Niektóre zasady i ćwiczenia

z zakresu kultury żywego słowa

1.	Żaby rzępolą na Rzeszowczyźnie W deszczu szczaw aż do Ustrzyk Dżezują dżdżownice na Hrubieszczowszczyźnie A w puszczy piszczy puszczyk Czcigodnym czcicielom czystości w Pszczynie Szeleszczą pszczoły w bluszczu Trzeszczą trzewiki po szosach suszonych Szemrze rzeżucha w tłuszczu		A/E E7/A A/E E7/A D/A E/A D/A E/A
Ref:		Pobaw się ze mną w „ż” i: sz” Pobaw się ze mną w „dż „i „cz” A kiedy buzi szeleścić się znudzi Pobawimy się w „ź” i „ć”	D/A E/A D/A E/A
2.	Wystrzałowe trzpioty wstrząśnięte szczebiocą Szczególnie o szczęściu w życiu Szczep oszczepników zaszczepią poszycie Liściastych leśnych stworzyszów Chrząszcz ze szczeżują szczerze wrzeszcząc się szczerze Lecz trzciny rozbrzmiały grzmotami To przebiegł trzymając skrzepki w szczypacu skrzypce Stół z powyłamywanymi nogami,

Podstawowe wiadomości języka polskiego

Samogłoski: a, ą, e, ę i, o, u, ó, y

Spółgłoski: b, c, d, f, g, h, ch , j, k, l, ł, m, n, p, r, s, t, w, z, ż

Głoski nosowe: samogłoski ą, ę, oraz spółgłoski m, n, i ich miękkie odpowiedniki, pozostałe są ustne.

Głoski twarde: np. s, z, c, dz, p, m, l, d, r, g

Głoski miękkie ś, ź, ć, dż

Inne głoski miękkie: pi, mi, li, di, itd.

Głoski dźwięczne to te, przy wymowie których struny głosowe wibrują, są to wszystkie samogłoski i spółgłoski b, w, d, z, dz, ź, dź, ż, rz, dż, g

Głoski bezdźwięczne to te, przy wymowie których struny głosowe pozostają nieruchome, są to: p, f, t, s, c, ś, ć, sz, cz, k, ch. Wszystkie głoski bezdźwięczne mają swoje dźwięczne odpowiedniki.

Głoski wargowe to takie, w których artykulacji uczestniczą wargi, np. p, b, m

Głoski zębowe, gdy język kontaktuje się z zębami, np. s, d, n

Głoski dziąsłowe, gdy język kontaktuje się z dziąsłami, np. sz, ż, cz.

Wymowa niektórych głosek

Ą: w środku wyrazu OM, na końcu Ą

B: na końcu wyrazu wymawia się jak P, np. rób chleb

Ć: wymawia się zawsze czysto

Ę: w środku wyrazu jak EN, na końcu wyrazu jak E

M: na końcu wyrazu musi być wyraźnie dopowiedziane, np. żółtym nosorożcem. Dwa m: MM wymawia się jak jedno przedłużone, np. gamma

N: na końcu wyrazu trzeba wymawiać dokładnie, np. pan Marek. Dwa n: NN jak jedno przedłużone N, np. panna, hosanna (wezwanie do Boga o pomoc).

H: głębokie, przydechowe, np. Hebrajczyk

CH: płytkie, np. chór

Z: najczęściej ulega ubezdźwięcznieniu i czyta się jak S, np. bezsenność

DD: wymawiamy podwójne D, np. Budda; połączone ze spółgłoską bezdźwięczną daje bezdźwięczność D-T, np. podtrzymać, a w wyrażeniach np. nad dachami; kot Tomasz - każdą głoskę wymawiamy dokładnie.

KK: normalnie zawsze są dwa K, np. lekki, wyjątkiem jest wyraz „miękki”, który wymawia się „mienki” (mówienie dwóch k w tym wyrazie jest błędem).

W: WW połączenia takie jak „w Wiedniu”, „w wąwozie” albo wwieźć czy „znów widoczny” oba W powinny być dźwięczne, natomiast przed spółgłoskami bezdźwięcznymi ubezdźwięcznia się do spółgłoskami, np. „wkuć”

G: przed dźwięcznymi spółgłoskami zawsze jest dźwięczne, np. „Bóg wie”

Ź przed Ć zawsze ubezdźwięcznia się do Ś, np. „leźć”, „wieźć”

Ż, RZ: na końcu wyrazu ubezdźwięcznia się do sz, np. „wąż”
(RZ i Ż nie różnią się w wymowie).

Ćwiczenia oddechowe

1. Oddychając należy pamiętać, że powietrze trzeba wpuszczać aż do brzucha (oddychamy przeponą). Wdech - brzuch wypukły, wydech -wciągamy brzuch. Ćwiczyć należy aż do czasu, kiedy ten rodzaj oddychania wejdzie nam w nawyk. Dzięki temu w przeponie będziemy mieli zawsze więcej zapasu powietrza, głos będzie silniejszy, a gardło nie będzie się męczyć.

2. Powyższe ćwiczenia można wykonać na leżąco kładąc na brzuchu np. książkę, która przy każdym wdechu powinna się unosić do góry, a przy wydechu opadać.

3. Powietrze wdychamy nosem wspinając się na palcach, wydychamy ustami, opadając - 10 razy.

4. Wdychamy powietrze i liczymy do 20, nie wypuszczając powietrza

5. Wdychamy powietrze i czytamy fragment dowolnego tekstu (na jednym wdechu, jak najdłużej).

Koło Fonetyczne

a

ę o

ą e

y u

i

Zgodnie z ruchem wskazówek zegara należy głośno wymawiać poszczególne samogłoski (płynnie), prawidłowo otwierając usta. Następnie można dodawać przed lub po różne spółgłoski np. pa, po, pe… ma, mo, me… itd.

Ćwiczenie 1.

Wyrazy, w których jest duże nagromadzenie spółgłosek powodujące trudności w sprawnym artykułowaniu.

Przeczytaj je najpierw wolno, potem zwiększaj tempo wymowy.

Jabłko, jezdny, jeźdźca, jędrnieć, jutrznia, kaszlnięcie, lingwista, marszruta, monstrualny, spierzchnąć, pańszczyzna, parsknąć, pieprzniczka, podmajstrzy, popstrzyć, rembrandtowski, renkloda, roztrzaskać, sąsiedztwo, stworzyć, świetlany, tknij, transcendentalny, trznadel, umyślny, wietrzmy, zadzierzgnąć, zmarzlak, źdźbło, dżdżysty, gwiżdżę, dżdżownica, dżem, dżokejka, gardlany, garncarstwo, drobiażdżek, płciowy, szmyrgnąć.

Ćwiczenie 2.

Powtórzenia głosek w wyrazie.

Obie głoski powinny być słyszalne, choć niezbyt głośno artykułowane.

Attyka, libretto, motto, netto, brutto, lasso, Missisipi, Odessa, ssak, errata, mirra, Somosierra, hippika, sutanna, siennik, rzemienny, pszenny, panna, ochronny, zmienny, immanentny, gemma, Jagiełło, alleluja, lekki, willa.

