jak napisać pracę promocyjną?

Praca licencjacka/magisterska powinna mieć charakter naukowy. Badanie naukowe powinno zakładać:

• rozważenie nowego problemu lub zagadnienia,

• systematyczny i logiczny proces badania,

• publiczne rozpowszechnienie wyników badań (sporządzenie pracy).

W pracy licencjackiej/magisterskiej weryfikacji podlega:

• prawidłowe zdefiniowanie problemów i celów badawczych,

• uzasadnienie doboru literatury oraz zdolność do jej krytycznego przeglądu,

• sposób gromadzenia, analizowania i przetwarzania materiałów,

• stosowane metody,

• poprawność toku wywodów,

• interpretacja wyników badań.

Pracom licencjackim/magisterskim stawia się następujące cele i zadania:

• czynne posługiwanie się nabytą w czasie studiów wiedzą i wykorzystywanie jej w praktyce, bądź do wnioskowania teoretycznego,

• rozszerzanie zdobytej wiedzy przez poszukiwania w literaturze naukowej,

• stosowanie racjonalnych metod pracy naukowej,

• ćwiczenia w myśleniu naukowym,

• posługiwanie się jasnym i precyzyjnym językiem,

• obserwowanie i analizowanie zjawisk, zwłaszcza tych, z którymi styka się dyplomant,

• dostrzeganie prawidłowości występujących w obrębie tych zjawisk,

• budowa prawidłowych konstrukcji myślowych,

• samodzielność myślenia przy opracowaniu tematu,

• eksponowanie przewodniej myśli całej pracy,

Praca licencjacka/magisterska powinna spełniać następujące kryteria merytoryczne (dotyczące treści):

• oryginalny, jasny i jednoznaczny temat, ujęty w formie problemu i zgodny z daną dziedziną nauki (specjalnością),

• oryginalna treść,

• kompletność pracy, określana często kryterium „wyczerpania tematu”,

• odpowiednio sformułowany we wstępie problem badawczy (zwany niekiedy tezą centralną pracy) oraz hipoteza (przypuszczenie naukowe).

• odpowiednio określony cel pracy korespondujący z problemem badawczym,

• odpowiednio dobrane metody, techniki i narzędzia badawcze,

• solidna, kompletna i odpowiednio dobrana baza źródłowa lub jasno określone pole badawcze,

• jasna i czytelna, korespondująca z tematem pracy, konstrukcja wewnętrzna (podział na wstęp, rozdziały, podrozdziały, punkty, zakończenie, wykaz źródeł lub literatury (bibliografia) i aneksy.

Praca licencjacka/magisterska powinna spełniać następujące kryteria formalne (dotyczące formy):

• jasny i przejrzysty styl pracy,

• przejrzysty, proporcjonalny układ pracy, zawarty w rozdziałach, podrozdziałach i ewentualnie w punktach,

• jednolite przypisy i kompletna bibliografia,

• staranny i nowoczesny zapis wydruku komputerowego lub zapisu na nośniku elektronicznym.

Zasady pisarstwa naukowego:

• Zasada strukturalizacji - uporządkowanie w postaci części pracy, które można podzielić na: strona tytułowa, spis treści, ewentualnie wykaz skrótów, wstęp (inaczej: wprowadzenie, przedmowa), rozdział I (np. przegląd literatury w zakresie…; problematyka badań w świetle literatury, podstawy teoretyczne…, teoretyczne podstawy problematyki badań, …w literaturze przedmiotu), II rozdział (np. metodologiczne podstawy badań, założenia metodologiczne badan własnych, koncepcja metodologiczna badań), III rozdział i następne (np. analiza tematu w świetle przeprowadzonych badań, propozycja wykorzystania wyników badań oraz ich wstępna weryfikacja), zakończenie (inaczej: podsumowanie, wnioski z badań, wnioski końcowe, uogólnienia i wnioski), streszczenie, bibliografia (inaczej: wykaz literatury, źródła i literatura, piśmiennictwo, wykaz piśmiennictwa, wykaz źródeł, literatura przedmiotu, spis literatury, wykaz źródeł i literatury), wykaz tabel lub tablic, wykresów, diagramów, ilustracji i fotografii (zawartych w tekście pracy), aneks (zawierający pełne lub szczegółowe dane liczbowe, zestawienia tabelaryczne, formularze ankietowe, wzory druków, wyciągi z aktów normatywnych, foldery, mapy, plany, wydruki komputerowe, grafikę lub zdjęcia),

• zasada strukturalizacji tekstu - pracę dzielimy na rozdziały (jeśli nawet się tak nie nazywają, np. wstęp), podrozdziały i akapity (tekst rozpoczynający się od nowego wiersza z wcięciem około 1 cm, zawierający budowę trójczłonową - teza wyjściowa, wypowiedź rozwijająca i podsumowanie; przyjmuje się, że akapit stanowić mogą minimum dwa zdania złożone; na jednej stronie powinny występować co najmniej dwa akapity; należy unikać „wdów” - wierszy na końcu akapitu zawierających mniej niż 10 znaków oraz „bękartów” - wierszy akapitu, które nie mieszczą się u dołu strony i zostają przerzucone na następną stronę),

• zasada źródłowości - korzystanie ze źródeł, zapożyczanie myśli, ale przy tym wymagane jest wskazanie autora i źródła, z którego się skorzystało,

