
bakterie beztlenowe: pałeczki G(-) i ziarenkowce, nie promieniowce
najbardziej aktywny preparat w zakażeniach beztlenowcami
profilaktyka zakażeń w chirurgii
Działania niepożądane:
metaliczny smak i suchość w jamie ustnej
nudności, wymioty
wysypki skórne, parestezje, zapalenie nerwów
reakcja disulfiramopodobne
M* bóle głowy, zawroty, wykwity, leukopenia
P/w - ciąża
Nitrofurany__________________________________________________________
nitrofurantoina (Nitrofurantion) p.o.
furagina(Furaginum)
furazolidon
nifuroksazyd (p.pok)
nifurzyd (p.pok)
Właściwości:
nitrofurany ulegają redukcji w komórce bakteryjnej do cytotoksycznych metabolitów, które prowadzą do rozfragmentowania nici bakteryjnego DNA
spectrum p/bakteryjne:
ziarenkowce G(+): Streptococcus, Staphylococcus aureus, epidermidis
pałeczki G(-): Enterobacteriaceae, Cumphylobacter, Helicobacter, nie na p.aeruginosa
Zastosowanie:
nitrofurantoina:- w zakażeniach układu moczowego
furazolidon:- zakażenia p.pok, H.pylori oporny, r.disulfiramopodobne, słaby IMAO (chesse effect! z innymi IMAO)
nitrofural:- stosowany miejscowo w zakażeniach skóry
Działanie niepożądane:
zaburzenia żołądkowo-j (nudności, wymioty)
r.alergiczne(wysypki, pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy)
r.neurologiczne (ból, zawrotu głowy z oczopląsem)
r, płucne - naśladuje płatowe zapaleni płuc K*
reakcje szpikowe
Chinolony i fluorochinolony____________________________________________
chinolony polifluorochinolony
I generacja III generacja
kw.nalidyksowy(Negram) ? fleroksacyna(Quinodis)
kw.pipemidowy(Gramurin) K*lewofloksacyna
cinoksacyna(Cinobac) K*sparfloksacyna
fluorochinolony naftyrydynochinolony
II generacja IV generacja
enoksacyna(Bactidam) lomefloksacyna(Maxaquin)
K*norfloksacyna(Nolicin) K* trowafloksacyna
K*ofloksacyna(Tarivid) K*moksifloksacyna
K*ciprofloksacyna P.aeruginosa K*klinafloksacyna
K*pefloksacyna gemifloksacyna
K*gatifloksacyna
Mechanizm działania bakteriobójczego: inhibitory podjednostki A gyrazy II i IV DNA (gyraza umożliwia skręcenie DNA); lekooporność - ↓wrażliwości gyrazy lub ↓przepuszczalności błony dla leku
wiązanie I
wiązanie
II
(topoizomeraza IV
Spektrum p/bakteryjne:
Staphylococcus (także penicylinazo (+) i MRSA
pałeczki G(-) z rodziny Enterobacteriaceae
H.influenzae, N.meningitidis i gonarrhoeae
Chlamydia, Legionella, Mycoplasma
P.aeruginosa(szczególnie ciprofloksacyna)
Mycobacterium tuberculosis, M.fortulitum
IV gen. także beztlenowe; PAE, bakteriobójcze!
Zastosowanie:
I „stara” generacja- jedynie leczenie zakażeń układu moczowego
II,III,IV generacja- zakażenia dróg moczowych, gruczołu krokowego,dróg oddechowych, rzeżączka
zakażenia p.pok, szpiku, kości, posocznica, gruźlica, tkanek miękkich, miejscowo w zakaż. gałki ocznej
Działanie niepożądane:
reakcje alergiczne: (wysypka, świąd, gorączka)
zaburzenia wątroby
zaburzenia p.pok.: ↓łaknienia, nudności, wymioty, biegunka
OUN ( bóle, zawroty głowy, zaburzenia snu, depresja, stany pobudzenia,)
układ krwiotwórczy (trombocytopenia itd...)
