Pytania nr 26,27,49,50,53,77

26.Wzrost mierzy się za pomocą:

Przez wzrost gospodarczy rozumiemy proces zwiększania zasobów dóbr i usług konsumpcyjnych, a w szczególności taki wzrost ilościowy, który zapewnia zwiększenie ilości dobór i usług konsumpcyjnych przypadających na mieszkańca danego kraju. Chodzi tu o wzrost w wyrażeniu realnym, fizycznym, mierzony w sposób, który eliminuje zniekształcający wpływ zmian cen, procesów inflacyjnych. Syntetycznym miernikiem dynamiki wzrostu gospodarczego jest stopa wzrostu produktu krajowego brutto w skali roku.

Procesy wzrostu i rozwoju gospodarczego są uwarunkowane społecznie, odbywają się w społeczeństwach o określonej strukturze, dysponujących instytucjami społecznymi, politycznymi, normami prawnymi, wzorcami zachowań itp. Oznacza to, że rozwój gospodarczy nie jest możliwy bez postępu społecznego, bez zmian w postawach jednostek i grup społecznych oraz w funkcjonowaniu urządzeń i instytucji społecznych. Ta jedność i wzajemne uwarunkowanie rozwoju gospodarczego i postępu społecznego znajduje wyraz w pojęciu rozwoju społeczno - gospodarczego.

Rezultatem rozwoju społeczno - gospodarczego jest jakość życia społeczeństwa jako całości, jego grup społecznych i poszczególnych jednostek. Mówiąc o jakości życia mamy na myśli nie tylko dostępność i rozmiary konsumpcji dóbr i usług materialnych i niematerialnych, ale także takie zjawiska jak funkcjonowanie środowiska pracy, środowiska domowego, stopień aktywności i współpracy ludzi w zachowaniu i przyswajaniu dotychczasowego oraz tworzeniu nowego dorobku materialnego i kulturalno - naukowego, stopień wolności ludzi, stan zdrowia psychicznego i fizycznego.

W naukach społecznych podejmowane są od dłuższego czasu wysiłki zmierzające do skonstruowania mierników, które w ocenie rozwoju społeczno - gospodarczego wychodziłyby poza tradycyjne wskaźniki wielkości dochodu narodowego na mieszkańca, odzwierciedlałyby zjawiska poziomu życia, jego jakość. Do najbardziej znanych należą tzw. wskaźniki genewski, opracowane w Genewskim Instytucie ONZ d. Rozwoju Społecznego. Uwzględniają one stopień zaspokojenia potrzeb zestawionych w siedem grup: wyżywienie, mieszkanie, zdrowie, wykształcenie, rekreacja, zabezpieczenie społeczne i zagospodarowanie materialne. Po zsumowaniu wskaźników szczegółowych otrzymuje się wskaźnik poziomu życia.

Ogólnie biorąc możemy podzielić wszystkie wskaźniki mierzenia rozwoju społeczno - gospodarczego na trzy grypy - w zależności od stopnia agregacji danych.

• 1 grupa - wskaźniki syntetyczne, które najbardziej ogólnie charakteryzują rozwój społeczno - gospodarczy. Należą do nich wymienione wyżej rozmiary produktu krajowego brutto i dochodu narodowego w wyrażeniu absolutnym i na mieszkańca, wskaźniki ich dynamiki, struktury wytworzenia i podziału według grup społecznych działów gospodarki, w przekroju regionalnym

• 2 grupa - wskaźniki szczegółowe, obrazujące wybrane dziedziny rozwoju społeczno - gospodarczego, których jest najwięcej. Mogą one dotyczyć praktycznie wszystkich dziedzin życia społeczno - gospodarczego, a więc zarówno inwestycji jak i szeroko rozumianego spożycia dóbr i usług materialnych i niematerialnych.

3 grupa - wskaźniki symptomatyczne - charakteryzujące jedynie wybrane dziedziny, ale syntetyzujące na tyle procesy rozwoju społeczno - gospodarczego, ze pozwalają wnioskować o ogólnym jego poziomie i dynamice. Do nich zaliczano kiedyś np. produkcję na mieszkańca stali, czy też produkcję energii elektrycznej. Obecnie na czoło wysuwają się wskaźniki, obrazujące stopień wdrożenia do gospodarki wyników rewolucji naukowo - technicznej

27. Czynniki wzrostu gospodarczego

Czynniki bezpośrednie zalicza się tu zatrudnienie i wydajność pracy.

Czynniki pośrednie zalicza się tu majątek produkcyjny i efektywność jego wykorzystania.

Te same czynniki można przestawić jako ekstenywne oraz intensywne. Ekstensywne to zatrudnienie i majątek produkcyjny, intensywne to wydajność pracy i efektywność wykorzystania majątku produkcyjnego.

Ekstensywne czynniki wzrostu gospodarczego wyrażają się w zmianach ilościowych, a więc przyroście zatrudnienia oraz trwałych i obrotowych środków produkcji, czyli we wzroście inwestycji.

Intensywne czynniki wzrostu gospodarczego to zmiany jakościowe w wykorzystaniu produkcji. Są to wzrost wydajności pracy ludzkiej siły roboczej, wzrost efektywności wykorzystania majątku produkcyjnego, zwiększenie efektywności inwestycji, postępu naukowo - technicznego, zastosowanych przedmiotów pracy.

