Jakub Jerzy Czarkowski

Zastosowania technologii informacyjnej w harcerstwie

Technologie informacyjne są rozpatrywane w kontekście systemu oświaty i placówek w nim działających. Należy jednak zauważyć, że obok edukacji publicznej jest w Polsce wiele organizacji i instytucji społecznych zajmujących się szeroko pojętą edukacją. Jedną z najbardziej specyficznie polskich organizacji tego typu jest harcerstwo. Wydaje się celowym wgląd w problem funkcjonowania technologii informacyjnych w ramach programów harcerskich i ich wpływu na funkcjonowanie harcerstwa jako organizacji (ruchu młodzieżowego i wychowawczego).

Metoda harcerska i jej geneza

Harcerstwo to system wychowawczy znany w Polsce od 1909 roku, a stosowany systematycznie od 1911 roku. Należy podkreślić, że twierdzenie, iż harcerstwo jest polską wersją skautingu jest nie tylko nieuzasadnione, ale nawet błędne. Podkreślają to w swoich pracach tacy znawcy harcerstwa i jego historii, jak Wacław Błażejewski(1935) czy Stanisław Siedlaczek (1936). W tworzeniu podstaw swojego systemu wychowawczego polscy instruktorzy oparli się na wielu wzorach. Jednym z nich był skauting. Atrakcyjność i skuteczność metody skautowej została dostrzeżona przez polskich pedagogów i włączona w rodzimą tradycję oraz systemy wychowawcze organizacji polskich. Wymienić należy ruch sokoli, patriotyczne organizacje niepodległościowe, takie jak zarzewie i strzelec oraz ruch odnowy moralnej Eleusis.

To właśnie od tych organizacji harcerstwo zaczerpnęło podstawy swojego systemu wartości, z programu tych organizacji wywodzi się głęboko zakorzeniona w systemie wychowawczym i w tradycji harcerskiej idea służby Bogu, praworządności, wychowania obywatelskiego, służby ojczyźnie i abstynencji. Należy to wyraźnie podkreślić, bo metoda harcerska nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować bez świata idei. Pozbawiona jednolitej i spójnej sfery aksjologicznej przypomina naiwnie zorganizowaną świetlicę, która jest wprawdzie nawet miła dla oka, ale panuje w niej chaos.

Na takiej właśnie bazie skautingu i polskich organizacji niepodległościowych, towarzystw gimnastycznych oraz organizacji abstynenckich ukształtował się harcerski system wychowawczy. Jest on realizowany w ciągu blisko 90-letniej historii ZHP. Harcerstwo jest zatem organizacją (organizacjami) wychowawczą, która swoim działaniom stawia za cel takie oddziaływanie na wychowanków, by wspomagać ich rozwój (por. Górecka 1997 s. 29). Harcerski system wychowawczy rozumiemy jako jedność: zasad harcerskiego wychowania, metody i programu. Zasady harcerskiego wychowania to:

• służba, czyli czynna, pozytywna postawa wobec świata i drugiego człowieka,

• braterstwo, czyli przyjacielska i serdeczna postawa wobec innych,

• praca nad sobą, czyli nieustanne kształtowanie i doskonalenie własnej osobowości.

Harcerski system wychowawczy określa sposób realizacji harcerskiego wychowania, który cechują:

• pozytywność - gdyż harcerskie wychowanie polega na budowaniu dobra, rozbudzaniu w człowieku jego zdolności, odkrywaniu zalet, pozwala łatwiej akceptować świat, innych ludzi, siebie samego, pokazuje, że nie należy poddawać się złu i beznadziejności;

• indywidualność - ponieważ harcerskie wychowanie jest ukierunkowane na jednostkę, na jej rozwój osobisty, dostosowując stawiane przed każdym członkiem Związku oczekiwania co do jego możliwości i i umiejętności, budując jego indywidualne cechy;

• wzajemność oddziaływań - czyli partnerstwo członków ruchu, gdzie wszyscy są zarówno wychowawcami, jak i wychowankami; instruktor pełni rolę „starszego brata” będącego dla harcerza wzorem do naśladowania, a jego autorytet opiera się przede wszystkim na postawie zgodnej z Prawem Harcerskim;