arytmie (spar, grepa i moksyfloksacyna) M*
K* w zasadowym moczu krystalizacja
uszkodzenie chrząstki, dolegliwości stawowe, uszkodzenie ścięgien, efekty fototoksyczne
P/wskazania
- padaczka
- ciąża i karmienie piersią
- arytmie
- dzieci i osoby przed zakończeniem wzrostu kości (można na krótko w mukowiscydozie)
Interakcje
- z β-laktamami nasilenie działania
- zaburzenie wchłaniania przy stos. śr. zobojętniających (Mg, Al)
- ↓wydalania teofiliny przez nerki
- ↑kardiotoksycznego dział. np. terfenadyny
- z NLPZami nasilenie skłonności do drgawek
grupa 1 - w zakażeniach dróg moczowych p.o.- norfloksacyna, pefloksacyna, enoksacyna - G(-) z P.aeruginosa
grupa 2 - standardowe - cypro-, flero-, ofloksacyna, lewofloksacyna - G(-), silniej niż 1; p.o./parenteralnie
grupa 3 - silniej na G(+) i G(-) + atypowe (chlamydia, mikoplazma) - grepafloksacyna, sparfloksacyna
grupa 4 - dodatkowo p/beztlenowcom - klinafloksacyna (fototoksyczność), moksyfloksacyna, gatyfloksacyna
Mupirocyna - blokuje syntezę białek, miejscowo w zakażeniach skóry gronkowcami i paciorkowcami
LEKI P/GRUŹLICZE M*
Leki pierwszego wyboru:
- izoniazyd - bakteriobójczy, zaburza syntezę kwasów nukleinowych i kwasu mikolowego przez wbudowywanie się w NAD, p.o., dobrze penetruje do OUN, dz.niep.: zaburzenia OUN i ObUN (zawroty, bóle głowy, stany splątania, zapalenie nerwów) spowodowane antagonizmem do wit B6 (podawać!), rzadko uszkodzenie wątroby, zaburzenia ż-j, alergie; p/w: padaczka, zapalenie nerwów, ostre zapalenie wątroby; nasila hepatotoksyczne działanie rifampicyny, nasila dział. barbituranów, fenytoiny, karbamazepiny, disulfiramu, ↓tolerancję alkoholu
- pirazynamid - p.o.
- etambutol - p.o., zaburzenie widzenia
- rifampicyna
- streptomycyna
Leki drugiego wyboru:
- protionamid - jak izoniazyd
- kapreomycyna
- terizydon
- prątki oporne: ofloksacyna, lewofloksacyna, cyprofloksacyna
W leczeniu trądu: dapson, rifampicyna, klofazymina
LEKI P/GRZYBICZE M*
Inhibitory biosyntezy ergosterolu
Pochodne azolowe
- grzybostatycznie: hamują biosyntezę ergosterolu - istotnego składnika błony komórkowej grzybów, hamują demetylazę lanosterolu, zaburzają funkcję błony i enzymów z nią związanych
- grzybobójczo - kotrimazol, mikonazol - zmiana budowy błony przez odkładanie się w niej - ucieczka składników komórki
- nagromadzenie się nadtlenków w komórce grzyba przez blokowanie mitochondrialnych enzymów - śmierć komórki
Stosowane miejscowo: klotrimoksazol, bifonazol, ekonazol, fentikonazol, izokonazol, oksykonazol, sertakonazol, tiokonazol
mikonazol również dożylnie
Stosowane również doustnie: ketokonazol, itrakonazol, flukonazol, worikonazol
Dział. niepożądane:
- uszkodzenie wątroby
- ginekomastia
- dolegliwości żołądkowo-jelitowe
- świąd
- zmęczenie, bóle głowy
- hamowanie CYP3A4
p/w - ciąża - teratogennie
Inhibitory epoksydazy skwalenowej
- hamują biosyntezę ergosterolu, blokują przekształcenie skwalenu w lanosterol, grzybostatycznie, na skórę grzybobójczo - gromadzenie się skwalenu
Terbinafina - w leczeniu grzybic skórnych i błon śluzowych, dz.niep. lekkie zaburzenia ż-j, czasem reakcje skórne i zaburzenia smaku
Naftyfina - grzybice skórne, p/zapalny, tylko miejscowo
Pochodne morfoliny - amorolfina - wyłącznie miejscowo
- blokuje ∆14-reduktazę i ∆8-∆7-izomerazę - odkładanie się fałszywych steroli w błonie
Polienowe leki p/grzybicze - tworzą kompleksy ze sterolami błony komórkowej, co upośledza właściwości błony - ↓zdolność utrzymania gradientu jonów H, przez co zostają zablokowane procesy transportu jonów K
- lek musi wykazywać ›powinowactwo do ergosterolu błony kom. grzyba niż do cholesterolu komórki zwierzęcej
Amfoterycyna B - miejscowo, również pozajelitowo (wlew), w zakażeniach drożdżakami, Blastomyces, Cryptococcus, Candida albicans, kropidlakowych; oporność krzyżowa z nystatyną,, szybkie dział. - w przypadkach zagrażających życiu; dz.niep. nefrotoksyczność, gorączka, dreszcze, zakrzepowe zapalenie żył w miejscu wstrzyknięcia, reakcje neurotoksyczne, alergiczne, uszkodzenie wątroby
Nystatyna, Natamycyna - przede wszystkim Candida, miejscowo, nie wchłania się p.o.