Współcześnie spośród czynników intensywnych wzrostu gospodarczego podstawowe znacznie posiada postęp naukowo - techniczny i doskonalenie organizacji procesów wytwórczych. Wiążą się z tym zmiany w strukturze działowo - gałęziowej produkcji w kierunku wzrostu znaczenia dziedzin nowoczesnych o małej materiało - energochłonności procesów produkcyjnych. Wzrost gospodarczy zależy od wielkości nakładów pracy żywej, czyli ilości zatrudnionej siły roboczej. Rola tego czynnika jest szczególnie duża w warunkach istnienia w gospodarce narodowej niewykorzystanego aparatu wytwórczego, który trzeba uruchomić właśnie poprzez wzrost zatrudnienia. Z tego punktu widzenia istotną rolę odgrywa potencjał ludności zdolnej do pracy w danej gospodarce narodowej. Wielkość tego potencjału określona jest przez wiele czynników o charakterze demograficznym, ekonomicznym i społecznym.

Spośród czynników demograficznych wskażemy na takie jak ogólna liczba ludności, tempo przyrostu ludności - zarówno ogółem jak i zdolnej do pracy - zależnie od stopy urodzeń, zgonów i salda migracji zewnętrznej.

Wskazując na rolę czynnika ekonomicznego w kształtowaniu bilansu ludnościowego stwierdzić można prawidłowość, że wyższemu poziomowi i wzrostu ekonomicznego w długim okresie towarzyszy spadek stopy przyrostu ludności i tym samym ludność w wieku produkcyjnym.

Spośród czynników społecznych wymienić trzeba przede wszystkim model rodziny, który wraz ze wzrostem gospodarczym i wzrostem poziomu życia ewoluuje raczej w kierunku modelu reprodukcji prostej (2+2) lub zwężonej (2+1). Do grupy czynników wpływających na wykorzystanie potencjalnych zasobów ludności zdolnej do pracy zliczyć należy m.in. stopień aktywności zawodowej ludności, a także zdolność gospodarki do stwarzania warunków większej mobilności siły roboczej kraju. Brak takich warunków może być przyczyną istnienia nadwyżek siły roboczej w jednych rejonach kraju i jego niedostatek w drugim.

Należy odróżnić indywidualną i społeczną wydajność pracy.

Indywidualna wydajność pracy, to ilość lub wartość produkcji wytwarzana przez jednego pracownika w ciągu godziny. Określa się ją też jako technologiczną wydajność pracy. Społeczna wydajność pracy, to ilość lub wartość produkcji, jaka przypada średnio na jednego zatrudnionego w ciągu roku w gałęzi, sektorze, w gospodarce narodowej jako całości.

Na poziom wydajności pracy wywiera wpływ wiele czynników, wzajemnie ze sobą powiązanych. Są to szeroko rozumiane zewnętrzne w stosunku do pracownika czynniki procesu produkcji np. warunki naturalne a także organizacja procesu pracy w przedsiębiorstwie, środki i metody motywacyjne, techniczne uzbrojenie pracy, stosunki społeczne w zakładzie itp. Istotną rolę spełniają kwalifikacje zawodowe pracownika, jego doświadczenie i nawyki produkcyjne.

Ważnym czynnikiem określającym poziom wydajności pracy jest intensywność pracy, czyli stopień natężenia pracy w toku jej wykonywania, wysiłku fizycznego i psychicznego w czasie pracy. Wzrost intensywności pracy oznacza, że w tym samym czasie pracy np. w godzinie, ilość wydatkowanej pracy jest większa niż w jednej godzinie pracy mniej intensywnej. Umożliwia to otrzymanie większej ilość produktów, czyli zwiększenie wydajności pracy.

Istotną rolę we wzroście gospodarczym spełnia wielkość majątku produkcyjnego i efektywność jego wykorzystania. Wpływ wielkości majątku produkcyjnego wyraża się poprzez jego znaczenie dla poziomu technicznego uzbrojenia pracy, dla jej wydajności oraz rozmiarów i struktury zatrudnienia żywej siły roboczej. Z kolei rozmiary majątku produkcyjnego określane są przez poziom inwestycji w gospodarce narodowej. Tu należy podkreślić, że inwestowanie ma sens tylko, wówczas, gdy prowadzi do unowocześnienia majątku produkcyjnego i nie przyczynia się do wzrostu niewykorzystanych mocy wytwórczych w gospodarce.

Wpływ majątku produkcyjnego na wzrost dochodu narodowego jest tym większy, im większa jest efektywność jego wykorzystania. Efektywność majątku produkcyjnego, to wielkość dochodu narodowego przypadająca na jednostkę wartości majątku. Jest ona tym większa, im więcej nowej produkcji przypada na jednostkę majątku. Efektywność majątku produkcyjnego rośnie, więc ze wzrostem wydajność pracy.

Majątek produkcyjny, to nie tylko majątek trwały, ale także surowce, materiały pomocnicze, energia, półfabrykaty. Oszczędność zużycia tej części majątku wytwórczego jest istotnym czynnikiem wzrostu gospodarczego. Cykl inwestycyjny, czyli cykl osiągania przez inwestycje zdolności wytwórczej, jest różny w różnych działach gospodarki. Z punktu widzenia wzrostu gospodarczego problem polega, więc na skracaniu cyklu, możliwie szybkim dochodzeniu do zdolności produkcyjnej inwestycji.

Wzrost gospodarczy, przyrost dochodu narodowego może także dokonywać się na drodze bezinwestycyjnej. Decydują o tym wszelkie usprawnienia organizacyjno - techniczne w procesie produkcji, nie wymagające nakładów inwestycyjnych. Szczególnie duża w tym względzie jest rola pozytywnych zmian w dziedzinie organizacji i zarządzania na wszystkich szczeblach procesu gospodarowania - od przedsiębiorstwa po najwyższe szczeble kierowania gospodarką narodową.

Często w teoriach ekonomicznych i polityce gospodarczej występuje skłonność do przypisywania jednym czynnikom wzrostu szczególnie ważnego znaczenia, a drugorzędnego traktowania innych. Zjawisko to występuje zwłaszcza w tych krajach, które zaczynają proces wzrostu gospodarczego z niskiego poziomu rozwoju gospodarki. Prowadzi to do szeregu negatywnych konsekwencji w procesie wzrostu, narastania i gwałtownego ujawnienia się po pewnym okresie ostrych dysproporcji w gospodarce - z wszystkimi wynikającymi stąd negatywnymi zjawiskami społecznymi. Nie obyło się bez takich zjawisk w naszej gospodarce w różnych okresach jej powojennego rozwoju.

Podkreślić należy tu komplementarność poszczególnych czynników wzrostu gospodarczego, ich wzajemną zależność i uzupełnianie się. Niewystarczający udział jednego z czynników np. niski poziom kwalifikacji pracowników, czy zła organizacja pracy niweczyć mogą pozytywne oddziaływanie na wzrost innego czynnika np. technicznego uzbrojenia pracy czy przyrostu inwestycji produkcyjnych.

49.Bezrobocie, rodzaje, przyczyny występowania

Bezrobocie od kilu dziesięcioleci stało się w rozwiniętych krajach gospodarki rynkowej problemem, który przekuwa uwagę zarówno teoretyków jak i praktyków życia społeczno - gospodarczego. Jest ono także nadal problemem krajów, które niedawno rozpoczęły tworzenie podstaw

Gospodarki rynkowej. Przykładem tych pierwszych są np. Niemcy, które posiadają obecnie 3 miliony bezrobotnych, a tych drugich np. Polska, w której stopa bezrobocia w skali kraju wynosi nadal kilkanaście procent, a są rejony, gdzie wynosi ona ok. 25%. Na początku lat 90 w krajach OECD było ponad 30 mln bezrobotnych.

Jakkolwiek nie brak teorii, które wskazują na pozytywne znaczenie bezrobocia dla społeczeństwa ( ma ono dyscyplinować pracujących, wymuszając wyższą wydajność pracy) podkreślić trzeba negatywne skutki ekonomiczne i społeczne bezrobocia, które osiąga stosunkowo wysoki poziom.

W teorii ekonomii istnieją próby sformułowania ilościowych zależności między wzrostem bezrobocia a spadkiem realnego Produktu Narodowego Brutto. Zależność ta uzyskała nazwę prawa Okuna (1926 - 1979), amerykańskiego badacza tego problemu. Stwierdza ono, że wzrost stopy bezrobocia o 1% oznacza spadek realnego PNB w stosunku do PNB potencjalnego o 2%.

Jak piszą Samuselson i Nordhaus: „zgodnie z prawem Okuna, okresy, w których poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w których faktyczny poziom PNB spada poniżej poziomu potencjalnego. A zatem wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu, którego wytworzenia zaniechano - zupełnie tak samo, jak gdyby tę właśnie ilość zmarnotrawionych, nie wytworzonych samochodów, środków żywności i budynków po prostu utopiono w odmętach oceanu.”

Bezrobocie, zjawisko gospodarcze polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy i poszukujących jej nie znajduje zatrudnienia Jego miarą jest stopa bezrobocia, będąca relacją liczby zarejestrowanych bezrobotnych do zasobu siły roboczej lub do liczby ludności w wieku produkcyjnym

(16-65 lat mężczyźni i 16-60 lat kobiety).Pewien poziom bezrobocia (3-4%) jest w gospodarce nieunikniony, a nawet konieczny (umożliwia dostosowanie struktury produkcji do zmieniających się

potrzeb). Nadmierne bezrobocie jest jednak zjawiskiem niekorzystnym.

Podkreślić należy, że jedynie łączenie spełniania powyższych kryteriów kwalifikuje do pojęcia bezrobocia. Jest to jednak ujęcie teoretyczne, które samo w sobie nie pozwala jeszcze określić rozmiarów bezrobocia w danym kraju i danym czasie. Dla tego celu należy posłużyć się bardziej szczegółowymi kryteriami. Te kryteria nie są bynajmniej w poszczególnych krajach jednakowe.

W Polsce np. istnieją dwa źródła informacji o bezrobociu, które operują nieco odmiennymi pojęciami bezrobocia.

Pierwsze źródło to statystyka urzędów pracy, rejestrujących na bieżąco poszukujących pracy. W tym ujęciu za bezrobotnego uważa się osobę zdolną do pracy) ukończone 18 lat, nie przekroczone 60 lat u kobiet, 65 lat u mężczyzn) oraz gotową do jej podjęcia w ramach stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, pozostają bez pracy i nie uczącą się w szkole oraz nie mającą innego źródła utrzymania.

Drugie źródło informacji o poziomie bezrobocia w naszym kraju to statystyka GUS, oparta na kwartalnym badaniu aktywności ekonomicznej ludności. Obejmującym 22,0 tys. Gospodarstw domowych. W badaniu tym do kategorii bezrobotnych zaliczane są osoby w wieku 15 lat i wyżej, które spełniały jednocześnie trzy warunki:

1. w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi ) za osobę pracującą uważa się osobę, która wykonywała przez co najmniej 1 godzinę pracę przynoszącą dochód lub zarobek albo pomagała - bez wynagrodzenia - w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej)

2. aktywnie poszukiwały pracy, tzn. podjęły niezbędne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni - tydzień badany)

3. były gotowe (zdolne) podjąć pracę w tygodniu badanym i następnym.

Główną rolę w powyższych kryteriach, przyjętych przez GUS, niezbędnych dla odróżnienia pracującego od bezrobotnego, pełni warunek 1 godziny pracy. Osoba, która nie przepracowała 1 godziny w tygodniu uważana jest za bezrobotną. Jest to rygorystyczny kryterium, które inaczej zawyża ilość pracujących i zaniża liczbę bezrobotnych. Jest to jednak standard międzynarodowy, przyjęty przez Międzynarodową Organizację Pracy i stosowany przez większość krajów gospodarczo rozwiniętych.

