Neuroanatomia - wykłady 2011b, Prywatne, ANATOMIA, Głowa i Szyja, Materiały do Głowy i neuro


Wykład I

Pola cytoarchitektoniczne Brodmanna - 52 pola

Recepcja -> percepcja -> efektor

Exteroceptory; interoceptory; proprioceptory (narządy ruchu)

Mechanoreceptory, chemoreceptory, termoreceptory, telereceptory (fotoreceptory, oraz receptory słuchu - receptory odległości), nocyceptory - receptory bólowe -> każdy kolejny z tych receptorów ma wyższy próg pobudliwości

Neuryty = akson i dendryty

Z punktu widzenia topograficznego, w obrębie mózgowia (encephalon) wyróżniamy następujące części:

Śródmózgowie , most i rdzeń przedłużony tworzą razem w podziale klinicznym pień mózgowia (truncus encephali); czasami w klinice jest on też określany jako pień mózgu (truncus cerebri).

Półkule mózgu hemispheria cerebli posiadają 3 powierzchnie (górno-boczna - supero-lateralis/convexa, przyśrodkowa-medialis, dolna - inferior/basalis), 3 brzegi - margo superior, inferior, lateralis, 3 bieguny - polus anterior/frontalis, posteriori/occipitalis, inferior/temporalis

Powierzchnie półkul mózgowych pokrywa kora mózgu - cortex cerebli albo płaszcz - pallium, której pow. wynosi ok. 2 tys cm2, natomiast grubość 2-5 mm i podzielona jest ona przez bruzdy 1-rzędowe na płaty - lobi, które z kolei składają się z zakrętów - gyri.

Nazwy płatów wywodzą się od kości do których przylegają - płat czołowy frontalis, ciemieniowy parietatis, potyliczny occipitalis, skroniowy temporalis, wyspa insula w głębi bruzdy bocznej, oraz płat brzeżny lobus limbicus na pow. przyśrodkowej półkul.

W obrębie półkul zlokalizowane są ośrodki nerwowe, które dzielimy na 1-rzędowe, 2-rzędowe, jednomodalne kojarzeniowe - asocjacyjne, polimodalne kojarzeniowe

Modalność - rodzaj bodźca

Ogólnie w płacie czołowym znajdują się ośrodki ruchowe, w płacie ciemieniowym ośrodki czuciowe, w płacie potylicznym ośrodki wzrokowe i w płacie skroniowym ośrodki słuchowe

Wykład II

Z filogenetycznego punktu widzenia korę mózgu możemy podzielić na:

  1. warstwa drobnowidowa - małe komórki gwiaździste oraz aksony kkomórek ziarnistych warstw głębszych; w warstwie tej powstają drogi kojarzeniowe

  2. warstwa ziarnista zewnętrzna - włączona jest również w drogi kojarzeniowe

  3. warstwa piramidowa zewnętrzna - zbudowana z komórek ziarnistych oraz piramidowych; przebiegają w niej drogi spoidłowe oraz kojarzeniowe

  4. warstwa ziarnista wewnętrzna - główna warstwa recepcyjna kory; dochodzą do niej wstępujące drogi projekcyjne, głównie ze wzgórza

  5. warstwa piramidowa wewnętrzna - zawiera duże komórki piramidowe (komórki Betza), których aksony stanowią główne źródło dróg projekcyjnych odśrodkowych

  6. warstwa komórek różnokształtnych - źródło włókien projekcyjnych zstępujących i spoidłowych

Warstwy ziarniste kory nowej są szczególnie ukształtowane w ośrodkach czuciowych kory. Warstwy piramidowe są grubsze w ośrodkach ruchowych.

Ośrodki korowe dzielimy na pierwszorzędowe, drugorzędowe, jednomodalne kojarzeniowe oraz polimodalne kojarzeniowe. W ośrodkach czuciowych pierwszorzedowych następuje proces percepcji (rozpoznania wrażenia) i posiadają one ułożenie somatotopiczne tzn. poszczegolne obszary kory otrzymują wrażenia z poszczegolnych części ciała. Ułożenie to nie jest równomierne, największe obszary kory otrzymują wrażenia z zakresu dłoni i palca wskazującego, twarzy, języka i stopy.