Gryzeofulwina - skuteczna wyłącznie p/grzybom skórnym p.o.
- hamuje mitozę komórki grzyba i transport komórkowy przez upośledzenie funkcji mikrokanalików, co zaburza syntezę ściany komórkowej
- wiąże się z keratyną komórki skóry i zmniejsza jej rozkład przez keratynazy
- wchłanianie zależy od mikronizacji i pokarmów bogatych w tłuszcze
- dz.niep.: zaburzenia OUN i ż-j, alergie
- p/w: zaburzenie wątroby, porfirie, ciąża
- induktor enzymatyczny - osłabia dział. doustnych antykoncepcyjnych
Flucytozyna - działa na drożdżaki, niektóre pleśnie, dużo opornych szczepów, podawana p.o.
- wrażliwe wytwarzają deaminazę cytozynową, która po wychwycie aktywnym flucytozyny do kom. grzyba przekształca ją w 5-fluorouracyl - fałszywy metabolit zaburza syntezę RNA
- dz.niep. nudności, wymioty, biegunka, wyprysk, leukocytopenia, trombocytopenia
- p/w: ciąża (teratogennie), ciężka niewydolność nerek
Kandyny - kaspofungina - inhibitory syntazy 1,3-β-D-glukanu, blokują syntezę ściany komórkowej
- działa na Candida i Aspergillus, pozajelitowo
Cyklopiroks - szerokie spektrum działania, miejscowo, mech. - zwiększone tworzenie reaktywnych form tlenu
Jod, tymol, kwas salicylowy, pochodne hydroksychinoliny, mydła inwertowane i amfoteryczne
LEKI P/WIRUSOWE M*
Punkty uchwytu:
- zapobieganie adhezji (przyczepianiu się wirusów do błony komórkowej)
- hamowanie wnikania wirusów do komórek i/lub usuwania otoczki białkowej
- oddziaływanie na syntezę kwasy nukleinowego wirusa (inhibitory polimerazy)
- hamowanie syntezy białek wirusowych (inhibitory proteazy HIV)
- zapobieganie uwalniania wirusów (interferony, inhibitory neuraminidazy)
Środki p/grypowe:
Amantadyna , Rimantadyna
- upośledza usunięcie osłoki wirusowej przez blokadę kanału jonowego utworzonego przez białko M2
- również p/parkinsonowy; skuteczna po podaniu 24-48h od pojawienia się objawów; p.o.