• dobrowolność i świadomość celów - gdyż każdy członek Związku samodzielnie wyraża chęć kierowania się w życiu harcerskimi zasadami i przynależnością do organizacji; w harcerstwie skuteczność wychowania zależy od chęci poddania się temu działaniu;

• pośredniość - ponieważ wszystkie podejmowane przez ruch działania służą realizacji celów wychowawczych; atrakcyjne, społecznie użyteczne zadania realizowane w  harcerstwie pobudzają do rozwoju wewnętrznego człowieka;

• naturalność - polegającą na przystosowaniu wszystkich podejmowanych działań do potrzeb i możliwości harcerskiego zespołu i poszczególnych jego członków oraz różnorodnych warunków działania: na wsi, w mieście, w nowej drużynie, bądź takiej z tradycjami, w zastępie chłopców lub dziewcząt, w drużynie koedukacyjnej itd.

Harcerski system wychowawczy, by działać skutecznie, opiera się przede wszystkim (ale nie tylko) na wspieraniu i kształtowaniu samorozwoju zuchów, harcerzy, harcerzy starszych i instruktorów przez cztery elementy:

• Przyrzeczenie i Prawo,

• uczenie się w działaniu,

• pracę w małych grupach,

• program stale doskonalony i pobudzający do rozwoju.

Odzwierciedleniem harcerskich zasad, i systemu wartości i jest: Obietnica i Prawo Zucha, Przyrzeczenie i Prawo Harcerskie, Zobowiązanie Instruktorskie. To one są zewnętrznym znakiem, powiernikiem i strażnikiem wartości, które harcerstwo jako wspólnota uznaje za ważne i które pragnie przekazać swoim członkom. W chwili złożenia harcerskiego Przyrzeczenia harcerz zobowiązuje się nieustannie dążyć do osiągnięcia tego ideału. Młody człowiek składając je, decyduje się z własnej „szczerej woli” akceptować i stosować w swoim życiu zasady etyczne zawarte w Prawie. To dobrowolne zobowiązanie jest ważną motywacją do samodoskonalenia, wyrażeniem woli nieustannej pracy nad sobą, woli stałego podążania drogą wyznaczoną przez drogowskaz. Realizacja pozostałych elementów przedstawia się następująco:

	Prawo i przyrzeczenie	uczenie się w działaniu	System małych grup		Stale doskonalony i stymulujący program
Zuchy	Prawo i obietnica Zucha	Zabawa	Szóstki	Przykłady i wzory osobiste	Gwiazdki Sprawności zespołowe Sprawności indywidualne	Propozycje programowe
Harcerze	Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie	Gra praca	Zastępy				Stopnie Sprawności Zadania drużyny Zadania zespołowe
Harcerze starsi	Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie	Poszukiwania Przyjaźń	Grupy zadaniowe, zastępy				Stopnie Sprawności Projekt
Wędrownicy	Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie	Wyczyn Poszukiwania Przyjaźń	Patrole, grupy zadaniowe, zastępy				Stopnie Sprawności Znaki służb
Instruktorzy	Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie Zobowiązanie Instruktorskie	Podejmowanie odpowiedzialności	Kręgi i zespoły instruktorskie				Stopnie instruktorskie

Warunkiem skuteczności metody harcerskiej jest przykład osobisty instruktora. Swoją postawą instruktor powinien dawać przykład osiągania wartości, którym służy harcerstwo, pokazywać, że życie według Prawa Harcerskiego może być źródłem radości. Instruktor nie jest ani dowódcą, ani nauczycielem. Jest „starszym bratem”, który zuchowi, harcerce, harcerzowi stwarza warunki do kształtowania charakteru. Można by powiedzieć, że dobry instruktor to taki, który kroczy ze swoimi harcerzami przez życie, jak przez ogród pełen wartości, wspólnie z nimi je przeżywa i znajduje dla swoich harcerzy miejsce w życiowym etosie.

To, co tradycyjnie nazywamy „metodą harcerską” jest w świetle pedagogiki, czy filozofii systemem stale doskonalonego i stymulowanego samowychowania. Wszystkie elementy metody (przyrzeczenie i Prawo, uczenie w działaniu, system małych grup, ciągle doskonalony i pobudzający do rozwoju program) są współzależne i stanowią spójną całość.

W ujęciu pedagogiki personalistycznej, gdzie przeżycie osobowe wartości ma szczególne znaczenie wychowawcze i jest podstawową drogą odkrywania i odnajdywania wartości (por. A. Grzegorczyk 1993 lub J. Tischner1993), może mieć wiele zastosowań i jest bardzo skuteczne, zwłaszcza w zakresie edukacji społecznej.

Komputer w harcerstwie

Technologie informacyjne nie ominęły również harcerstwa. Jest ono organizacją przywiązaną do tradycji, dlatego też informatyzacja nie jest procesem łatwym, zwłaszcza że wiąże się to z wieloma zmianami, być może, bardzo głębokimi. Gdyby jednak harcerze nie mieli w sobie odwagi zmieniania, nigdy nie przyjęliby skautingu i nie stworzyli dzięki twórczemu działaniu metody harcerskiej.

W harcerstwie istnieje wieloletnia tradycja sięgania do techniki. Do najstarszych tradycji harcerskich należą drużyny łącznościowe, wodne czy lotnicze. Wszystko to, co interesuje młodzież a nie jest sprzeczne z ideami harcerskimi, leży w kręgu zainteresowań harcerskich. Treści te poprzez specjalności tradycyjnie włącza się w działania harcerskie.

Jak zauważa A. Jaczewski (wybitny harcmistrz, lekarz i pedagog) „Spotykamy niekiedy zespoły harcerzy-żeglarzy. Jednym przyglądam się i myślę: ci, to zespół prawdziwie harcerski, o innych natomiast, mogliby zmienić tylko firmę i nic by w nich z harcerstwa nie zostało.” (1983 s. 51) Specjalność w harcerstwie nie jest sprawą łatwą, bo wprawdzie potrafi ono dobrze przystosowywać się do różnych warunków działania, to jednak stawia swoje dość rygorystyczne wymagania w zakresie celów i stylu pracy (tamże s. 39-62). W przypadku drużyny specjalnościowej, program zdominowany jest przez zadania dotyczące danej specjalności. Wędrownicy (najstarsza grupa wiekowa wśród harcerzy) w ramach specjalności dążą do mistrzostwa w określonej dziedzinie aktywności (Podlaszewscy, 2003). Jednak drużyny zajmujące się technologiami informacyjnymi są w ZHP nieliczne. Znajdujemy je pośród drużyn o specjalności naukowej lub niekiedy w łączności (w ograniczonym zakresie). Wyniki spisów harcerskich wskazują, że takich drużyn jest niewiele (rys. 1) .

Rysunek 1. Drużyny harcerskie wg specjalności (Źródło: Analiza spisu harcerskiego z 2003 roku, Wydział badań i analiz GK ZHP WWW.zhp.org.pl )

Nie oznacza to jednak, że harcerstwo nie korzysta z technologii informacyjnych lub je lekceważy. Jest wprost przeciwnie, praktycznie w działalności każdej drużyny może wystąpić element technologii informacyjnej. W podstawowym zestawie sprawności harcerskich jest kilka związanych z komputerem i jego zastosowaniami.

Oto przykłady takich sprawności na różnym poziomie trudności przeznaczone dla harcerek i harcerzy w różnym wieku, od gimnazjalnego do licealnego. Uwzględniają różny poziom zainteresowania i zaawansowania oraz możliwości.

KOMPUTEROWIEC sprawność dla harcerzy w wieku gimnazjalnym	Wykonał/a podstawowe czynności na komputerze: napisał/a tekst w edytorze tekstu korzystając z arkusza kalkulacyjnego, wykonał/a prosty arkusz realizujący podstawowe operacje np. sumowanie komórek napisał/a i wysłał/a wiadomość pocztą elektroniczną. Znalazł/a podstawowe informacje w Internecie z dziedziny jego/ją interesującej. Zainstalował/a w komputerze nowy program komputerowy i skonfigurował/a go do własnych potrzeb. Obsługując komputer, przestrzega obowiązujących zasad higieny pracy.
ZNAWCA KOMPUTERÓW ZNAWCZYNI KOMPUTERÓW sprawność dla harcerzy w wieku licealnym	Wskazał/a najlepsze modele monitorów, skanerów, drukarek, modemów oraz innych podzespołów komputerowych w zależności od potrzeb i możliwości użytkownika, uzasadnił/a swój wybór. Korzystając z instrukcji, zainstalował/a w komputerze i właściwie skonfigurował/a dodatkowy sprzęt: kartę muzyczną, dysk twardy, CD-ROM, skaner. Zaradził/a w kilku przypadkach awarii sprzętu komputerowego. Zaprezentował/a młodszym harcerzom budowę i zasadę działania komputera oraz innych urządzeń: drukarki, skanera, modemu. Poznaje dowolny język programowania, wykorzystując nabyte umiejętności napisał/a prostą aplikację. Systematycznie czyta prasę komputerową.
INFORMATYK sprawność mistrzowska	Przedstawił/a młodszym harcerzom rolę i perspektywy rozwoju informatyki we współczesnym świecie. Poznał/a co najmniej jeden język programowania, uczy się następnego, wykorzystał/a nabyte umiejętności do opracowania aplikacji na użytek drużyny, szczepu, hufca. Poznał/a podstawowe rodzaje licencji na oprogramowanie komputerowe, promuje stosowanie legalnych programów. Samodzielnie złożył/a komputer i właściwie go skonfigurował/a (na poziomie BIOS-u i systemu operacyjnego). Zorganizował/a w drużynie (szczepie) zajęcia wprowadzające w tajniki informatyki. Pełni stałą służbę opartą na wiedzy informatycznej, np. administrator stron www (hufca, szczepu, drużyny), serwisant sprzętu komputerowego w komendzie hufca itp. Wyznaczył/a sobie dodatkowe zadania mistrzowskie np. zdobycie specjalistycznego certyfikatu.

Źródło: Zestaw podstawowy sprawności harcerskich, załącznik do rozkazu Naczelnika ZHP

Swoje odniesienie technologia informacyjna znalazła również w znakach służb (narzędzie metodyczne realizowane przez najstarszą grupę harcerzy). Znak służby nauce można zrealizować, miedzy innymi:

• organizując w drużynie, szkole, hufcu, domu kultury grupy samokształceniowe oferujące pomoc w nauce języków obcych, obsłudze komputera;

• prowadząc dyskusję i wymieniając się wiadomościami w gronie skautowym (np. za pomocą Internetu);

• nawiązując kontakt z różnymi instytucjami naukowymi i technicznymi, organizując we współpracy z nimi harcerskie sesje naukowe, odczyty, dyskusje, festiwale nauki;

• myśląc globalnie działać lokalnie, podejmując próbę lokalnego rozwiązania któregoś z globalnych problemów;

• organizując Harcerski Klub Internetowy, w którym będzie można nauczyć się korzystać z zasobów sieci;

• zapewniając wsparcie hufcom, szczepom i drużynom pod względem obsługi informatyczno-technicznej (prowadzenie stron www, pisanie programów ułatwiających pracę, itp.).

Ważnym elementem, który trzeba podkreślić jest to, że harcerstwo stawia przed swoimi wszystkimi członkami zadanie opanowania pewnych przydatnych umiejętności z zakresu technologii informacyjnej, a przed tymi, którzy się nią interesują zadanie upowszechniania tej wiedzy i umiejętności dla dobra innych. W tym zamyka się właśnie ważny element harcerskiego etosu: idea społecznej służby.

Nie sposób również pominąć obecności technologii informacyjnej w zarządzaniu organizacją jaką jest ZHP (największa organizacja harcerska w Polsce). Od wielu lat, stopniowo, w coraz większym zakresie stosowane są techniki informatyczne w przygotowaniu, przeprowadzaniu i analizie spisu harcerskiego. Obecnie duża część zadań przeprowadzana jest z pomocą komputerów i Internetu. Można nawet powiedzieć, że technologia informatyczna wyprzedziła tu proces komputeryzacji. Od kilku lat są stosowane powszechnie wirtualne archiwa, publikowane w Internecie rozkazy, regulaminy, zarządzenia i instrukcje. Wszystko to na pewno usprawnia pracę komend i drużyn. Podobne przemiany są również obserwowane w innych organizacjach harcerskich.

Internet i harcerstwo

Dynamiczny rozwój wykorzystania nowoczesnych technologii informacyjnych i komputeryzacja w większości środowisk zawodowych, która miała miejsce latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku spowodowały, że komputery odgrywają ogromna rolę w życiu każdego człowieka. Jednak problem roli komputerów w szkole i edukacji w ogóle jest nadal tematem rozlicznych debat organizowanych na różnych szczeblach i mających różny charakter, tak naukowy, jak i organizacyjno-polityczny. Wynika to, miedzy innymi z faktu, że miejsce komputerów w szkole ulega również dynamicznym przemianom. Wkraczają na wciąż nowe obszary nie tylko szkół, ale również innych placówek oświatowych. Internet wspomaga zarządzanie oświatą (por. M.Tanaś 1997 s. 162-171), bardzo efektywnie wspiera pracę bibliotek szkolnych (np. D.Reynolds 1985 s. 365 i nast ). Jednym z takich zagadnień obecnie analizowanym przez pedagogikę mediów jest fakt, iż wiele rozwiązań technicznych traktowanych dotąd jako środki dydaktyczne nabiera cech metod kształcenia i ma coraz większy wpływ na organizację procesu nauczania i uczenia się.

Sytuacja ta nie mogła ominąć harcerstwa. Internet wkracza na różne obszary funkcjonowania harcerstwa. Wśród stale poszerzanego zestawu możliwości jakie stwarza, interesujące ze względów wychowawczych i organizacyjnych są:

• szybkie przesyłanie korespondencji - pocztę elektroniczną

• rozsyłanie informacji do grup użytkowników - listy dyskusyjne, forum dyskusyjne

• interakcyjne prace na odległych komputerach

• bezpośrednie to znaczy natychmiastowa i pozwalająca na interakcję, komunikacja między użytkownikami - programy typu talk

• tworzenie grup zainteresowań

• publikowanie informacji

• badanie zasobów sieci i pozyskiwanie informacji.

Obecnie coraz więcej drużyn, szczepów, ośrodków i władz harcerskich posiada własne strony internetowe. Strony takie zawierają zwykle różnorodne informacje o danej jednostce i prezentują ją z wielu punktów widzenia. Strony WWW uważane są za sposób promocji harcerstwa. Trzeba jednak podkreślić, że taka strona WWW może być i jest również narzędziem wychowawczego oddziaływania. Prezentowane, odpowiednio dobrane i wyeksponowane informacje mogą kształtować odniesienie porównawcze w grupie jaką jest drużyna, mogą również prezentować i kształtować jej kulturowe wzory życia, co ma ogromny wpływ na funkcjonowanie w drużynie metody harcerskiej. Przykładem tego typu informacji może być prezentacja wzorca osobowego, jakim jest bohater hufca, szczepu czy drużyny.

Są również drużyny harcerskie, które na stronach zamieszczają rozmaite zadania i wykorzystują je w sposób, taki jak jeszcze niedawno używano w sieci alarmowej. Jako sieć alarmowa są wykorzystywane również inne technologie informacyjne.

Cennym zastosowaniem technologii internetowej jest tworzenie wirtualnych czasopism metodycznych. Niewątpliwie czyni to niższym koszt publikacji i dostęp do informacji metodycznej, pozwalając na szerszą jej wymianę. Ilość czasopism harcerskich wydawanych w wersji wirtualnej jest naprawdę duża. Sama GK ZHP wydaje ich kilka (rys.2). Czynią tak również inne organizacje harcerskie oraz hufce, szczepy, ruchy metodyczne itd.

Rysunek 2. Harcerskie internetowe czasopisma metodyczne wydawane przez GK ZHP

Atrakcyjną możliwością dla realizacji metody harcerskiej wydaje się lista dyskusyjna i forum dyskusyjne. Forum zazwyczaj składa się z wielu grup tematycznych. W praktyce wiele władz harcerskich utworzyło takie fora. Spełniają one różne funkcje. Są płaszczyzną wzajemnej pomocy instruktorskiej, polegającej na wymianie doświadczeń, przesyłaniu różnych informacji związanych z pracą harcerską czy rozwiązaniami metodycznymi. Są to np. pomysły zbiórek, rozwiązań metodycznych itp. Forum może być płaszczyzną wymiany opinii o różnych sprawach harcerstwa jak również - rozwijania i pogłębiania zainteresowań. Co ciekawe, forum pozwala działać w sposób spokojniejszy i odroczony, umożliwiając z jednej strony anonimowość, z drugiej zaś - rozmowę na odległość. Dlatego panujący w nim klimat wychowawczy zachęca do bardzo ciekawych dyskusji i często zbliża harcerzy, którzy wcześniej mało się znali lub nie znali całkowicie.

Obecnie technologia informacyjna pozwala nawet na wirtualne zloty harcerzy z różnych krajów (Internetowe Jambore). Harcerze z całego świata mogą się spotkać za pomocą Internetu i tą drogą rozmawiać i bawić.

Komputer w kształceniu i pracy z kadrą

Trudno wyobrazić sobie wprowadzanie technologii informacyjnej bez odpowiedniego szkolenia kadr. W harcerstwie jednak kursy czy szkolenia z zakresu tej technologii nie są powszechne. Natomiast podobnie jak w innych sferach harcerskiej działalności, tak i pracę z kadrą zaczęły wspierać technologie tego typu. Coraz częściej, jeżeli na to pozwalają warunki, wykorzystuje się technologie informacyjne do przygotowywania i prowadzenia kształcenia. Czasami są to proste przygotowane z pomocą komputera slajdy lub materiały dydaktyczne (rys. 3). Niekiedy obserwujemy bardziej zaawansowane formy wykorzystania technologii informacyjnej łączące się z zastosowaniem filmu czy nagrań.

Rysunek 3. Przykład slajdu stosowanego do kształcenia drużynowych wykonanego w programie PowerPoint

Ostatnio rozpoczęto prace w Chorągwi Stołecznej ZHP nad przygotowaniem e-kursu drużynowych. W tej chwili jest on w fazie wdrażania projektu. Odwołując się do doświadczeń instruktorskich, autorzy założyli, że podstawowym zadaniem kursu jest przekazanie wiedzy i porządkowanie doświadczeń. Ma być sposobem pobudzenia do myślenia i formą inspiracji. Autorzy tego rozwiązania uważają, że kurs bez doświadczenia zdobytego w drużynie na drodze własnych przeżyć i tak jest niewystarczający (por. Jaczewski 1983, s.15). Żadne szkolenie nie zastąpi doświadczenia i formacji wyniesionej ze środowiska. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, by ta drogą realizować funkcję informacyjną czy porządkującą, które są podstawowymi funkcjami kursu. Dodatkową zaletą takiego kursu jest jego mobilność i dostępność bez względu na miejsce.

Podsumowanie - drogą szans i zagrożeń

Krytycy i przeciwnicy technologii informacyjnej w harcerstwie (i nie tylko) przedstawiają cały szereg zagrożeń, jakie niesie ze sobą sam Internet, jak i informatyzacja w ogóle. Nie jest to tematem pracy, ale pominięcie tego faktu byłoby brakiem należytej staranności. Wśród zagrożeń, jakie powoduje, wymienia się między innymi negatywny wpływ tego medium na stosunki społeczne. Autorzy zarówno polscy, jak i zachodni zwracają uwagę, że izoluje od świata i od innych ludzi, generując życie w świecie na niby (Bednarek, 2002; por. też C. Stoll, 2000). Ważny jest tu również wpływ informatyzacji na kulturowe wzory życia. Wydaje się jednak, że harcerze są w stanie przezwyciężyć to zagrożenie przez racjonalne rozłożenie proporcji między światem wirtualnym i rzeczywistością.

Innym spotykanym zarzutem jest dostępność Internetu. Rozwarstwienie ekonomiczne występujące w naszym społeczeństwie powoduje, że cały czas istnieją duże grupy dzieci i młodzieży mające utrudniony dostęp do Internetu. Harcerze znajdują na to odpowiedź na swój harcerski sposób. Coraz częściej powstają harcerskie kawiarenki internetowe umożliwiające nieodpłatny dostęp harcerzom do komputerów i Internetu Spotkania odbywające się pod kontrolą instruktorów. Takie udostępnienie Internetu pozwala młodzieży na bezpieczne a zarazem skuteczne stosowanie.

Oczywiście istnieje niebezpieczeństwo związane z powszechnym stosowaniem technologii informacyjnej w harcerstwie, że zatraci ono swój niepowtarzalny i jedyny charakter, ale faktem jest, że w społeczeństwie informacyjnym będą żyć harcerze i do funkcjonowania w takim społeczeństwie mamy ich przygotowywać. Takie są warunki naszego działania. Chce się zacytować piosenkę, którą śpiewały harcerki Olgi Małkowskiej:

„Warunki tylko warunkami

od dawna wszak słyszymy to

lecz my jesteśmy harcerkami

i zwyciężymy wszelkie zło.”

Nie pierwszy to raz na swojej, bez mała stuletniej drodze, spotyka się harcerstwo z przemianami dziejowymi, społecznymi czy kulturowymi. Myślę, że i tym razem stanie na wysokości zadania. Jest bowiem faktem, że technologia informacyjna jest dynamicznie rozwijającym się narzędziem, które wprawnie użyte może stać się cennym środkiem w rękach harcerskich pedagogów. Jak wskazują obserwacje, mogą oni również znać odpowiedź na niektóre  zagrożenia z nią związane. Może to jest właśnie jego zadanie i służba.

Literatura

1. Bednarek J., Media w nauczaniu, MIKOM, Warszawa 2002.

2. Błażejewski W., Historia harcerstwa polskiego, Warszawa 1935.

3. Grzegorczyk A., Etyka w doświadczeniu wewnętrznym, IW PAX, Warszawa, 1989.

4. Gurycka A., O sztuce wychowania, CODN, Warszawa 1997.

5. Jaczewski A., Gawędy drużynowego, HOW, Warszawa 1983.

6. Juszczyk S., Postawy informatyki dla pedagogów, Kraków 1999.

7. Juszczyk S., Globalna sieć komputerowa. Internet w edukacji, [w:] Gajda J., Juszczyk S., Siemieniecki B., Wenta K., Edukacja medialna. Seria Multimedialna Biblioteka Pedagogiczna, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2002,

8. Lynch D.C., Rose M. T., Internet System Handbok, Reading 1993

9. M. Tanaś, Edukacyjne zastosowania komputerów, Wydawnictwo Akademickie „Żak”. Warszawa 1997.

10. Majka J., Kartki z historii i tradycji ZHP, Horyzonty, Warszawa 1971.

11. Podlaszewscy E. i R., Wędrowniczki i wędrownicy - zarys metodyki, Horyzonty, Warszawa 2003.

12. Reynolds D., Library automation - Issues and application, New York 1985.

13. Siedlaczek S., Geneza skautingu i harcerstwa, Warszawa 1936.

14. Stoll C., Krzemowe remedium. Garść rozważań na temat infostrady, eMPi², Poznań 2000.

15. Tischner J., Myślenie według wartości, Wyd. Znak, Kraków, 1993.

11

---