Pojęcie ekonomii i jej zadania

Ekonomia zajmuje się badaniem procesu gospodarowania. Wykrywa prawidłowości, które określają zależności między elementami procesu gospodarowania. Prawa ekonomiczne są to stale powtarzające się zależności między zjawiskami gospodarczymi, które ekonomia wykrywa i formułuje. Prawa ekonomiczne mają charakter obiektywny, ponieważ wynikają z obserwacji rzeczywistości gospodarczej i charakter statystyczny lub są prawami wielkich liczb, czyli są formułowane na podstawie obserwacji wielu zjawisk gospodarczych.

Proces gospodarowania składa się z następujących elementów: procesu produkcji, procesu podziału, procesu wymiany i procesu konsumpcji.

Proces produkcji polega na wytwarzaniu określonych produktów i usług w gospodarce.

Proces podziału. W gospodarce rynkowej podstawą uczestnictwa w procesie podziału jest dochód, a wysokość dochodu określa stopień uczestnictwa w wytworzonym produkcie krajowym, w wytworzonej puli usług i produkcji.

Proces wymiany. Wymiana oznacza akty sprzedaży i kupna dóbr - produktów i usług. Wymiana dokonywana jest na rynku i ma charakter towarowo-pieniężny.

Proces konsumpcji. Oznacza on proces zaspakajania potrzeb ludzkich (podstawowe i wyższego rządu).

Zasada racjonalnego gospodarowania

Wskazuje na zwrócenie uwagi na nakłady i efekty działalności. Posiada dwa aspekty: oznacza dążenie do maksymalizacji efektów pracy przy danych nakładach czynników wytwórczych i dążenie do minimalizacji nakładów dla osiągnięcia danego efektu gospodarczego. Wyrazem tej zasady w praktyce jest rachunek ekonomiczny stosowany przez różne podmioty. Polega on na porównywaniu efektów i nakładów, różnych wariantów rozwiązań i na wyborze wariantu najbardziej optymalnego w danych warunkach.

Czynniki produkcji

Są podstawą każdego procesu gospodarowania.

Zasoby naturalne czynniki naturalne, na które skierowana jest praca ludzka w celu gospodarczego ich wykorzystania, pozostałe czynniki naturalne nazywane są dobrami wolnymi.

Zasoby ludzkie wskazują na człowieka jako najważniejszy czynnik wytwórczy. W aspekcie ilościowym i jakościowym.

Zasoby kapitałowe obejmują kapitał rzeczowy i kapitał finansowy.

Przedsiębiorczość. Oznacza zdolności podejmowania racjonalnych decyzji - nie tylko bieżących, ale także strategicznych (przyszłych i długoletnich) określające przyszłe kierunki rozwoju i zdolność do wprowadzania postępu technicznego, organizacyjnego i produktowego, a także skłonność do podejmowania ryzyka.

Prawo ograniczoności zasobów gospodarczych

Prawo ekonomiczne, którego podstawą jest obserwacja rzeczywistości gospodarczej. Prawo to wskazuje, że możliwości wytwórcze produkcyjne każdej gospodarki są określone przez wielkość zasobów gospodarczych. Ilustracją graficzną tego prawa jest tzw. „krzywa możliwości produkcyjnych”.

Krzywa możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji) przedstawia różne możliwe kombinacje produkcji dwóch dóbr, które gospodarka wytwarza przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych gospodarczych. Punkty na krzywej nazywane są efektywnymi i oznaczają pełne wykorzystanie zasobów oraz określają wielkość produkcji potencjalnej.

Cechy gospodarki rynkowej

Gospodarka rynkowa obecnie dominuje we współczesnym świecie. Posiada dwie wyróżniające ją cechy - dominuje w niej prywatna własność czynników produkcji i rynkowy mechanizmu alokacji czynników wytwórczych, podejmowanie decyzji gospodarczych.

Popyt

Kształtowanie się relacji pomiędzy ceną dobra, a ilością (liczbą sztuk), jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację rynkową

Popyt efektywny - Ilość dób, jaką nabywcy chcą, ale i mogą kupić przy danej cenie w danym czasie.