Ćwiczenie 3.

Najtrudniejsze do wymówienia zbitki głosowe.

Czytaj starannie wszystkie głoski, wsłuchaj się w swą wymowę i kontroluj ją.

W miejsce myślnika ( - ) wstawiaj samogłoski podane w kole fonetycznym.

-	bb	-	mg	-	gm	-
-	dt	-	wr	-	rw	-
-	tt	-	pn	-	np.	-
-	mm	-	bn	-	nb	-
-	mn	-	ft	-	tf	-
-	kk	-	dm	-	md	-
-	gg	-	sk	-	ks	-
-	cc	-	tl	-	lt	-
-	rr	-	rb	-	br	-
-	nmnm	-	łb	-	bł	-
-	mnmn	-	mn	-	nm	-

Ćwiczenie 4.

By osiągnąć perfekcje artykulacyjną i zapobiegać własnym błędom (polegającym na uproszczeniach i deformacjach brzmieniowych niektórych grup spółgłoskowych) czytaj wielokrotnie, najpierw powoli, później szybciej.

W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie i Szczebrzeszyn z tego słynie

Jerzy nie wierzy, że na wieży leży gniazdo nietoperzy.

Nie pieprz Pietrze wieprza pieprzem, bo przepieprzysz, Pietrze pieprzem wieprza.

Wyszczerzyła szczeżuja raz na kleszcza paszcze,

kleszcza straszny dreszcz przeszedł,

po czym czmychnął w chaszcze.

Przyleciały trzy pstre przepiórzyce przez trzy pstre kamienice.

Zawierucha dmucha koło ucha.

Z czeskich strzech szło Czechów trzech,

gdy nadszedł zmierzch, pierwszego w lesie zagryzł zwierz,

bez śladu drugi w gąszczach sczezł, a tylko trzeci z Czechów trzech osiągnął marzeń kres.

Tracz tarł tarcicę tak takt w takt,

jak takt w takt tarcicę tartak tarł.

Ćwiczenie 5.

Przeczytaj poprawnie i wolno te zdania. Potem coraz szybciej. Pamiętaj, by nie zjadać cząstek wyrazów, ani nie przekręcać brzmienia głosek.

Szedł Sasza suchą szosą szamiąc szaszłyk z suchej szynki.

Król Karol kupił królowej Karolinie korale koloru koralowego.

Grzegorz Brzęczyszczykiewicz.

Wyindywidualizowaliśmy się z rozentuzjazmowanego tłumu.

Stół z powyłamywanymi nogami.

Zasady głośnego czytania

Każdy utwór czytany głośno musi być uprzednio opracowany. Opracowanie to powinno opierać się na zasadach będących podstawą wyraźnego, logicznego i wyrazistego mówienia.

Zasady te można by ująć następująco:

1. Zrozumienie treści mówionego tekstu

2. Wyraźne wymawianie i głośne czytanie

3. Prawidłowy oddech

4. Właściwe przestankowanie

5. Logiczne akcentowanie

6. Poprawne frazowanie, to znaczy uwydatnianie budowy dźwiękowej wygłaszanego tekstu

7. Dobór odpowiedniej barwy dźwiękowej głosu

Zrozumienie treści - chodzi o dokładną analizę treści. Należy znaleźć myśl główną, następnie zająć się szczegółami: wyodrębnić poszczególne osoby, zdarzenia, wypowiedzi, okoliczności, uświadomienie akcji i jej rozwoju, wyodrębnienie dialogów i opisu lub komentarzy.

Wyraźne wymawianie - chodzi o to, by słuchacz nie tylko dokładnie wszystko słyszał, ale i rozumiał. Pospolitymi błędami są: zacieranie końcówek, (np.: romantys zamiast romantyzm), niedbałość wymowy (często przeradza się w nawyk, np.: trzea zamiast trzeba; czy zamiast trzy), zbyt szybkie tempo, (mięśnie narządów mowy zmieniają swój układ w procesie mówienia, zbyt szybkie tempo mówienia powoduje zniekształcenie i zacieranie głosek; ponadto słuchacz potrzebuje czasu, aby usłyszany tekst mógł zrozumieć). Uwaga: powolne mówienie nie polega na przeciąganiu sylab i nadmiernym przedłużaniu pauz. Czuwać trzeba również nad jednolitością tempa. Podczas czytania w wyniku stresu, czytający często przyśpiesza tempo i kończy czytanie dwa, lub trzy razy szybciej zaczynał.

Prawidłowy oddech - przy tym elemencie ważna jest postawa (najlepiej stojąca, wyprostowana, pierś wysunięta do przodu, nogi lekko rozstawione, prawa lekko wysunięta do przodu). Oddycha się w czasie przerw i przystanków wynikających z sensu utworu. Częstotliwość wdechów jest uzależniona od wytrzymałości mówiącego, od siły głosu i tempa mówienia. Im głośniej i szybciej mówimy, tym więcej zużywamy powietrza. Trzeba pamiętać, aby w płucach zawsze był zapas powietrza, wtedy wdech nie będzie zbyt głośny.

Właściwe przestankowanie - przerwy mają odpowiadać znakom przestankowym tekstu, który ma być przeczytany. Pauzy czynimy w miejsce tych znaków, ale dodatkowo zwracamy uwagę na logiczny układ tekstu i uregulowanie oddechu. Czasem trzeba niektóre znaki pominąć, rozdzielać należy wyrazy należące do różnych grup i części zdania, łączyć ze sobą te, które stanowią jedną myśl i uzupełniają się wzajemnie.

Przykład podziału składniowego:.

1. Przebaczyć. Nie można ukarać.

2. Przebaczyć nie można. Ukarać.

Przykład podziału logicznego (często regularna budowa wiersza narzuca niewłaściwe przestankowanie):

niepoprawnie Po wieczerzy i Sędzia / i goście ze dworu

Wychodzą na dziedziniec / używać wieczoru.

poprawnie Po wieczerzy / i Sędzia i goście / ze dworu

Wychodzą na dziedziniec / używać wieczoru.

Przykład pominięcia znaków podczas czytania (przerwy należy zrobić w miejsce kresek):

„Jest rzeczą wiadomą, jakie uczynki rodzą się z ciała: / nierząd, nieczystość, wyuzdanie, / uprawianie bałwochwalstwa, / pogoń za zaszczytami, / niezgody, rozłamy, / zazdrość, / pijaństwo, hulanki i tym podobne. // Co do nich zapowiadam wam jak to już powiedziałem: / ci, którzy się takich rzeczy dopuszczają, / Królestwa Bożego nie odziedziczą. // Owocem zaś Ducha / jest: miłość, radość, pokój, cierpliwość, / uprzejmość, dobroć wierność, / łagodność, / opanowanie. // Dla tych, którzy takie rzeczy czynią / nie ma prawa” // (lub)

Kiedy Piotr zaczął tonąć, / zawołał: „Panie, / dopomóż mi”. /

Logiczne akcentowanie - zależy od intencji osoby mówiącej. Ważnym elementem jest dokładna analiza treści danego tekstu, aby znaleźć właściwą myśl autora.