• zasada obiektywności i rzetelności - wierność obrazowi rzeczywistości i wolność od jego zniekształceń; opis rzeczywistości powinien być wolny od życzeń i prywatnych nastawień autora,

• zasada dostatecznego uzasadniania twierdzeń - każde sformułowanie o procesie lub rzeczy powinno być uzasadnione przez wskazanie właściwego i dobrze udokumentowanego faktu, traktowanego każdorazowo jako materiał dowodowy,

• zasada ścisłości - dokładne i zarazem jednoznaczne opisywanie rzeczywistości poprzez używanie pojęć i definiowanie; jednym z podstawowych błędów w tej materii jest zastępowanie trafnych terminów polskich wyrazami obcojęzycznymi,

• zasada jasności i prostoty - stosowanie prostego języka, a zarazem dostępnego dla zwykłego czytelnika; respektowanie norm gramatyki,

• zasada oszczędności słowa - unikanie rozwlekłości i powtórzeń.

Temat pracy powinien:

• dotyczyć określonego, konkretnego, ale przy tym niezbyt wąskiego problemu (ale i nie zbyt szerokiego),

• być krótki i precyzyjny (określenie rzeczy, podmiotu, przestrzeni lub terytorium oraz czasu, np. „Status polityczno-prawny mniejszości narodowych w Polsce po 1989 roku”; nie każdy tytuł wymaga jednak doprecyzowania tych czterech aspektów)

• językowo poprawny,

• informacyjnie nośny, a jednocześnie poznawczo intrygujący (budujący pożądane nastawienie),

• być dostosowany do warunków intelektualnych studenta (nie porywać się z motyką na księżyc), odpowiadać zainteresowaniom autora pracy oraz umożliwiać powodzenie realizacji pracy (chodzi o dostępność literatury),

• mieścić się w sferze aktywności naukowej promotora.

Strona tytułowa (karta tytułowa) pracy licencjackiej/magisterskiej powinna kolejno zawierać:

• nazwę uczelni wyższej,

• jednostkę organizacyjną uczelni wyższej,

• ewentualnie logo uczelni wyższej,

• imię i nazwisko dyplomanta,

• numer albumu,

• tytuł pracy (temat) i ewentualnie podtytuł - pisane bez cudzysłowów i skrótów,

• notę autorską z podaniem rodzaju pracy, osoby promotora (nie zapomnieć o stopniach i tytułach naukowych) oraz ewentualnie zakresu pracy,

• miejscowość i rok sporządzenia pracy.

Spis treści pracy licencjackiej/magisterskiej powinien zawierać:

• rozdziały (części pracy)

• podrozdziały,

• punkty (paragrafy).

Uwagi praktyczne do struktury pracy:

• spis treści nie powinien zawierać punktu pierwszego w postaci - spis treści!

• praca licencjacka powinna składać się z minimum dwóch rozdziałów,

• rozdział nie powinien zawierać tylko jednego podrozdziału, a podrozdział tylko jednego punktu (paragrafu),

• następne rozdziały i podrozdziały powinny być logiczną kontynuacją poprzednich,

• tytuł danego rozdziału lub podrozdziału nie powinien pokrywać się z tytułem pracy.

Wykaz skrótów umieszczamy w pracy licencjackiej/magisterskiej po spisie treści, jeśli:

• używamy bardzo często jakiegoś sformułowania, które można ujmować w postaci skrótu (jeśli to wyrażenie nie posiada ogólnie przyjętego skrótu, to należy ten skrót samemu sporządzić),

• dane wyrażenia używane są powszechnie tylko w postaci skrótu.

Stworzenie wykazu skrótów świadczy o profesjonalizmie autora, który w ten sposób dowodzi, że nie zależy mu na „produkowaniu” jak największej ilości stron pracy (wiadomo, że zastosowanie skrótów skraca odrobinę objętość pracy).

Wstęp w pracy licencjackiej/magisterskiej powinien stanowić nie więcej niż 10% objętości pracy i powinien zawierać:

• ogólne wprowadzenie do obszaru problemowego pracy (podprowadzenie czytelnika pod temat - dzięki temu nasze przedsięwzięcie badawcze nie będzie zawieszone w próżni),

• ścisłe wyodrębnienie przedmiotu badania (wskazanie obszaru i zakresu dziedziny wiedzy, do jakiej kwalifikuje się dany przedmiot, wyszczególnienie najważniejszych w pracy definicji i pojęć),

• przedstawienie tematu pracy oraz motywów i okoliczności jego podjęcia,

• przedstawienie zakresu pracy - rozróżniamy zakresy: podmiotowy (kto, jakie podmioty są przedmiotem badania), rzeczowy-materialny (jakie fakty, zjawiska, procesy będą analizowane), przestrzenny-terytorialny (gdzie, w jakiej skali, w odniesieniu do jakiego terytorium prowadzone są badania), czasowy (kiedy, w jakim okresie, dotyczące jakiego okresu),

• przedstawienie znaczenia i wagi wybranego tematu, podanie racji, dla których podejmujemy się tego opracowania, przekonanie czytelnika, że podjęty temat jest istotny albo interesujący, a być może nawet nowy, bądź oryginalny,