- dz.niep.: niepokój, drżenie, osłabienie koncentracji, suchość w jamie ustnej, nudności, wymioty
Inhibitory neuraminidazy - oseltamivir (prolek p.o.), zanamivir (inhalacje)
- K*neur. rozbija kw. sialowy na pow. kom.czł., ułatwia uwalnianie wirusa z kom., zapobiega jego inaktywacji przez śluz oddechowy, ułatwia przenikanie przez nabłonek oddechowy, nasila wytwarzanie IL-1 i TNF
- skuteczne w ciągu 2 dni od objawów, na grypę A i B
- sporadycznie nudności, wymioty p/w: ciąża
Wirusostatyki działające na wirusy rodzaju Herpes DNA wirusy
- H.simplex (HSV-1,2), Varicella-Zoster(VZV), cytomegalii człowieka(CMV); Epstein-Barr (oporny na terapie)
Analogi nukleozydów - w komórkach są aktywowane przez kinazy nukleozydowe do trifosforanów i hamują kompetycyjnie polimerazy
W zakażeniach HSV i VZV - acyklowir, walacyklowir (prolek a.), pencyklowir (prolek-famcyklowir), briwudyna, idoksurydyna (miejscowo), triflurydyna (miejscowo), widarabina, trimantadyna
Acyklowir - p.o. (zakażenia narządów płciowych, półpasiec), i.v., miejscowo, oporność (brak kinazy tymidynowej), dz.n.: zaburzenia ż-j, wykwity, i.v. uszkodzenie nerek - krystalizacja a.
Widarabina - K* też na Epstein-Barr, WZWB, można p.o.
W zakażeniach CMV - gancyklowir, cydofowir, foskarnet
Gancyklowir - i.v.; dz.n.: neutropenia, trombocytopenia, gorączka, wykwity, nudności, niedokrwistość, rakotwórczo i teratogennie; p/w - neutropenia, ciąża, karmienie piersią
Cydofowir - nefrotoksyczny (podawać z probenecidem!), obniża ciśnienie śródgałkowe, p/w nietolerancja probenecidu
Foskarnet - hamuje polimerazy przez wiązanie się z miejscem akceptorowym pirofosforanu, który zostaje odszczepiony przy przyłączeniu nowego nukleotydu do łańcucha kwasu nukleinowego, na HSV, CMV, WZWB, HIV; p.o., dz.n.: uszkodzenie nerek, zaburzenia elektrolitowe, wiązanie Ca - kurcze, parestezje; p/w: ciąża, karmienie piersią, ciężka niewydolność nerek
Wirusostatyki działające hamująco na wirusy DNA i RNA - rybawiryna
- hamuje syntezę GMP, zapobiega hermetyzacji mRNA wirusowego - przyłączenia GMP do mRNA, co umożliwia translację w prawidłowych warunkach
- hamuje replikację wirusa RS,WZWC, arenawirusów(gorączka Lassa), p.o., inhalacja K* grypa A,B, wścieklizny
- dz.n.: objawy grypopodobne, przy inhalacjach: zaburzenia u.oddechowego, spadek p krwi, zatrzymanie serca
- p/w: ciąża
W zakażeniach HIV
1. Nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy:
- zidowudyna
- abakawir
- dydanozyna
- lamiwudyna
- zalcytabina
- stawudyna - tylko p/HIV-1
- mechanizm działania - łączą się z odwrotną transkryptazą (polimerazą) jak substrat, brak grupy 3'-OH w cukrze powoduje zakończenie łańcucha DNA, zapobiegają jedynie zakażeniu nowych komórek
- p.o.; dz.niep.: bóle głowy, anemia, leukopenia (toksycznie na szpik), neuropatia, zapalenie trzustki, nadwrażliwość (abakawir); podawane w buforowanych tabletkach; K* miopatia, hepatotoksyczność
- p/w: I trymestr ciąży, karmienie piersią, schorzenia trzustki, neuropatie, upośledzenie narz. wydalniczych, nadużywanie alkoholu
- interakcje - z lekami hematotoksycznymi i nefrotoksycznymi
2. Nukleotydopodobne inhibitory odwrotnej transkryptazy (NRTI) - tenofowir p.o.
3. Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy
- delawirdyna
- efawirenz
- newirapin
- nie wymagają etapu aktywacji, działają na HIV-1, p.o.
- dz.n.: objawy skórne: zespół Stevena-Johnsona, Lyella, zaburzenia ż-j, zmęczenie, zaburzenia wątroby
4. Inhibitory proteazy HIV p.o.
- indinawir
- nelfinawir
- ritonawir
- sakwinawir
- amprenawir
- lopinawir
- hamują protezę HIV - enzym, który w późnej fazie cyklu namnażania się wirusów powoduje rozszczepienie dużego białka prekursorowego na różne ważne dla wirusa białka (kapsydu); są analogami substratu; wytworzenie nieprawidłowych cząsteczek wirusa; częściowa oporność krzyżowa, p.o.