Np.: Daj tę książkę.

Daj tę książkę.

Daj tę książkę.

Największą wadą głośnego mówienia, a zwłaszcza czytania jest monotonia: unikanie wszelkiego rodzaju akcentów, nie wyróżnianie wyrazów, wygłaszanie jednym tchem.

Sposoby wyróżniania wyrazów: przez zmianę wysokości tonu, przez wprowadzenie pauzy (zawieszenie wyrazu), przez zmianę barwy dźwiękowej.

Warto pamiętać, że akcent bardzo rzadko położony jest na przymiotnikach, przecinkach i na końcu zdania.

Poprawne frazowanie - umiejętność rozczłonkowania utworu na szereg myśli tworzących jeden tekst oraz określenie ich wzajemnego stosunku.

Przykłady:

„Uwolnię z niewoli lud mój izraelski / - odbudują miasta zburzone / i będą w nich mieszkać; / zasadzą winnice / i pić będą wino;/ założą ogrody / i będą jeść z nich owoce. // Zasadzę ich na ich ziemi, / a nigdy nie będą wyrwani z ziemi, którą im dałem / - mówi Pan Bóg twój” // (Am 9, 14-15).

„Mógł zgrzeszyć, / a nie zgrzeszył, / źle czynić, / a nie czynił. // (Ez 31, 10).

„Prorok, który miał sen, / niech opowiada swój sen! // Kto miał moje słowo, / niech wiernie opowiada moje słowo! // Co ma wspólnego słoma z ziarnem - / wyrocznia Pana. // Czy moje słowo / nie jest jak ogień - / wyrocznia Pana - / czy nie jest jak młot / kruszący skałę?// (Jer 23, 28-29)

Dobór odpowiedniej barwy dźwiękowej głosu - barwa głosu służy do wyrażania naszych uczuć.

Przykład: okrzyk „ach” można zabarwić różnymi uczuciami: radością smutkiem, gniewem, niepokojem, ironią itd.

Ćwiczenie: Zdanie „Idziesz do domu” powiedz jako: stwierdzenie, pytanie, zdziwienie, oburzenie, żal i zazdrość, ironię.

Przy czytaniu Pisma Świętego tej zasady nie można stosować w pełni. Słowo Boże trzeba czytać z dużym spokojem. Chodzi o wystrzeganie się zbytniej emocjonalności w interpretacji tekstu.

Do omówionych pokrótce zasad głośnego czytania należy dodać jeszcze następujące uwagi:

1. Wrażenie na słuchaczach robi nie tylko głos człowieka, ale także jego twarz, postawa, zachowanie się. Trzeba dbać o wygląd zewnętrzny, sposób poruszania się w prezbiterium (nie za szybki i nie ociężały), o sposób podchodzenia i odchodzenia od miejsca czytań.

2. Lektor - zanim rozpocznie czytanie - powinien nawiązać kontakt ze słuchaczami. Trzeba z uwagą popatrzeć na słuchaczy przed rozpoczęciem czytania i podtrzymywać ten kontakt wzrokowy także podczas czytania. Należy to czynić dyskretnie i z powagą.

3. Najcenniejszym walorem czytania w kościele jest naturalność. Należy pilnować, aby lektor nie czytał z emfazą, patosem, przesadnym pietyzmem, czy pobożnością, by wystrzegał się wszelkiej pretensjonalności w artykulacji. Nasz głos najprzyjemniej brzmi wtedy, gdy mówimy głosem „piersiowym”. Dlatego czytanie należy zaczynać w naturalnej niskiej tonacji i kończyć również całkiem nisko.

4. Z mikrofonem należy obchodzić się niezwykle ostrożnie. Ustawianie mikrofonu, umieszczanie go na statywie, przestawianie i podłączanie, może być wykonywane tylko, kiedy jest on wyłączony. Ustawienie wysokości powinno być dokonane dużo wcześniej. Główka mikrofonu powinna sięgać wysokości ust mówiącego i nie powinna zasłaniać twarzy.

Podstawowe zasady poprawnej wymowy

Zasada 1

Samogłoski ścieśnione (a,e) przed jotą (j) występującą w tej samej sylabie przejawiają tendencję do identyfikowania się z i lub y. Należy się tego wystrzegać w języku innym niż potoczny, szczególnie na ambonie.

Np. lepiej, a nie lepij; drożej, a nie drożyj; dzisiaj, a nie dzisiej.

Podobnie jest z występowaniem i lub y na miejscu e:

Np. Biedny - bidny; kobieta - kobita.

Zasada 2

Samogłoski zmiękczone (p,b,f,w,m,ł,d,s,z,c,dz,rz,cz,dż,k,g,ch) w sąsiedztwie z samogłoską i wymawia się synchronicznie (jednocześnie).

Np. bić, pić, fikać, miska.

Gdy te spółgłoski sąsiadują jeszcze z innymi samogłoskami, wtedy wydziela się miękkość w postaci joty mniej lub bardziej słyszalnej.

Np. biały = bjały, pies = pjes, diament = djament.

Przykłady wymowy niepoprawnej: piwo = psiwo, miasto = mniasto, misa = mnisa itp. Należy również unikać zmiękczenia głosek dziąsłowych (sz,ż,cz,dż), np. szanowny pan żąda za dużo =szianowny pan żiąda za dużio (gwara warszawska).

Zasada 3

1. k,g,ch wymawia się twardo:

a) przed ę np. kęs, gęsty, chętnie, a nie kięs, gięsty, chiętnie

b) w wyrazach gdzie ę wymawia się jak em, en np. kępa =kempa, kędy = kendy, a nie kiempa, kiędy.

c) przed e wygłosowym, które powstało z ę wygłosowego np. pomogę -pomoge a nie pomogie, w drogę - w droge a nie w drogie.

2. k,g,ch wymawia się miękko przed e śródgłosowym pochodzenia polskiego: kieł, łokieć, zgiełk

3 w wyrazach zapożyczonych dawniej, przed e wymawia się miękko: kiermasz, cukier, giełda; w zapożyczonych nowszych wymawia się twardo: kefir, kelner, generał.

Uwaga: należy unikać wymawiania połączeń che, chy, jak chie, chi (chyba, suche).

Zasada 4

Spółgłoska l brzmi twardo. Przed i nieznacznie się zmiękcza, przy czym i nie przechodzi w y.

Np. list a nie lyst, polityka a nie polytyka

Zasada 5

Samogłoski nosowe ę,ą

1. Na końcu wyrazu wymawiamy zawsze ą jako ą (chodzą, dają, z siostrą) natomiast ę wymawiamy jak czyste e lub z lekką nosowością (biorę laskę = biore laske). Gdy nagromadzi się więcej takich wyrazów obok siebie, należy odnosowić wszystkie ę: pójdę na pocztę i zaniosę tę paczkę = pójde na poczte i zaniose te paczke.