Uszkodzenie ośrodków dróg aferentnych objawia się brakiem rozpoznania wrażeń, które określamy jako agnozja.

Ośrodki drugorzedowe posiadają również ułożenie somatotopiczne, w niektórych ośrodkach podwójne. W nich odbywa się proces zapamiętywania informacji.

Jednomodalne ośrodki kojarzeniowezwiązane są z integrowaniem wrażeń dotyczących jednej modalności (rodzaju bodźca) np. jednomodalne ośrodki wzrokowe integrują wrażenia dotyczące kształtu, wielkości, koloru, ruchu przedmiotów.

Polimodalny ośrodek kojarzeniowy czuciowy obejmuje duży obszar na styku płata potylicznego i ciemieniowego i integruje wrażenia różnych modalności, czuciowych, wzrokowych, słuchowych.

Polimodalny ośrodek ruchowy znajduje się w przedniej części płata czołowego i koordynuje on czynności ruchowe w zależności od otrzymywanych informacji z ośrodków czuciowych.

W ośrodkach ruchowych wyróżniamy korę ruchową pierwszorzędową (M1), drugorzędową (M2) i trzeciorzędową (M3).

Kora pierwszorzędowa w zakręcie przedśrodkowym (pole 4) posiada ułożenie somatotopiczne i w niej rozpoczyna się czynność ruchowa. Uszkodzenie kory pierwszorzędowej powoduje porażenie lub niedowład spastyczny (paralisis s. paresis spastica).

Ku przodowi od pola 4 znajduje się M2 - pole 6, która składa się z dodatkowej kory ruchowej (SMA) oraz kory przedruchowej (PMA). Dodatkowa kora ruchowa przygotowuje plan czynności ruchowej, z tym, że PMA przygotowuje plan czynności wykonywanych pod kontrolą narządu wzroku, natomiast SMA związana jest z planowaniem czynności oburęcznych. Uszkodzenie SMA - zaburzenie w wykonywaniu czynności oburęcznych (apraxia).

Do przodu od tych ośrodków, w części przedniej płata czołowego znajduje się kora przedczołowa (M3). W obrębie tej kory następuje motywacja wykonywania czynności oraz wybór najlepszego sposobu wykonania tej czynności.

W części tylnej zakrętu czołowego środkowego i częściowo górnego znajduje się pole 8 (i 9), które stanowi ośrodek skojarzonego spojrzenia w bok w stronę przeciwległą. Uszkodzenie tego ośrodka, który połączony jest z ośrodkiem w pniu mózgu, powoduje skierowanie gałek ocznych w stronę uszkodzoną.

W części tylnej zakrętu czołowego dolnego znajduje się pole 44 (ośrodek Broca), które jest ośrodkiem ruchowym mowy. Uszkodzenie tego ośrodka powoduje zaburzenie ekspresji mowy (afazja ruchowa aphasia motorica).

W zakręcie zaśrodkowym znajduje się pierwszorzędowa kora czuciowa (pola 3, 1, 2) posiadająca ułożenie somatotopiczne. Jej uszkodznie powoduje brak rozpoznawania wrażeń czuciowych - agnozja.

W dolnej części zakrętu zaśrodkowego znjaduje się drugorzedowa kora czuciowa, w której zlokalizowane są także ośrodki smakowe. Uszkodzenie tej kory upośledza rozpoznawanie wrażeń oraz powoduje brak wrażeń smakowych (ageusia), względnie ich upośledzenie (dysgeusia).

W płaciku ciemieniowym górnym znajdują się pola 5 i 7 stanowiące trzeciorzędowa kore czuciową. Połączone są z drugorzędowymi ośrodkami ruchowymi i wzrokowymi.

Wokół bruzdy bocznej i skroniowej górnej znajdują się pola 40 i 39 (Wernicke'go) stanowiące czuciowy ośrodek mowy, którego uszkodzenie powoduje zaburzenie percepcji mowy (afazja czuciowa). Pacjenci tacy mówią bardzo dużo i bez sensu.