Popyt potencjalny - Występuje, gdy konsumencie pragną kupić jakieś dobro; jest wyrazem potrzeb konsumenta.

Popyt funkcjonalny - Jest funkcją wartości użytkowej dobra (jakości, cech).

Popyt niefunkcjonalny - Kształtowany pod wpływem efektu naśladownictwa lub efektu demonstracji.

Prawo popytu. Popyt określony jest przez cenę i czynniki pozacenowe. Zależność między ceną a popytem nosi nazwę prawa popytu. Prawo to mówi, że wzrost ceny przyczynia się do spadku popytu, a spadek ceny powoduje wzrost popytu, ale przy pozostałych czynnikach stałych. Ilustracją graficzną prawa popytu jest tzw. krzywa popytu.

Krzywa popytu składa się z punktów, których każdy oznacza określoną wielkość popytu przy danej cenie. Ruch po krzywej popytu w górę oznacza wzrost ceny i spadek popytu. Ruch w dół oznacza obniżenie ceny i wzrost popytu.

Główne czynniki pozacenowe kształtujące popyt (zakładając, że cena jest stała): zmiana dochodu nominalnego; oczekiwanie przyszłych cen,
- zmiana ceny dobra komplementarnego względem danego dobra;
- czynnik reklamy i mody;

obyczaje, tradycja, kultura.

Podaż

Podaż to ilość dóbr, jaką producenci mogą dostarczyć na rynek przy danej cenie w danym czasie. Podstawą podaży jest produkcja. Podaż zależy od ceny i czynników pozacenowych. Zależność między ceną a podażą nosi nazwę prawa podaży. Zgodnie z prawem podaży wzrost ceny przyczynia się do wzrostu podaży, a spadek ceny powoduje spadek podaży przy innych czynnikach stałych. Ilustracją graficzną prawa podaży jest tzw. krzywa podaży.

Krzywa podaży wskazuje określoną wielkość podaży przy danej cenie. Ruchy po krzywej podaży w górę oznacza wzrost podaży, bo rośnie cena, a ruch w dół oznacza spadek podaży na skutek spadku cen.

Czynniki pozacenowe określające podaż przy założeniu stałej ceny:
- zmiany kosztów produkcji;
- stopień unowocześnienia produkcji;
- oczekiwanie przyszłych cen;
- sezonowość produkcji - wpływ czynników klimatycznych;
- polityka podatkowa państwa.

Równowaga rynkowa

Równowaga rynkowa zachodzi wówczas, gdy wielkość podaży jest równa wielkości popytu przy danej cenie rynkowej. Cena, która równoważy popyt z podażą to cena równowagi rynkowej. Ilustracją graficzną równowagi rynkowej jest punkt przecięcia krzywej podaży z krzywą popytu przy danej cenie równowagi rynkowej.

Nie zawsze jest taki stan równowagi na rynku - mogą wystąpić stany nierównowagi w postaci nadwyżki podaży nad popytem lub niedoboru podaży w stosunku do popytu. Mechanizm rynkowy prowadzi do zmian tych sytuacji. Nadwyżka podaży nad popytem występuje, gdy cena rynkowa towaru przewyższa cenę równowagi rynkowej, jest stosunkowo wysoka. Przy niskiej cenie występuje niedoborów podaży w stosunku do popytu lub nadwyżka popytu nad podażą.

Mechanizm rynkowy polega na wzajemnym dostosowywaniu się wielkości podaży i wielkości popytu pod wpływem sił konkurencji i odpowiedniej zmiany ceny aż do osiągnięcia stanu równowagi rynkowej.

DZIAŁANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Przedsiębiorstwo jest to podmiot gospodarczy, w którym zostały zorganizowane zasoby czynników produkcji pod jednolitym zarządem dla prowadzenia działalności produkcyjnej, handlowej i usługowej.

Celem działalności przedsiębiorstwa w dłuższym czasie jest dążenie do maksymalizacji zysku całkowitego.

Funkcje przedsiębiorstwa: Przedsiębiorstwo pełni dwie podstawowe funkcje ekonomiczne - podażową polegającą na produkcji i dostarczeniu jej na rynek, czyli tworzeniu podaży rynkowej i funkcję popytową, zgłaszając popyt na różne czynniki produkcji.

