DEMOKRATYCZNE PANSTWO PRAWA[1], STUDIA PRAWO I ADMINISTRACJA

DEMOKRATYCZNE PANSTWO PRAWA

Obecnie obowiązująca Konstytucja RP w art. 2 ,,Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej” ustanawia zasadę demokratycznego państwa prawnego jako podstawową zasadę ustroju politycznego. Warto zatem przyjrzeć się bliżej samej instytucji tak państwa prawnego jak i demokratycznego państwa prawa. W odniesieniu do zasad ustrojowych są to bowiem pojęcia kluczowe, a niezbędna dla rozumienia samej idei takiego państwa, jest dokładna ich analiza.

Tytułem wstępu

Aby móc wyprowadzić poprawną definicję demokratycznego państwa prawa, wnioski takie należy poprzedzić stosunkowo dokładnym omówieniem pojęcia państwa prawa (zarówno w jego formalnym, jak i materialnym aspekcie) oraz lakonicznym przytoczeniem cech współczesnego państwa demokratycznego.

Koncepcja państwa prawa ukształtowała się w niemieckiej myśli ustrojowej. Pojęcie zostało wprowadzone w 1798 r. przez Placidusa, jakkolwiek jej idei przewodnich szukać należy jeszcze w koncepcjach demokracji antycznej. Według niektórych autorów ideę państwa prawnego łączyć należy z dziełami Platona i Arystotelesa¹.

Państwo prawne

Pojęciu „państwo prawne” można przypisywać szereg różnych znaczeń. W najszerszym ujęciu jest ono właściwie równoznaczne z sumą cech ustrojowych współczesnego państwa demokratycznego. Jako elementy państwa prawnego traktuje się zasadę podziału władz, zwierzchnictwa konstytucji, niezależności sądów i niezawisłości sędziów, szczególnej roli ustawy jako podstawowego i powszechnego źródła prawa². Ideę państwa prawnego w dużym uproszczeniu wyraża stwierdzenie, że „organy państwa mogą czynić tylko to, na co im prawo zezwala, zaś obywatele to wszystko, czego prawo nie zakazuje” - co jako pierwsza, w formie zasady ustrojowej, wyraziła Konstytucja stanu Massachusetts z 1790 r.³ Według innych źródeł koncepcja państwa prawa narodziła się z krytyki państwa absolutnego, do 1848 r. (Wiosna Ludów) rozumiano państwo prawne, jako państwo, które realizuje ideologię oświecenia czyli równość wobec prawa, nietykalność własności, wolność wyznania i sumienia, a także pełni funkcję służebną wobec jednostki⁴.

Współczesna doktryna prawa konstytucyjnego wykształciła dwa znaczenia pojęcia „państwo prawne” - formalne i materialne.

Formalne pojmowanie państwa prawa

Formalne pojmowanie państwa prawa zasadza się na preferowaniu instytucji i rozwiązań zapewniających praworządne funkcjonowanie organów państwowych (podział władzy, konstytucjonalizm, legalność, prymat ustawy w systemie źródeł prawa, zakaz retroakcji). Innymi słowy, w formalnym państwie prawnym chodzi głównie i przede wszystkim o związanie państwa prawem⁵. W doktrynie do wyżej wskazanych atrybutów formalnego państwa prawnego zalicza się ponadto dopuszczenie ingerencji w sferę wolności i własności jednostki wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego, sądową kontrolę władzy wykonawczej oraz odpowiedzialność odszkodowawczą państwa⁶.

Aby urzeczywistnić ideę państwa prawa, muszą być spełniane wymogi formalne dotyczące procedur tworzenia prawa, jego publikacji, wykładni i stosowania, których celem jest jawność i dostępność prawa, jasność jego treści i sposobu stanowienia⁷. Podkreśla się również niekiedy swoistą dla definicji państwa prawnego redukcję do techniczno - formalnego zapewnienia legalizmu. Oznacza to, że państwo prawa nie przestaje być państwem prawa, nawet gdy uchwalane i wykonywane prawo jest niesprawiedliwe, a nawet nieludzkie - np. niemiecka III Rzesza⁸.

W takim znaczeniu, państwo prawne to państwo rządzone przez prawo, w którym prawo stoi ponad państwem, a podstawową metodą sprawowania władzy są „rządy prawa, a nie ludu”. Władza państwowa zobowiązana jest respektować prawo, które sama ustanowiła, zarówno w sferze stanowienia, jak też w sferze jego stosowania. Organy państwa stosujące prawo rozstrzygają każdą indywidualną sprawę wyłącznie na podstawie norm ogólnych i abstrakcyjnych⁹.

Od formalistycznego pojęcia państwa prawnego okazała się lepsza taka jego postać, która wiąże państwo prawne z demokracją polityczną, a więc z systemem, w którym wyłaniana w sposób demokratyczny władza ma społeczną legitymację, w którym sposób tworzenia prawa jest również demokratyczny, w którym prawa i obowiązki obywateli nie powinny być ustanawiane w szczególnej formie, ale ich konstytucyjny katalog powinien zawierać określone polityczne treści¹⁰.

Dla rozważania formalnego aspektu państwa prawa, w odniesieniu do Rzeczypospolitej Polskiej istotne znaczenie ma art. 7 Konstytucji RP z 2.4.1997 r. stanowiący, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. W doktrynie zaznacza się, że takie sformułowanie tego przepisu z jednej strony oznacza, iż organy państwa mogą czynić tylko to, na co prawo wyraźnie im zezwala, co określa jako ich kompetencje; kompetencji organu nie można domniemywać, musi wynikać z wyraźnego przepisu (tzw. zasada dozwolenia mocnego dla organów państwa). Z drugiej strony natomiast oznacza to, że obywatele mogą czynić wszystko, czego prawo wyraźnie im nie zabrania (tzw. zasada dozwolenia słabego dla obywateli)¹¹.

Idea demokratycznego państwa prawa spełnia się przez połączenie elementów formalnych z elementami materialnymi. Jest to państwo, w którym prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego¹⁶. Realizacja zasady demokratyzmu polega na kreowaniu organów przedstawicielskich w równych i wolnych wyborach oraz urzeczywistnianiu zasady pluralizmu politycznego¹⁷.

Zasada ta została wprowadzona do ustroju Polski w toku rewizji Konstytucji PRL dokonanej w dniu 29.12.1989 r. Przepis ustanawiający zasadę państwa prawnego został umieszczony w miejsce ówczesnego art. 1 Konstytucji („Polska jest państwem socjalistycznym”) i swoim brzmieniem nie różnił się w żaden sposób od treści art. 2 Konstytucji obowiązującej obecnie. Wprowadzenie go do porządku prawnego już w 1989 r. wskazuje na rolę, jaką ustrojodawca przypisywał zasadzie „demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej” dla charakterystyki ustroju¹⁸.

Zasada demokratycznego państwa prawa przypomina swoistą klauzulę generalną. W celu ustalenia, jakie procedury powinny być zachowane, aby ją realizować, należy odwołać się do określonych doktryn polityczno - prawnych¹⁹. Nie do przecenienia jest tu również rola orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, które precyzuje pojęcie demokratycznego państwa prawa. Z zasady tej Trybunał wyprowadził wiele szczegółowych reguł, takich jak zasada zakazu nadmiernej ingerencji ustawodawcy w prawa jednostki, zasada stabilnego i bezpiecznego prawa czy choćby zasada respektowania dobra ogółu.

Podsumowanie

Reasumując należy stwierdzić, że treść pojęcia demokratycznego państwa prawa nie jest zdefiniowana wyczerpująco. Jest to zbiorczy wyraz szeregu zasad i reguł o bardziej szczegółowym charakterze²⁰. Definicję demokratycznego państwa prawa należy każdorazowo rozpatrywać w kontekście aktualnie panujących stosunków ustrojowych, gospodarczych, a przede wszystkim społecznych.

Legalizm

Z Wikipedii

Legalizm, kierowanie się zasadą legalizmu - to postępowanie zgodne z obowiązującym prawem. Zasada legalizmu zawarta jest w art. 7 Konstytucji RP który stanowi, że: "Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa". Oznacza to, iż organy władzy publicznej nie mogą podejmować działań bez podania podstawy prawnej. Mogą czynić tylko to, co im prawo nakazuje lub pozwala.

Legalizm w postępowaniu obywateli, przejawia się w bezwzględnym przestrzeganiu przez nich obowiązującego prawa.

NIEZAWISŁOŚĆ SĄDÓW

Zadaniem sądów jest wymierzanie sprawiedliwości (rozstrzyganie spraw cywilnych i karnych). Wykonując to zadanie sądy opierają się na przepisach prawa. Charakterystyczną cechą sądów, różniącą je od innych organów państwowych i znamionującą ich działalność, jest niezawisłość (zasada niezawisłości sędziowskiej).
Niezawisłość oznacza, że przy rozpatrywaniu sprawy i wydawaniu orzeczenia sędzia jest niezależny. Nie podlega nikomu, nawet najwyższym organom państwowym, ma jedynie obowiązek kierować się przepisami prawa.

SADOWA KONTROLA ADMINISTRACJI

Sądowa kontrola administracji
Celem kontroli sądownictwa administracyjnego jest badanie aktów i czynności organów administracji pod katem ich zgodności z prawem. Taka kontrola prowadzi do uchylenia aktu sprzecznego z prawem w przypadku uwzględnienia skargi, a w przypadku stwierdzenia, że działanie administracji nie było sprzeczne z prawem skarga zostaje oddalona.
Obecnie istnieją dwie instytucje sądowo administracyjne, tj. wojewódzkie sądy administracyjne, które rozpoznają w pierwszej instancji sprawy należące do ich właściwości oraz Naczelny Sąd Administracyjny, który sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sadów administracyjnych w zakresie orzekania, a w szczególności jest sądem drugiej instancji, rozpoznającym środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych. NSA podejmuje także uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne.
Kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje orzekanie w sprawach skarg na:
• Akty indywidualne,
• Akty ogólne,
• Bezczynność organów.
Aby skutecznie wnieść skargę należy najpierw wyczerpać wszystkie środki zaskarżenia. Zgodnie z art. 1 Prawo o ustroju sadów administracyjnych, sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez:
• Kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem,
• Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość.
Kontrola obejmuje także orzekanie o zgodności z ustawami aktów normatywnych samorządu terytorialnego oraz terenowych organów administracji rządowej.

SAMORZAD TERYTORIALNY

0x01 graphic

Samorząd terytorialny, to jedna z najstraszych form samorządu. Zgodnie z art. 163 Konstytucji RP samorząd terytorialny "wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych".
Istotą samorządu terytorialnego stanowiącego przejaw zasady decentralizacji administracjiw państwie jest samodzielność zarządzania własnymi sprawami przez społeczność lokalną (gminy, powiatu, województwa). Co przy tym ważne, te jednostki samorządu terytorialnego posiadają osobowość prawną, przysługują im też prawo własności i inne prawa majątkowe.
Samorząd terytorialny jest zatem niezależny od administracji rządowej. Podlega jedynie interwencji władzy centralnej w ograniczonym zakresie : nadzór nad samorządem sprawuje premier i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych - regionalne izby obrachunkowe. Samorząd działa w granicach państwa i zgodnie z obowiązującym prawem.
Nasz Konstytucja określa samorząd jako : " wspólnotę ludzi istniejącą z mocy prawa i obejmującą ogół mieszkańców jednostki terytorialnej " (art. 16 ust.1).
Organy samorządu terytorialnego:
*RADA GMINY *RADA POWIATU *SEJMIK WOJEWÓDZKI
-wójt -starosta -marszałek
-burmistrz -zarząd
-prezydent
-zarząd
Terytorium państwa stonowi obecnie 16 województw, 373 powiaty oraz około 2 500 gmin. Samorządy gmin, powiatów i województw wykonują zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Zadania które służą zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej, to zadania własne. Samorządy wykonują je samodzielnie. Samorządy terytorilane wykonują również zadania zlecone przez państwo. Samorządy wykonują je nie we własnym imieniu, lecz w imieniu administracji rządowej.
Zadania zlecone mogą mieć charakter obligatoryjny (przymusowy, obowiązkowy) i nakładane są na samorząd w drodze ustawy.

Zadania własne gminy obejmują w szczególności sprawy :
-zagospodarowania przestrzennego i ochrony środowiska,
-gminnych dróg i ulic. wodociągów i kanalizacji,
-lokalnego transportu zbiorowego,
-ochrony zdrowia, pomocy społecznej, oświaty i kultury,
-targowisk i hal targowych, zieleni, cmentarzy komunalnych,
-porządku publicznego i innych.

Zadania własne powiatu obejmują sprawy o charakterze ponadgminnym w zakresie:
-edukacji publicznej,
-ochrony zdrowia i pomocy społecznej, kultury,
-transportu i dróg publicznych,
-geodezji, kartografii i zagospodarowania przestrzennego,
-gospodarki wodnej, ochrony środowiska, rolnictwa i leśnictwa,
-porządku publicznego, przeciwdziałania bezrobociu, obronności i innych.

Zadania własne ( a po części zlecone ) województwa określone są jako tworzenie strategii rozwoju regionu i prowadzenie polityki jego rozwoju. Należą do nich w szczególności:
-pobudzanie rozwoju gospodarczego poprzez przyciąganie inwestycji,
-pozyskiwanie środków na rozwój regionalny ze źródeł rządowych i międzynarodowych,
-budowa, utrzymanie i remonty dróg wojewódzkich,
-tworzenie regionalnych programów zwalczania bezrobocia,
-tworzenie i finansowanie szkół wyższych,
-utrzymanie placówek kulturalnych, filharmonii, muzeów, teatrów, bibliotek wojewódzkich.
Realizacja zadań własnych i zleconych, jakie stoją przed poszczególnymi samorządowymi wspólnotami lokalnymi byłaby niemożliwa, gdyby nie istniejące struktury władz samorządowych. Władze samorządowe możemy podzielić na organy stanowiące i kontrolne- rady gminy i powiatu, sejmiki wojewódzkie- instytucje powoływane w drodze wyborów powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych oraz organy wykonawcze- zarząd gmin, powiatów i województw, instytucje powoływane przez organy stanowiące i kontrolne.
Do rady gminy jako organu stanowiącego i kontrolnego należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, chyba że ustawa stanowi inaczej.
W szczególności do wyłącznej właściwości rady gminy należy:
-uchwalenie statutu gminy, wybór i odwołanie zarządu, przyjmowanie sprawozdań z jego działalności,
-powoływanie skarbnika gminy oraz sekretarza gminy,
-uchwalenie budżetu gminy, przyjmowanie sprawozdań z jego wykonania i udzielenie absolutorium zarządowi,
-uchwalenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i programów gospodarczych,
-podejmowanie uchwał w sprawie podatków i opłat, a także w sprawach majątku gminy,
-przyjmowanie zadań z zakresu administracji rządowej itp.
Gminy mogą powoływać tzw. jednostki pomocnicze w postaci samorządu sołeckiego, dzielnicowego i osiedlowego. Jednostki te jednak nie posiadają osobowości prawnej, a ich kompetencje ustala rada gminy.
Liczba radnych w gminach i miastach zależna jest od liczby mieszkańców. Według znowelizowanych w 2002r. ustaw o samorządzie terytorialnym i ordynacji wyborczej liczba radnych wynosi:
-w gminach do 20 tys. mieszkańców- 15,
-w gminach powyżej 20 tys. mieszkńców- 5-8 w jednym okręgu,
-w miastach do 200 tys. mieszkańców- 25,
-w miastach powyżej 200 tys. mieszkańców- nie więcej niż 45,
-w powiatach- do 29,
-w Warszawie (odrębna ustawa)- 60
Organy wykonawcze samorządu terytorialnego to: zarząd gminy, powiatu i województwa, wybierane przez radę lub sejmik województwa. Na ich czele stoją :
-w gminie- wójt, burmistrz lub prezydent miasta,
-w powiecie- starosta,
-w województwie zaś- marszałek województwa.
Działalność obywatelska na szczeblu lokalnym jest "szkołą demokracji". Może ona przybierać różne formy, a wyraża się m.in. w:
-prawie do wyłaniania władz lokalnych i rozstrzygania kwestii lokalnych w drodze referendum;
-prawie do informacji o decyzjach i planowanych działaniach władz samorządowych;
-prawie do wyrażania opinii w trakcie konsultacji, których wymagają niektóre ustawy.
Kontrola władz lokalnych przez obywateli realizowana jest poprzez:
-inicjatywę przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania rady gminy,
-udział mieszkańców w sesji rady gminy,
-udział osób spoza rady w pracach jej komisji,
-bezpośredni kontakt z radnymi, składanie wniosków i petycji,
-założenie skargi na działalność określonego urzędnika lub organu gminy,
-zaskarżenie do Naczelnego Sądu Administracyjnego uchwał i decyzji organów gminy.
Cechy samorządu:
-istenie wyodrębnionej wspólnoty samorządowej,
-prawo do wyłaniania reprezentacji działającej w jej imieniu,
-możliwość zaspokajania części potrzeb członków wspólnoty samorządowej,
-dysponowanie pewną niezależną od nikogo (z wyjątkiem samych członków wspólnoty) władzą. Wykonywanie tej władzy podlega jednak nadzorowi organów administracji państwowej.
Samorząd terytorialny nie jest jedynym rodzajem samorządu. Obok niego istnieją bowiem i funkcjonują samorządy zawodowe, gospodarcze czy religijne. Specyficznym rodzajem samorządu są też: na wyższych uczelniach samorząd akademicki, a w szkołach- samorząd uczniowi

ZASADA ZWIERZNICTWA I INNE

KONSTYTUCJA RP

Słowo "konstytucja" wywodzi się z łacińskiego słowa costituere, które oznaczało: ustanawiać, rządzić uporządkować. Konstytucja we współczesnych systemach ustrojowych jest podstawowym źródłem prawa konstytucyjnego. Jako podstawowy akt określający ustrój polityczny i społeczno-gospodarczy posiada ona zawsze podwójne znaczenie: polityczne i prawne. Polityczne znaczenie konstytucji polega głównie na tym, że wyrażone w niej są najwyższe idee i zasady, na których opiera się struktura władzy politycznej i struktura określonego państwa. Prawne jej znaczenie polega natomiast na tym, że wyrażone w niej idee i zasady zostały sformułowane jako normy prawne, jako prawne zasady ustroju danego państwa.

Pod pojęciem konstytucji należy rozumieć ustawę zasadniczą o najwyższej mocy prawnej, szczególnej treści oraz szczególnym trybie jej uchwalania i zmiany, określającą podstawowe zasady i instytucje ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego państwa.

Jest najważniejszym aktem prawnym w hierarchii.

Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki (1787)

(ang. The Constitution of the United States) to ustawa zasadnicza tego państwa, uchwalona 17 września 1787 i później ratyfikowana przez specjalne konwencje w każdym z 13 stanów. Wchodząc w życie 22 czerwca 1788, Konstytucja zastąpiła Artykuły Konfederacji i Wieczystej Unii, które obowiązywały w latach 1781-1788.

Konstytucja jest najwyższym prawem obowiązującym w Stanach Zjednoczonych. Jest ona najstarszą narodową konstytucją, która nadal obowiązuje. Była wzorem dla wielu innych konstytucji powstających na całym świecie.

Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej to pierwsza ustawa zasadnicza świata. Jest ona zarazem sztywna jak i elastyczna. Elastyczność Konstytucji polega na mnogości interpretacji praw w niej zawartych (interpretacji dokonują władze federalne), jej sztywność zaś na ogromnie trudnej, prawie niemożliwej procedurze jej zmienienia (najpierw potrzebne jest 2/3 głosów obu izb parlamentu, potem 3/4 stanów musi te zmiany zaakceptować w określonym czasie, zazwyczaj w ciągu 2 lat).

Do konstytucji wprowadzono tzw Kartę Praw, którą stanowi 10 pierwszych poprawek, uchwalonych w tym samym roku, w których przyjęta została Konstytucja.

Karta Praw chroni każdego obywatela USA przed władzą rządu federalnego.

Karta Praw chroni nie tylko przed nadużyciami ze strony władz federalnych ale również przed rządami stanowymi.

Konstytucja 3-go Maja (1791)

Najważniejszym aktem prawnym uchwalonym przez Sejm Wielki była „Ustawa Rządowa 3 Maja”, zwana Konstytucją 3 Maja. Była to pierwsza konstytucja europejska, a druga na świecie (po amerykańskiej uchwalonej w 1787 roku). Wprowadzała ona w Rzeczypospolitej monarchię parlamentarną.

Zawierała ustawy rządowe i 11 tekstów ustaw Sejmu Wielkiego, które dotyczyły ustroju politycznego i społecznego Rzeczy Pospolitej. Na prawym marginesie znajdowały się wcięcia tzw. Boczki, na których zapisane były tytuły kolejnych ustaw zawartych w publikacji.

Konstytucja Marcowa (1921)

Konstytucja marcowa, ustawa zasadnicza uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 17 III 1921 większością zaledwie 12 głosów. Jej założenia miały charakter burżuazyjno-demokratyczny, ustalała republikańską formę państwa (Republika) i deklarowała zwierzchność narodu.
Zachowując zasadę trójpodziału władzy, wprowadziła ustrój o znacznej przewadze władzy ustawodawczej nad wykonawczą. Zgromadzeniu Narodowemu (Sejmowi i Senatowi) podporządkowany był prezydent oraz rząd. Prezydent miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na 7 lat, jego kompetencje były mocno ograniczone: nie posiadał prawa weta w stosunku do ustaw, formalnie stał na czele władzy wykonawczej, lecz nie wchodził w skład Rady Ministrów, działania rządu nie podlegały jego kompetencjom.
Kadencja Sejmu i Senatu, wybieranych na podstawie pięcioprzymiotnikowej ordynacji wyborczej, trwała 5 lat, przy czym Sejm był praktycznie nierozwiązywalny. Prezydent chcąc rozwiązać Sejm musiałby uzyskać zgodę kwalifikowanej większości (3/5) Senatu. Konstytucja marcowa gwarantowała niezawisłość sądów, zapewniała swobodę zachowania praw językowych i kulturowych mniejszościom narodowym. Uwzględniała szeroki samorząd terytorialny, gwarantowała podstawowe prawa i swobody obywatelskie. Wprowadzała obowiązek powszechnego i bezpłatnego nauczania w zakresie szkoły podstawowej. W 1935 Konstytucja marcowa została zastąpiona nową konstytucją, tzw. kwietniową.

Konstytucja Kwietniowa (1935)

Konstytucja kwietniowa, ustawa zasadnicza z 23 III 1935 uchwalona przez sanacyjną większość sejmową z naruszeniem przepisów Konstytucji marcowej: przy nieobecności posłów opozycyjnych, bez wymaganego quorum, podpisana przez Prezydenta Rzeczpospolitej 23 IV 1935.
Postanowienia konstytucji
Przenosiła punkt ciężkości władzy państwowej z Sejmu na prezydenta, którego władzę wzmocniono poprzez przekazanie mu zwierzchnictwa zarówno nad rządem, Sejmem, jak i siłami zbrojnymi. Prezydent odpowiadał za losy państwa tylko "wobec Boga i historii", miał być wybierany przez liczące osiemdziesiąt osób grono elektorów wyłonionych przez obie izby lub referendum narodowe.
Konstytucja kwietniowa wzmacniała rolę rządu, znacznie uniezależniając go od Sejmu, który zachował wprawdzie prawo kontroli nad rządem. W praktyce Konstytucja kwietniowa utrudniała bieżącą kontrolę władzy wykonawczej przez Sejm. Kosztem Sejmu wzmocniona została także pozycja Senatu: zatwierdzał on uchwały Sejmu, współdecydował o odpowiedzialności rządu, wnosił poprawki do projektów ustaw, w przypadku wakatu na urzędzie prezydenta zastępował go marszałek Senatu, a nie jak dotąd Sejmu.
Konstytucja kwietniowa zatwierdziła formalnie istniejący już w praktyce system rządów autorytarnych. Na jej treść obok J. Piłsudskiego duży wpływ mieli: S. Car, W. Sławek, K. Świtalski.

Konstytucja PRL (1952)

Konstytucja lipcowa, uchwalona została 22 lipca 1952 i przekształcona 29 grudnia 1989 w Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. Opracowana w pierwotnej postaci według wzoru stalinowskiej konstytucji ZSRR z 1936. Legalizowała komunistyczne ustawodawstwo i praktykę sprawowania władzy po 1944 roku.

Była nowelizowana 24 razy, m.in. ustawą z 10 lutego 1976, która stwierdzała, że Polska jest państwem socjalistycznym (w miejsce dotychczasowego określenia - państwo demokracji ludowej), a PZPR - przewodnią siłą społeczeństwa w budowie socjalizmu. Wpisano również wieczystą przyjaźń ze Związkiem Radzieckim.

Konstytucja zrywała z przyjętym w polskiej praktyce konstytucyjnej trójpodziałem władzy - obowiązującym na mocy konstytucji marcowej (formalnie do 1952 roku!) - wprowadzając wzorowaną na konstytucji sowieckiej zasadę jednolitości władzy państwowej. Tak więc władza najwyższa należała do sejmu jako emanacji "woli ludu", któremu podporządkowane były inne instytucje: sądownictwo oraz władza wykonawcza z rządem i Radą Państwa.

Sejm składał się z 460 posłów. Sejm większością głosów przyjmował ustawy i podejmował uchwały, wybierał ze swego grona Prezydium (funkcja marszałka zawsze przypadała przedstawicielowi ZSL), na pierwszym swym posiedzeniu powoływał Prezesa Rady Ministrów wraz z Radą Ministrów oraz Radę Państwa. Uchwalał budżet i narodowe plany społeczno-gospodarcze. Miał prawo przyjmować petycje od obywateli. Do niego należały też niektóre uprawnienia kreacyjne, m.in. wybór szefa NIK, członków Trybunału Stanu i Konstytucyjnego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich (trzy ostatnie instytucje powołane dopiero w latach osiemdziesiątych). Parlament obradował w trybie sesyjnym. Sesje zwoływane były w określonych terminach przez Radę Państwa.

Władza wykonawcza należała do Rady Ministrów i Rady Państwa. Rada Państwa była organem kolegialnym wybieranym co cztery lata na pierwszym posiedzeniu sejmu. W jej skład wchodzić mogli posłowie na sejm PRL oraz inne osoby, którym powierzono tę zaszczytną funkcję. Sądownictwo w PRL działało z zgodzie z zasadą jednolitości - Sąd Najwyższy był zwierzchnikiem wszystkich pozostałych sądów, które z kolei dzieliły się na: rejonowe, wojewódzkie oraz partykularne (w praktyce administracyjne i wojskowe). W 1980 roku powołano Naczelny Sąd Administracyjny, nie udało się natomiast powołać wojewódzkich sądów administracyjnych. Nowelą z 1982 roku do konstytucji wprowadzono znany w Polsce przedwojennej Trybunał Stanu oraz dwie zupełnie nowe instytucje: Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Trybunał Konstytucyjny. Ten ostatni miał kompetencje podobne do obecnych, z tym że istniała możliwość odrzucania jego orzeczeń przez sejm. Ponadto posiadał prawo ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw i występowania z wnioskiem o postawienie przed Trybunał Stanu. Wszystkie wyżej wymienione instytucje były realizacją (dawnych) postulatów Stronnictwa Demokratycznego.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 6 kwietnia 1997 r.

NACZELNE ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO RP
Polska jako państwo demokratyczne opiera swoja działalność na konstytucji z 1997r., która określa podstawowe zasady prawne ustroju państwa: zwierzchnictwa narodu, państwa prawnego, podziału władzy oraz pluralizmu politycznego.
ZASADA ZWIERZCHNICTWA narodu oznacza, ze obywatele polscy sprawują rzeczywista władze w państwie. Podstawa są wolne i powszechne wybory, w których naród wybiera swoich przedstawicieli- posłów, senatorów i radnych. Naród polski sprawuje również władze w sposób bezpośredni, wyrażając swoja wole w referendum.
ZASADA PANSTWA PRAWNEGO polega na tym, ze wszystkie organy państwa działają na podstawie prawa i w granicach prawa, które gwarantuje wszystkim obywatelom państwa polskiego równość. Granice działalności władzy państwowej wyznaczają prawa i wolności obywatelskie zawarte w Konstytucji RP i w wynikających z niej ustawach zwykłych. Najważniejsze z nich to: wolność słowa i druku, wolność zrzeszania się, wolność sumienia i wyznania, wolność działalności gospodarczej i własności prywatnej.
ZASADA PODZIALU WLADZY stanowi, ze ustrój polityczny RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej i władzy sadowniczej. Podział ten zgodny z koncepcja Monteskiusza, umożliwia wzajemna kontrole oraz zapobiega nadużyciom i ograniczeniom praw obywatelskich.

ZASADAPLURALIZMU POLITYCZNEGO oznacza, ze w państwie istnieją różnorodne siły polityczne- organizacje polityczne i społeczne, a przede wszystkim partie polityczne-, których swoboda jest ograniczona jedynie przez obowiązek poszanowania konstrukcji. W ramach obowiązującego prawa mogą one ze sobą rywalizować o władze. Sposób tworzenia i działania partii politycznych określa konstytucja oraz ustawa o partiach politycznych.

Zasady prawa wyborczego

Zgodnie z art. 62 polskie prawo wyborcze opiera się na następujących zasadach:

A. Zasada powszechności -głosi że prawo wyborcze posiadają wszyscy pełnoletni obywatele, pod warunkiem ze:

najpóźniej w dniu wyborów skończą 18 lat
maja obywatelstwo polskie
oraz nie są : ubezwłasnowolnieni lub pozbawieni praw publicznych na podstawie prawomocnego wyroku sądu lub pozbawienie praw wyborczych przez Trybunał Stanu

Prawo wyborcze można podzielić na dwa typy:

- czynne prawo wyborcze: prawo do wybierania. Otrzymuje je każdy obywatel w dniu swoich 18 urodzin, który od tej pory może głosować we wszystkich typach wyborów: od samorządowych, przez parlamentarne po prezydenckie

Bierne prawo wyborcze - prawo do bycia wybieranym. Obywatel, któremu przysługuje to prawo może kandydować w wyborach. Wszyscy pełnoletni obywatele mogą startować w wyborach do samorządu terytorialnego. O mandat poselski można ubiegać się od wieku 21 lat, o fotel senatora: a w wieku 35 lat zyskuje się prawo od startowania w wyborach prezydenckich

Lista uprawnionych do głosowania powstaje na podstawie rejestrów wyborców, które są sporządzane w gminach. Poprawność rejestru jest sprawdzana przed każdymi wyborami

B Zasada równości -

każdemu przysługuje jedne głos, nie ma jednostek uprzywilejowanych. Wszystkie jednostki maja takie same prawa do wyboru swoich przedstawicieli. Z zasadą równości jest związana tak zwana norma przedstawicielstwa, stanowiąca wynik podzielenia liczby mieszkańców danego kraju przez ogólną liczbę posłów wybieranych w okręgach wyborczych. Na podstawie normy przedstawicielstwa ustala się później zakres okręgów wyborczych, w każdym takim okręgu wybiera się przynajmniej 7 posłów; co więcej jego granice nie mogą naruszać granic powiatów. Norma przedstawicielstwa dla Polski w wyborach do Senatu wynosi zatem w 38 190 608/ 100= 38 1906, 08. oznacza to że średnio na każde 381 906 osób przypada jeden senator.

C. zasada bezpośredniości -

każdy wyborca musi oddać swój głos osobiście, tak aby mieć bezpośredni wpływ na kształt przyszłego organu władzy, nie może tego zrobić przez pośrednika. W związku z tym wyborcy niepełnosprawni musza mieć zapewniony transport do lokali wyborczych

D. zasada tajności :

Z zasadą tajności wiąże się zapewnienie wyborcy jak największej wolności wyboru. Anonimowy charakter głosowania ma w zamierzeniu chronić przed naciskami z zewnątrz; tak aby wybór danego kandydata nie groził żadnymi negatywnymi konsekwencjami, np. utratą pracy Zasady dotyczące rozdziału mandatów: proporcjonalności i większości:

Zasada proporcjonalności obowiązuje w wyborach do sejmu oraz do samorządów lokalnych w gminach powyżej 20 000 mieszkańców. Polega ona podziale mandatów miedzy poszczególne ugrupowania polityczne proporcjonalnie do uzyskanej liczby głosów.

Zasada większości obowiązuje w przypadku wyborów do Senatu, wyborów prezydenckich oraz w wyborach samorządowych w gminach poniżej 20 00 mieszkańców. Zasada większości oznacza, ze w danym okręgu mandat uzyskuje kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów.

Wybory są ważne na mocy orzeczenia wydanego przez Sad Najwyższy, ale obywatelom przysługuje prawo do zgłoszenia protestu, jeżeli nastąpiło pogwałcenie przepisów określających akt głosowania (np. naruszenie zasady tajności) lub, jeżeli ustalenie wyników głosowania odbyło się w sposób niezgodny z prawem.

Wygaśnięcie i obsadzenie mandatu w trakcie kadencji

.Zgodnie z art. 177 wygaśnięcie mandatu posła następuje wskutek:

1) utraty prawa wybieralności,

2) pozbawienia mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu,

3) zrzeczenia się mandatu,

4) śmierci posła,

5) zajmowania w dniu wyborów stanowiska lub funkcji, których stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw nie można łączyć z mandatem posła, z zastrzeżeniem przepisu ust. 3,

6) powołania w toku kadencji na stanowisko lub powierzenia funkcji, których stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu posła,

6a) wyboru w toku kadencji na posła do Parlamentu Europejskiego,

7) sprawowania przez posła albo powołania go na stanowisko lub funkcję:

a) radnego rady gminy, rady powiatu lub sejmiku województwa,

b) w zarządzie powiatu, zarządzie województwa lub zarządzie związku komunalnego,

c) wójta lub burmistrza (prezydenta miasta),

Mandatu poselskiego nie można łączyć z następującymi funkcjami: sędzia prokurator, prezes NIK, prezes NBP przedstawiciel samorządu terytorialnego

Na mocy art. 179: . ". W razie wygaśnięcia mandatu posła Marszałek Sejmu zawiadamia, na podstawie informacji Państwowej Komisji Wyborczej, kolejnego kandydata z tej samej listy okręgowej, który w wyborach otrzymał kolejno największą liczbę głosów, o przysługującym mu pierwszeństwie do mandatu. Przy równej liczbie głosów o pierwszeństwie rozstrzyga kolejność umieszczenia kandydata na tej liście okręgowej"

Inicjatywa ludowa - jeden z elementów demokracji bezpośredniej (poza tym: veto ludowe, skarga ludowa czy referendum) umożliwiający ściśle określonej przez prawo grupie obywateli, posiadających pełnię praw wyborczych (w Polsce co najmniej 100 tys.), wnieść projekt ustawy do laski marszałkowskiej, skąd będzie przechodził kolejne etapy trybu ustawodawczego. Jednak po pierwszym czytaniu, które następuje po 3 miesiącach od wniesienia projektu do Marszałka Sejmu, nie jest określony żaden termin, w którym Sejm powinien poddać projekt pod głosowanie, stąd w Polsce żaden projekt inicjatywy ustawodawczej nie został wprowadzony w życie.

Występuje w: Polsce, Włoszech, Szwajcarii, Irlandii, Islandii, Norwegii, Estonii, Gruzji, Macedonii, Tadżykistanie, Austrii, a także w prawodawstwie niektórych stanów USA ^[1].

DEMOKRATYCZNE PANSTWO PRAWA[1], STUDIA PRAWO I ADMINISTRACJA - POMOCE NAUKOWE