Ośrodki czuciowe mowy połączone są z polem 22, które znajduje się w zakręcie skroniowym środkowym, którego zaburzenie upośledza czytanie (alexia), pisanie (agraphia) i licznie (acalculia).

Wykład III

Układy czuciowe -dr Pytel

Drogi somatosensoryczne:

Układy somatosensoryczne

Pierwszym neuronem odpowiedzialnym za odbiór bodźców jest neuron pseudojednowypustkowy, pierwszy neuron dróg somatosensorycznych.

Drogi czuciowe są przeważnie 3-neuronalne, informacja może być przełączona po poziomie wniknięcia do rdzenia kręgowego, do komórki nerwowej. W korze mózgowej - percepcja.

  1. Budowa rdzenia kręgowego - układ blaszkowy, rozmieszczenie neuronów

  2. Dermatomy - zwój zaopatrujący skórę w określonej okolicy, Th4 - poziom sutków, Th10 - poziom pępka

  3. Receptory - podział ze względu na rodzaj odbieranego bodźca, rozmieszczenie

  4. Mechanoreceptory - dotyk, różnie zlokalizowane, pola recepcji - związane z położeniem

  1. Nocyceptory - ból, wolne zakończenia nerwowe, reagują na różne bodźce

Ból ma 2 komponenty - ból szybki i ból wolny (lokalny obrzęk, zapalenie)

Włókna bólowe:

Mediatory zapalne - wytwarzane wokół rany, wywołują stan zapalny

Drogi bólowe są modulowane również przez drogi wstępujące

Układ przednio-boczny

Układ przednio-boczny

  1. droga rdzeniowo-wzgórzowa (tractus spinothalamicus)

  2. droga rdzeniowo-siatkowa (tractus spinoreticularis)

  3. droga rdzeniowo-śródmózgowiowa (tractus spinomesencephalicus)

  4. droga rdzeniowo-podwgórzowa (tractus spinopothalamicus)

Ad.1. Droga rdzeniowo-wzgórzowa (tractus spinothalamicus)

Skrzyżowanie ma miejsce na 3 poziomach, np. czucie na poziomie L3, zostaje uszkodzone, ale czucie dochodzi 2 dermatony wyżej, uszkodzenie dwa dermatony wyżej powoduje zniesienie czucia bólu i temperatury

Syringomyelia - jamistość rdzenia - w obrębie rdzenia kręgowego tworzą się jamy i wypełniają się płynem, uciska na miejsce gdzie otrzymuje się czucie z obu stron (tam gdzie jest skrzyżowanie), zniesienie czucia, np. brak czucia na obu kończynach górnych

Ad.2. Droga rdzeniowo- siatkowa

Ad.3. Droga rdzeniowo-śródmózgowiowa

Ad.4. Droga rdzeniowo-podwgórzowa - tractus spinohypothalamicus

Układ grzbietowo-wstęgowy

Pęczek klinowaty - rozpocstzyna się od poziomu Th6 i biegnie wyżej, pęczek smukły - bodźce z dolnej części ciała, Th6 i w dół, wyżej jest tylko klinowaty

Czucie poznawcze (gnostyczne)

Uszkodzenie sznura tylnego

Układ trójdzielny

Odruchy związane z n. V

Drogi rdzeniowo-móżdzkowe -tractus sponocerebellares

  1. Droga rdzeniowo-móżdżkowa tylna

  1. Droga rdzeniowo-móżdżkowa przednia

  1. Droga klinowo-móżdżkowa

Wykład IV

Międzymózgowie diencephalon, należące do mózgu cerebrum, składa się z wzgórza thalamus, podwzgórza hypothalamus, niskowzgórza subthalamus oraz nadwzgórza epithalamus.

Wzgórze thalamus jest dużą bryłą istoty szarej, posiadającą 6 powierzchni, i stanowiącą ograniczenia boczne komory III. Powierzchnia boczna wzgórza stanowi dno części środkowej komory bocznej. Dolna powierzchnia łączy się z podwzgórzem, od którego jest oddzielona poprzez rowek niskowzgórzowy (sulcus hypothalamicus).

