System normatywny prawny różni się od pozostałych przede wszystkim sankcjami karzącymi, opartymi na przymusie fizycznym (więzienie) lub pieniężnym. Przepisy te reguluje państwo, sądownictwo.

(moralny - sumienie; etyczny - opinia innych, prawny - jw.; religijny - życie poza grobowe)

Legalizm prawny - polega na tym, aby ustalić i rozwiązać pewną relację jak moralność ≠ prawo.

Moralność jest pojęciem pierwotnym, gdy nie jest przestrzegana wkracza prawo; są określone przepisy prawne zabraniające wykonywanie pewnych czynności.

Etos legalistyczny - podstawa filozofii prawnej - sprawiedliwość - polega na próbie utożsamienia moralności w prawie moralność = prawo.

Prawo może być w swoim założeniu niemoralne, nie zawsze postępując zgodnie z prawem postępujemy moralnie.

„Prawo jest jak pajęczyna - wróbel przeleci, a muchę zatrzyma.”

Księgowość kreatywna - kańciastwo, omijanie prawa.

Wyroki sądowe odwołują się do: zasad współżycia, małej szkodliwości czynu, mniejszego zła, wyższej konieczności.

MORALNOŚĆ - jako system normatywny, nazwa wywodzi się z łacińskiego słowa mores - obyczaj i moralis - słusznie. Są to rzeczywiste zachowania ludzi w kategorii dobra i zła, słuszności i niesłuszności etc. Są one ukształtowane historycznie, zaakceptowane przez grupę. W ujęciu neutralnym jest utworzona przez określony system pojęć i kategorii:

• wartość

• dobro

• zło

• normy moralne

• oceny moralne

• 
  motywy czyny; stan psychiczny - rozpatrywany jest na kanwie wiedzy;

• intencje „nie ważne są motywy ani intencje, ważne są CZYNY”

głupota i niewiedza - to aspekty niemoralne wg Sokratesa

Moralność - opisuje nasze czyny odbierane przez innych, nie ma w niej usprawiedliwienia.

• wolność (w swoim wyborze)

• odpowiedzialność

• wzory osobowe (patrzymy na zachowania innych ludzi) - nie idol

• ideał moralny gr. excellence - chodzący ideał, wzór wszelkich cnót i zalet

• SUMIENIE - sankcja nagradzająca lub karząca; sposób internalizacji norm moralnych (przyjęcia za własne określone normy moralne, uwewnętrznienie

Są dwa rodzaje sumienia:

• przed uczynkowe (zastanawiamy się przed podjęciem decyzji)

• po uczynkowe

ETYKA - gr. ethos, ethikos = charakter, obyczaj, zwyczaj

Aspekt znaczeniowy:

potocznie - kodeks lub zestaw zasad życia

w nauce - to nauka o moralności i filozofia moralności

ETYKA

opisowa normatywna

(jak jest, fakty) (jak być powinno i dlaczego?)

metaetyka

teoria moralności, istota

język etyki (co znaczy: dobro,

zło, słuszność, szlachetność,

uczciwość, godność itd.)

nauka praktycznej sztuki życia

Przesłanki decyzji moralnych:

summum bonum = dobro naczelna, najwyższe; synonim szczęścia

Podstawowe kategorie etyki:

dobro - zło

słuszne - niesłuszne

godne - haniebne

chwalebne - naganne

powinność

obowiązek

wolność

odpowiedzialność

prawda - fałsz

sumienie

(interpretowane w świetle określonego systemu etycznego)

Pojęcia wartościujące:

relatywizm moralny (w obrębie danej kultury etycznej)

relatywizm kulturowy (między różnymi kulturami)

moralny - pozytywna ocena = dobry, porządny, przyzwoity itp.

niemoralny - negatywna ocena = przeciwieństwo w/w oceny (ktoś zna normy i je akceptuje ale je narusza, łamie)

amoralny (immoralny) - nihilizm moralny (ktoś kto nie uznaje żadnych norm)

ETYKA - to dyscyplina naukowa zajmująca się moralnością zarówno w aspekcie wyjaśniania historycznych, społecznych i psychologicznych źródeł tego systemu normatywnego jaki i w aspekcie funkcjonowania i uzasadniania moralnych wartości.

Funkcje etyki:

nauka stosowania praktycznej sztuki życia

• kształtuje praktykę moralną

• formułuje i zaleca ideały, modele, postulaty

• uzasadnia i motywuje przesłanki decyzji moralnych

„Jak żyć, aby żyć naprawdę godnie = dobrze = szczęśliwie?”

Geneza refleksji etycznej Arystoteles

• gr. kalos kai agathos = ideał człowieka pięknego i dobrego

• rzym. Romianitas homini romani = model Rzymianina, model człowieka wykształconego kulturowego, obytego, umiejącego dokonywać trafnych wyborów moralnych (między dobrem a złem)

• homo hominis = człowiek ludzki

• homo barbarus = człowiek niewykształcony, nieokrzesany, cham, gbur, ordynus etc.

PODSTAWOWE KRYTRIA KLASYFIKACJI TEORII ETYKI

wg kryteriów historycznych

Teorie klasyczne (od XVIII w.)

• Wiek klasyczny kultury greckiej IV w p.n.e.

• Platonizm (Sokrates i Platon IV w p.n.e.)

• Arystotelizm (Arystoteles IV w p.n.e.)

• Grecka filozofia życia IV/II w p.n.e.

• epikureizm

• stoicyzm

• sceptycyzm

• cynizm

• Etyka chrześcijańska (średniowiecze V - XV w)

• Augustynizm (św. Augustyn, Aureliusz IV/V w)

• Tomizm (św. Tomasz z Akwinu XIII w; noetomizm)

• Czasy nowożytne (od XVII - XIX w)

• 
  Benedykt Spinoza (XVII w)

• Immanuel Kant (XVIII / XIX w) - kantyzm stosowane w

• Utylitaryzm: (współczesny epikureizm) etyce biznesu

Jeremy Bentham (XVIII / XIX w)

John Stuart Mill (XVIII / XIX w)

Teorie współczesne (od pocz. XX w)

• Tzw. postutylitarystyczne

• sytuacjonizm

• konsekwencjalizm

• Etyka niezależna

(wg T. Kotarbińskiego, XX w) - na temat dylematów moralnych życia codziennego

• Teorie metaetyki - teorie z zakresu matematyki, analizy języka

• subiektywne

• obiektywne

• naturalistyczne

• motywistyczne

• deontologiczne

• konsekwencji (ważne są konsekwencje a nie intencje)

• Etyka stosowana

• normy moralne i zasady wartościowania (wg przedmiotu i obszarów ich zastosowania)

• moralność indywidualna

• moralność społeczna (np. etyka polityki, życia gospodarczego, kultury)

• kodeksy etyki zawodowej (m.in. etyka biznesu itd.)

Podstawowe systemy etyki:

• wg kryterium sammum bonum = dobra naczelnego (najwyższego)

etyka: eudajmonistyczna - szczeście np. Arystoteles

hedonistyczna - przyjemność np. epikureizm

perfekcjonistyczna - doskonałość

rygorystyczna - obowiązek np. kantyzm

ewolucjonistyczna - życie; to co pomaga w jej utrzymaniu

utalitarystyczna - użyteczność czynu; maksymalizacja szczęścia

teocentryczna - wartości nadprzyrodzone, np. zbliżenie się do Boga w chrześcijaństwie

niezależna - opiekun spolegliwy tj. model szlachetnych intencji (Kotarbiński)

• wg genezy norm moralnych, in. sumienia

• stanowisko psychologiczne

• stanowisko biologiczne

• stanowisko socjologiczne

• stanowisko fideistyczne

Stanowisko psychologiczne

Tezy:

• moralność (sumienie) jest wytworem czynników psychicznych - rezultat swoiście ludzkich potrzeb i skłonności tj. uczucia

• właściwością natury ludzkiej jest dążenie do przyjemności, szczęścia

Uczucie wobec dobra jest przyjemnością; uczucie wobec zła przykrością (in. wszystko, co we mnie wywołuje uczucie przyjemności jest dobrem, a co przykrości - złem).

• zmysł moralny in. impresje nie są niczym innym niż swoistymi przeżyciami przykrości i przyjemności.

Rozum nie tworzy moralności lecz ją zastaje. Moralność wychodzi poza obręb sądów rozumu (jest czymś więcej).

casus - to rozum tworzył teorie, które wykorzystano do funkcjonowania inkwizycji, techniki wojennej, obozów koncentracyjnych, defoliantów.

Odmiana psychologizmu - f r e u d y z m

Źródłem moralności są popędy i podświadomość.

Stanowisko biologiczne (in. naturalistyczne)

Tezy:

Podłożem moralności są instynkty naturalne, prawa natury, konieczność przystosowania się do środowiska, ale o tym decyduje człowiek posługujący się rozumem.

O jakości sumienia decyduje r o z u m. Dlaczego?

Prawa natury:

1. ius naturale = uprawnienia natury, to odziedziczone ze świata zwierzęcego właściwości biologiczne (prawo doboru naturalnego), określone instynkty moralne (wolność).

Homo homini lupus est - człowiek człowiekowi wilkiem (T. Hobbes)

2. lex naturale - prawo natury czyli przepis, reguła ogólna - rozum zabrania czynić człowiekowi to co jest niszczące dla jego życia

3. najwyższym prawem natury jest bronić samego siebie wszelkimi sposobami jakie są możliwe

4. hasła „Temu co w każdym ciele dobre jest i zdrowe, folgować potrzeba” - czyń tylko to co naturalne, postępuj zgodnie ze swoją naturą.

5. wolność - czy każdy człowiek ma prawo do wszystkich rzeczy każdego? Tak! (permanentny stan wojny wszystkich ze wszystkimi); rozum nakazuje ograniczyć miarę swojej wolności wobec innych ludzi, w takim zakresie w jakim gotów byłby ją przyznać innym.

złota reguła „guid tirbi fieri non visallieri ne feceris” - nie czyń drugiemu co Tobie nie miłe

Czy wszyscy tą tezę uznają za słuszną? Nie!

środki zaradcze - upowszechniać filozofię moralną = etykę. Etyka wiedza o tym co jest dobre, a co złe w życiu indywidualnym i społecznym.

Co to jest dobro i zło?

Oznaczają nasze pożądania, działania przy różnych usposobieniach, zwyczajach i podglądach ludzi tj. ocena często odmiennych dla różnych ludzi. Ogólnie pojęcia dobra łączy się z cnotami moralnymi.

Cnoty moralne to: sprawiedliwość, wdzięczność, skromność, słuszność, łagodność, pracowitość, życzliwość

Przywary moralne (zło) - przeciwieństwo jw.

Stanowisko socjologiczne

Tezy:

• moralność jest zjawiskiem kulturowym, zmiennym, historycznym wynikającym z potrzeb współżycia zbiorowego

• relatywizm kulturowy - nie ma kultury bez właściwej jej moralności

• sumienie (zmysł moralny, sfera subtelnych uczuć i rozumu) jest rezultatem uczestniczenia w życiu danej zbiorowości, jej norm i oceny, np. moralność grup przestępczych, etnicznych

• nie ma ogólnoludzkiego modelu sumienia ani jedynie słusznych ocen sumienia.

Konkluzja: źródłem norm moralnych, in. sumienia jest system kultury społeczeństwa, wychowanie i sytuacja w jakiej funkcjonują dane morale (otoczenie etyczne).

Stanowisko fideistyczne

Założenia:

Uznanie ponadnaturalnych źródeł moralności (kod duszy). Charakter etyki - zależna.

Nie ma w naturze biologiczno - psychologicznej i społecznej człowieka niczego, co nie byłoby wynikiem istnienia Boga jako stworzyciela świata i człowieka (pogląd w wielu wersjach)

Prawo wieczyste (boskie) - podstawą wszelkich praw społecznych, obyczajowych, religijnych - moralność - sumienia. Obowiązkiem człowieka rozumnego jest poznanie prawa wieczystego.

Nakazy: „działanie, aby osiągnąć w tym samym urzeczywistnić swój cel, którym jest być obrazem Boga [...] w żadnym wypadku nie można uważać, że celem ludzkiego życia jest szczęście, to jest dobrem należącym do porządku cielesnego.

... istotna i prawdziwa szczęśliwość jest nie z tego świata; można ją znaleźć tylko w jasnym widzeniu istoty Boga” (św. Tomasz)

Dlaczego?

„Ludzkie przedstawienie szczęścia, bogactwo, zdrowie, siła, władza, miłość, rozkosze, wszystkie dobra nie są ostatecznym celem życia. To oczywista pomyłka. Człowiek nie jest bowiem ostatecznym celem świata”.

SOKRATES - grecki filozof IV w p.n.e. - prekursor nurtu humanistycznego - filozofii życia czyli etyki. Twórca w etyce intelektualizmu etycznego. Uważał on, że jeżeli człowiek posiada wiedzę o tym co to dobro i zło ma określone pozytywne motywy moralne, które w nim budzą pozytywne uczucia do tego aby podjąć określone czyny, które będą użyteczne dla naszego indywidualnego życia - szczęścia, dobra, człowiek świadomie nie wybierze zła. To wszystko wiedzie do szczęścia.

wiedza ⇒ motywy ⇒ uczucia ⇒ czyny ⇒ użyteczność ⇒ dobro = szczęście

Wszystko to razem dzieje się pod warunkiem, że człowiek ma umiejętność ukształtowania sobie w sobie „arete” cnoty.

Intelektualizm etyczny - wiedza = mądrość = moralność

brak wiedzy = niemoralność = głupota

Wiedza była synonimem filozofii; wiedza humanistyczna, specjalistyczna.

demos - lud; władza ludu

„suma głupoty nie daje mądrości” dlatego powinni rządzić ludzie mądrzy wg Sokratesa - nie decyduje większość głosów.

PLATON - uczeń Sokratesa, kontynuował jego myśli; dodał absolutyzm

Dobro - to kategoria niezależna ani od ludzi ani od Boga; to wartość nadrzędna; nawet Bogowie muszą kierować się tym pojęciem.

Absolutyzm agatyczny - dobro (zawsze!). Dobro tkwi w wiedzy (matematycznej). Pierwszy założyciel szkoły wyższej - Akademii Platońskiej.

ARYSTOTELES ze Stagiry - uczeń Platona, reprezentował koncepcję tzw. „złotego środka”. Uważał, że podstawowym narzędziem do uzyskania szczęścia jest złoty środek. Szczęście jest wtedy gdy jest perfekcjonizm. Złoty środek - to rozsądek, polega na umiejętności wyboru i odcięcia skrajności. Umiar to nie średnia. Przeciwstawił się Platonowi.

Szczęście - umiejętność wyboru. Perfekcjonizm - może być: intelektualny, fizyczny i moralny.

Grecka filozofia życia

EPIKUREIZM - powstał IV/III w p.n.e.; doktryna, która uważa, że podstawą w ciągu życia jest dostarczanie sobie przyjemności, ma charakter indywidualistyczny, każdy ma dążyć do szczęścia. Życie przyjemne ma polegać na daniu swoim członkom wszystkiego tego co im od natury się należy. To nie jest „używanie życia”. Filozofia życia rozsądnie przyjemnego. „Cena” za przyjemność - nie należy niczego nadużywać, gdyż mogą być negatywne konsekwencje.

Przyjemności intelektu ⇒ wiedza procentuje w każdej sytuacji w życiu.

Epikur wskazał możliwość samemu sobie sprawianie przyjemności. Należy unikać: lęku przed Bogami, lęku przed śmiercią (jest przecież nieunikniona) „pamiętaj o życiu”, lęku przed byciem nieszczęśliwym - korzystanie z życia w sposób rozsądny, lęku przed cierpieniem. Epikur był piewcą życia. Szczęście w gromadzeniu przyjemności.

SCEPTCYZM - szkoła ostrożności życiowej, postulat, że nasze życie będzie szczęśliwsze jak będziemy ostrożni. Życie przyjemne lecz ostrożne.

STOICYZM - podstawa polega na zachowaniu spokoju w każdej sytuacji, nie ujawniać swych emocji, podstawą wszystkiego jest mądrość, „stoicki spokój”.

CYNIZM - cynik jest bliski postawy amoralnej, nie uznaje żadnych norm, dwulicowość, fałsz, zakłamanie, nieuczciwość itd. Przykładem cynika może być ksiądz.

Przeczytać: augustynizm, kantyzm, utylitaryzm.

NORMY MORALNE

w obronie naszego biologicznego istnienia

Norma: „nie zabijaj”

Wyłomy - zabójstwo (morderstwo)

samobójstwo

w obronie własnej (lub os. bliskich)

wojna

eutanazja

aborcja

kara śmierci

stosunek do zwierząt

w obronie godności

Norma „Miej godność i szanuj cudzą”

Główne pojęcia: godność, honor, cześć, dobra sława, dobre imię, szacunek, poważanie, poczucie wstydu

Zachowanie godzące w godność:

zniewaga

zniesławienie

ubliżenie

infamia

zbeszczeszczenie

poniżenie

upokorzenie

nie okazanie komuś należnego szacunku

Zachowania degradujące godność (co odbiera godność)

kłamstwo

tchórzostwo

wybuch gniewu

brak wstydu

chciwość

krętactwo

łatwa zmiana orientacji (np. politycznej, światopoglądowej, religijnej, obyczajowej)

brak kwalifikacji intelektualnych

Wyrazy godności:

wielkoduszność

szczodrobliwość

ufność

odwaga cywilna

pewność swojej wartości (poczucie swojego JA)

niezgoda na pewne zachowania w naszej obecności (wobec nas i innych)

wrażliwość na cudzą ocenę (ale nie drażliwość)

Rodzaje cnót związanych z godnością:

cnoty sprawiedliwości

cnoty powszechnej życzliwości

Zasady broniące godności

Kantowska (I. Kant)

„Nie traktuj nigdy człowieka tylko jako środek, ale zawsze jako cel.”

Marksowska (K. Marks)

„Człowiek jest najwyższą wartością.”

w obronie niezależności

Podstawowe pojęcie - wolność

wolność myśli i uczuć

wolność wypowiadania się i publikowania

wolność gustów

wolność zrzeszeń

itd.

Naruszenie normy

Przymus - dominacja silniejszego nad słabszym

„przymus przyrodniczy” - cechy genetyczne (fizyczne, patologiczne, charakterologiczne, intelektualne, starzenie się, śmierć

Przemoc: prawna (penitencjarna; wyrok sądowy)

ekonomiczna

polityczna

etniczna

wobec zwierząt

w obronie prywatności

Warianty prywatności:

• uprawnienie do okresowej samotności

• nienaruszalność mieszkań (przed cudzym natręctwem)

• obrona przed ludzką ciekawością

• obrona przed niedyskrecją (ujawnianie cudzych sekretów, plotka)

• obrona przed brakiem delikatności (takt)

• familiarność

• wkraczanie w sferę cudzego życie intymnego (w seks)

Modele granic i sfer prywatności

* np. anglosaski, europejski (powściągliwy, dżentelmeński)

* amerykański (powściągliwość traktuje się jako snobizm; zatarcie różnicy między potrzebą prywatności a publiką)

normy moralne służące potrzebie zaufania

Kategorie i dyspozycje moralne

„Nie kłam”

prawdomówność

hipokryzja i załamanie (słowa mogą być różnie interpretowane)

oszustwo - prawo wkracza wyłącznie w sprawach finansowych

„nie kradnij” - zmienna interpretacja w zależności od tego co, kto, jak i komu kradnie?

donosicielstwo - z reguły bardzo negatywnie oceniane

lojalność, nielojalność = zachowanie hipokryty (lojalność może być deklarowana i rzeczywista)

normy moralne wobec konfliktów społecznych

Konflikt - sprzeczność, walka w zakresie wartości, interesów, przekonań

harmonia

integracja

konformizm - np. bezkrytyczne postawy, uległość

nonkonformizm - sprzeciw, bunt

cnoty męskie na straży pokojowego współżycia

miłość bliźniego - nienawiść, wrogość

życzliwość - zawiść, zazdrość

braterstwo

wolność hasła rewolucji francuskiej

równość

tolerancja - represje

humanizm - teocentryzm

opiekuńczość - egocentryzm

tkliwość - brutalność

cnoty osobiste zdobiące

cnoty: np. ludzkość, współczucie, skromność, duma, uprzejmość,

przywary: np. zawiść, chciwość, wściekłość, egoizm, zdrada, kłamstwo

Etyka biznesu

7

7

---