2. W środku wyrazu:

a) przed l i ł jako e i o (lub z lekką nosowością) np. zaczął, zaczęli = zaczoł, zaczeli (a nie zaczęłli)

b) przed spółgłoskami szczelinowymi - zawsze jako pełne ę i ą np. potrząsać, ciężko, zasiąść.

c) przed b,p jako em, om np. głęboki = głemboki, skąpy = skompy.

d) przed d,t,dz,c,cz jak eń, oń np. potrącić =potrońcić, sędzia =seńdzia.

e) przed g,k, jak en, on, jednak n jest tylnojęzyczne (język bardzo głęboko dotyka podniebienia) np. pękać, dziękować, ciągnik. Przed g,k zmiękczonymi to n tylnojęzykowe również brzmi miękko np. ręki wstęgi.

Zasada 6

1. Na końcu wyrazu przed pauzą albo w wyrazie wymawianym pojedynczo dźwięczne spółgłoski zamknięte wymawiamy bezdźwięcznie.

a) b,d,g wymawiamy jak p,t,k np. bób = bóp, dziad = dziat, róg = rók.

b) w,z,ż,ź wymawiamy jak t,s,sz,ś np. paw = paf, raz = ras, nóż = nósz, weź = weś.

c) dz,dź,dż wymawiamy jak c,ć,cz np. rydz = ryc, miedź = mieć, gwiżdż = gwiżcz.

2. Podobnie w środku wyrazu (decyduje spółgłoska druga) np. kładka = kłatka, liczba = lidżba. Wyjątek stanowi grupa spółgłosek, gdzie drugą jest w lub rz; wtedy decyduje pierwsza spółgłoska np. przez = przes, krzak = kszak, swój = sfój, twarz = tfarz, chwila = chfila.

3. Nie należy dopuszczać, aby spółgłoski półotwarte (r,l,ł,m,n,ń) traciły swą dźwięczność na końcu wyrazu np. Piotr, Przemyśl, spazm, umysł, pleśń (a nie Piot, Przemyś, spaz, umys, pleś). Spółgłoski te tracą dźwięczność między dwiema spółgłoskami niepółotwartymi, z których druga jest bezdźwięczna np. wymowa wyrazu jabłko, bliższa będzie wymowa japko niż jabłuko, Jędrka a nie Jędryka.

Zasada 7

W mowie swobodnej spotyka się uproszczenia grup spółgłoskowych. Jabłko jako japko, powinno mieć lekko słyszalne u między p a k - japuko. Podobnie z wyrazem porzonny (porządny)

Zaleca się:

1. Nazwiska i przymiotniki zakończone na -wski wymawiać bez w np. Poniatowski = Poniatoski, warszawski = warszaski. Jednakże obie formy są dopuszczalne.

2. Liczebniki pierwszy i piersi wymawia się jak pierwszy i piersi lub pierfszy i pierfsi. Liczebnik 15 wymawia się pietnaście (błędem jest wymowa pientnaście). Liczebniki 60, 50, 600 wymawia się sześdziesiąt, pieńdziesiąt, sześset.

3. Rażąco niepoprawna jest wymowa połączenia spółgłosek trz jak cz np. trzy a nie czy, trzeba a nie czeba lub czea, trząść a nie cząść, strzelać, a nie szczelać, strzec a nie szczec. Podobnie zdrzemnąć a nie zdżemnąć

Uwaga: Należy unikać również pretensjonalnego d-żem i wymawiać dżem.

Zasady akcentowania

W języku polskim akcent przypada zawsze na drugą sylabę od końca z następującymi wyjątkami:

1. Formy czasu przeszłego z końcówkami -śmy, -ście, formy trybu przypuszczającego -bym, -byś, -byśmy, -byście, -by mają taki sam akcent jak bez tych końcówek.

Np. chodziliśmy, robiliście słuchaliśmy; podobnie: kiedyśmy, ledwieście, dlaczegośmy, żebyście, abyście.

2. Zaimki jednosylabowe: mi, ci, się, go, mu, nie mają samodzielnego akcentu i łączą się w całość wymawianą z wyrazem poprzednim, który zachowuje swój akcent: podaj mi, poznał mnie, lubię cię, spóźnimy się, widzicie go, oddajcie mu.

Jeżeli zaimki ją, ich, im chcemy podkreślić akcentem logicznym lub uczuciowym powiemy: ją spotykam, jego nie widuję. Inaczej brzmi: im to powiedz niż powiedz im.

3. W połączeniach rzeczownika jednosylabowego z przyimkiem, w utartych zwrotach akcentujemy przyimek np. odejdź na bok, wyjazd na wieś; chyba, że chcemy zwrócić uwagę na treść rzeczownika np. kompres na bok. na wieś nałożono podatek, Chrystusa skazano na śmierć.

4. Trzecią sylabę od końca akcentujemy w wyrazach pochodzenia obcego np. retoryka, charakterystyka, rytmika, technikum, minimum, Jerozolima; oraz w niektórych wyrazach polskich np. okolica, rzeczpospolita, ogółem.

Uwaga: nauka nie nauka, technicy nie technicy, prawnicy nie prawnicy, Pacyfik ale nad Pacyfikiem, Jeruzalem i Jerozolima.

5. Oprócz akcentu wyrazowego mamy jeszcze w naszym języku akcent zdaniowy. Jest to wyróżnienie jednego wyrazu spomiędzy innych w zdaniu. Akcentujemy go ze względu na jego ważność w ogólnym toku myślenia (akcent logiczny) lub ze względów emocjonalnych (akcent uczuciowy).

Np. Paweł idzie do szkoły.

Paweł idzie do szkoły.

Paweł idzie do szkoły.

lub To był wyjątkowo uczciwy człowiek.

To był wyjątkowo uczciwy człowiek.

Ćwiczenia

1. Nagromadzenie spółgłosek (grupy spółgłoskowe):

Każde słowo należy przeczytać głośno, wyraźnie dokładnie artykułując każdą sylabę.

garbnik, karczma, utarczka, warchlak, gardlany, gardło, gardłować, twardszy, garncarstwo, garncarz, garnczek, bartnictwo, barwnik, charknąć, fastryga, fastrygować, marksizm, marszczyć, marszczę, martwić, martwię, marznąć, marznę, pardwa, parsknąć, parsknie, warsztat, wartki, karmny, martwy, barwny, ćwiartka, kartka, ciurkać, ciurknie, ćwierćnuta, ćwierćton, cierpnąć, cierpnie, cierpliwy, cierpki, czerwcowy, mierznąć, mierznie, pierwszy, pierwszorzędny, Sierpc, sierść, tercja, Terpsychora, zmarzlak, przylgnąć, przylgnie, pełznąć, pełznie, wybrnąć, wybrnie, brzdąknąć, brzdąknie, potknąć, potknie, wierzgnąć, wierzgnie, pierzchnąć, pierzchnie, wślizgnąć, wślizgnie, wymknąć, wymknie, wykrzyknąć, wykrzyknie, wyrżnąć, wyrżnie, smyrgnąć, smyrgnie, zadzierzgnąć, zadzierzgnę, zadrżeć, zadrżę, zagnieżdżę, zagwiżdżę, zajeżdżę, zmiażdżę, zmiażdż, zagwożdżony, dżdżownica, dżdżu, drobiażdżek