Wzgórze jest najwyższym ośrodkiem podkorowym wszystkich dróg informacyjnych. Rozpoczynają się w nim drogi wzgórzowo-korowe (tractus thalamocorticales), które są ostatnimi neuronami dróg czuciowych dośrodkowych.

Istota szara wzgórza podzielona jest na szereg jąder.

  1. Wewnątrz wzgórza przebiega blaszka istoty białej zwana blaszką rdzenną wewnętrzną (lamina medullaris interna), która rozdwaja się w części przedniej i dzieli wzgórze na 3 grupy jąder: przednią, przyśrodkową oraz boczną.

  2. W obrębie blaszki rdzennej wewnętrzna znajdują się grupy komórek, które tworzą jądra śródblaszkowe.

  3. Na powierzchni bocznej wzgórza znajduje się blaszka rdzenna zew. (lamina medullaris externa), która oddziela boczną powierzchni wzgórza od jąder siatkowatych.

  4. Na powierzchni przyśrodkowej wzgórza znajduje się prążek rdzenny wzgórza (stria medullaris thalami), w którym są jądra środkowe.

Ok. 75 % neuronów wzgórza związana jest z drogami wzgórzowo-korowymi (neurony projekcyjne), 25 % neuronów tworzy połączenia lokalne wewnątrzwzgórzowe. Neurotransmiterem w neuronach projekcyjnych jest glutamina (neuromediator pobudzający), natomiast neuroprzekaźnikiem w neuronach lokalnych jest GABA (neuromediator hamujący).

Podwzgórze (hypothamalus) znajduje się poniżej wzgórza i tworzy część dolną ściany bocznej komory trzeciej oraz jej dno i jest ono najwyższym ośrodkiem podkorowym układu dokrewnego oraz układu autonomicznego, w którym odbywa się integrowanie bodźców nerwowych oraz hormonalnych.

Uwzględniając budowę komórkową oraz drogi dośrodkowe i odśrodkowe wzgórza wyróżniamy w nim 2 podłużne strefy:

Poszczególne części zawierają jądra wzgórza odpowiedzialne za część sekrecyjną.

Nadwzgórze (epithalamus) znajduje się ku tyłowi i powyżej wzgórza i stanowi ograniczenie tylne komory trzeciej. Należą do niego:

Niskowzgórze (subthalamus) znajduje się poniżej i bocznie wzgórza, jego głównym jądrem jest jądro niskowgórzowe (nucleus subthalamicus), które należy do jąder podstawy.

W istocie szarej okołośrodkowej znajdują się neurony otrzymujące połączenia z kory mózgu, podwzgórza i układu siatkowatego, z których rozpoczynają się drogi zstępujące hamujące neurony rogów tylnych rdzenia kręgowego, w których rozpoczynają się drogi bólowe. Te neurony hamujące funkcjonują poprzez neuropeptydy opioidowe (endorfina, enkefalina, dymorfina). Te drogi zstępujące w neuronach hamujących jako mediatora wykorzystują serotoninę i noradrenalinę.

Neurony, w których rozpoczynają się drogi bólowe rdzenia kręgowego są również hamowane przez grube włókna aferentne prowadzące wrażenia proprioceptywne.

Drogi dośrodkowe z narządów wewnętrznych dochodzą do układu ośrodkowego poprzez zwoje pnia współczulnego (najpierw nerwy trzewne) i zwoje rdzeniowe. Narządy wewnętrzne unerwione są poprzez włókna splotów nerwowych jam ciała, do których dochodzą nerwy trzewne z rozległej przestrzeni pni współczulnych. W związku z tym drogi te posiadają charakter rozproszony (dochodzą do rdzenia kręgowego na rozległej przestrzeni).

Włókna dośrodkowe z narządów wewnętrznych aktywują neurony zwojów rdzeniowych prowadzące wrażenia ze skóry na powierzchnie, której rzutują się narządy (bóle rzutowane/odniesione).