• zwięzłą prezentację dotychczasowych badań i ich wyników odnośnie do poruszanego tematu oraz wskazanie z jakich pozycji naukowych dyplomant będzie korzystał w swojej pracy,

• określenie problemu badawczego (chodzi tutaj o pytanie główne - tezę centralną i szczegółowe pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze podejmowanych badań naukowych; pytanie główne może mieć postać pytania do rozstrzygnięcia: „czy….”; pytania szczegółowe mogą mieć postać pytania dopełnienia: „jak…”, „dlaczego…”, „kto…”, „co…”, „kiedy…”, „gdzie…”, „jaki…”, „w jakim stopniu…”, „w jakich warunkach…”) - nie mogą to być pytania retoryczne lub oczywiste, na które można odpowiedzieć jednym zdaniem,

• określenie hipotezy/hipotez - stwierdzeń, przypuszczeń, domysłów odnoszących się do zdarzeń przyszłych lub takich, które w momencie ustalania założenia nie były badaczowi znane, a co do których istnieje pewne prawdopodobieństwo, że są właściwym rozwiązaniem sformułowanych uprzednio pytań badawczych; hipotezy powinny być możliwe do zweryfikowania - potwierdzenia bądź obalenia; najlepiej jest jeśli są trafnie sformułowane,

• wskazanie celu pracy - pożądanych skutków prowadzonych badań i analiz; czemu przeprowadzone badania naukowe mają służyć; wyróżniamy cele: eksploracyjne (rozpoznanie rzeczy i zjawisk), opisowe (opisywanie), wyjaśniające (wyjaśnianie), ponadto istnieje podział na: teoretyczne i praktyczne,

• określenie charakteru pracy - praca może mieć charakter analityczno-syntetyczny (prace teoretyczne, w których najpierw analizujemy pojedyncze zagadnienia, a później łączymy tą analizę w jedną całość), metodologiczny (prace empiryczne - z wykorzystaniem badań własnych), koncepcyjne (prace zawierające nową koncepcję lub koncepcje - raczej właściwe dla osób ze stopniami i tytułami naukowymi),

• określenie metod badawczych (grupy technik badawczych, które powinny być stosowane w procesie pozyskiwania lub tworzenia rzetelnej wiedzy naukowej), technik badawczych (sposób gromadzenia i przetwarzania materiału) oraz określenie narzędzi badawczych (instrumenty, którymi się posłużono). Można wyróżnić metody:

• metodę monograficzną (opracowanie jednego zagadnienia):

• techniki: analiza dokumentów, analiza wytworów respondentów, obserwacja uczestnicząca (jawna) i nieuczestnicząca (ukryta), ankieta, wywiad skategoryzowany i nieskategoryzowany), rozmowa kierowana, techniki psychometryczne (projekcyjne),

• narzędzia: fiszki, kserokopie, skale pomiarowe, rejestracja fotograficzna, dźwiękowa, wizualna, arkusze obserwacyjne, dzienniki i scheduły obserwacyjne, kwestionariusz ankiety, kwestionariusz wywiadu, kwestionariusz z wytypowanymi „podtematami” do rozmowy, testy psychologiczne, inwentarze osobowości, skale postaw, inne arkusze i kwestionariusze,

• metodę eksperymentalną (badanie naukowe dokonywane poprzez doświadczenie):

• techniki: analiza dokumentów, analiza wytworów respondentów, obserwacja uczestnicząca (jawna) i nieuczestnicząca (ukryta), obserwacja pośrednia, ankieta, test (wiadomości, umiejętności oraz testy psychologiczne), wywiad skategoryzowany i nieskategoryzowany),

• narzędzia: fiszki, kserokopie, skale pomiarowe, rejestracja fotograficzna, dźwiękowa, wizualna, notatki, opisy, arkusze obserwacyjne, dzienniki i scheduły obserwacyjne, kwestionariusz ankiety, kwestionariusz testów, kwestionariusz z wytypowanymi „podtematami” do rozmowy,

• metodę sondażu diagnostycznego (badanie opinii publicznej):

• techniki: wywiad skategoryzowany i nieskategoryzowany, ankieta, analiza dokumentów osobistych i wytworów respondentów, obserwacja otwarta (swobodna) i obserwacja kontrolowana i niekontrolowana, techniki psychometryczne (projekcyjne), rozmowa kierowana, techniki socjometryczne,

• narzędzia: kwestionariusz wywiadu, kwestionariusz ankiety, fiszki, kserokopie, skale pomiarowe, rejestracja fotograficzna, dźwiękowa, wizualna, notatki, opisy, arkusze obserwacyjne, dzienniki i scheduły obserwacyjne, kwestionariusz z wytypowanymi „podtematami” do rozmowy, odpowiednio sformułowane pytania socjometryczne, na które odpowiedź prezentuje się w postaci graficznej (socjogramy kołowe),

• metodę indywidualnych przypadków (studium przypadku - case study oraz praca z przypadkiem - case work):

• techniki: wywiad, obserwacja systematyczna bezpośrednia, uczestnicząca (jawna lub ukryta) oraz obserwacja pośrednia, analiza dokumentów osobistych i wytworów respondentów, techniki psychometryczne (projekcyjne), testy wiadomości i umiejętności,