Cechy przedsiębiorstwa, zwane także odrębnościami:

1. Odrębność terytorialna - Wskazuje na miejsce lokalizacji badanego przedsiębiorstwa.

2. Odrębność techniczno-produkcyjna, która oznacza określony rodzaj produkcji wytwarzany przy określonym aparacie wytwórczym, za pomocą właściwych metod wytwarzania.

3. Odrębność organizacyjna, która oznacza właściwą strukturę organizacyjną z wydzieleniem jej części składowych.

4. Odrębność majątkowo-dochodowa -przedsiębiorstwo posiada swój własny majątek, za którego racjonalne wykorzystanie ponosi odpowiedzialność; wypracowany dochód przedsiębiorstwo wykorzystuj samodzielnie po zapłaceniu wszelkich zobowiązań.

5. Odrębność ekonomiczna: przedsiębiorstwo samodzielnie podejmuje decyzje bieżące i decyzje strategiczne dotyczące kierunku rozwoju, działa na zasadzie samofinansowania swojej działalności, ma prawo do kredytu bankowego, działa na zasadzie rachunku ekonomicznego, tzn. porównuje nakłady i efekty swojej działalności, ma osobowość prawną.

Majątek przedsiębiorstwa: Majątek ten dziali się na trwały i obrotowy. Majątek trwały funkcjonuje przez dłuższy czas w przedsiębiorstwie, zużywając się stopniowo - ekonomicznym odzwierciedleniem wartości zużycia majątku trwałego jest amortyzacja, wliczona w koszty działalności przedsiębiorstwa. Majątek trwały ma charakter rzeczowy i nierzeczowy. Majątek trwały rzeczowy nie zmienia swej postaci w procesie działalności, nie ulega przekształceniom, np. działka ziemi, budynki, środki transportu, maszyny, urządzenia produkcyjne, sprzęt. Nierzeczowy majątek trwały to długoterminowe papiery wartościowe, należności od dostawców, logo,.
Majątek obrotowy funkcjonuje w ramach jednego cyklu produkcyjnego, zużywa się całkowicie zmieniając swoją naturalną postać. Majątek obrotowy uwidoczniony jest po zużyciu w kosztach działalności przedsiębiorstwa, wartość tego majątku odzwierciedlona jest w wartości towaru. Do majątku tego zalicza się surowce i inne materiały niezbędne w procesie produkcji.
Majątek trwały i obrotowy nazywamy aktywami przedsiębiorstwa, ponieważ elementy tego majątku biorą aktywny udział w działalności przedsiębiorstwa i wykazane są w bilansie przedsiębiorstwa. Drugą stronę bilansu tworzą pasywa, które odzwierciedlają źródła finansowania przedsiębiorstwa, np. źródła wewnętrzne i zewnętrzne, czyli fundusze własne i obce. Fundusze własne to część zysku netto niepodzielonego, przeznaczonego na rozwój przedsiębiorstwa. Fundusze obce - najczęściej to kredyty, leasing, pożyczka.

Mierniki gospodarcze

Pomiar gospodarki jest rezultatem stosowania w praktyce systemu rachunków narodowych, czyli spójnego wewnętrznie zbioru rachunków ekonomicznych, zawierających informację kompleksową, charakteryzującą działalność ekonomiczną.

Pierwszy miernik - PKB

Produkt krajowy brutto rynkowa wartość wszystkich produktów finalnych wytworzonych w całej gospodarce w ciągu jednego roku. Wyróżnia się:
PKB nominalne -nowa wartość wytworzona w gospodarce obliczona wyłącznie na podstawie cen z rok, w którym była wytworzona (są to cechy bieżące).
PKB realne - wartość wytworzona w gospodarce obliczona według cen z tzw. roku bazowego (nie uwzględnia on inflacji).
PKB per capita - jest to PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca.