trzcina, trzcinowy, trzpień, trzpiot, trznadel, trwać, trwoga, trwożliwy, plwać, plwocina, płciowy, pstrąg, pstry, wypsnąć, pstrzyć, pchnąć, pstryka, pszczelny, strzelba, strzelać, strzępiasty, strzykawka, chrzcić, chrzcielnica, chrzczony, drgnąć, drgnę, drgawka, drgnienie, drwiący, drwiny, grdyka, grzbiet, grzbiecik, grzmieć, grzmocić, grzmotnąć, krnąbrny, bzdura, Kazachstan, kazachski, bezzwłoczny, bezzwrotny

dżdżownica, dżdżu, dżdży, dżdżysty, dżem, dżentelmen, dżet, dżetowy, dżokej, dżokejka, dżonka, dżuma, dżuma, dżungla, dżyn, gwiżdżący, Tadżyk, Tadżykistan, tadżycki, miażdżyć brużdżę

inkluz, intruz, inscenizacja, jabłkowy, jabłko, Jachklub, Jadźwing, jastrząb, jezdny, jędrny, kapcie, kanclerz, karczma, kaszlnięcie, klnąć, klnę, kontrakt, kontroler, kontra, krtań, krtaniowy, kształt, kształtować, oddech, oddechowy, oddychać, stłukł

2. Połączenie spółgłosek szczelinowych i zwartoszczelinowych:

Trzy ćwierci do śmierci. Sroczka skrzeczy na płocie: będą goście nowi. Tłuszcz skwierczy na blasze. Przeleciały trzy pstre przepiórzyce przez trzy pstre kamienice. Nie pieprz Pietrze wieprza pieprzem, bo przepieprzysz Pietrze pieprzem wieprza. Nie pieprz Pietrze wieprza pieprzem, wtedy szynka będzie lepsza. Właśnie po to wieprza pieprzę, żeby mięso było lepsze. Ale będzie gorsze Pietrze, kiedy w mięso pieprz się weprze. Piękniej cnocie w błocie, jak niecnocie w złocie. Szafranu nie przetrze, mężczyzny nie przeprze. To słodsze, co młodsze, to twardsze, co starsze. Czyń wszystkim dobrze i mów nie wiele - łaska ci się zewsząd ściele. Świr, świr, za kominem siedzi matka ze swym synem, a teściowa ze swą córką wyglądają jedną dziurką.

3. Liczebniki

Czterysta pięćdziesiąt pięć tysięcy sześćset czterdzieści pięć. Pięćset sześćdziesiąt dziewięć tysięcy dziewięćset pięćdziesiąt sześć. Sześćset pięćdziesiąt pięć tysięcy czterysta dziewięćdziesiąt pięć. Dziewięćset czterdzieści pięć tysięcy sześćset pięćdziesiąt dziewięć. Czterysta czterdzieści cztery tysiące czterysta czterdzieści cztery. Pięćset pięćdziesiąt pięć tysięcy pięćdziesiąt pięć. Sześćset sześćdziesiąt sześć tysięcy sześćset sześćdziesiąt. Dziewięćset dziewięćdziesiąt dziewięć tysięcy dziewięćset dziewięćdziesiąt dziewięć. Pięćset czterdzieści sześć tysięcy sześćset pięćdziesiąt cztery. Sześćset czterdzieści pięć tysięcy pięćset pięćdziesiąt cztery. Czterysta dziewięćdziesiąt sześć tysięcy dziewięćset sześćdziesiąt pięć. Dziewięćset sześćdziesiąt pięć tysięcy pięćset czterdzieści sześć.

Liczebniki: 500, poprawnie - pieńćset, 600, - sześćset

Nie mówi się „w roku dwutysięcznym dziesiątym” , tylko „w roku dwa tysiące dziesiątym”.

4. Brzmienie podobne:

Pokaż kurze grzędy, ona zechce wszędy. Biskup do obrazu, a obraz ani razu. Gość w próg, w dom Bóg. Pije Kuba do Jakuba. Tchórząc tchórzliwej od tchórza. Hulaj dusza bez kontusza. Koszałki-opałki z naszej kobiałki. Kubek w kubek, mój Jakubek. Wart Pac pałaca, a pałac Paca. Modli się za figurą, a diabeł ma za skórą. Dudni woda, dudni w cembrowanej studni. Będzie krawiec nad krawce, no i tkacz nad tkacze. Pucu, pucu, chlastu, chlastu, nie mam rączek jedenastu, tylko dwie mam rączki małe, lecz do prania doskonałe. Cnota - złoto, a grzech - błoto. Obiecanka cacanka, a głupiemu radość. Ni tak, ni siak i nie wiadomo jak. Mówiły jaskółki, że niedobre spółki.

5. Przykłady rozmaite:

Panie Grabku! Grabiątko! Niech Grabiec pamięta, że jutro grabim siano - pomóż Grabku grabić. Król króluje, a jednak sam wszystkim nie rządzi; rządząc, gdy będzie rządzon, w rządach nie pobłądzi. Szczęśliwy, kto z równym sobie o granicę siedzi; zły mór, ogień, głód, wojna, gorsi źli sąsiedzi. Tak, jestem Salomon. Salomon bez wątpienia, zaczarowany Salomon, lepszy Salomon niż tamten Salomon nie zaczarowany; jestem Salomon dusza w innym ciele. Czy ryba, czy rak, Kandyba durak; czy siak, czy tak, Kandyba durak. Gil, wróbel - dzierzba śpiewały na grabinie - a on rzekł: jam wierzba. Nuż z niego kręcić dudy. Smyknęła dziewczyna! Cha! cha! cha! wierzba, wierzbie, wierzbiątka, wierzbinie. Prot trzpiot, Piotra kmotr, z łotrów łotr. Piotr łotr, łotrom kmotr. Jesiotr nura w prut, a Piotr za nim w bród. Tracz tarł tarcice tak takt w takt, jak takt w takt tarcice tartak tarł. Gdzie drzewa rąbią, tam się drzazgi kłąbią. Promienie słońca przenikły jaskółeczek mokre piórka, ożyły, pierzchły i znikły, jak spłoszonych wróbli chmurka. Przecież i trąba ozwała się z wieży i most opada i wolnymi kroki rusza się orszak w żałobnej odzieży, niosąc na tarczach bohatera zwłoki; przy nich łuk, włócznia, miecz i sajdak leży, wkoło purpurą świeci płaszcz szeroki: książęce stroje, lecz nie widać lipca, bo jest spuszczona zawarła przyłbica.