• narzędzia: kwestionariusz wywiadu, fiszki, kserokopie, arkusze obserwacyjne, dzienniki i scheduły obserwacyjne, skale pomiarowe, rejestracja fotograficzna, dźwiękowa, wizualna, notatki, opisy, kwestionariusz z wytypowanymi „podtematami” do rozmowy, testy psychologiczne, inwentarze osobowości, skale postaw, inne arkusze, kwestionariusze testów,

• metodę obserwacyjną:

• techniki: obserwacja obiektywna, uczestnicząca (jawna), i nieuczestnicząca (ukryta),

• narzędzia: arkusze obserwacji, urządzenia do zapisu dźwięku lub obrazu,

• metodę badania dokumentów (dokumentoskopia):

• techniki: analiza dokumentów graficznych (rękopisy, maszynopisy, druki oraz dokumenty powielone), analiza dokumentów wizualnych (fotografie, przezrocza, filmy nieme), analiza dokumentów audytywnych (nagrania taśmowe, płyty), analiza dokumentów audiowizualnych (filmy udźwiękowione),

• narzędzia: fiszki, rejestracja kserograficzna, fotograficzna, komputerowa, dźwiękowa, wizualna, notatki, opisy,

• metodę statystyczną:

• techniki: analiza danych statystycznych (urzędy statystyczne i inne jednostki gromadzące dane statystyczne)

• narzędzia: druki statystyczne, programy komputerowe do statystyki,

• metodę analizy i krytyki piśmiennictwa:

• techniki: analiza piśmiennictwa i krytyka naukowa przeanalizowanych pozycji piśmienniczych,

• narzędzia: fiszki, rejestracja kserograficzna, fotograficzna, notatki, opisy,

• metodę heurystyczną (efektem końcowym badania jest sformułowanie hipotezy - nie mylić z hipotezami roboczymi!):

• techniki: czynności prowadzące do wykrywania nowych prawd i związków, wyszukiwanie, zbieranie i wytwarzanie materiałów,

• narzędzia: używane w innych metodach.

• określenie zmiennych - wyróżniamy zmienne: niezależne (to takie zjawiska, które wpływają na powstanie i przebieg zjawisk będących zmiennymi zależnymi) oraz zależne (to takie zjawisko podlegające wpływom innych zjawisk); wyróżnia się także zmienne pośredniczące (to taki czynnik wpływający w sposób pośredni na końcowy rezultat badania);

Przykładowo przy temacie pracy: „Wpływ sytuacji rodzinnej na zachowania agresywne dzieci z niskim poziomem samoakceptacji” zmienną niezależną jest „sytuacja rodzinna”, zmienną zależną „zachowania agresywne”, a pośredniczącą „samoakceptacja”; zmienne mogą być też zgoła inne przy temacie: „Wpływ zachowania agresywnego dzieci z niskiem poziomem samoakceptacji na sytuację rodzinną”; zmienne wtedy przybierają odwrotny charakter jak w pierwszym przykładzie.

• przedstawienie rodzaju wskaźników - wskaźniki, to pewne cechy, zdarzenia lub zjawiska, na podstawie których wnioskujemy z całą pewnością bądź z określonym prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, że zachodzi zjawisko, jakie nas interesuje (wyróżniamy wskaźniki: empiryczne (np. eksperyment na bazie narzędzi badawczych), definicyjne (np. analiza standardów, wzorców oraz badanego zjawiska), inferencyjne (np. wynik wnioskowania, domniemywania),

• przedstawienie charakterystyki terenu i badanej populacji,

• przedstawienie organizacji i przebiegu badań, w tym sposobu doboru próby do badań,

• przedstawienie w ogólnym zarysie konstrukcji (struktury) i zawartości pracy ze wskazaniem na poszczególne części, ewentualnie rozdziały w kontekście spodziewanych wyników badań,

• zaakcentowanie wartości pragmatycznych (do praktycznego zastosowania), w których mogą znaleźć się propozycje wdrożeń, a nawet wnioski pod adresem organizacji lub instytucji,

• podkreślenie walorów formalnych, wskazanie, co autor skorzystał pod względem poznawczym w trakcie pisania pracy,

• ewentualne umieszczenie podziękowań - osobom lub instytucjom, które mają znaczny wkład w pisanie pracy.

Zdania we wstępie formułujemy w czasie przyszłym. We wstępie jak i w całej pracy nie używamy pierwszej osoby czasownika, a piszemy bezosobowo, np. poddano analizie…, przeprowadzono…, przygotowano…, umieszczono… itp. Pisząc o sobie używamy sformułowania np. autor niniejszego opracowania, autor niniejszej pracy itp.

Założenia metodologiczne pracy licencjackiej/magisterskiej można też umieścić w strukturze pracy w postaci rozdziału poświęconego metodologicznym podstawom badań, który powinien zawierać następujące podrozdziały:

• przedmiot i cele badań,

• wyjaśnienia terminologiczne,

• problemy i hipotezy badawcze,

• zmienne i ich wskaźniki,

• metody, techniki i narzędzia badawcze,

• charakterystyka terenu i badanej populacji

• organizacja i przebieg badań.

Jeżeli w strukturze pracy umieszczamy rozdział dotyczący koncepcji metodologii badań, to wtedy we wstępie rezygnujemy z opisu zagadnień metodologicznych.