Wykład V

Drogi zmysłowe - dr Szyszka-Mróz

Droga węchowa

Neurony drogi węchowej:

  1. Opuszka węchowa

  2. Pasmo węchowe - rozdziela się na dwie części:

  3. Prążek węchowy boczny (właściwa droga węchowa!) i przyśrodkowy (przekazuje informacje do przeciwległej półkuli).

  4. Między prążkami - obszar istoty dziurkowanej przedniej, parzyste (istota dziurkowana tylna - nieparzysta - dół międzykonarowy - nie należy do drogi węchowej)

  5. Kora węchowa - jądro (ciało) migdałowate, kora gruszkowata i kora śródwęchowa. Razem to węchomózgowie.

  6. Wzgórze, podwzgórze, hipokamp, sąsiednia opuszka

Zaburzenia węchowe:

Droga smakowa

Neurony drogi smakowej:

  1. Zwoje nerwów VII, IX, X - zwoje czuciowe stanowią I neuron drogi czuciowej.

  2. Jądro pasma samotnego - drugi neuron drogi smakowej. Aksony jądra pasma samotnego wstępują do międzymózgowia, do wzgórza.

  3. Następny neuron - jądro wzgórza VPM (tylno-przyśrodkowe wzgórze). Aksony biegną w kierunku kory, w kierunku wyspy i w kierunku wieczka (kora czołowa). Pęczki włókien idące do kory to promienistość smakowa, przechodzi przez odnogę tylną torebki wewnętrznej

Zaburzenia:

W chorobach przewlekłych, niewydolności nerek, wątroby, odczucie metalu w jamie ustnej, w chorobach gorączkowych, u narkomanów, we wszystkich chorobach ogólnoustrojowych, w nowotworach, w schizofrenii.

Droga słuchowa

W najprostszym ujęciu droga słuchowa może być 4 neuronowa, ale normalnie ma więcej neuronów.

  1. zwój spiralny

  2. jądra ślimakowe brzuszne (głównie ono daje połączenia do jąder górnych oliwki) i grzbietowe

  3. Niekoniecznie - jądra ciała kolankowatego przyśrodkowe

  4. Jądra wzgórka dolnego blaszki czworaczej

  5. Inne neurony

Droga pokrywowo-rdzeniowa - droga odruchu, odpowiada za reakcję ruchową na dźwięk

Droga pokrywowo-opuszkowa (opuszka to pień mózgu) - odpowiada za ruch gałek ocznych za dźwiękiem.

Odbiór częstotliwości dźwięku w korze mózgu - najwyższe od wewnątrz, najniższe na zewnątrz.

Kąt mostowo-móżdżkowy - wyjście nerwu VII i VIII

Nerwiak osłonkowy nerwu VIII - miejscowo złośliwy, rośnie i zaczyna uciskać n VII, na wyjściu w tym kącie (porażenie obwodowe n. VIII)

S - jądra górne oliwki

L - wstęga boczna

I - wzgórek dolny

M - ciało kolankowate przyśrodkowe

Droga przedsionkowa

Neurony drogi przedsionkowej:

  1. zwój przedsionkowy

  2. kompleks jąder przedsionkowych (najczęściej dzieli się na grupy komórek: górne, dolne, przyśrodkowe i boczne) - każda grupa komórek otrzymuje bodźce z innej części błędnika.

Połączenia:

Nystagmus - oczopląs

Wykład VII

Układ ruchowy ułożony jest w sposób hierarchiczny (odległość poszczególnych części) oraz w sposób równoległy (koordynacja czynności ruchowych poprzez części związane z różnymi piętrami hierarchii).

W układzie ruchowym wyróżniamy następujące części:

Układ piramidowy, czyli górny neuron ruchowy, łączy się z motoneuronami rdzenia kręgowego poprzez drogi korowo-rdzeniowe (tractus cortico-spinalis) oraz z motoneuronami jąder ruchowych nerwów czaszkowych (z wyjątkiem III, IV i VI) poprzez drogi korowo-jądrowe (tractus corticonuclearis) albo korowo-opuszkowe (tractus corticobulbaris).