- dz.n.: zaburzenia OUN, neuropatie, zaburzenia ż-j, alergie, kamica i kolki nerkowe
- p/w zaburzenia wątroby, interakcje z CYP3A4
Leki p/pierwotniakowe
Zimnica
Schizontocyty tkankowe - hamują rozwój schizontów proerytrocytarnych, profilaktycznie, przyczynowo
Primachina, proguanil
Hipnozoitocyty - zabijają postacie spoczynkowe pasożytów we krwi i zapobiegają nawrotom - primachina
Schizontocyty krwi - ograniczają namnażanie zarodźców w erytrocytach, profilaktycznie/leczniczo
Szybko dział.: chlorchina, meflochina, chinina, halofantryna, atowakuon; Powoli dział.: proguanil, doksycyklina
Gametocyty - dział. na postacie płciowe, zapobiegają przenoszeniu z czł. na komara - primachina (P.falciparum)
Sporontocyty - pobrane przez komara z krwią czł. hamują rozwój oocysty i sporozoitów widliszka
a) profilaktyka: chlorchina, proguanil, meflochina, doksycyklina tydzień przed do 4 tyg po
b) leczenie - ostre okresy schizontocyty krwi, primachina, leczenie nawrotów
1. Inhibitory hemopolimerazy - niszczą krwinkowe postacie zarodźca - hamują polimerazę przekształcającą toksyczną ferriprotoporfirynę IX (powstającą z rozkładu Hb- czerpanie aminokwasów) do hemazoiny
- chlorchina, meflochina, chinina, halofantryna
2. Inhibitory syntezy kwasu nukleinowego proguanil (prolek do cykloguanilu), pyrimetamina
Atowakuron - działa na schizonty krwi, blokuje łańcuch oddechowy
Toksoplazmoza - tylko na postacie proliferujące - sulfonamidy + pyrimetamina, we wczesnej ciąży spiramycyna/klindamycyna
Trichomonas vaginalis - metronidazol, nimorazol, tynidazol; w ciąży klotrimazol, natomycyna, amoksycylina
Amebiaza - pochodne nitroimidazolu, chlorchina
Pneumocystis carini - kotrimoksazol, pentamidyna
Leki p/robaczycom
P/tasiemcom
Prazikwantel - wywołuje stałą depolaryzację płytki ruchowej - spastyczne porażenie mięśniówki robaków, wydalenie z kałem; również na przywry - zniszczenie powierzchni pasożyta, p.o., również leczenie zwierząt, inwazja tkanek przez przywry; dz.n.: bóle głowy, senność, zaburzenie ż-j, pokrzywka
Niklozamid - hamuje wytwarzanie ATP u pasożytów, wpływa na metabolizm węglowodanów, zwiększa wrażliwość na enzymy proteolityczne; p.o. + środk przeczyszczający
P/nicieniom
Pyrantel - porażenie mięśni dojrzałych i niedojrzałych form robaków przez zablokowanie przewodnictwa nerwowo-mięśniowego; glistnica, owsica, tęgoryjec amerykański
Pochodne benzimidazolu - upośledzają czynność mikrokanalików, blokując wychwyt glukozy przez pasożyty
Mebenzdazol - włosogłówka ludzka, p.o.
Albendazol - bąblowica, tęgoryjec, glista, włośnica, włosogłówka
Tiabendazol - glistnica, owsica, węgorkowiec kałowy, włosień
Iwermektyna - porażenie u pasożytów wskutek otwarcia kanałów chlorkowych
Dietylkarbamazyna, Pirwinium
p/przywrom krwi Schistosoma: prazykwantel, oksamnichina
8
gyraza
(topoizomeraza IV)
bakteryjnego
DNA
gyraza
(topoizomeraza II)
bakteryjnego
DNA
podjedn.A
DNA
podjedn.B
DNA
chinolon
chinolon