Zakończenie w pracy licencjackiej/magisterskiej nie powinno przekraczać trzech stron i powinno zawierać:

• skrótowe przypomnienie zamierzeń naukowych pracy: celu, problemu badawczego oraz hipotezy/hipotez badawczych,

• przypomnienie sposobów (metod, technik oraz narzędzi) dochodzenia do sformułowania odpowiedzi na pytania problemowe i uzyskania potwierdzenia bądź obalenia hipotezy/hipotez,

• szczegółowe, ale maksymalnie zwięzłe ustosunkowanie się do postawionych we wstępie pytań problemowych oraz hipotez, a także odpowiedź na pytania problemowe i weryfikacja hipotezy/hipotez - potwierdzenie albo obalenie,

• przedstawienie wniosków i konkluzji z przeprowadzonych badań,

• omówienie występujących w trakcie prowadzonych badań trudności, zarówno tych o charakterze obiektywnym (ograniczenia w dostępie do źródeł), jak i subiektywnym (własne niedoskonałości i błędy) oraz stopnia, w jakim wpłynęły one na powodzenie całego przedsięwzięcia badawczego,

• stworzenie perspektywy nowych badań, podejmujących interesujące wątki, które pojawiły się w trakcie pisania pracy, lecz których - z uwagi na jej zakres tematyczny - nie można było dostatecznie rozwinąć i przeanalizować,

• ewentualną zapowiedź kontynuacji badań w tym zakresie podczas pisania swoich następnych prac promocyjnych.

Zdania w zakończeniu formułujemy w czasie przeszłym.

Streszczenie powinno być sporządzone na maksymalnie dwóch lub trzech stronach i powinno odpowiadać na pytania:

• zaprezentowanie tematu pracy?

• jaką przyjęto formułę konstrukcyjną (strukturę)?

• jaki jest problem badawczy, hipoteza/hipotezy i cel pracy?

• jakie zastosowano metody, techniki, narzędzia badawcze?

• jakie są odpowiedzi na pytanie/pytania problemowe?

• jaki jest efekt weryfikacji hipotezy/hipotez badawczych?

• co nowego wnosi praca w stosunku do dotychczasowego stanu wiedzy w podjętym temacie?

Czasami wymaga się, aby streszczenie było napisane w języku angielskim.

Bibliografia powinna zawierać:

• źródła podstawowe (są przedmiotem badania bezpośrednio dotyczącym tematu - w zależności od tematu mogą nimi być również opracowania; niezależnie od tematu źródłami są: ustawy, rozporządzenia, umowy międzynarodowe, konstytucje, odezwy, manifesty, kroniki, pamiętniki itp.),

• źródła uzupełniające (posiadające marginalne znaczenie dla tematu),

• opracowania podstawowe (nie są przedmiotem badania, ale narzędziem umożliwiającym analizę, które omawiają, interpretują i oceniają źródła lub rzeczywistość),

• opracowania uzupełniające (pomocnicze, nie kluczowe i nie fundamentalne).

Opracowania dzielimy na:

• prace samoistne (napisane przez jednego autora albo współautorów wydane w postaci jednej pozycji naukowej),

• prace zbiorowe (napisane pod redakcją redaktora w postaci zbioru artykułów),

• czasopisma (zawierające artykuły),

• inne (np. dokumenty urzędowe, akty prawne, recenzje, wywiady, przedruki, materiały zamieszczone w Internecie, druki na prawach maszynopisu, rękopisy).

Wszystkie pozycje drukowane dzielimy na:

• akty normatywne (źródła prawa - konstytucja, ustawy, rozporządzenia, zarządzenia),

• publikowane materiały statystyczne,

• druki zwarte (wydawnictwa noszące tytuł obejmujący treść całej pracy, jednego lub kilku autorów),

• prace zbiorowe (odrębne prace kilku autorów objęte wspólnym tytułem),

• wydawnictwa ciągłe (wydawane w kolejnych zeszytach - numerach z nieprzewidywalnym z góry zakończeniem),

• czasopisma (wydawnictwa ciągłe ukazujące się regularnie - np. miesięcznik, kwartalnik, rocznik).

Zestawienie bibliograficzne powinno zawierać:

• nazwisko i pierwszą literą imienia (imion) autora - odwrotnie jak w przypisach,

• tytuł oraz podtytuł pracy (pisany kursywą - pochylonym drukiem),

• miejsce i rok wydania,

• w przypadku prac zbiorowych podaje się zakres stronicowy cytowanych artykułów (np. s. 125-157),

• w przypadku aktów normatywnych poza nazwą aktu podajemy numer i pozycję publikatora (np. Dziennika Ustaw, Monitora Polski, Dziennika Urzędowego),

• w przypadku dokumentów elektronicznych podajemy: nazwisko i pierwszą literę imienia, tytuł dokumentu (jeśli nie ma tytułu należy go zastąpić pierwszymi wyrazami z dokumentu z dodaniem wielokropku), miejsce wydania - jeśli to jest nośnik elektroniczny to podajemy w nawiasie kwadratowym skrót typu nośnika np. CD-ROM, DVD-ROM, dyskietka, online; - jeśli to jest Internet to podajemy miejsce publikacji w oryginalnym języku występującym w źródle (cały zapis lokalizacji z dodaniem http://www.), poza tym należy podać datę wydania, dostępu lub aktualizacji, jeśli nie ma daty wydania, dostępu lub aktualizacji powinniśmy podać datę copyright (skopiowania).