Drogi te rozpoczynają się w ośrodkach ruchowych i czuciowych kory. 40% w korze ruchowej I-rzędowej, 20% w II-rzędowej, około 10 % w korze czuciowej I-rzędowej i 30% w korze czuciowej III-rzędowej.

Włókna tych dróg zstępują tworząc najpierw wieniec promienisty (corona radiata), następnie przechodzą przez kolano i część przednią odnogi tylnej torebki wewnętrznej i następnie przez części podstawne pnia mózgowia (odnogi mózgu, wyniosłości piramidowe mostu i piramidy rdzenia przedłużonego).

Na pograniczu rdzenia przedłużonego i kręgowego 85-90% włókien drogi korowo-rdzeniowej ulega skrzyżowaniu w skrzyżowaniu pirami (decussatio pyramidum). Włókna skrzyżowane zstępują w sznurach bocznych jako droga korowo-rdzeniowa boczna tractus corticospinalis lateralis. Włókna nieskrzyżowane zstępują w sznurach przednich jako droga korowo-rdzeniowa przednia.

55% włókien dróg korowo-rdzeniowych kończy się w zgrubieniu szyjnym rdzenia kręgowego, 25% kończy się w zgrubieniu lędźwiowym, pozostałe włókna kończą się w części piersiowej rdzenia kręgowego.

Włókna rozpoczynające się w ośrodkach ruchowych kory tworzą bezpośrednie połączenia synaptyczne z motoneuronami alfa i gamma rdzenia kręgowego (blaszka 9) oraz częściowo kończą się w neuronach pośredniczących (blaszka 7). Włókna rozpoczynające się w ośrodkach czuciowych kończą się w rogach tylnych.

Droga korowo-rdzeniowa boczna odpowiedzialna jest za koordynacje i ruchy mięśni części dystalnych kończyn głównie mięśni wykonujących precyzyjne ruchy ręki.

Droga korowo-rdzeniowa przednia kontroluje czynność mięśni osiowych (grzbietu, klatki piersiowej oraz brzucha).

Uszkodzenie górnego neuronu ruchowego powoduje zespół objawów, które określamy jako niedowład względnie porażenie spastyczne (paralysis s. paresis spastica). Zespół ten charakteryzuje się brekiem ruchów dowolnych, wzmożeniem napięcia mięśniowego (hypertonia), wygórowaniem odruchów fizjologicznych (hyperrefleksja) oraz występowaniem odruchu patologicznego Babińskiego, w którym pobudzenie bocznej części powierzchni podeszwowej stopy powoduje wachlarzowate rozstawienie i zgięcie podeszwowe palców od 2 do 5 oraz zgięcie grzbietowe palucha.

W pierwszych kilku godzinach po uszkodzeniu zespół objawów określamy jako porażenie wiotkie (obniżenie napięcia i brak odruchów).

Droga korowo-jądrowa przebiega przez wieniec promienisty, kolano torebki wewnętrznej oraz części podstawne pnia mózgowia. Włókna tej drogi dochodzą do poszczególnych jąder ruchowych nerwów czaszkowych i krzyżują się na poziomie lokalizacji tych jąder. Z wyjątkiem części jądra nerwu twarzowego unerwiającej mięśnie dolnej części twarzy (poniżej kąta ust) oraz jądra nerwu podjęzykowego unerwiającej mięsień bródkowo-językowy, które otrzymują wyłącznie włókna skrzyżowane. Pozostałe jądra nerwów czaszkowych otrzymują włókna skrzyżowane oraz nieskrzyżowane.

Jądra podstawy otrzymują włókna dośrodkowe z rozległych obszarów kory mózgu i następnie poprzez jądra grupy przedniej wzgórza wysyłają włókna odśrodkowe do II i III rzędowych ośrodków korowych. Czynność tych jąder polega więc na procesowaniu informacji z kory zgodnie z zaplanowaną czynnością i sposobem jej wykonania.

Jądra podstawy wpływają więc na motoneurony poprzez ośrodki korowe i nie są one związane jedynie z układem ruchowym, lecz także procesami poznawczymi i intelektualnymi.

Wykład VIII

Jądra podstawy: