ZAGADNIENIA, kulturoznawstwo, ROK I- semestr I, Antrpologiczne podstawy kulturoznawstwa

KULTURA

Nowicka „Świat człowieka - świat kultury”

Wartościujące i nie wartościujące rozumienia kultury.

Pojawia się neutralne, nie oceniające pojęcie kultury
XIXw. - dominuje wartościujące pojęcie kultury; kultura zakłada stopniowalne, klasyfikuje poszczególne zbiorowości ludzkie na wyższe i niższe, lepsze lub gorsze, bardziej lub mniej cywilizowane czy kulturalne
KULTURA (w znaczeniu nie wartościującym) - zespół wielu zjawisk, które się opisuje i analizuje, ale nie wartościuje, nie ocenia.
„być kulturalnym, niekulturalnym” - Kultura związana z ogładą w kontaktach międzyludzkich oraz z określonym stosunkiem człowieka do wysoko cenionych dóbr (naturalnych i wytworzonych przez człowieka). Niekulturalny śmieci w lesie, krzyczy
wartościujące pojęcie kultury jest zdecydowanie za wąskie dla antropologów.

Atrybutywne i dystrybutywne rozumienie kultury (dwa sposoby opisowego rozumienia kultury)

Atrybutywne - kultura „tout court” czyli kultura jako cecha stała, atrybut życia ludzkiego, kultura znamieniem ludzkości jako całości a człowieka jako przedstawiciela wspólnoty ogólnoludzkiej. Przy atrybutywnym rozumieniu kultury używamy terminu „kultura” tylko w liczbie pojedynczej!
Dystrybutywne - kultura jako zbiór cech i zjawisk występujących w określonej zbiorowości . Można tu używać terminu „kultura” zarówno w liczbie pojedynczej jak i mnogiej (kultura, kultury)

→ w sensie dystrybutywnym można mówić o konkretnym i typologicznym sposobie ujęcia kultury

∗przynależność kultury do zbiorowości to jej związek z konkretnym społeczeństwem, np. kultura plemienia Tiw, kultura Wschodu;

kultury mające własny wymiar czasoprzestrzenny, są one wytworem zbiorowości zajmujących określone miejsce w przestrzeni i mających własną historię. Zbiorowości się rozrastają, rozwijają, ale też giną jak ich kultury.

∗ujmując kulturę typologicznie - kultura związana ze zbiorowością określonego typu, np. kultura robotnicza, arystokratyczna. Tez mogą mieć czasoprzestrzenny wymiar, ale jedynie dlatego, że określone typy zbiorowości i określone typy kultur mają swoje ograniczenia w czasie i przestrzeni. Jednak nie wiadomo kiedy i gdzie pojawiają się zbiorowości i kultury określonego typu.

Definicje kultury

Zjawisko kultury jest wyjątkowo złożone, a poszczególne definicje ujmują zazwyczaj wybrane tylko aspekty
Nie ma definicji uniwersalnie lepszych czy gorszych
Definicje mogą być mniej lub bardziej użyteczne dla określonego rodzaju badań
Nie powinny być przyjmowane w oderwaniu od obyczajów językowych czy praktyki naukowej
Pewne cechy zjawisk naukowych są akceptowane przez przedstawicieli wszystkich, nawet najbardziej od siebie odległych, kierunków antropologii, socjologii czy historii:

∗ kultura jest związana z człowiekiem na wiele sposobów:

+ człowiek jej twórcą

+ człowiek przez nią kształtowany

+ wyraża za jej pomocą swe potrzeby, emocje, wrażenia

+ człowiek tworzy kulturę, jest jej nosicielem i odbiorcą, a także

manipuluje kulturą jako pewnym narzędziem w życiu zbiorowym

[Leo Simmons]

∗ kultura jest zjawiskiem ponadjednostkowym (społecznym).

+ związana z człowiekiem jako istotą prowadzącą społeczny tryb życia

+ istnieje tylko dzięki życiu zbiorowości

+ w ramach zbiorowości jest przekazywana w przestrzeni i w czasie

(ulega dyfuzji)

+ Kultura sposobem organizacji życia społecznego

∗ kultura jest regularna.

+ do kultury zalicza się zjawiska rozgrywające się w zbiorowości (zachowania, przeżycia oraz ich materialne i niematerialne efekty),

które odznaczają się powtarzalnością i które w związku z tym można

ujmować w prawa.

+ problem: jak dalece musi być rozpowszechnione przekonanie, pogląd

odczucie, aby można je było uznać za przejaw kultury?

^ niektórzy badacze jak np. Stefan Czarnowski żądają

powszechności lub przynajmniej związku danego zjawiska

z większością zbiorowości o szerokim zasięgu.

^ dla innych nawet sporadyczne pojawienie się danego

zachowania powtarzającego się z mniejszą lub większą

regularnością w określonych syt. jest warunkiem do zaliczenia

+ regularność zachowania lub reakcji nie musi być jednoznaczna z częstością ich występowania np. koronacja zdarza się rzadko, ale jest

elementem kultury bo wzór ten istnieje w przeważającej części

części zbiorowości, jest dla niej sensowny i zrozumiały.[Philip Bagby]

+ elementami danej kultury są różne fakty, których konkretne jednostki

nie znają w szczegółach; przedmioty, z których nie korzystają,

zachowania, których nie przejawiają; wystarczy nawet niejasna

świadomość istnienia lub mniej czy bardziej regularne stosowanie się

do pewnych norm, by zaliczyć je do sfery kultury.

∗ kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych.

+ kultura jest przekazywana w procesie uczenia się a nie za pośrednictwem genów

+ do kultury może należeć wszystko czego człowiek może się nauczyć

Istotne cechy zjawisk kulturowych.

Kultura ma wymiar czasowy.

* kultura rozumiana w sensie atrybutywnym i dystrybutywnym charakteryzuje się rozciągłością w czasie

* zjawiska kultury są przekazywane z pokolenia na pokolenie; kontynuacja dorobku zbiorowego grupy jest przedmiotem świadomej troski bądź nieświadomym odruchem jej członków

Kultura ma wymiar przestrzenny.

* rozciągłość w przestrzeni odnosi się zarówno do kultury w sensie atrybutywnym jak i do poszczególnych całości kulturowych.

* w toku rozwoju człowieka kultura rozprzestrzeniała się od stref klimatu gorącego po strefę arktyczną

* poszczególne kultury określonych zbiorowości wyodrębniały się między innymi w wyniku zajmowania ograniczonego obszaru

Kultura jest systemem.

* zarówno w sensie atryb. jak i dystryb. kultura jest zjawiskiem złożonym z elementów tworzących całość

* między elementami kultury zachodzi proces integracji

* poszczególne elementy kultury pozostają ze sobą w związku a więc nie można mówić o kulturze jako zbiorze ale systemie

* kultura ma własna, wewnętrzną logikę

Kultura jest prawidłowa.

* zmienia się wg pewnych praw i regularności

* można ją nie tylko opisywać, ale szukać zasad działania - dzięki temu założeniu w ogóle jest możliwa nauka o kulturze

Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka.

* kultura jako cecha ludzkości bywa traktowana jako mechanizm adaptacyjny człowieka, a poszczególne kultury stanowią sposób adaptacji określonych grup ludzkich do konkretnego środowiska naturalnego

Płaszczyzny zjawisk kulturowych

→ Każde zjawisko kulturowe powinno być rozpatrywane w 3 płaszczyznach/aspektach: materialnej, behawioralnej i psychologicznej.

Płaszczyzna materialna:

* cała kultura rozgrywa się w jakimś środowisku (tworzywie materialnym),

* człowiek sam jest istota materialną i posługuje się przedmiotami materialnymi do osiągnięcia swoich celów.

* każda społecznie podzielana postawa odnosi się do jakiegoś materialnego przedmiotu

* Stanisław Ossowski zaproponował rozróżnienie kultury i jej materialnych korelatów:

^ materialny korelat zjawiska kulturowego to np. przedmiot stworzony przez człowieka (flaga) lub przedmiot przyrodniczy (góra, rzeka). Ossowski wydziela aspekt materialny kultury wykluczając go z jej zasięgu. Ale nie zaprzecza istnieniu związków postaw, sposobów wartościowania i zachowań ze światem bytów materialnych. (dzieło sztuki, dopóki pozostaje zamysłem autora, dopóty nie przybiera formy materialnej; muzyk musi mieć instrument lub odwoływać się do własnego aparatu głosowego). Nawet sztuka - jedna z najbardziej „idealnych” dziedzin kultury ma pewien wymiar materialny!

Płaszczyzna behawioralna:

* w każdym zjawisku kulturowym można odkryć warstwę behawioralną

* postawy i przeżycia wyrażają się w zachowaniach motorycznych lub werbalnych

* większość zjawisk kultury łączy się z zachowaniami motorycznymi lub werbalnymi (uprawianie sztuki jest związane z motoryką, bo np. malarz tworząc dzieło przygotowuje farby i płótno itp. a wszystko robi w sposób ustalony regułami)

Płaszczyzna psychologiczna:

* wszystkie zachowania maja u podstaw jakoś przeżywane wartości

* przedmioty materialne nabierają znaczenia tylko dzięki wymiarowi psychicznemu

* podstawowym elementem kultury są jedynie znaczenia nadawane przedmiotom materialnym i zachowaniom przez człowieka

* istotą kultury są wartości i postawy, reszta zjawisk kulturowych to materialne korelaty tych wartości, postaw i przeżyć

Płaszczyzna aksjonormatywna:

* w kulturze można wydzielić poziom zjawisk aksjonormatywnych, który przy pewnych interpretacjach bywa sprowadzony do poziomu psychologicznego.

* wtedy kiedy wartości i normy są interpretowane w kategoriach indywidualnych przeżyć, emocji i przekonań i gdy nie uznaje się istnienia czegokolwiek, co by poza te wyobrażenia, przeżycia, emocje i przekonania wykraczało.

Treść i forma w kulturze.

Forma - bardziej konkretna warstwa kultury, łatwo dostępna dla obserwatora zewnętrznego powierzchniowa strona zjawisk kulturowych.

Treść - bardziej abstrakcyjna warstwa kultury, treść to sens, istota, znaczenie, które w sposób bezpośredni dane jest tylko samym uczestnikom kultury.

Kultura wg Kluckhohna - zespół wzorów charakteryzujących zachowania w danej zbiorowości, opis kultury zaś to opis tych wzorów, a nie konkretnych zachowań.

Wyodrębnia się dwie płaszczyzny istnienia zjawisk kulturowych:

* konkretne jednostkowe zachowania, idee, myśli, przeżycia

* wrażenia oraz wzory i instytucje, cechy i modele zjawisk ponadjednostkowych

Bronisław Malinowski - Czym jest kultura?

Kultura jest integralną całością składającą się z narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, konstytucjonalnych, twórczych zasad różnych grup społecznych, ludzkich idei i umiejętności, wierzeń i obyczajów.
Kultura, to sztuczne, stale reprodukowane i utrzymywane środowisko, które jest tworzone i istnieje dla zaspokojenia potrzeb człowieka, czy to podstawowych, czy wtórnych.
Tradycja kulturowa jest przenoszona z pokolenia na pokolenie.
Nowe potrzeby determinują działania człowieka - tak powstaje kultura.
Kultura to istniejące w społeczeństwie urządzenia sankcjonujące obyczaje, etykę i prawo.
Kulturę można analizować na dwa sposoby: funkcjonalny i instytucjonalny.

Ludzie realizują swoje potrzeby przez łączącą ich działalność.
Ludzie łączą się w działalności, aby realizować swoje potrzeby.

Wynalazek techniczny, odkrycie nowej zasady, sformułowanie nowej idei, religijne objawienie, kierunek etyczny czy estetyczny pozostają kulturalnie obce, jeżeli nie zostaną włączone do zorganizowanej działalności ludzkiej.
Jedynie w zorganizowanej grupie jednostka może zaspokoić swoje zainteresowania i potrzeby oraz osiągnąć sukces.
Zasada naczelna jest to idea instytucji uznana przez członków grupy i określona przez społeczeństwo. Funkcja jest to rola danej instytucji w ramach ogólnego schematu kultury.
Aby poznać kulturę, należy rozważać organizację społeczeństwa w powiązaniu z materialnym środowiskiem.
Istnieją uniwersalne elementy dla każdej kultury, takie jak: fakt reprodukcji (rodzina, „małżeństwo”, genealogia, organizacja domu), bliskość i sąsiedztwo, fizjologia i anatomia człowieka (stosunek do płci, wieku, cech fizycznych), umiejętności zawodowe, wykształcenie i upodobania (status grup zawodowych, społecznych)
Naród oznacza jedność kultury. Wszyscy jego członkowie mówią tym samym językiem, a więc akceptują te same tradycje mitologiczne i obyczajowe, wartości ekonomiczne i zasady moralne.
Władza jest istotą organizacji społecznej.
Istnienie kultury implikuje istnienie grupy i stałych powiązań pomiędzy jej członkami.

S. Czarnowski „Kultura”

Kultura jest dorobkiem zbiorowym wielu pokoleń. Tworzą ją odkrycia oraz wynalazki przekazywane z pokolenia na pokolenie, które stają się dorobkiem trwałym zbiorowości ludzkiej, nie przyzwyczajeniem poszczególnej jednostki czy jej mniemaniem osobistym. Jednostka ( nigdy jednostka osamotniona ) współpracująca z innymi przyczynia się do budowy gmachu kultury. Np. Każdy polip przyczynia się do budowy rafy ale rafa jako całość nie jest jego dziełem.

Twórczość jednostek nawet najgenialniejszych pomnaża lub zmienia to tylko co było przed nimi. Jest to w rozwoju kultury konieczność, która sprawia że każdorazowy jej stan jest warunkiem stanu poprzedniego. Wynika z tego, że kierunki rozwoju kultury są kształtowane przez obecną kulturę ( duchową i materialną ) wpływającą w danym czasie na rozwój twórczości całego społeczeństwa. Np. Geniusz epoki wieków średnich tworzyłby w innym kierunku i inaczej niż Leonardo da Vinci - człowiek oświecenia rozwijający geniusz wszechstronnie.

Społeczeństwo nie jest masą jednostek to także wszystko co jest za tymi jednostkami i co jest między nimi: dobra materialne, technologie, obyczaje, wzorce postępowania, światopogląd. Zbiorowość zorganizowana przechowująca zdobycze kulturowe i pomnażająca je. W człowieku wszystko ma początek społeczny i społecznie jest określone, poza tym jedynie, co wynika bezpośrednio z jego ustroju psychofizycznego.

Kultura rozumiana jako rozwój duchowy jednostki oraz cywilizacja obejmująca materialny i organizacyjny dorobek zbiorowości nie są sobie przeciwstawne. To czym się rządzi nasz wewnętrzny rozwój jest zależne od epoki historycznej, od klasy społecznej, wykonywanego zawodu, od przynależności do tej czy innej grupy etnicznej. Kultura która była by jedynie duchowa nie może istnieć. To co istnieje w życiu co jest elementem kultury, składnikiem życia społecznego, to czyny, czyli fakty materialne.

Kulturą jest system religijno-społeczny wspólny wielu ludziom rozsianym na znacznej przestrzeni, mówiących językami różnymi i należącymi do różnych ras. Pewien styl przyjętych zachowań oraz postrzegania świata. Są to rzeczy ustalone i wspólne - obiektywne.

Kulturą jest całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie.

Problem natura a kultura

Edward Taylor- „Primitive Culture”- pierwsza naukowa definicja

“Kultura jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa.”

Jan Szczepański - Elementarne pojęcia socjologii (1963);

definicja kultury - Kultura to ogół wytworów działalności ludzkiej: materialnych, niematerialnych, wart. I uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych".

CO JEST POZA KULTURĄ ?

NATURA

przyroda zewnętrzna - kosmos, ziemia
przyroda wewnętrzna - natura człowieka

Kultura wyrasta z natury - przekracza ją:

nadbudowuje się nad nią
tylko człowiek wytwarza kulturę

Antropologia klasyczna:

Bronisław Malinowski

- wszystkie istoty ludzkie należą do gatunku zwierzęcego (biologiczne podstawy kultury).

Natura ludzka - determinizm biologiczny; spełnienie cielesnych funkcji: oddychanie, sen, odpoczynek, odżywianie, wydalanie, reprodukcja.

Działania biologiczne są zdeterminowane.

Porównanie głównych rodzajów popędów (A) oraz uwarunkowań bilogicznych (B) oraz procesów życiowych (C) występujących w każdej kulturze.

Sekwencje życiowe występują we wszystkich kulturach.

A - bodziec zaspokojenia B - działanie C - stan

oddychanie przyjmowanie tlenu wydalanie

głód pokarm sytość

pragnienie płyny ugaszenie

potrzeby seksulane akt płciowy zaspokojenie

zaspokojenie potrzeb jest modyfikowane kulturowo. Kultura warunkuje sytuację, miejsce i czas aktu fizjologicznego.

Claude Levi Strauss

Niemożliwość ustalenia momentu przejścia od natury do kultury
Opozycja natura - kultura:

przeciwieństwa:

- Uniwersalność / partykularność

- Spontaniczność / norma

- Bezwzględność / względność

natura stanowi całość samowystarczalną, zrozumiałą bez uwzględniania kultury - kultura nie może być zrozumiana bez odniesienia do natury
zjawisko zaprzeczające temu podziałowi - zakaz kazirodztwa

- uniwersalny i norma

funkcją zakazu kazirodztwa jest uruchamianie wymiany matrymonialnej, dzięki której ludzie nawiązują stosunki powinowactwa

3 podstawowe struktury umysłu ludzkiego:

- zasada wzajemności

- syntetyzujący charakter Daru

- wymóg Normy jako Normy (podstawowe struktury umysłu ludzkiego)

małżeństwo jako forma wymiany

- wzajemne prawa i obowiązki stanowią treść stosunków powinowactwa

- kobieta jest wartością seksualna i ekonomiczną, dzięki temu może funkcjonować jako znak (poprzez znaczenie systemu powinowactwa) i wartość (zaspokaja potrzeby materialne)

- bycie wartością związane z naturą, bycie znakiem związane z kulturą

- kobiety uczestniczą w wymianie jako przedmioty

- 2 różne stos. biol.:

- symetryczny
- asymetryczny

a jego żoną (kobieta otrzymana) - koniunkcja - złączenie
a jego siostrą lub córką (kobiety oddane) - dysjunkcja - rozłączenie

- opozycja między stosunkiem kuzynostwa równoległego a przeciwległego

Zdolność ujmowania stos. ujmowania stos biol. Jako systemów opozycji => myślenie symboliczne
u podstaw wymiany matrymonialnej, jak u podstaw wymiany językowej, znajduje się zdolność człowieka do myślenia sym.
Przejście z nat. do kult. Znajduje wyraz w ustanowieniu zakazu kazirodztwa czy zasady egzogamii, a z drugiej strony w ukonstytuowaniu się języka (=> dwa rozwiązania tego samego problemu - stosunku pomiędzy jednostką, a inną jednostką)

Kultura jest systemem komunikacji między ludźmi - systemem relacji, w obrębie którego poszczególne przedmioty stają się znakami i jako takie są wymieniane, umożliwiając istnienie organizacji społecznej

Budulec z którego kultura tworzy stosunki społ jest dany przez naturę - są to stosunki biologiczne. kultura stanowi dziedzinę nadbudowującą się na naturze, pozostaje jednak poddana jej prawom - inny sposób organizacji tych samych elementów.

Michel Foucault

„dyscyplinarny” charakter nowoczesnych instytucji, praktyk i dyskursów

WSTĘP. Różnorodność relacji między jednostką a władzą

Dużą zasługą myśli Foucault jest wykazanie, iż władza polityczna jest, w pewnej swej części, wtórna wobec istniejących już stosunków władzy, ukształtowanych historycznie relacji sił w społeczeństwie i kulturze. Relacje państwa do obywateli to tylko jedna z licznych form relacji władzy; innymi przejawami władzy są na przykład: tabu, potępienie społeczne, przyzwolenie społeczne, wykluczenie (eksluzja), normy kulturowe, a także sposoby uprawiania dyskursu. Ważnym dorobkiem Foucault jest proponowanie i filozoficzne uzasadnienie teorii władzy rozumianej nie tyle politycznie (w konwencjonalnie używanym znaczeniu tego słowa), ile jako zestawu technik dyscyplinarnych i ujarzmiających; ściślej, chodzi tu analizę specyfiki pewnych mechanizmów władzy i technik kontroli, czyli jak działa władza. W Nadzorować i karać, Foucault wyjaśnia, iż chodzi mu o to, że;

„sprawowanie władzy nie będzie traktowane jako własność, ale jako strategia; że efekty dominacji przypisywane będą nie `zawłaszczeniu', lecz dyspozycjom, manewrom, taktykom, działaniom; że odczyta się w niej raczej sieć nieustannie napiętych, nieustannie aktywnych stosunków, niż jakiś przysługujący na stałe przywilej; że jej modelem będzie prędzej nieustanna bitwa niż cesja lub podbój zawłaszczający jakąś domenę (Nadzorować i karać, s. 28)”.

Oznacza to, między innymi, że relacje władzy sięgają tak głęboko, że można doszukiwać się, na przykład, związków między władzą a sposobami zachowań w obszarze cielesności (np. seksualność) jednostek objętych czy podległych władzy (zauważenie i opis tych zależności to kolejna zasługa Foucault)

„może istnieć pewna `wiedza' o ciele, która w istocie nie jest wiedzą o jego funkcjonowaniu, oraz pewne panowanie nad jego siłami, będące czymś więcej niż umiejętnością ich utrzymywania na wodzy - ta wiedza i to panowanie stanowią coś, co można by nazwać technologią polityczną ciała (Nadzorować i karać, s. 27; podkr. KPS)”.

2. Relacja między politycznością a seksualnością. Ekskluzja.

W historii kultury Zachodu mieliśmy do czynienia z wieloma przejawami relacji: polityczność a seksualność, to znaczy takiej relacji w wyniku której, ludzie sprawujący jakąś formę władzy wykluczali jakąś grupę ludzi, ze względu na ich seksualność, z dostępu do dóbr i tę ekskluzję uzasadniali teoretycznie. Na przykład,

---rozumienie odmienności seksualnej za dewiacje, skutkujące reglamentacją dostępu do różnych dóbr „zboczeńcom”; dzisiaj, najbardziej wyrazistym i konfliktogennym przykładem takiej relacji jest walka homoseksualistów o dostęp do takich dóbr jak np. legalizacja związków czy możność wychowywania dzieci.

---Różne stopnie tabuizacja seksualności, zawsze powiązane z zakazem i różnymi technikami represji (wobec tych, którzy przekraczają tabu). Zawsze tam, gdzie mamy wsparcie instytucji społecznych (które zawsze, tak czy inaczej, są powiązane z władzą polityczną) w obszarze restrykcji, reglamentacji czy tabuizacji seksualności, mamy także do czynienia z relacją między politycznością a seksualnością.

-- Zagadnienie równouprawnienia kobiet, tak bardzo nagłośnione przez feminizm, wraz z uznaniem tradycyjnej roli kobiety (macierzyństwo, małżeństwo, dom) za nienaruszalną, a nawet świętą. Otóż, zasadniczym pytaniem tutaj jest: KTO ma decydować o tym, jak ma być rola kobiety. Feministki, tak jak Foucault, będą wskazywać na określone centra władzy (np. Kościół, kultura wysoka, prawo - wszystkie te `centra władzy' tradycyjnie zdominowane przez mężczyzn) w podejmowaniu takich decyzji i ich kultywowaniu.

3. Wiedza - władza - seks (rozkosz cielesna

Foucault (i wielu innych reprezentantów szeroko rozumianej tradycji postmodernistycznej) zwracają uwagę na to, iż wiedza jest ściśle związana z władzą. Foucault pisze nawet, iż najsłabszy przebłysk prawdy uwarunkowany jest politycznie, ponieważ, np. w dyskursie nauk medycznych stosuje się lub się nie stosuje takie określenia jak norma czy patologia. W kontekście seksualności, relacja między wiedzą a władzą wygląda następująco:

„Krótko mówiąc, chodzi o określenie systemu `władza - wiedza - rozkosz' pod względem funkcjonowania i racji bytu, gdyż na tym systemie opiera się nasz dyskurs o naszej seksualności. Stąd wniosek, że sprawą zasadniczą (przynajmniej w pierwszej instancji) nie jest to, czy seksowi się przytakuje czy przeczy, czy formułuje się zakazy czy przyzwolenia, czy potwierdza się jego znaczenie lub neguje wpływy, czy słowa, które go oznaczają, uznaje się bądź nie za karalne; chodzi natomiast o rozpatrzenie faktu, że się o nim mówi, przyjrzenie się osobom, które o nim mówią, miejscom i punktom widzenia, z których się mówi, instytucjom, które do mówienia zachęcają, gromadzą i rozpowszechniają formułowane o nim wypowiedzi; jednym słowem, chodzi o całościowy `fakt dyskursywny', o `dyskursywizację' seksu. Stąd także wniosek, że chodzi o to, pod jakimi postaciami, jakimi kanałami, w jakich dyskursach władza sięga najbardziej subtelnych i najbardziej osobistych zachowań, jakimi drogami dociera do najbardziej osobliwych i najbardziej skrytych form pożądania, w jaki sposób przenika i nadzoruje codzienne przyjemności, i to przy użyciu takich działań, jak odrzucenie, zapobieganie, dyskwalifikacja, lecz także zachęta lub intensyfikacja; słowem chodzi o `poliformiczne techniki władzy'. Stąd wreszcie wniosek, że nie chodzi o rozstrzygnięcie, czy efekty mówienia i wpływy władzy prowadzą do formułowania prawdy o seksie lub kłamstw zaciemniających jego istotę, lecz o uchwycenie `woli wiedzy', która służy im zarazem za podstawę i narzędzie (Foucault, Historia seksualności, s. 21; wytłuszczenia moje, KPS)”

4. Moralność i normy kulturowe a władza

Jedną z ważnych konsekwencji myśli Foucault (i koncepcji pokrewnych) jest nowe spojrzenie na kulturę, a zwłaszcza normy kulturowe. Jeśli zgodzimy się iż normy są to pewne zasady, które KTOŚ ustala (i/lub stoi na ich straży) i którym KTOŚ podlega pod groźbą RESTRYKCJI (np. potępienia), to, można twierdzić, iż normy kulturowe stanowią swoisty rodzaj władzy (swoisty, bo nie-polityczny w tradycyjnym tego słowa znaczeniu i nie-jawny, bo nie mieszczący się w ramach systemu prawnego). Ważnym aspektem zagadnienia: kultura a władza, jest problem narzucanie dyskursu, to znaczy narzucania sposobu mówienia (pisania) o zagadnieniach ciała, cielesności, seksualności i przyjemności cielesnej; chodzi tutaj nie tyle o zabranianie czynienia czegoś konkretnego, ale o narzucenie innym określonego sposobu mówienia o konkretnych zjawiskach - ta możliwość narzucania innym sposobu dyskursu jest przejawem sprawowania władzy, o którym będziemy dyskutować na ćwiczeniach.

Kultura a cywilizacja

Oswald Spengler (dzieło: zmierzch zachodu)

- postrzegał problem cywilizacji i kultury przez pryzmat losu wartości duchowych. Zwracał uwagę na intuicję- nienaukową metodę badania rzeczywistości. Uważał, że nie ma ludzkości, czy cywilizacji, są za to kultury- ograniczone, niezależne, niepowiązane ze sobą całości, które wyposażone są w unikalne cechy. Zadaniem badacza jest wydobywanie tych cech/różnic.

Spengler wskazał osiem wielkich kultur, które wyróżnił w dziejach:

Babilońska
Egipska
Chińska
Hinduska
Meksykańska
Antyczna
Zachodnioeuropejska
Rosyjska

Spengler założył, że kultury są organizmami, pewnymi całościami, które są wewnętrznie zintegrowane- każdy element związany jest ze wszystkimi innymi. Kultury, podobnie jak organizmy, przechodzą analogiczny cykl życia od narodzin do śmierci, śmierć kultury jest nieuchronna. Kultury są organizmami mistycznymi- stają się zrozumiałe, dzięki ożywiającemu je duchowi.

Cykl życiowy kultury wg. Spenglera:

Narodziny- moment, w którym duch ożywia kulturę, rodzaj duchowego tchnienia w rzeczywistość
Rozkwit- realizacja ducha kultury (np. kultura grecka została ożywiona i rozkwitła dzięki duchowi apolińskiemu), kultura taka charakteryzuje się twórczą werwą, płodną wiosną
Śmierć- schyłek kultury, czyli jej przejście, degeneracja w cywilizację, która pozbawia ją ożywiającego ducha

Cywilizacja to kultura, która utraciła duszę, miejsce duszy zajmuje intelekt, miejsce ludu- masa, miejsce ojczyzny-kosmopolityzm, miejsce serca- pieniądz, miejsce państwa- społeczeństwo, miejsce wsi- miasto. Cywilizacja wg. Spenglera to kultura wielkich metropolii, które zabijają cnoty i prowadzą do upadku prowincji.

- kulturę reprezentuje Grecja, a cywilizację reprezentuje Rzym

- porównuje kulturę do organizmu (wzrasta i rozwija się, a następnie przeradza się w cywilizację)

- cywilizacja: kultura w stanie rozkładu

Ewolucjonistyczna teoria kultury (Edward Tylor)

- polemika z koncepcją regresu kulturowego (światopoglądu, który odmienność oraz niższość technologiczną i- zgodnie z panującym w XIX w. sądem- także kulturową społeczeństw pozaeuropejskich wyjaśniał upadkiem i degradacją, odejściem od pierwotnego, wysokiego poziomu rozwoju i cywilizacji)- „Researches”, „primitive Culture”

- nie negował w ogóle możliwości upadku kultury, znał przecież fakty tego rodzaju i sam analizował niektóre z nich (np. upadek starych kultur afrykańskich w wyniku ekspansji kolonialnej, degradacja kulturowa Irokezów i innych plemion indiańskich), utrzymywał jednak, że procesy regresu są drugorzędne wobec procesów postępu

- w czasie długiego trwania rozwój i postęp są zawsze dominujące, a regres jawi się jako proces przypadkowy

-w obronie idei rozwoju wskazywał na ciągłość kultury w czasie i na jedynie sensowne uporządkowanie faktów kulturowych od „stanu dzikości” do „cywilizacji wyższej”

- nie sposób wyjaśnić „dzikości” i „barbarzyństwa” upadkiem kultury, lecz tylko nierównomiernym tempem rozwój

- jak powstała kultura?- pytanie otwarte

-rozwój i postęp to sposób istnienia kultury w czasie

- o rozwoju kultury decyduje naturalna wynalazczość człowieka

-kultura rozwija się na mocy naturalnych procesów, nakazujących człowiekowi poszukiwanie coraz lepszych sposobów zaspokajania potrzeb

- zjawiska kulturowe są „bezpośrednimi produktami umysłu ludzkiego”

-prawo rozwoju kulturowego- zasadnicza tożsamość dróg rozwoju i podobieństwa kulturowe na tych samych etapach rozwoju

-duża rola warunków środowiskowych, kontaktów i zapożyczeń kulturowych w historii kultury- uznanie oddziaływań zewnętrznych

(Ludzie w różnych warunkach tworzą odmienne zjawiska kulturowe mimo zasadniczej tożsamości natury ludzkiej, a więc uwarunkowania środowiskowe i historyczne zawsze winny być brane pod uwagę”

- podstawowym mechanizmem rozwoju jest naturalna wynalazczość człowieka, prowadząca do podobnych rezultatów w podobnych warunkach(„Researches”)

Kultura wg. Tylora kultura( a w jej ramach przede wszystkim religia, której poświęcona jest większość książki i która służy autorowi za przykład rozwoju kultury w ogóle) jest rezultatem naturalnego, progresywnego, ciągłego procesu ewolucji umysłu ludzkiego, procesu, przebiegającego zgodnie z powtarzającymi się w różnych częściach świata prawidłowościami rozwoju.

- W badaniach Tylora podstawową rolę odgrywała zasada ciągłości kultury, przez którą rozumiał on genetyczne powiązanie sekwencji następujących po sobie stadiów rozwoju. Każdy etap rozwoju kulturowego może być zrozumiały tylko przy uwzględnieniu poprzedzającego go stanu.

- Powinnością antropologa jest nie tylko odtworzenie następstwa faktów, ale także ukazanie ich „powinowactwa”, a więc sposobu, przyczyn i uwarunkowań przeobrażeń kulturowych

-założenie o niezmienności praw rozwoju i o nierównomiernej szybkości rozwoju poszczególnych kultur

- kultura wyróżnia człowieka w świecie- zdolność tworzenia pojęć ogólnych, używania znaków i symboli

„kultura”~~”cywilizacja

Definicja kultury Tylora: wg Edwarda B. Tylora kultura, czyli cywilizacja w najszerszym etnograficznym znaczeniu jest tą złożoną całością, która obejmuje wiedzę, wiarę, sztukę, moralność, prawo, zwyczaje i wszystkie inne zdolności i przyzwyczajenia nabyte przez człowieka, jako członka społeczeństwa (definicja opisowo-wyliczająca).

Kultura jest tworem społecznym.

-kultura jest nabywana, a więc wyuczona, nie dziedziczona
-kultura jest atrybutem człowieka jako członka społeczeństwa

Tylor wprowadził do antropologii kat. Przeżytków kulturowych- czynności, zwyczaje, pojęcia, które siłą przyzwyczajenia funkcjonują w obrębie nowego stanu społeczeństwa. Przeżytki umożliwiają rekonstrukcję przeszłości kultury, pomagają przewidywać przyszłość i dostarczają wskazówek, jak zmieniać świat na lepszy.

Próba rekonstrukcji historii rozwoju kultury ludzkiej:
* Etap 1. Stan dzikości(od początku istnienia człowieka do rolnictwa) - społ. Pierwotne
* Etap2. Stan barbarzyństwa(od rolnictwa osiadłego do rozwoju zbiorowości terytorialnych)-społ. Chłopskie
* Etap 3. Stan cywilizacji(od momentu pojawienia się pisma)- społ. Przemysłowe

Schemat rozwoju religii wg. Tylora:
* animizm- najpierwotniejsza forma wyobrażeń religijnych, wiara w dusze, duchy i inne byty nadprzyrodzone. Pojawia się w związku z próbami wyjaśnienia snów, wizji i odmiennych stanów świadomości. Wraz z rozwojem kultury animizm przekształca się w wiarę w zwierzęta czy rośliny(totemizm), ewoluuje w fetyszyzm(obiekty nieożywione) i w końcu w manizm(zmarli przodkowie)- Najprostsza form i źródło religii
* politeizm- zakłada, że dusze stają się bóstwami
* monoteizm- zakłada, że stopniowa hierarchizacja bóstw prowadzi do idei Boga najwyższego

Główny zarzut wobec Tylora - niezrozumienie swoistości kultury, sprowadzanie jej do natury( praw przyrody)

Funkcjonalistyczna teoria kultury (B. Malinowski)

-badanie kultury- badania terenowe- empiryczne
-1915-18 - badania tribrandzkie

-1922- „Argonauci Zachodniego Pacyfiku”

1. Rewolucja funkcjonalistyczna w antropologii społecznej (Wystąpienie B. Malinowskiego i Alfreda Reginalda Radcliffe-Browna). Nowy program badań antropologicznych:

-uczynienie z antropologii dyscypliny socjologicznej

-systemowe podejście do przedmiotu badań antropologii

-dostrzeżenie praktycznych=politycznych implikacji antropologii

-badania empiryczne (nie spekultatywne rozważania o naturze i kulturze)

- podstawa badań funkcjonalnych

2. Weryfikacja twierdzeń naukowych poprzez działanie człowieka w świecie zewnętrznym(system teoretyczny na podstawie badań terenowych)

3. B. Malinowski:

- krytyka dyfuzjonizmu(etnologia brytyjska - Smith, Perry)- każdy fakt kulturowy powinien być ujmowany i interpretowany we właściwym mu kontekście społecznym

- niejednoznaczny stosunek do ewolucjonizmu(socjologia brytyjska) - pytania nie do rozwiązania w analizie naukowej

* Antropologia społeczna- idee wzrostu, rozwoju, ewolucji kultury

-Podstawowy problem B.Malinowskiego- działanie systemu kultury

Konieczne badanie:

Wzajemnych powiązań elementów kultury- system
Funkcji tych elementów- system kultury może istnieć

Pytanie o historię kultury- niewłaściwe

Główny powód sławy B. Malinowskiego - badania terenowe- empiryczne
4. Celem B. Malinowskiego była OGÓLNA TEORIA KULTURY:

- materiał- wyspy Trobrandzkie, nie społeczeństwo w ogóle

- zmieniający się Melenezejczyk- kontakty ze światową cywilizacją - raczej rekonstrukcja kultury

5. Celem B. Malinowskiego było odtworzenie OGÓLNYCH RAM KULTURY- jej instytucji, struktury - 3 rodzaje danych (opis kultury)

* Jak ludzie określają swoje działania?

* Jak rzeczywiście postępują w codziennym życiu?

* Co i jak myślą?

Rezultatem badań Malinowskiego są monografie terenowe

6. TEORIA KULTURY wg. B. Malinowskiego

Odziedziczone ludzkie wytwory materialne, a także dobra, procesy techniczne, idee, nawyki i wartości

Dziedzictwo społeczne- wszystkie wytwory wytwarzane przez człowieka i przekazywane z pokolenia na pokolenie

Wg. B. Malinowskiego kultura jest całością i jej elementy poza systemem tracą znaczenie

Całość ZINTEGROWANA i HARMONIJNA - nauka o kulturze powinna badać zależności pomiędzy elementami kultury
7. Kluczowe pojęcie - FUNKCJA (na jego bazie powstała cała teoria ANTROPOLOGII FUNKCJONALNEJ)
Badał funkcje różnych instytucji społecznych, prawnych, a przede wszystkim rodziny jako instytucji
W jaki sposób poszczególne instytucje spajają całość systemu kultury?
Funkcją elementów kultury jest także zaspokajanie potrzeb ludzkich (i kultura jest jedynym sposobem ich zaspokajania) - funkcją rodziny jest dostarczanie obywateli
Trzy kategorie ludzkich potrzeb:
- potrzeby podstawowe (metabolizmu, reprodukcji, bezpieczeństwa itp. - biologizm człowieka)
- potrzeby pochodne(społeczne) - w kulturze poprzez działalność społeczną, gospodarczą, prawną itp.- człowiek jako istota społeczna
- potrzeby integratywne(kulturowa strona egzystencji człowieka)- wiedza, religia, magia, etyka, sztuka, gry, sport

Myślenie symboliczne:

Podkreślił rolę symbolu. To dzięki symbolowi następuje przekształcenie fizjologicznych popędów w wartość kulturową. To, co dotąd jednostce przysługiwało na poziomie natury za sprawą symbolu przechodzi w wartość kulturową.

8. Wnioski:

- kultura jest całością

- kultura jest systemem zintegrowanym

- zależności między kulturą mają charakter funkcjonalny

- kultura jest aparatem instrumentalnym, służy do zaspokajania potrzeb

Antropologia psychologiczna - amerykańska orientacja kultury i osobowości (Ruth Benedict)

Ruth Fulton Benedict (1887 - 1948) uczennica Franza Boasa. Doktorat dotyczył zagadnienia duchów opiekuńczych w kulturze Indian Północnoamerykańskich. Uniwersytet Columbia - kierowała zespołem antropologów. Jej badania miały wielkie znaczenie dla rozwoju antropologii kulturowej. Jej największe dzieło to Wzory kultury (Patterns of Culture, 1934). Badała plemiona Ameryki Północnej, w tym kalifornijskie plemię Serrano i kanadyjskie Czarne Stopy.

Antropologia według niej to nauka o ludziach żyjących w społeczeństwie, kultura natomiast to syntetyczna i zintegrowana konfiguracja wzorów myślenia (zorganizowana wokół wzoru głównego). Kultura jest niepowtarzalna i niesprowadzalna do swych elementów. Nie można analizować pojedynczych wzorów w oderwaniu od całości.

Inna jej znana praca to studium kultury japońskiej Chryzantema i miecz: wzory kultury japońskiej (The Chrysanthemum and the Sword, 1944).Była zwolenniczką idei równości człowieka.

"Wzory Kultury" - najbardziej znana książka Ruth Benedict koncepcja kultury jako konfiguracja wzorów.

BENEDICT poszukiwała świadectw zintegrowania systemu społecznego - w każdej kulturze jednego wątku przewodniego - wzoru zachowania, czy myślenia, który najpełniej charakteryzuje dany system. Zakłada, że kultura nie jet przypadkowym zlepkiem sposobów zachowania, lecz zintegrowaną harmonijną całością. - systemem wzorów zintegrowanych wokół pewnego wzoru podstawowego, dominującego.

Dzięki wiedzy o wzorach możemy zrozumieć człowieka, jego osobowość, zachowanie.

Każdy z wzorów zachowań = kulturowa relacja (proces historyczny) na określoną sytuację, trzeba prześledzić dzieje kultury, aby poznać proces kształtowania się, rozwijania poszczególnych wzorów.

Cytat: Ruth Benedict "Kultura wybiera spośród możliwych istniejących w sąsiednich rejonach, te które może spożytkować, a odrzuca inne, których spożytkować nie jest w stanie. Inne zaś przekształca stosownie do swoich wymogów."

zatem w wyniku ewolucji i kontaktu kulturowego - selekcja wzorów - ich przystosowanie i włączenie do systemu kultury wg. Kryterium zgodności ze wzorem podstawowym. Wątek ten nazywany jest podstawowym wzorwm kultury - najważniejsza cecha danej kultury, jej syntetyczny charakter.

Jednostka - zarówno produktem kultury (proces socjalizacji) jak i jej aktywnym współtwórcą powstaje osobowość członka społ. (zręby identyczne dla wszystkich uczestników kultury).

Osobowość jednostki - przeniesiona na poziom indywidualny kultura

WZORY KULTURY Ruth Benedict:

ZUNI - plemię Nowego Meksyku

*rytualizm

*obrzędowość (wiedzieć jak działać)

*człowiek zrównoważony, spokojny

KWAKIUTLE - pln. Zach. Wybrzeża Ameryki

*rywalizacja pomiędzy jednostkami, nieustanna i wszechogarniająca, ale otwarta i unormowana (Potlacze)

DOBU - płn - zach Melanezja

*kult ubóstwa, podstawą więzi społecznej jest wzajemna wrogość

zasadniczy wzór:

Zuni - umiar

Kwakiutle - konkurencja

Dobu - wrogość

KOBIETA - otaczanie szacunkiem i umiłowanie życia mężczyznom. Cechą iście japońską jest samodyscyplina i surowy trening, system kar. Analiza kultury japońskiej jako zintegrowanego systemu wzorów, dopasowanych nawzajem - dopasowanych - harmonijna całość. Chryzanema i miecz - o kult. Japońskiej

Antropologia strukturalistyczna (Claude Levi- Strauss)

Strukturalizm zakłada, że rzeczywistość jest uporządkowanai zorganizowana, inaczej- „ustrukturowana” i tylko przez badanie struktur można odkryć sens i funkcje elementów rzeczywistości
Struktury- samowystarczalne, tj. zrozumiałe bez brania pod uwagę elementów zewnętrznych. Posiadają pewne ogólne i konieczne cechy

J. Piaget „… struktura jest systemem przekształceń, który jako system ma swoje prawa(przeciwstawne własnościom posiadanym przez elementy) i utrzymuje się lub wzbogaca dzięki samej grze owych przekształceń, z tym że przekształcenia nie przestępują granicy systemu ani też nie wymagają odwołania się do elementów zewnętrznych. Słowem, struktura ma potrójny charakter: całości, przekształceń i samosterowania”

- struktury są całościami

-elementy struktur są podporządkowane prawom struktury, które są nieredukowalne do skumulowanych związków elementów i tym samym nadają strukturze własności elementów.

-struktury są systemami transformacji, czyli systemami przekształceń

3. Punkt wyjścia w Antropologii C.L.S - język

- język częścią kultury- umiejętność, przyzwyczajenie z zewnątrz

- język zasadniczym elementem przyswajania kultury

-język najdoskonalszym z przejawów porządku kulturowego tworzących systemy- sztuka, religia, prawo, kuchnia

- język wg. C.L.S charakteryzuje ISTOTĘ KULTURY, jest zjawiskiem społecznym , zachowania językowe są nieuświadamiane

ZAŁOŻENIE- językoznawstwo jako punkt wyjścia do badań kultury
4. Pojęcie struktury- przejście od „mowy” do „języka”, od nieświadomego do świadomego, do „nieuświadamianej infrastruktury”
5. „Nieświadoma działalność umysłu”
6. Etnolog strukturalista - badanie struktur społecznych: systemów pokrewieństwa, mitów, obrzędów, sztuki, kuchni, stroju etc. - te struktury jako sposoby komunikowania
7. 3 zasadnicze poziomy komunikowania:
- krążenie kobiet
- krążenie dóbr i usług (ekonomia)
- krążenie przekazów ( teoria informacji)

Wymiana kobiet ( struktury pokrewieństwa, systemy zawierania małżeństw) to główne zainteresowanie C.L.S
8. Antropologia strukturalna - system pokrewieństwa porównywalny do systemu językowego- istnienie systemu polega na znaczeniu
* najsilniejsze więzi w systemie pokrewieństwa w relacji brat-siostra- objęte tabu (zakaz kaziroctwa) + więź ojciec- syn =najprostsza struktura pokrewieństwa

* warunek owej struktury: 3 typy stosunków rodzinnych: rodzeństwo, małżeństwo, rodzicielstwo- są oparte na zakazie kazirodztwa- kobiety znakami w komunikacji mężczyzn
9. Przedmiotem badania etnologa- stosunki między elementami w obrębie struktury, podstawowy element pokrewieństwa- „atom pokrewieństwa”
10. Cała kultura jest „całością znaczącą” i może być interpretowana jako system kodów komunikacji międzyludzkiej

Strukturalistyczna interpretacja mitu.

1. Charakterystyka mitów

- W odróżnieniu od poezji, mit jest łatwo przekazywalny z jednego języka na inny.

- Różne wersje mitu nie unicestwiają jego przesłania

- Celem mitu jest dostarczanie logicznego modelu rozwiązywania sprzeczności

- Myśl mityczna wychodzi od uświadomienia sobie pewnych opozycji i zmierza ku ich stopniowemu zapośredniczeniu,

- Osiągamy w ten sposób uniwersalny sposób organizowania danych doświadczenia zmysłowego

2. Struktura mitów

- każdy mit ma strukturę warstwową; dzieli się na szereg kolejnych segmentów opowiadających kolejne epizody z dziejów mitycznych.

- Tak jak w języku, znaczeniowa funkcja mitu ujawnia się w sposobie powiązania segmentów mitu. Znaczenie mitu bierze się nie z odosobnionych składników (jednostek konstytutywnych), ale ze sposobu w jaki się łączą.

- Mit odnosi się do zdarzeń minionych (struktura historyczna), ale zdarzenia te tworzą trwałą strukturę, odnoszącą się do przeszłości, teraźniejszości i przyszłości (struktura ahistoryczna). Mit ma więc charakter dwuwymiarowy: diachroniczny i synchroniczny.

- Epizody te łączy relacja przyległości - każdy więc epizod jest metonimią (przenośnią) owych dziejów. Równocześnie, segmenty te są metaforami pozostałych segmentów.

- Jednostkami konstytutywnymi nie są odosobnione relacje, lecz wiązki relacji i tylko jako kombinacje takich wiązek jednostki konstytutywne zyskują funkcję znaczeniową, np. w micie Edypa, „przecenione więzi pokrewieństwa”, „niedocenione więzi pokrewieństwa”

Psychoanalityczna koncepcja kultury

Erich Fromm

Idea przewodnia: człowiek żyje w warunkach sprzecznych ze swoją naturą

- stąd konieczność reakcji- jej efektem:

* wypaczenie lub zepsucie człowieka
* próba ustanowienia nowych warunków

Jednostka a społeczeństwo- stały konflikt

Założenie: natura człowieka niezmienna- uniwersalny charakter
pęd do życia(silniejszy) i pęd do śmierci(destrukcji) - „potencjalność wtórna”

Człowiek- natura- kultura
człowiek utracił swój „pierwotny dom- naturę” (dalej zwierzęcość) - stworzenie nowego „ludzkiego domu”
Potrzeby człowieka (ludzka sytuacja)

Potrzeba więzi z innymi ludźmi (miłość)
Potrzeba przekraczania samego siebie (tworzenie-niszczenie)
Potrzeba poczucia identyczności (indywidualizacja)
Potrzeba układu orientacji i oddania(czci) -rozum
Potrzeba miłości

Koncepcja człowieka wg Fromma

Człowiek poprzez swoją cielesność, ale także fizjologię należy do świata zwierząt. Życie zwierząt to dominacja instynktów. Działanie jest wtedy określone przez wrodzone wzorce.
Na wyższym etapie rozwoju zwierzęta postępują elastycznie, ale są gorzej przystosowane strukturalnie. Zwierzęta naczelne powili przekraczają instynkt, jednak zwrot w ewolucji to człowiek. Wtedy to z biologicznego punktu widzenia człowiek stał się czymś bezradnym.
Życie zdobyło samoświadomość. Poprzez zdobycie samoświadomości oraz działanie rozumu i wyobraźni harmonia właściwa egzystencji zwierząt została zburzona.
Człowiek jest częścią natury a jednocześnie naturę przerasta. Jest bezdomny a zarazem uwięziony w świecie. Co więcej może sobie wyobrazić własną śmierć. Zatem egzystencja człowieka to problem jedyny i niepowtarzalny, szukanie nowych rozwiązań jest źródłem jego sił psychicznych. Człowiek przede wszystkim szuka nowych, wyższych form jedności z naturą, bliźnimi i z samym sobą. Zwierzęciu wystarcza zaspokojenie potrzeb fizjologicznych, człowiekowi to nie wystarcza.

Funkcją charakterystyczną społeczeństw jest kształtowanie i kierowanie energii w społeczeństwie (wojny, faszyzm, pokojowa współpraca)
Złe i niebezpieczne formy ludzkiej orientacji wobec świata społecznego:

„syndrom rozpadu”