Drugi miernik - PNB

Produkt narodowy brutto -globalne dochody krajowych konsumentów z udzielanych czynników produkcji, czyli jest to PKB, ale dodaje się do niego ogólne dochody otrzymane z zagranicy z tytułu wykorzystywania tam krajowych zasobów wytwórczych minus spłata długu zewnętrznego.
Produkt narodowy netto (PNN) - PNB minus amortyzacja (część wytworzonej w gospodarce nowej wartości, która przeznaczona jest na odtworzenie zużytych w procesie jej tworzenia kapitałów).
Dochód narodowy - ogół dochodów uzyskiwanych w gospodarce przez właścicieli z udzielanych czynników produkcji. Jest to różnica między PNB w cenach czynników produkcji i amortyzacją.

Trzeci miernik - Wskaźnik DEN (Dobrobytu ekonomicznego Netto)

Jest to PNB liczony w sposób tradycyjny, pomniejszony o szacunkową wartość wytworzonych w gospodarce antydóbr i powiększony o szacunkową wartość produktu wytworzonego w szarej strefie i czasu wolnego.

Inwestycje brutto i netto

Inwestycje - zakup dóbr kapitałowych(inwestycyjnych), które są używane do produkcji innych dóbr i usług;
Inwestycje netto - inwestycje przyczyniające się do powiększenia rozmiaru działalności gospodarczej w przyszłości oraz majątku produkcyjnego kraju;
Inwestycje odtworzeniowe - inwestycje przeznaczone na zastąpienie zużytych składników kapitału, które nie powiększają możliwości wytwórczych w przyszłości;
Inwestycje brutto - całość inwestycji w gospodarce równa sumie inwestycji netto i inwestycji odtworzeniowych.

BUDŻET

Budżet państwa jest to plan finansowy, który zawiera dochody i wydatki państwa, związane z realizacją określonej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Sporządzany jest na okres jednego roku, musi być zatwierdzony przez władzę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu budżet staje się aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym gromadzenie dochodów i realizowanie wydatków (organizacje wykonawcze to rząd i ministerstwa).

Budżet pełni trzy podstawowe funkcje ekonomiczne:
1. Funkcja fiskalna - Jest to najstarsza funkcja budżetu. Polega na gromadzeniu dochodu w celu utrzymania aparatu państwowego, czyli administracji i realizacji odpowiednich zadań zaplanowanych.
2. Funkcja redystrybucyjna - Związana z dokonywaniem zmian w podziale wytworzonego dochodu narodowego. Zmiany te polegają na odpowiednim kształtowaniu systemu podatkowego oraz wielkość wydatków. Ma na celu zmniejszenie nadmiernych różnic między dochodami poszczególnych grup ludności, grup społeczno-zawodowych (progresywne opodatkowanie, ustalenie kwoty wolnej od podatku, ulgi od podatku). Funkcja ta ma na celu także ochronę grup najsłabszych ekonomicznie.
3. Funkcja stymulacyjna budżetu - Oznacza, że poprzez właściwe kształtowanie dochodów i wydatków budżetowych oddziałuje się na procesy wzrostu i rozwoju gospodarczego. Oznacza to dokonywanie wydatków z budżetu na infrastrukturę gospodarczą i społeczną, na naukę i badania rozwojowe, na innowacje techniczne, na aktywizację zawodową osób bezrobotnych i poszukujących pracę, na rolnictwo, na edukację, na ochronę środowiska i zdrowia, budownictwo komunalne, kulturę. Ma stymulować rozwój a nie tylko wzrost gospodarczy!

Budżet pełni także funkcję polityczną, ponieważ umożliwia realizację celów rządu i funkcję kontrolną, ponieważ pokazuje relację między dochodami a wydatkami.

Formułowanie budżetu opiera się na określonych zasadach budżetowych.
Zasada równowagi budżetowej, czyli budżet zrównoważony. Teoretycznie zasada ta oznacza, że suma wszystkich dochodów musi się równać wszystkim wydatkom budżetowym. Z uwagi na niemożność zagwarantowania tej zasady w praktyce, została sformułowana zasada dopuszczalnego deficytu budżetowego. Zasada dopuszczalnego deficytu oznacza, że deficyt budżetowy nie może przekroczyć 3% PKB. Drugi element tej zasady to dług publiczny, przy pomocy którego finansowany jest deficyt budżetowy i nie może on przekroczyć 60% PKB. Dług publiczny zaciągany jest przez państwo w społeczeństwie na spłatę deficytu. Podstawą zaciągania długu publicznego jest sprzedaż papierów wartościowych państwa w postaci bonów skarbowych i obligacji.
Zasada jawności budżetu, która oznacza, że budżet powinien być podany do wiadomości publicznej na etapie jego tworzenia, realizacji i kontroli.
Zasada uprzedniości budżetu, która oznacza, że budżet powinien być opracowany i przyjęty do realizacji w roku poprzedzającym rok jego obowiązywania.
Zasada jedności budżetu, która oznacza, że środki pieniężne wpływające do budżetu stanowią jedną całość, z której realizowane są równe wydatki.
Zasada zewnętrznego finansowania jednostek samorządu terytorialnego. Z budżetu centralnego przekazywane są środki pieniężne do budżetów samorządowych w formie subwencji, jak i dotacji na zadania zlecone.

Wzrost a rozwój

Wzrost gospodarczy polega na ilościowym zwiększaniu podstawowych wielkości ekonomicznych - wzrost mierników gospodarczych, wzrost produkcji, konsumpcji, zatrudnienia.

Rozwój gospodarczy jest pojęciem szerszym od wzrostu gospodarczego. Oznacza nie tylko zmiany ilościowe w gospodarce, ale także zmiany jakościowe w gospodarce, tzn. poprawę poziomu wykształcenia społeczeństwa, ochrony środowiska naturalnego, wyższy standard mieszkaniowy, zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu - zmiany jakościowe!

Deficyt budżetowy i źródła jego finansowania

Deficyt budżetowy oznacza nadwyżkę wydatków budżetowych nad dochodami budżetowymi w danym roku. Deficyt budżetowy może być finansowany w różny sposób:

1. Emisja pieniądza gotówkowego przez bank centralny.

2. Podwyżka podatków.

3. Dochody z prywatyzacji przedsiębiorstw publicznych bądź z dzierżawy elementów majątku publicznego

4. Zaciągnięcie długu publicznego na sfinansowanie deficytu.

5. Zaciąganie kredytu przez państwo w obcych bankach.

Krzywa Laffera

Przed nadmiernym opodatkowaniem dochodów ludności i przedsiębiorstw przestrzega krzywa Laffera (doradcy prezydenta R. Reagana): Krzywa Laffera przedstawia zależności między wielkością stopy podatkowej a wpływami do budżetu państwa. Z krzywej tej wynika, że dochody budżetowe zwiększają się tylko do pewnej wysokości stopy podatkowej (tu to „t*”), po przekroczeniu której wpływy budżetowe zmniejszają się. Przyczynami spadków wpływów budżetowych są: przenoszenie całości bądź części działalności do tzw. szarej strefy gospodarczej, zbyt wysokie podatki powodują przenoszenie całości lub części działalności gospodarczej do tzw. rajów podatkowych, wysokie podatki od dochodów zniechęcają przedsiębiorców do działalności inwestycyjnych, co wpływa na osłabienie tempa wzrostu gospodarczego.

Funkcje banku centralnego i banków komercyjnych

Funkcje banków komercyjnych: przyjmowanie wkładów pieniężnych (depozytów) przy określonym oprocentowaniu, świadczenie usług finansowych i udzielanie kredytów bankowych.

Funkcje banku centralnego:

- posiadanie monopolu na emisję pieniądza gotówkowego;

- bank centralny jest bankiem państwa;

- bank centralny jest bankiem innych banków;

- bank centralny realizuje politykę pieniężną rządu.

- bank centralny prowadzi rozliczenia pieniężne rządu, który posiada w nim swój rachunek - spłata kredytów zagranicznych, a także rozliczenia wewnętrzne, gdyż bank centralny spłaca dług publiczny państwa;

- bank centralny obsługuje budżet państwa, gromadzi dochody budżetowe i realizuje wydatki.

INFLACJA

Inflacja to proces wzrostu ogólnego poziomu cen w gospodarce. Inflacja występuje wówczas, gdy rosną ceny towarów i usług dominujących w wydatkach ludności - towary i usługi podstawowe. Inflację mierzy się przy pomocy stopy inflacji, która określa procentowy wzrost ogólnego poziomu cen w danym roku w stosunku do roku bazowego (podstawowego) wziętego za podstawę porównań.