6. Akcent w formach czasownikowych:

nieśliśmy, nieślibyśmy, wieźliśmy, wieźlibyśmy, pisaliśmy, pisalibyśmy, czesaliśmy, czesalibyśmy, rysowaliśmy, rysowaliby, rysowalibyśmy, budowaliśmy, budowaliby, budowalibyśmy, spaliśmy, spalibyśmy,

Pozostałe słowa nie mają podkreślonych akcentów. Do nich stosuje się taka sama zasada jak do powyższych.

gotowaliśmy, gotowaliby, gotowalibyśmy, rwaliśmy, rwaliby, rwalibyśmy, grzaliśmy, grzaliby, grzalibyśmy, zmazalibyśmy, walczyliśmy, walczyliby, walczylibyśmy, odpokutowaliśmy, odpokutowaliby, odpokutowalibyśmy, odkorkowaliśmy, odkorkowaliby, odkorkowalibyśmy, odkręciliśmy, odkręciliby, odkręcilibyśmy, gryźliśmy, gryźliby, gryźlibyśmy, ugrzęźliśmy, ugrzęźliby, ugrzęźlibyśmy, zjedliśmy, zjedliby, zjedlibyśmy, pletliśmy, pletliby, pletlibyśmy, wygotowaliśmy, wygotowaliby, wygotowalibyśmy

7. Akcenty w różnych wyrazach:

Podkreślono akcenty, które mogą sprawiać trudności. Pozostałe są według zasady (druga sylaba od końca).

ażeby, byleby, Konstantynopolitańczyk, opera, ofiara, pociąg, gramatyka, chimera, chodźże, Waszyngton, tapicer, muzyka, muzyka, bijatyka, bordo, dopiero, galop, Korsyka, komitet, koncert, prawnika, polonistyka, polemika, Wyrwidąb, Waligóra, romantyk, ruina, częstokroć, dobranoc, akustyka, apteka, protokół, portyk, dwururka, eunuch, ewolucjonista, filipika, fiksatuar, festiwal, ceramika, osiemkroć, osiemset, okulista, w ogóle

8. Akcenty w wyrażeniach:

Stuk, puk - zamknięte.		To tu, to tam.
Krok w krok.		Tam i tu.
Ręka w rękę.		Tędy i owędy.
Ząb za ząb.		Kropla po kropli.
Oko za oko.		Kulą w płot.
Biegiem marsz!		Nogi za pas.

9. Barwy dźwiękowe (dźwięki harmonizujące z treścią wyrazów):

Czytając głośno kolejne zdania, dobrze jest zaangażować swoje uczucia.

Deszcz siąpi. Ogarnął go strach - strach śmiertelny. Słońce świeci. Parsknął śmiechem. Śmiała się serdecznie, perliście. Milczał jak zaklęty. Krew trysnęła z rany. Śmiał się do łaz. Jeden wiatr w polu wiał, drugi wiatr w sadzie grał: cichuteńko, leciuteńko, liście pieścił i szeleścił - mdlał. Nie miała Kasieńka ojca ani matki… Podziękował grzecznie - podziękował pięknie - podziękował serdecznie - podziękował za łzami w oczach.

10. Przykład tekstu z Pisma Świętego (Mt 25, 31-46):

Zwróć uwagę na akcenty form czasownikowych.

31 Gdy Syn Człowieczy przyjdzie w swej chwale i wszyscy aniołowie z im, wtedy zasiądzie na swoim tronie pełnym chwały. 32 I zgromadzą się przed Nim wszystkie narody, a On oddzieli jednych [ludzi] od drugich, jak pasterz oddziela owce od kozłów. 33 Owce postawi po prawej, a kozły po swojej lewej stronie. 34 Wtedy odezwie się Król do tych po prawej stronie: „Pójdźcie, błogosławieni Ojca mojego, weźcie w posiadanie królestwo, przygotowane wam od założenia świata!

35 Bo byłem głodny, a daliście Mi jeść;

byłem spragniony, a daliście Mi pić;

byłem przybyszem, a przyjęliście Mnie;

36 byłem nagi, a przyodzialiście Mnie;

byłem chory, a odwiedziliście Mnie;

byłem w więzieniu, a przyszliście do Mnie”.

37 Wówczas zapytają sprawiedliwi: „Panie, kiedy widzieliśmy Cię głodnym i nakarmiliśmy Ciebie? spragnionym i daliśmy Ci pić? 38 Kiedy widzieliśmy Cię przybyszem i przyjęliśmy Cię? lub nagim i przyodzialiśmy Cię? 39 Kiedy widzieliśmy Cię chorym lub w więzieniu i przyszliśmy do Ciebie?” 40 A Król im odpowie: „Zaprawdę, powiadam wam: Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili”. 41 Wtedy odezwie się i do tych po lewej stronie: „Idźcie precz ode Mnie, przeklęci, w ogień wieczny, przygotowany diabłu i jego aniołom!

42 Bo byłem głodny, a nie daliście Mi jeść;

byłem spragniony, a nie daliście Mi pić;

43 byłem przybyszem, a nie przyjęliście Mnie;

byłem nagi, a nie przyodzialiście mnie;

byłem chory i w więzieniu, a nie odwiedziliście Mnie”.

44 Wówczas zapytają i ci: „Panie, kiedy widzieliśmy Cię głodnym albo spragnionym, albo przybyszem, albo nagim, kiedy chorym albo w więzieniu, a nie usłużyliśmy Tobie?” 45 Wtedy odpowie im: „Zaprawdę, powiadam wam: Wszystko, czego nie uczyniliście jednemu z tych najmniejszych, tegoście i Mnie nie uczynili”. 46 I pójdą ci na mękę wieczną, sprawiedliwi zaś do życia wiecznego».

11. Wierszyk dykcyjny.

Czytaj go powoli, dokładnie artykułując: najpierw bezdźwięcznie (ucząc się tylko układać poprawnie usta do poszczególnych sylab), potem szeptem, półgłosem i głośno. Wierszyk jest trochę nieskładny w treści ale zawiera wiele trudnych słów. Należy wykazać się starannością w wymowie.

Niełatwa słów wymowa.

Ha, trudna na to rada!

Jeszcze trudniejsze słowa,

Gdy się je w całość składa.

Spójrz w przestrzeń w blaskach zorzy:

Gra życiem skrzy srebrzyście;

A w drzewach wietrzyk Boży

Splątane czesze liście.

Z otchłani tchła mgła obła,

Trzchnął trznadel, pstrąg w głąb pruje,

Wybrnęła wydra z brodła,

Dżdżownica źdźbło żuje.

Chrząszcz pszczołę wstrząsł w szczelinę,

Zaś pchła pchłę pchnęła w popiół,

Trwożliwie zabrzmiał trzmiel w trzcinie,

Póki swego nie dopiął.

I ty też dopnij, chociaż

Słów kształty krztuszą krtanie;

Co jednak umiesz, pokaż,

Ułóż to w płynne zdanie.

12. Estetyka niektórych liter i słów.

a) Dźwięczne H bardzo korzystnie może wpływać na efekt i piękno mówienia, szczególnie w sytuacjach:

Honor to dla nas! Hulaj dusza! Hultaj z pana! habit, hagiografia, hymn, bohater, bohomaz, kurhan

b) Ł należy do liter nośnych, wyrazistych, jędrnych, ekspresywnych i dlatego powinna być wymawiana poprawnie. Zaznacza się szczególnie w wykrzyknięciach:

Bij go w łeb! Łżesz, łajdaku! Nad miastem łuna! Ładny huk. Łaska po łasce. Łódź z łupem. Łuskać łubin. Łukasz Łubieński. Wołał i wołał.