Ze względu na różnice w metodach szacunku rozmiarów bezrobocia w poszczególnych krajach nie zawsze dane o wielości bezrobocia są porównywalne. Dla dokonania porównań międzynarodowych trzeba mieć obraz metody określania rozmiarów bezrobocia.

W zależności od przyczyn wyróżniamy:

• bezrobocie frykcyjne, (od łacińskiego słowa „frictio” - tarcie) wynika ze stałego ruchu ludności, przemieszczającej się z jednego rejonu kraju do drugiego, z jednego rodzaju pracy do innego, ze zmiany zawodu. W każdej gospodarce i w każdym czasie występuje pewne przejściowe zjawisko niedopasowania się podaży i popytu siły roboczej, które są źródłem stale występującego bezrobocia o charakterze przejściowym. Zawsze występuje bowiem pewien odcinek czasu między momentem, gdy bezrobotny zaczyna poszukiwać pracy a momentem gdy ją podejmuje. Bezrobocie frykcyjne jest więc stale występującym pewnym minimum bezrobocia, wynikającym z samego procesu dostosowywania się popytu i podaży na siłę roboczą. (obejmujące osoby czasowo bezrobotne z powodu zmiany miejsca pracy lub kwalifikacji,)

• bezrobocie strukturalne występuje wówczas, gdy ma miejsce niedopasowanie się podaży i popytu na siłę roboczą, uwarunkowane przemianami strukturalnymi gospodarki. Chodzi tu o takie procesy jak upadek pewnych gałęzi gospodarki i rozwój nowych, wywołany tendencjami w postępie technicznym, czy też zmiany tego typu powodowane rozwojem międzynarodowego podziału pracy. Są one przyczyną powstania stosunkowo trwałych nadwyżek siły roboczej. Rozwój nowych gałęzi gospodarki i doskonalenie istniejących wiąże się z zasady z praco oszczędnym typem postępu technicznego. W rezultacie proces wzrostu gospodarczego nie jest w stanie wchłonąć istniejącej podaży siły roboczej, rodząc bezrobocie typu strukturalnego. To ten właśnie typ bezrobocia jest współcześnie główną przyczyną wysokiego poziomu bezrobocia w krajach wysoko rozwiniętych o jego długotrwałego charakteru. (bezrobocie strukturalne, związane z ograniczeniem produkcji lub zanikaniem pewnych dziedzin działalności gospodarczej, w związku, z czym powstaje nadmiar pracowników reprezentujących określone zawody)

• bezrobocie technologiczne, związane z wprowadzaniem postępu technicznego, zastępowaniem pracy ludzi pracą maszyn i urządzeń,

• bezrobocie klasyczne, pojawiające się, gdy w wyniku działalności związków zawodowych lub ustawodawstwa pracy poziom płac jest wyższy od poziomu równowagi (pracodawcy zmniejszają wówczas popyt na pracę)

• bezrobocie cykliczne wiąże się z typowym dla gospodarki rynkowej przebiegiem cyklu koniunkturalnego. W fazie załamania koniunktury występuje więc w skali gospodarki narodowej - niezależnie od bezrobocia frykcyjnego czy strukturalnego - ogólne zmniejszenie popytu na pracę na tle ogólnego osłabienia aktywności gospodarczej, powodując wzrost bezrobocia. (bezrobocie koniunkturalne (Koniunktura), powstaje w wyniku zmniejszenia się popytu globalnego w fazie załamania gospodarczego (Cykl gospodarczy).

Przyczyny bezrobocia w gospodarce rynkowej.

Są dwie koncepcje tłumaczące przyczyny powstawania bezrobocia:

• koncepcja klasyczna,

• koncepcja keynessowska.

Teoria klasyczna mówi, że bezrobocie jest związane z efektem blokowania samoczynnych mechanizmów rynkowych na rynku pracy. Ten rynek jest rynkiem obwarowanym przez różnego rodzaju organizacje i instytucje; głównym winowajcą jest rząd poprzez swoje działania ingerujący na rynku pracy: ta ingerencja dotyczy przede wszystkim:

• oddziaływania związków zawodowych na rynek pracy,

• płac minimalnych,

• zasiłków dla bezrobotnych.

Związki zawodowe zaczęły powstawać pod koniec XIX wieku po to, żeby wywierać naciski na pracodawców w celu poprawienia warunków bytowych czy płacowych.

Place minimalne wprowadzono jeszcze przed II wojną światową, aby chronić pracowników młodocianych i starszych wiekiem przed obniżaniem stawek płaconych dla tych grup. Związki zawodowe nie interesują się tymi grupami pracowników, nie wywierają nacisku na podwyższanie płacy. Gdyby nie było ingerencji państwa pracodawcy płaciliby bardzo niskie stawki za wykonywaną pracę. Żeby płaca minimalna miała wpływ na rynek pracy musi być wyższa od oferty związkowej. Jeśli jest wyższa od oferty związków zawodowych część pracodawców rezygnuje z zatrudniania młodocianych.

Zasiłki dla bezrobotnych - jeśli zasiłki wypłacane są na odpowiednio wysokim poziomie oraz w dłuższym okresie czasu, to pewna grupa pracowników będzie zainteresowana pracą tylko, po aby nabyć uprawnienia do zasiłku.

Teoria keynessowska w przeciwieństwie do teorii klasycznej twierdzi, że nawet gdyby stworzyć na rynku pracy sytuację do samodzielnego działania mechanizmów rynkowych to i tak występowałoby bezrobocie. Przyczyn bezrobocia upatruje w niedostatecznym popycie na dobra i usługi. Z tego powodu większość przedsiębiorstw musi ograniczać produkcję i zatrudniać mniejszą ilość osób. Walka z bezrobociem w myśl teorii keynessowskiej powinna polegać na symulowaniu efektywnego popytu na towary za pomocą instrumentów fiskalnych i pieniężnych.

Istotnym zagadnieniem, które jest przedmiotem analiz w rozważaniach nad bezrobociem, jest zagadnienie przyczyn bezrobocia. Problem ten był przedmiotem analiz już u klasyków ekonomii angielskiej, a przede wszystkim u Dawida Ricardo, który wskazał na negatywne dla poziomu zatrudnienia skutki stosowania maszyn, które wypierały z procesu produkcji siłę roboczą. Idea ta była rozwijana przez Karola Marksa w „Kapitale” w postaci teorii rezerwowej armii przemysłowej, będącej skutkiem stosowania praco oszczędnego typu postępu technicznego. Problem był rozwijany w teorii ekonomii w XX wieku przez podstawowe w tym okresie kierunki ekonomii.

Według neoklasyków gospodarce wolnorynkowej występuje tendencja do ustalania się na rynku równowagi, oznaczającej pełne zatrudnieni istniejącej w kraju siły roboczej. Koncepcja ta wyklucza możliwość powstania w gospodarce przymusowego bezrobocia. U podstaw takiego wniosku leżą zasady postępowania pracodawców i pracowników na rynku pracy, uwarunkowane z kolei wpływem poziomu płac.

Poziom płac posiada przede wszystkim decydujący wpływ na popyt i podaż siły roboczej. Im ten poziom wyższy tym popyt na siłę roboczą jest mniejszy. Z kolei im wyższy poziom płac tym wyższa jest podaż siły roboczej. Ważne jest jednak jak oddziałują na poziom zatrudnienia zmiany stawek płac. Otóż według teorii neoklasycznej rezultatem tych zmian jest zawsze tendencja do utrzymywania w gospodarce stanu pełnego zatrudnienia, równowagi na rynku pracy. Wyjaśnia to następujący wykres:

Stawka płac realnych - P

Ns

Nd Popyt na siłę roboczą

Podaż siły roboczej P1 C D P0 R 0 Sro Siła Robocza Sr

Punkt R przy stawce płac P0 jest punktem zrównania się popytu i podaży siły roboczej czyli punktem równowagi na rynku pracy. Poziomy odcinek PoR oznacza liczbę zatrudnionych. Gdyby płace realne ustaliły się na poziomie P1, spowodowałyby to wzrost podaży siły roboczej do punktu D. Ponieważ popyt na siłę roboczą pozostaje na poziomie R (lub nawet zmniejsza się w wyniku wzrostu płac) - utrzymanie płac na tym wyższym poziomie stanie się przyczyną bezrobocia o rozmiarach CD. Jeśli jednak tendencja do utrzymania wyższego poziomu płac nie utrzyma się - w wyniku np. konkurencji między robotnikami, braku silnej organizacji związkowej - spowoduje to obniżkę płac realnych do poziomu P0 i przywrócenie równowagi na rynku pracy. Mechanizm wolnego rynku siły roboczej powoduje więc ustalenie się poziomu płac na takim poziomie, że rynek pracy pozostaje zawsze zrównoważony. Bezrobocie w tym schemacie jest wynikiem sztywności płac i niechęcią robotników do podjęcia pracy za niższą płacę, wynikiem nieprzystosowania się do reguł wolnorynkowych.

Teoria naturalnej stopy bezrobocia zakłada, że gospodarce zawsze działają siły, które prowadzą do równowagi na rynkach pracy. Przy istnieniu naturalnej stopy bezrobocia równowagę osiągają nie tylko rynki pracy, ale również rynki produktów - stabilnie ą nie tylko płace, ale także ceny produktów. Nie występują więc tendencje, które wskazywały by na przyspieszenie lub spadek inflacji.

Naturalna stopa bezrobocia jest to stopa, którą można w zasadzie sprowadzić do bezrobocia frykcyjnego. Ma ono być wywołane niedoskonałością funkcjonowania rynku pracy - istnieniem niekompletnej informacji o wolnych miejscach pracy, wolnej siły roboczej, niewystarczającą z punktu widzenia potrzeb rynku mobilnością siły roboczej, sztywnymi płacami powodowanymi mocną pozycją związków zawodowych, wysokimi zasiłkami dla bezrobotnych.

Zadaniem omawianej teorii naturalna stopa bezrobocia jest ceną, którą płaci społeczeństwo za utrzymanie w ryzach inflacji - na poziomie ani nie za wysokim ani nie za niskim „... stopa naturalna jest owym złotym środkiem pomiędzy zbyt wysokim i zbyt niskim poziomem inflacji; jest to poziom, przy którym stopień inflacji ani nie wzrasta w następstwie nadwyżkowego popytu, ani się nie obniża w następstwie nadwyżkowej podaży. Pojawia się ona na owym progowym poziomie, poniżej którego napięcia na rynku pracy i rynkach produktów zaczynają prowadzić do coraz to szybszego z każdym rokiem wzrostu płac i cen...”.

W zasadniczo odmiennym kierunku idzie koncepcja keynesowska, rozwinięta o pracy „ogólna teoria zatrudnienia procentu i pieniądza”. Można powiedzieć, że jest ona bliska teorii sformułowanej wcześniej przez D. Ricardo i K. Marksa, będąc najbliższa rzeczywistości ekonomicznej. Samuelson pisze, że „...Wielki przełom keynesowski polegał na tym, że pozwolono faktom skazić prześliczną, a nie kiedy mało realistyczną teorię..”.

Teoria keynesowska odrzuca przede wszystkim tezę neoklasyków o zdolności mechanizmu rynkowego do zapewnienia równowagi na rynku pracy. Odwrotnie - udowadnia ona, że w warunkach swobodnej gry mechanizmu rynkowego występuje tendencja do powstawania nadwyżki podaż siły roboczej w stosunku do popytu, do kształtowania się bezrobocia. Temu zagadnieniu poświęcony jest fragment „ Ogólnej teorii zatrudnienia...”.J.M.Keynesa w którym przeprowadza on zasadniczą krytykę teorię bezrobocia prof. Pigou - jednego z czołowych neoklasyków teorii ekonomii.

Keynesowska teoria bezrobocia wiąże sto zjawisko z wahaniami i załamaniami koniunktury gospodarczej, wywołanymi niewystarczającym popytem na towary w stosunku do ich podaży. Gdy popyt rynkowy jest niewystarczający by zakupić wytworzoną produkcję - producenci zmuszenia są do zmniejszenia produkcji i dostosowania jej w ten sposób do efektywnego popytu. Wywołuje to spadek zatrudnienia i wzrost bezrobocia. Ma ono względnie trwały charakter i nie może być zlikwidowane w krótkim czasie w wyniku działania samoczynnego mechanizmu rynkowego. Jest to więc bezrobocie przymusowe, wywołane niezależnymi od zatrudnionych czynnikami, niemożliwie do zlikwidowania nawet gdyby robotnicy zgodzili się na obniżenie ich płac roboczych.

Koncepcje neoklasyczne wychodziły z założenia, że dla ograniczenia czy likwidacji bezrobocia nie jest potrzebna ingerencja państwa i prowadzenie przez nie polityki zatrudnienia. Keynesiści reprezentują diametralnie odmienne stanowisko - dla osiągnięcia tego celu konieczna jest ingerencja państwa w procesy rynkowe, a w szczególności stymulowanie efektywnego popytu za pomocą różnych instrumentów polityki gospodarczej. O tym mówi interwencjonizm państwowy.

50. Prawo Okuna dotyczy:

Głównym skutkiem ekonomicznym bezrobocia jest utracona wskutek niego część PKB, która mogłaby być wykorzystana przy pełnym zatrudnieniu.

Prawo Okuna głosi , każdemu wzrostowi stopy bezrobocia o 1 punkt (powyżej stopy naturalnej) towarzyszy spadek PKB o 2%, czyli każdy punkt bezrobocia powyżej naturalnej stopy (dorzuca) 2% niedoboru PKB.

Z tego prawa wynikają następujące wnioski:

Utrzymanie stałej stopy bezrobocia wymaga corocznego wzrostu realnego PKB o 3% , aby stopa bezrobocia pozostała bez zmian, gospodarka musi się rozwijać w tempie przynajmniej 3%.

Jeżeli w sytuacji wyjściowej bezrobocie jest wyższe od naturalnego, to likwidacja nadwyżki wymaga wzrostu PKB w tempie większym niż 3%.

Okun ukazał skutki bezrobocia i klucz do rozumienia związku między rynkami produkcji a rynkami pracy. Na każdy % spadku rzeczywistego PKB poniżej PKB potencjalnego, stopa bezrobocia wzrasta o 0,5 % powyżej naturalnej stopy.

53. Przed czym przestrzega krzywa Laffera:

Istota krzywej Laffera.

W kształtowaniu systemu podatkowego - stóp podatkowych, podstawy opodatkowania, rodzajów podatków - niezmiernie istotnym zagadnieniem jest ocena skutków społecznych i ekonomicznych, jakie wywołuje dany system podatkowy.

Zbyt wysokie stopy opodatkowania mogą bowiem powodować cały szereg negatywnych konsekwencji. Pomijając takie zjawisko - występujące we wszystkich krajach gdzie istnieją podatki - jak uchylenie się od podatków, oszustwa podatkowe, nadmierne opodatkowania dochodów obniża bodźce do pracy, skłonność do inwestycji, powodując ucieczkę kapitałów z gałęzi wysoko opodatkowanych do gałęzi o niskich podatkach, a także ucieczkę kapitałów za granicę. Takie migracje kapitałów nie zawsze są społecznie potrzebne i mogą powodować kurczenie się działalności gospodarczej niezbędnej dla kraju.

Na początku lat 80 zarysowała się w teorii ekonomii tendencja, która akcentowała negatywne efekty wysokich stóp podatkowych w wielu dziedzinach gospodarki. W wysokim poziomie opodatkowania upatrywano istnienie takich negatywnych zjawisk jak niski poziom oszczędności, recesja, brak wzrostu wydajności pracy, wysoka inflacja. Grupa badawcza w USA, której przewodził Arthur Laffer, podkreślała znaczenie niskich krańcowych stóp podatkowych dla osiągania korzystnych wyników w gospodarce. Narzędziem analitycznym w badaniu tego problemu stała się krzywa Laffera, która wygląda następująco.

Wpływy z podatków 3 M 2 A

1 B

0

0 1 2 3 4 5 stopa opodatkowania

Jeśli przyjmiemy, że stopa opodatkowania wzrośnie z poziomu 1 o poziomu 2, możliwy stanie się wzrost dochodów budżetowych z tytułu podatków z poziomu 1 do 2. Maksymalne wpływy z podatków można osiągnąć przy stopie podatkowej = 3. Dalszy wzrost stopy podatkowej, np. do punktu 4, spowoduje już zmniejszenie się wpływów podatkowych z najwyższego poziomu M do poziomu A; kolejne zwiększenie stopy podatkowej - do punktu 5 - doprowadzi do dalszego zmniejszenia dochodów podatkowych. Równocześnie z przebiegu krzywej wynika, że zmniejszenie stopy opodatkowania z jej wysokiego poziomu np.5 do 4 przyczyni się do wzrostu wpływów gospodarki - to zmniejszenie przyczyni się do narastania tendencji pozytywnych, a więc wzrostu inwestycji, produkcji, zatrudnienia.

77. Pojęcie i rodzaje podatków:

Stawka podatkowa, wyrażona ona stosunek wysokości podatku do podstawy opodatkowania. Rozróżnia się stawki kwotowe i procentowe.

Stawka kwotowa jest wyrażoną w pieniądzu wielkością podatku od jednostki podstawy opodatkowania. Stosowana jest głównie wówczas gdy podstawa opodatkowania wyrażona jest w jednostkach naturalnych.

Stawka procentowa określa jaką część podstawy opodatkowania należy przekazać z tytułu podatku. Stosowana jest z zasady w stosunku do podstawy opodatkowania wyrażonej w pieniądzu.

Stawki opodatkowania mogą być stałe i zmienne. Jeżeli stawka podatkowa jest stała, jednakowa dla każdej podstawy opodatkowania, opodatkowanie takie nazywamy proporcjonalnym. Stawki zmienne, których wysokość ulega zmianie wraz ze zmianą podstawy opodatkowania, tworzą skale podatkową.

Odróżnia się trzy rodzaje zmiennych skal podatkowych:

• skala progresywna polega na tym, że w miarę wzrostu podstawy opodatkowania zwiększane są również stawki podatku.

• Skala regresywna jest odwrotnością skali progresywnej i polega na tym, że stawki podatku maleją miarę wzrostu podstawy opodatkowania. W praktyce stosowana jest raczej rzadko. Wskazuje się, że formą regresji podatkowej jest podatek konsumpcyjny. Podatek taki dla osób o wyższych dochodach oznacza, że dla pokrycia tego rodzaju podatku wydają one mniejszą część swego dochodu w porównaniu z osobami o niższych dochodach.

• Skala degresywna oznacza, że poniżej pewnej wielkości granicznej dochodu stawka podatkowa ulega obniżeniu w miarę zmniejszania się podstawy.

System podatkowy każdego kraju - oprócz stawek i skal podatkowych - zawiera również zwolnienia i ulgi, a także zwyżki podatkowe, które decydują o faktycznym poziomie obciążeń podatkowych. Zwolnienia podatkowe, to całkowite wyłączenia od obowiązku podatkowego w przypadku gdy podmiot opodatkowania spełnia określone warunki. Zwolnienia te mogą być wprowadzone na określony okres lub bezterminowo.

Ulga podatkowa polega na wyłączeniu z podstawy opodatkowania określonych kwot, przy czym dotyczyć to może określonego podmiotu lub określonej działalności. Formą ulgi może być także stosowanie niższych stawek podatkowych. Zwyżka podatku polega na stosowaniu dodatkowego, przekraczającego przyjęte normy, opodatkowania pewnych kategorii podatników.

Zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe realizują określone cele i charakterze ekonomicznym i społecznym.

Stosując różne kryteria można dokonać klasyfikacji podatków.

Przede wszystkim możemy tu wydzielić podatki rzeczowe i podatku osobiste. Podatki rzeczowe obciążają nie osobę podatnika lecz określony przedmiot. Taki charakter posiadają wszystkie podatki konsumpcyjne. Istotą podatków osobowych jest bezpośrednie obciążenie podatkiem określonej osoby. Klasycznym jest tu podatek dochodowy, obciążający dochód określonego podatnika.

Wyróżnia się również podatki zwyczajne i nadzwyczajne.

Podatki zwyczajne to systematyczne zbierane podatki dla zdobycia środków na zaspokojenie normalnych, stale występujących potrzeb państwa. Podatki nadzwyczajne - to podatki pobierane doraźnie dla zaspokojenia potrzeb finansowych o charakterze doraźnym, nadzwyczajnym

Biorąc za podstawę sposób wykorzystywania środków uzyskanych z podatków - można podzielić je na podatki ogólne i celowe.

Podatki ogólne nie mają określonego przeznaczenia i dostarczają środków pieniężnych na pokrycie ogólnych wydatków publicznych.

Natomiast podatki celowe służą finansowaniu określonych z góry przedsięwzięć. Najczęściej ten typ podatków występuje na szczeblu lokalnym.

Stosując przy klasyfikacji podatków kryterium podmiotu, na rzecz którego podatki są wpłacane, możemy wyróżnić podatki państwowe i podatki lokalne.

Istotny jest podział podatków ze względu na fazy tworzenia i wykorzystywania dochodu.

Z procesami tworzenia dochodu związane są podatki dochodowe natomiast z procesami wykorzystania dochodu związane są podatki konsumpcyjne. Niekiedy do grupy podatków dochodowych zalicza się podatki majątkowe, czyli związane z posiadaniem majątku, jego przyrostem, sprzedażą lub nieodpłatnym przekazaniem praw majątkowych.

Podatki dochodowe stanowią obciążenie dochodów podatników i wymierzane są od podstawy netto, a więc po potrąceniu z przychodów kosztów uzyskania dochodu.

Podatki majątkowe wymierzane są na ogół od wartości majątku, przy czym problemem mającym zasadnicze dla wysokości tego typu podatku jest - -obok stopy opodatkowania - metoda szacowania wartości tego majątku.

Istotną rolę w systemie dochodów państwa stanowią podatki konsumpcyjne. Są to podatki pobierane od towarów i usług, zawarte w ich cenie. Podatnikiem jest w tym przypadku kupujący towar lub usługę - konsument, na którego podatek ten zostaje przerzucony. Płatnikiem podatku jest sprzedawca towaru lub usługi. Charakter podatku konsumpcyjnego ma podatek obrotowy i wprowadzony w jego miejsce podatek od wartości dodanej - VAT (od angielskiego słowa: Value Added Tax). Ten rodzaj podatku jest powszechnie stosowany w krajach Unii Europejskiej, a także w Polsce.

Istota podatku VAT polega na tym, że podatek jest wymierzony nie od wartości sprzedaży, lecz wartości ta jest pomniejszana o poniesione w danej fazie produkcji lub obrotu koszty i dopiero różnica między wartością sprzedaży a kosztami jest podstawą wymiaru podatku. Na tym też polega różnica między podatkiem obrotowym, wymierzonym od wysokości obrotu, a podatkiem VAT, wymierzonym od nowej wartości czyli wartości dodanej. W zależności od określonych preferencji ustala się też stawki podatku VAT.

Formą podatku konsumpcyjnego jest także akcyza, która jest przykładem podatku selektywnego, nakładanego na niektóre jedynie wyroby.

Opodatkowanie konsumpcji może także dokonywać się poprzez cenę monopolową, w której zawarty jest wysoki podatek. Pobierany jest on przez monopole państwowe, mające wyłączność na produkcję i sprzedaż określonych towarów.

Z kryterium źródła podatku związany jest podział na podatki bezpośrednie i podatki pośrednie.

PODATEK świadczenie pieniężne na rzecz państwa o charakterze przymusowym, powszechnym, bezzwrotnym i nieodpłatnym, pobierane na podstawie przepisów prawnych, określających warunki, wysokość oraz terminy płatności tych świadczeń; w Polsce występuje:

podatek bezpośredni — sięgają wprost do źródła podatku. Są nimi podatki dochodowe i podatki majątkowe. (nakładany na dochód lub majątek podatnika (np. podatek dochodowy, gruntowy));

podatek pośredni — nakładany na przedmioty spożycia, czynności obrotu i wymiany (np. podatek od towarów i usług, tak zwany VAT, zastąpił podatek obrotowy), płaci go nabywca; najważniejszym podatkiem jest podatek dochodowy, który 1992 zastąpił podatek od wynagrodzeń, płac, wyrównawczy; nadal obowiązują: podatek gruntowy — obciążający przychody z gospodarstwa rolnego, od nieruchomości — obciążający właścicieli i posiadaczy nieruchomości miejskich, leśny, od spadków i darowizn, od środków transportowych, od posiadania psów oraz od gier. Podatki są pośrednie i bezpośrednie (od osób prawnych i fizycznych). Podatki pośrednie (Vat, akcyza) są podatkami od wydatków, a dochodowe są od dochodów. Dominują pośrednie (ponad 56% wszystkich wpływów budżetowych). One są łatwe w ściąganiu, a obywatel nie odczuwa ich tak mocno jak tych od dochodów.(a np. w cenie benzyny to podatek ponad 60%). Podatki pośrednie skłaniają też do oszczędzania, oczywiście tam gdzie to możliwe (największe podatki - alkohol, papierosy, paliwo, samochody luksusowe).

Podatki bezpośrednie - dominują wpływy od osób fizycznych (prawie 26%, a od osób prawnych ok.. 11% wpływa do budżetu).

Podatek liniowy i progresywny. Podatek liniowy się nie przebił w krajach europejskich (poza Estonią). Na 2002 rok przewiduje się w Polsce tylko dwie stawki, a więc progresja będzie zmniejszona(18% i 28%).

Wysokie podatki wpływają niekorzystnie na gospodarkę. Nie można ich jednak obniżać nie obniżając wydatków.

Są dwa podejścia:

• oparte na twierdzeniu wydatki = dochody

• jeśli istnieją uzasadnione wydatki to dochody powinny się znaleźć;

w przypadku budżetu powinno się korzystać z pierwszego myślenia, powiększonym o deficyt. Drugi sposób jest niebezpieczny, bo jeśli państwo ma w ręku system podatkowy, to takie podejście oznacza podwyższenie wydatków, co jest niewłaściwe. To można w budżecie rodzinnym stosować, bo jest to podejście aktywne.

Podwyższanie podatków jest niekorzystne.

Wysokie podatki- to związane z redystrybucją, bo mniej efektywne, niż rynkowe, ale są konieczne. Poza tym zmniejsza zdolności nabywcze społeczeństwa, a dla koniunktury, popytu to niekorzystne. Podatki bezpośrednie są też niekorzystne, ponieważ:

• podatki od dochodu zmniejszają zdolność do oszczędzania i inwestowania;

• zmniejszają motywacje (szczególnie w progresji podatkowej ostrej) do podejmowania większego wysiłku;

• nie służą zwiększaniu miejsc pracy (problem inwestowania), ale zmniejszenie nie zawsze zwiększa, bo zależy, na co wydane;

• niższe podatki mogą zmniejszyć istnienie szarej strefy (ukrywania dochodów);

• niższe podatki są korzystne dla zwiększenia dopływu kapitałów zagranicznych, wysokie zniechęcają;

Obniżenie stawek podatków może spowodować zwiększenie wpływów do budżetu, trzeba uwzględnić czynnik czasu

Omawiając formy dochodów budżetowych wskazać należy także na składki na ubezpieczenia społeczne. Jest to forma dochodów budżetowych w tych systemach ubezpieczeń społecznych, które opierają się o budżet państwa. Ich znaczenie dla budżetu jest mniejsze jeśli istotną rolę w systemie ubezpieczeń społecznych pełnią samodzielne fundusze ubezpieczeniowe, wyodrębnione z budżetu.

P. Samuelson „Ekonomia”

J.M. Keynes „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”

1

9

---