Rodzaje inflacji:

Z punktu widzenia wysokości stopy inflacji wyróżnia się:

- inflacja pełzająca - roczny wzrost przeciętnego poziomu cen do 5%;

- inflacja krocząca - umiarkowana, stopa inflacji w skali roku mieści się w granicach od 5% do 10-15%;

- inflacja galopująca - stopa inflacji w skali roku mieści się w granicach od 10-15% do 100-150%;

- hiperinflacja - stopa inflacji w skali roku mieści się od powyżej 100-150% i może przyjąć ogromne rozmiary.

Wysoka inflacja przynosi negatywne skutki społeczne i ekonomiczne, ponieważ w wyniku inflacji spada siła nabywcza pieniądza, tzn., że gospodarstwa domowe za dotychczasowe dochody mogą kupić znacznie mniej towarów i usług, osłabia rozwój gospodarczy, a przy okazji i społeczny, ponieważ zmniejsza się działalność inwestycyjna podmiotów. Bez inwestycji nie ma także nowych miejsc pracy i rośnie bezrobocie.

Z punktu widzenia przyczyn inflacji wyróżnia się:

- inflacja monetarna (pieniężna), która polega na zwiększeniu podaży pieniądza w gospodarce, który nie ma pokrycia w wytworzonej produkcji globalnej (agregatowej) - pieniądz bez pokrycia w towarach, dla zachowania równowagi podnosi się wtedy wartość towarów poprzez wzrost ich cen;

- inflacja popytowa, która pojawia się, gdy występuje nadmierny wzrost popytu na towary i usługi w stosunku do możliwości wytwórczych gospodarki;

- inflacja kosztowa występuje na skutek wzrostu szeroko rozumianych kosztów produkcji, które przerzucane są przez przedsiębiorców na ceny, co powoduje ich wzrost; wyodrębnia się w ramach tego rodzaju inflacji inflację importowaną, gdy produkcja krajowa opiera się na surowcach, materiałach z zagranicy, które tam drożeją; wzrost wynagrodzeń wyższy od wzrostu wydajności pracy, co powoduje wzrost popytu na różne towary - mniej towarów się wytwarza, a rośnie na niego popyt; inflację budżetową wywołaną wzrostem podatków, wskutek czego rosną ceny.

BEZROBOCIE

Bezrobocie to zjawisko, które polega na tym, że część ludności w wieku produkcyjnym nie ma pracy pomimo, że jest zdolna do pracy, gotowa do jej podjęcia i poszukuje pracy. Bezrobotni stanowią część osób aktywnych zawodowo (inaczej zasoby siły roboczej), a ludzie aktywni zawodowo wyznaczają faktyczną podaż pracy. Bezrobotni stanowią różnice pomiędzy zasobami siły roboczej a wielkością zatrudnienia.

Bezrobocie wyrażone jest przy pomocy stopy bezrobocia. Stopa bezrobocia wyrażona jest w procentach w danym roku porównując do roku poprzedniego.

Rodzaje bezrobocia:

- bezrobocie koniunkturalne związane z pogorszeniem koniunktury gospodarczej;

- bezrobocie technologiczne wynikające z wypierania człowieka z procesów produkcji w wyniku procesu mechanizacji, komputeryzacji, informatyzacji i automatyzacji;

- bezrobocie strukturalne występuje, gdy struktura podaży pracy nie odpowiada strukturze popytu na pracę ze strony pracodawców pod względem kwalifikacji, wykształcenia i aspektu przestrzennego; ma charakter długookresowy, wymaga przekwalifikowania się, zmiany miejsca zamieszkania, szkoleń, by ponownie być zatrudnionym;

- bezrobocie frykcyjne wynika z niedostosowania miejsc pracy do wolnej siły roboczej z uwagi na niedoskonały przepływ informacji; jest krótkotrwałe.

„krzywa możliwości produkcyjnych (transformacji)”.

Równowaga rynkowa

Krzywa Laffera

1

---