Podobnie ł brzmi w innych sytuacjach:

frunął, chciał, mełł, łyżka, Iłza, Ałłach, łąka, łęg, słup, piołun, dłubać, tłuc, tłum, płukać, płótno

„Łam, czego rozum nie złamie”

„Tak nas powrócisz cudem na ojczyzny łono” (Mickiewicz)

„Odkąd zniknęła jak sen jaki złoty” (Słowacki)

„Jedna mnie tu zwiodła chmurka, jedna mgła… błoto naokoło… ta chałupa rozświecona… wydała mi się arcyprzyjemną, jako arka na kształt łodzi” (Wyspiański)

„O białoskrzydła morska pływaczko! (Kochanowski).

inne ćwiczenia z ł:

siedziała małpa na płocie i jadła bułkę z masłem

słońce zaszło za łańcuchem gór

Łukasz zażywał niemałej sławy w całej Łomży

płynęły łodzie po Bałtyku

spadło sadło na ławę

chałupy słomą kryte

13. Kolejne ćwiczenia są kontynuacją poprzednich i wymagają już wprawy, dobrego przygotowania z rozgrzewką aparatu mowy włącznie. Uwaga, teksty te często nie mają logicznej spójności. Układając je postawiono nacisk wyłącznie na trudności w wymowie.

Piosenka: Szły pchły koło wody, pchła pchłę pchła do wody,

I ta pchła płakała, że ją druga w wodę pchała.

Świdrzyk ze świerszczem ze zgrzytem się pieszcząc, swe nozdrza ze szczękiem skrzyżują. Skrzyp szorstkolistny przejadłszy rzekł rzewnie, że rzesze jazgarzy żur żują. Śledzik zsiniały chrzęst sprzętem wybrzęczą zżymając się rządząc i zrzędząc. Zziębnięty grzyb skrzeczy szczotkując szyszeczki wyjąwszy miąższ z wszy trąc go wstęgą. Szczycił się szczygieł szczebiotem szczyglątek, szczygłowa strzegła ich czujnie. Szczudlasty szczecinianin sczeznął doszczętnie. Ściśliwy ścierwojad zachrzęścił buńczuczny. Burmistrz brzeszczotem brzęknął, bożyszcze w bluszczu zbezcześcił.

Drzemiąca dżdżownica w deszczu się tarza żeby żyć jak najdłużej. Chrząszcz żre szczypiorek i rzodkiew zajada, żeby mieć zęby wiewiórcze. Skrzypek na dachu z przejęciem rzępoli, żeby zarobić na życie, a ja to piszę pisząc się męczę by zaszczebiotał to Rysiek. Szampon szarpie szaszłyk za szczękę, a śliwka śmieje się ślicznie. Szklanka szlifuje szufladę. Żyjątko rządzi żołądkiem żubra. Żmija żąda żółwia. Żelazko żuje żydowskie żyto. Żołądek żony jest żwawy.

14. Wypowiedz te zdania najpierw powoli, a później coraz szybciej:

No to co, że ze Szwecji.

Czy tata czyta cytaty z Tacyta.

Wart pac pałaca, a pałac paca.

Tłuszcz skwierczy na blasze.

Trzy ćwierci do śmierci.

Kubek w kubek mój Jakubek.

Pokaż kurze grzędy, ona zechce wszędy.

Tchórznąć tchórzliwiej od tchórza.

Będzie krawiec nad krawce, no i tkacz nad tkacze.

Technika szybkiego czytania ze zrozumieniem

Do techniki czytania należy ćwiczenie wzroku. Czytelnik doświadczony wykorzystuje szerokie pola widzenia tekstu. Jednym rzutem oka chwyta kilka wyrazów, czyta wyrazami, a nawet całymi grupami wyrazów. Szybko znajduje myśl główną, czyta bez wysiłku. Lepiej rozumie czytany tekst.

Sprawdź, czy te uwagi dotyczą ciebie.

Jeżeli; np.

• Czytasz wodząc wzrokiem od wyrazu do wyrazu;

• Czytasz, a właściwie składasz sylaby, a z nich dopiero wyrazy;

• Długi tekst zniechęca cię na samym początku, a na drugiej stronie już nie pamiętasz, co było na pierwszej;

powinieneś przystąpić do nauki techniki czytania.

Wskazówki

• Prostokątna kartka wielkości pocztówki, ma na środku dłuższego boku narysowaną strzałkę.

• Przysłoń tą kartkę piramidę wyrazów, ustawiając strzałkę na pionowej osi.

• Odsłoń pierwszy wyraz, wpatrując się zdecydowanie w koniec strzałki.

• Staraj się przeczytać wyraz, ogarniając jego całość.

• Odsłaniając następne wyrazy, przeczytaj całą piramidę.

• Powtórz ćwiczenie 10 razy i ćwicz przez około 10 dni.

• Sprawdź, czy zwiększyło się twoje pole widzenia w porównaniu z tym, gdy wykonywałeś to ćwiczenie po raz pierwszy.

PIRAMIDA PIERWSZA

upr	awa
sum	ienie
upodo	banie
modern	izacja
nieskoń	czoność
współzaw	odnictwo
dziewięćd	ziesiątka
prawdziwe	odrodzenie
duże niebez	pieczeństwo
ogromnie lub	ię ćwiczenia
trudne partyza	nckie szlaki
sposobność źle	wykorzystana
wieczorynka też	nie była udana
przeprowadzka by	ła niespodzianką

PIRAMIDA DRUGA

łac	ina
medy	cyna
genea	logia
niezna	jomość
niezdec	ydowanie
prostopa	dłościan
nie ma po	dobieństwa
bardzo dob	ry chłopak
konieczna b	yła rezerwa
to piękna re	wia wojskowa
bardzo to nie	dobry interes
nieskora do ta	ńca dziewczyna
była to bardzo	poważna impreza
czterdziestokrot	na przewaga siły

Kolejne wskazówki

• Nie wracaj wzrokiem do słów lub linijek już przeczytanych (to wybija z rytmu);

• Nie zatrzymuj się na pojedynczych słowach;

• Czytaj od razu całą linijkę; podnieś wzrok, nawiąż kontakt ze słuchaczem;

• Skup wzrok na środku linijki;

• Myśl o czym czytasz;

• Czytając głośno, moduluj głos, odpowiednio akcentuj, stosuj znaki przystankowe, uwzględnij pauzę przed nowym akapitem;

• Czytaj dynamicznie;

• Nie poruszaj ustami (czytając cicho, rób to wzrokiem).

Ćwiczenia logopedyczne

Parskanie

Kląskanie

Dotykanie językiem kolejnych zębów (wielokrotnie, raz z prawej do lewej strony, następnie od lewej do prawej).

Oblizywanie warg (podobnie jak poprzednio).

Układamy usta w „ryjek” - wymawiając U - 10 razy.

Rozciągamy usta i wymawiamy - L - 10 razy.

Ćwiczenia powtarzamy na zmianę.

Kolejne ćwiczenia

15. Wiersz C. K. Norwida „Krzyż i dziecko” 1866 r. (Ćwiczenie dykcji i interpretacji treści).

Ojcze mój! twa łódź

Wprost na most płynie -

Maszt uderzy!… wróć…

Lub wszystko zginie.