Stosowane skróty bibliograficzne:

• (opr.) - opracowujący,

• (rec.) - recenzent,

• (red.) - redaktor,

• (przekł.) - przekład (tłumaczenie np. luźne),

• (tłum.) - praca w tłumaczeniu (tłumacza),

• rkps - rękopis,

• mps - druk na prawie maszynopisu,

• kps - komputeropis,

• b.m.w. - brak miejsca wydania,

• b.r.w. - brak roku wydania,

• b.m.r.w. - brak miejsca i roku wydania,

• op. cit. - opus citatum (łac.) - dzieło cytowane, artykuł cytowany,

• dz. cyt. - dzieło cytowane (polska wersja op. cit.),

• art. cyt. - artykuł cytowany (polska wersja op. cit.),

• ibid. - ibidem (łac.) - tamże,

• tamże - polska wersja używana w przypadku przypisu o następnym numerze poprzedzającym przypis z tym samym źródłem lub opracowaniem (np. ⁴ J. Mrozek, Jak napisać pracę promocyjną?, Olsztyn 2006, s. 14; ⁵ Tamże, s. 15.)

• id. - idem - ten sam, tenże, taż,

• tenże - polska wersja używana w przypadku przypisu o następnym numerze poprzedzającym przypis ze źródłem lub opracowaniem tego samego autora (np. ⁴ J. Mrozek, Jak napisać pracę promocyjną?, Olsztyn 2006, s. 14; ⁵ Tenże, Jak skutecznie się obronić?, s. 10.); dla kobiety czasami stosuje się wyrażenie „taż”,

• por. - gdy dokonujemy porównania lub parafrazy (opieraniu własnych myśli na myślach innego autora lub modyfikacji cytatu),

• pass. - passim - w różnych miejscach (np. gdy cytujemy źródło lub opracowanie z wielu, nie następujących po sobie stronic),

• cyt. za - cytuję za, np. gdy nie mamy możliwości sięgnięcia do źródła lub opracowania, to wtedy możemy posłużyć się cytatem innego autora, który cytuje dane źródło lub opracowanie (cytowanie pośrednie - za pomocą innego autora),

• (w:) lub [w:] - stosuje się w przypadku artykułów w pracach zbiorowych, aby poza autorem i tytułem artykułu wskazać również redaktora, tytuł pracy zbiorowej oraz jej miejsce i rok wydania (artykuł jako praca niesamoistna nie byłby opublikowany, gdyby nie książka zbiorowa).

Przypisy dzielimy na:

• śródtekstowe (harwardzkie),

• dolne (na dole stronicy pod kreską),

• końcowe (po zakończeniu rozdziału lub pracy),

Przypisy śródtekstowe (harwardzkie) polegają na:

• zapisie w tekście w nawiasie następującej formy: pierwsza litera imienia-imion, nazwisko, rok wydania pozycji; np. (J. Mrozek, 2006),

• zapisie w bibliografii: nazwisko autora, pierwsza litera imienia-imion, w nawiasie rok wydania, tytuł pozycji (pisany kursywą), miejsce wydania, np. Mrozek J. (2006), Jak napisać pracę promocyjną?, Olsztyn; jeśli w bibliografii pod nazwiskiem Mrozek byłyby trzy pozycje z 2006 roku, to stosuje się oznaczanie literowe np. (2006a), (2006b), (2006c),

Przypisy dolne i końcowe polegają na:

• zapisie na dole strony lub po zakończeniu rozdziału lub pracy następującej formy: pierwsza litera imienia-imion, nazwisko, tytuł pozycji (pisany kursywą), miejsce i rok wydania pozycji oraz strona lub strony z jakich cytujemy; np. J. Mrozek, Jak napisać pracę promocyjną?, Olsztyn 2006, s. 14.

• zapisie w bibliografii: nazwisko autora, pierwsza litera imienia-imion, tytuł pozycji (pisany kursywą), miejsce wydania, np. Mrozek J., Jak napisać pracę promocyjną?, Olsztyn 2006.

Rodzaje przypisów dolnych lub końcowych:

• przypisy bibliograficzne - źródłowe (takie jak powyższy przykład),

• przypisy źródłowe rozszerzone - składające się ze źródła oraz uwagi lub komentarza autora oddzielonego od tekstu myślnikiem lub pisanego od nowego wiersza,

• przypisy polemiczne - zawierające polemikę z cytowanymi poglądami,

• przypisy odsyłające - które mają na celu odesłanie czytelnika do innych partii pracy bądź do innych prac (poprzez zastosowanie skrótu Zob.)

• przypisy dygresyjne - mogą służyć do zapisania uwag nasuwających się podczas pisania pracy, ale również do wyjaśnienia terminu, obcojęzycznego zwrotu lub cytatu,

Przypisy dolne lub końcowe kolejno numerujemy. W przypadku dużej ilości przypisów możemy numerację można rozpoczynać od początku każdego rozdziału.