Patrz jaki tam krzyż,

Krzyż niebezpieczny -

Maszt się niesie wzwyż,

Most mu poprzeczny -

Synku! trwogi zbądź:

To znak zbawienia

Płyńmy! bądź co bądź -

Patrz, jak? się zmienia

Oto - wszerz i wzwyż

Wszystko tożsamo.

- Gdzież się podział krzyż?

- Stał się nam bramą.

16. Wierszyk (piosenkę) należy recytować (śpiewać) w coraz szybszym tempie.

Jeden optyk mieszkał z synem, a ten syn był synoptykiem

i ten syn miał konkubinę ożenioną z pewnym prykiem.

Pryk okazem był sceptyka, jak po cichu mawiał optyk,

a pryk mawiał do optyka, że sceptykiem jest synoptyk.

Raz objadłszy się papryką poszedł w miasto syn z patykiem,

i rzuciwszy synoptykę zajął się wyłącznie prykiem..

Wtedy dwaj posterunkowi przyskrzynili syna za to,

i donieśli optykowi: syn synoptyk tkwi za kratą!

Biedny optyk chcąc być z synem nie rozmyślał ani szczypty,

tylko jął się skradać rynkiem, by z muzeum ukraść tryptyk.

Lecz gdy tryptyk kładł do kosza i czas tracił przy tryptyku,

nagle słyszy głos kustosza: tryptyk kradniesz ty optyku!

Prokurator rozgryzł problem bez sięgania do detali,

złapał skobel i tym skoblem zamknął wszystkich w dużej sali.

Siedzi optyk razem z prykiem, konkubina i synoptyk,

oraz kustosz wraz z tryptykiem, tym co go chciał ukraść optyk.

Wprawdzie kupy się nie trzyma przedstawiona tutaj fikcja

i puenty wcale ni-ma, ale za to jak bogato,

się przedstawia nasza dykcja.

17. Wiersz S. Barańczaka

Chrzęst szczęk pstrych krów, wprządł w słuch

Szept: „Trwasz wśród warstw wśród warstw łgarstw? Tchórz!

Stwórz wpierw z przerw werw, z chwil skrusz

Strzęp chwalb - nerw ścierw czymś strwóż!”

18. WIESZ WIEŚ - kabaret OTTO

Będzie to opowieść, której wątkiem jest
Miłość kobiet do mężczyzny o imieniu Wieś
Imię to powtórzy się w piosence razy sto
Tak zażyczył sobie nasz bohater, a powody to:

Było tyle już piosenek z imionami pań
Lecz nie było wielu, którym imię dałby, dałby pan
Niemożliwe też by imię Wiesław użył w pieśni ktoś
I dlatego będzie tutaj Wiesiów najmniej sto.

Teraz będzie zwrotka o tym jak kobiety mu
Mówią, że chcą związać z nim na wieki żywot swój.

Więc wiesz Wieś, weź mnie zwiedź i wieź ze sobą na wieś
I więź mnie, wierz mi Wiesiu, wiek mnie wierną więź
I jak jest wieś wsią, wieść tę obwieszczą
Że we wsi mieszka pewien miejsko-wiejski Wieś
Niewiastę uwiódł, więzi, życie chce z nią wieść.
Ojoj ajajaj z Tobą to istny raj
Ajaj ojojoj z Ciebie to wręcz playboy
I cudowny jesteś jak Belmondo albo Olbrychski
I nawet nos masz jak Hans Kloss.

Jak zauważyli państwo, oprócz Wiesiów stu
Pojawiło się też innych bohaterów dwóch
W dalszych zwrotkach się pojawi jeszcze mężczyzn trzech
I Biłgoraj również będzie, a na końcu teść.

Więc już dalej nie przedłużam niech się toczy pieśń
O tym jak kobiety wielbią mężczyzn o imieniu Wieś.

Więc wiesz Wieś, weź mnie zwiedź i wieź ze sobą na wieś
I więź mnie, wierz mi Wiesiu, wiek mnie wierną więź
I jak jest wieś wsią, wieść tę obwieszczą
Że we wsi mieszka pewien miejsko-wiejski Wieś
Niewiastę uwiódł, więzi, życie chce z nią wieść.
Ojoj ajajaj z Tobą to Biłgoraj
Ajaj ojojoj z ciebie to wręcz playboy
I cudowny jesteś jak Stallone lub Schwarzenegger
Masz również chód jak Robin Hood.

Jak zauważyli państwo, jeszcze mężczyzn trzech
Pojawiło się - a gdzie zapowiadany teść?

Coda: Wiesz Wieś, przyszła wieść, że twój teść lubi jeść
A teściowa wszystko chowa i od nowa.
Wiesz Wieś, przyszła wieść, że twój teść lubi jeść
A teściowa wszystko chowa i od nowa.
Wiesz Wieś, przyszła wieść, że twój teść lubi jeść
A teściowa wszystko chowa i od nowa.
Chowa i od nowa, chowa i od nowa, chowa i od nowa CZEŚĆ!

19. Ćwiczenia fonetyczne z filmu „Deszczowa piosenka”.

Chester czerpie czosnek szczypiorkiem, czerpie je w czapraku czerpakiem z czamarką, ten czosnek szczypiorkiem w czerstwych czarnych czarkach.

Mojżesz nie może na noże i rożen iść z bożkiem, co rożkiem by bił. Lecz Mojżesz być może na noże i rożen dołoży w obroży na łożu raz doży! Rożen nie może, a Mojżesz na noże nie może na łożu, a doża w obroży Mojżesz na noże nie może i koniec, a dożę w obroży pod łożem na rożen, bo noże i rożen i doża pod łożem, a bożek ma rożek!

Praktyczny egzamin z fonetyki

Poniższe tezy mogą służyć jako wskazówki, na co należy zwrócić uwagę w czasie weryfikacji umiejętności lektora.

1. Umiejętność wymowy i czytania

2. Oddech i głośne czytanie

3. Emisja głosu

4. Dzielenie tekstu

5. Artykulacja i przerwy w czytaniu

6. Interpunkcja

7. Akcent logiczny

8. Akcent w zdaniu

9. Melodyjność czytanego tekstu

10. Akcent gramatyczny

11. Modulacja głosu przy czytaniu

12. Słyszalność lektora przy czytaniu

13. Trudność wymowy niektórych słów

14. Estetyka wymowy niektórych liter

Literatura:

1. Prawidła poprawnej wymowy polskiej. opr. Z. Klemensiewicz. Kraków 1988 r.

2. Zasady poprawnego mówienia. Kuria Warszawska. 1987 r.

3. Ministrant Słowa Bożego - lektor. E. Miłek. Opole 1993 r.

4. Zbiory, notatki i pomysły autora w tym teksty zasłyszane z programów telewizyjnych np. Kabaretu OTTO z filmu „Deszczowa piosenka”.

5. Pomysły innych nauczycieli języka polskiego, którzy pomagali mi w formacji fonetycznej młodzieży.

Życzę wspaniałej zabawy z językiem polskim.

Ks. Mariusz Żurawicz

38

---