Zasady sporządzania tekstu przypisu:

• prace samoistne: inicjał imienia-imion i nazwisko autora, pełny tytuł, miejsce i rok wydania, numer strony-stron,

• artykuły w pracach zbiorowych: inicjał imienia-imion i nazwisko autora, pełny tytuł artykułu, (w:) inicjał imienia- imion i nazwisko redaktora (red.), pełny tytuł pracy zbiorowej, miejsce i rok wydania, numer strony-stron,

• artykuły w czasopiśmie: inicjał imienia-imion, tytuł artykułu, tytuł czasopisma, rok wydania, numer czasopisma, numer strony-stron.

Układ pracy i tekstu:

• czcionka - wzór: times new roman, arial, tachoma (preferowany jest pierwszy rodzaj), wielkość: tekst właściwy 12-14 pkt, tytuły części pracy 17-19 pkt, podrozdziały 15-17 pkt, punkty (paragrafy) 13-15 pkt, przypisy 9-11 pkt, czcionki w tabelach, opisach tabel lub wykresach 9-11 pkt, czcionki numerów stron 10-12 pkt,

• marginesy - górny: 2,5 cm, dolny: 2,5 cm, lewy: 2,5 cm, prawy: 2,5 cm, na oprawę: 1,0 cm, nagłówek: 1,5 cm, stopka: 1,5 cm,

• odstęp między wierszami (interlinia) - tekst właściwy: 1,5 wiersza, tekst przypisu: pojedyncze, tekst w tabeli, w opisie tabeli, wykresu itp.: pojedyncze,

• tabulatory (wcięcia akapitów) - od 0,5 cm do 1,2 cm,

• justowanie - tytuł pracy, nazwisko autora, nr albumu, miejsce i data: wyśrodkowane; tekst właściwy: obustronne; nagłówki rozdziałów: wyśrodkowane, nagłówki podrozdziałów: do lewej, nagłówki punktów (paragrafów): do lewej; tekst właściwy pracy: obustronne; tekst przypisu: obustronne; tekst tabeli lub schematu: do lewej lub wyśrodkowane; tekst opisu tabeli lub schematu: do lewej,

Układ pracy i tekstu preferowany przeze mnie:

• czcionka - wzór: times new roman, wielkość: tekst właściwy 14 pkt, tytuły części pracy 19 pkt, podrozdziały 15 pkt, punkty (paragrafy) 15 pkt, przypisy 10 pkt, czcionki w tabelach, opisach tabel lub wykresach 9-11 pkt, czcionki numerów stron 12 pkt,

• tabulatory (wcięcia akapitów) - 1,2 cm,

• pozostałe parametry jak podano wyżej.

Skróty pomocne w pisaniu pracy:

ctrl + o - otwórz dokument

ctrl + F4 - zamknij dokument

alt + F4 - zamknij program

ctrl + s - zapisz dokument

F12 - zapisz jako

shift + strzałki - zaznacz wybrany tekst

ctrl + a - zaznacz cały tekst

ctrl + z - cofnij wykonaną operację

ctrl + y - przywróć wykonaną operację

ctrl + [ - zmniejsz wielkość czcionki

ctrl + ] - zmniejsz wielkość czcionki

ctrl + l (el) - wyrównaj do lewej

ctrl + r - wyrównaj do prawej

ctrl + e - wyrównaj do środka

ctrl + j - wyrównaj obustronnie

ctrl + 1 - interlinia pojedyncza

ctrl + 5 - interlinia 1,5 wiersza

ctrl + 2 - interlinia podwójna

ctrl + b - pogrubienie zaznaczonego tekstu

ctrl + i - pochylenie zaznaczonego tekstu (kursywa)

ctrl + u - podkreślenie zaznaczonego tekstu

ctrl + shift + k - zamień na kapitaliki

ctrl + shift + A - zamień na wielkie litery

ctrl + p - wydrukuj

ctrl + shift + j - wstaw przypis

ctrl + shift + spacja - twarda spacja (służy nie pozostawianiu na końcu wiersza spójników; najpierw likwidujemy odległość pomiędzy spójnikiem a następnym wyrazem tak aby tworzyły jeden wyraz, a następnie używamy skrótu klawiaturowego).

(+) nie oznacza klawisza „+” tylko oznacza, że należy wskazane klawisze przycisnąć razem!

Przykładowe zwroty pomocne w pisaniu pracy:

1. sformułowania na rozpoczęcie części pracy, rozdziału, podrozdziału:

• Ta część pracy dotyczyć będzie…

• Rozdział ten poświęcony zostanie…

• W tej części pracy zostanie przedstawione…

• Celem tego fragmentu pracy jest…

• Zamiarem przedstawionego w tym rozdziale przedsięwzięcia badawczego jest analiza…

• Kolejny rozdział zawiera wyniki badań dotyczące…

2. przykładowe wypowiedzi podsumowujące rozdział:

• Podsumowując rozdział należy stwierdzić, że…

• Na zakończenie rozdziału należy zauważyć, że…

• W rozdziale dokonano przeglądu i analizy teoretycznych podstaw…

• Przedstawione wyniki upoważniają do stwierdzenia…

3. przykłady zapowiedzi kolejnego fragmentu (rozdziału) pracy:

• Zagadnienie to będzie przedmiotem następnego rozdziału pracy.

• Tematem następnego rozdziału będzie...

• Uregulowanie te staną się podstawą rozdziału następnego…

• Problem ten zostanie podjęty w następnym rozdziale.

4. zwroty służące wprowadzaniu definicji i określeń:

• W niniejszej pracy najbardziej właściwą okaże się definicja, która określa…

• Za J. Kowalskim przyjęto, że … to…

• Spośród różnych określeń … najbardziej adekwatną przyjęto tę, która mówi, że…

• Przez … należy rozumieć…

• W niniejszej pracy za obowiązujące przyjmuje się określenie…

• W niniejszej pracy przyjęto rozumienie pojęcia … zgodnie z definicją …

5. określenia pomocne przy formułowaniu hipotezy badawczej:

• W pracy założono, że…

• Tezę centralną oparto na założeniu…

• Autor niniejszego opracowania przewiduje (lub domyśla się, przypuszcza, przeczuwa, jest przekonany, odgaduje, konstatuje, twierdzi, mniema, domniemywa, stawia pod znakiem zapytania, uważa, utrzymuje, sądzi, żywi podejrzenia, zakłada),

6. zwroty uniemożliwiające powtórzenia i zapewniające porządkowanie wypowiedzi:

• Jak stwierdzono powyżej…

• Zwrócono już uwagę na…

• Jak już zauważono…

• Rozważania należy rozpocząć od…

• Kwestia ta należy do podstawowych problemów…

• W pierwszym rzędzie omówiono…

• Powstaje problem, czy…

7. przykładowe zapowiedzi wprowadzenia cytatów:

• Problem ten podejmuje J. Kowalski, pisząc:…

• Kwestię tę jednoznacznie rozstrzyga J. Kowalski: …

• Warto powołać się w tym miejscu na znaną tezę J. Kowalskiego: …

• Najlepiej potwierdzą ten argument następujące słowa: …

• Jan Kowalski poucza (głosi, twierdzi, sądzi, mówi): …

• Warto odwołać się przy tym do słów znanego …

8. sformułowania pomocne przy zapowiedzi wprowadzania do tekstu tabel, diagramów itp.:

• Rezultaty badań ilustruje poniższa tabela.

• Kwestię tę ilustruje tabela nr …

• Ilość osób, które … przedstawia tabela…

• W poniższej tabeli zestawiono…

• Odpowiedzi na pytanie… wyjaśni nam analiza danych przedstawionych w tabeli…

• A oto wyniki badań:

9. proponowane sformułowania potrzebne do analizy danych:

• Analiza przedstawionych powyżej danych pozwala stwierdzić, że…

• Zamieszczone dane upoważniają do następującego wniosku:…

• Jak wyniki z badań statystycznych…

• Biorąc pod uwagę wyniki badań, można uznać, że…

• Powyższe dane skłaniają do stwierdzenia…

• Dane informują (świadczą, ukazują, wykazują, potwierdzają, zaprzeczają), że…

10. niektóre przykłady sformułowań do zastosowania przy pisaniu zakończenia pracy:

• W zakończeniu zostanie wykazane, że hipoteza główna pracy jest słuszna.

• Na zakończenie rozważań podjętych w niniejszej pracy, zostaną przypomniane problemy, którymi się zajmowano, sposób ich weryfikacji oraz podstawowe tezy pracy…

• Celem pracy było ukazanie wyników badań, które dotyczyły…

• Problem główny w niniejszej pracy sprowadzał się do pytania…

• W pracy tej wskazano na następujące elementy:…

• Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że…

• Badania i rozważania przedstawione w pracy nie wyczerpują całokształtu problematyki związanej z … . Nie było to zresztą zamierzeniem autora, nie leżało też w jego możliwościach.

dr Jacek Mrozek

P.S. Powodzenia w pisaniu. W razie kłopotów proszę kontaktować się na adres: [e-mail] lub telefonicznie pod numerem tel. kom. 0602 334 555.

Materiał napisany na podstawie następujących podręczników:

1. E., J. Bielcowie, Podręcznik pisania prac, Kraków 2004.

2. J. Brzeziński, Metodologia badań psychologicznych, Warszawa 2006.

3. J. Boć, Jak pisać pracę magisterską, Kolonia 2004.

4. M. Guzik, Podstawy metodologiczne prac promocyjnych (nauki społeczno-pedagogiczne), Warszawa 2005.

5. M. Krajewski, Piszemy prace naukowe. Vademecum dla studentów i doktorantów, Rypin 2004.

6. S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa 2006.

7. S. Palka, Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna, Gdańsk 2006.

8. A. Pułło, Prace magisterskie i licencjackie. Wskazówki dla studentów, Warszawa 2004.

9. W. Siwiński, R. D. Tauber, Metodologia badań naukowych, Poznań 2006.

10. M. Węglińska, Jak pisać pracę magisterską. Poradnik dla studentów, Kraków 2005.

11. K. Wojcik, Piszę akademicką pracę promocyjną: licencjacką, magisterską, doktorską, Warszawa 2005.

12. W. P. Zaczyński, Poradnik autora prac seminaryjnych, dyplomowych i magisterskich, Warszawa 2005.

13. R. Zenderowski, Praca magisterska. Jak pisać i obronić? Wskazówki metodologiczne, Warszawa 2006.

14. R. Zenderowski, Technika pisania prac magisterskich, Warszawa 2006.

1

---